jako prawo obywatelskie Józef Oleński Uniwersytet Warszawski i Główny Urząd Statystyczny jolenski@wne.uw.edu.pl; j.olenski@stat.gov.pl Prawo do informacji jako prawo obywatelskie w społeczeństwie informacyjnym i w gospodarce rynkowej opartej na wiedzy Wyższa Szkoła Kultury Informatycznej Nadarzyn, 4 stycznia 2007

Prawa dotyczące informacji Prawo do prawdy jako prawo człowieka Prawo do informacji jako prawo obywatelskie Prawo jakości informacji jako prawo społeczno - ekonomiczne

Prawo do prawdy Prawo do pełnej społecznie użytecznej informacji odwzorowującej rzeczywistość Prawo do ochrony przed informacją nie spełniającą kryteriów jakościowych i kryteriów użyteczności społecznej Naruszenie prawa do prawdy jest łamaniem praw człowieka

Prawo do informacji Prawo do pełnej informacji niezbędnej do korzystania z innych praw obywatelskich i wykonywania obowiązków obywatelskich Ochrona informacji stanowiącej dobra osobiste Ochrona przed informacją nie spełniającą kryteriów jakościowych, bezużyteczną, zakłócającą społeczne procesy informacyjne Sankcje za łamanie prawa adekwatne do ich skutków społecznych i ekonomicznych

informacja gorsza wypiera informacją lepszą We społeczeństwie informacyjnym i we współczesnej gospodarce rynkowej opartej na wiedzy informacja gorsza wypiera informacją lepszą

Informacja gorsza wypiera informację lepszą Wraz z rozwojem społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy Udział „informacji dobrej” jest coraz mniejszy, a „informacji złej” - coraz większy Rosną luki informacyjne, także nie identyfikowane Urynkowienie procesów informacyjnych powoduje przyspieszenie wypierania dobrej informacji przez gorszą informację Pogarsza się jakość produkowanej informacji Pogarsza się jakość użytkowania informacji SI + GOW + WOLNY RYNEK = zasypanie świata śmieciami informacyjnymi Prawo jakości informacji ma charakter obiektywny i uniwersalny

Co to jest dobra informacja ? Odwzorowana w języku użytkownika Odwzorowuje rzeczywistość identyfikowalną przez użytkownika Integralna (kompletna, aktualna, spójna metodycznie) Relewantna (zero redundancji) Pertynentna względem potrzeb użytkowników Dostępna W czasie zgodnym z potrzebami Przez okres czasu wystarczający do percepcji i wykorzystania Miejsce, technologia, organizacja adekwatna do możliwości użytkowników Dostęp dla wszystkich dla wszystkich użytkowników Po koszcie - nie dyskryminującym użytkowników Bezpieczeństwo dostępu, w tym przechowywania

„Dobra informacja” to także Sprawne procesy informacyjne Nieredundantne zasoby informacyjne spełniające kryterium integralności Systemy informacyjne , w tym informatyczne, efektywne z punktu widzenia społecznego ekonomicznego technicznego W skali makro (gospodarki, świata) W skali mikro (człowieka, przedsiębiorstwa)

Co to jest informacja gorsza ? Język – słabo znany lub błędnie identyfikowany Rzeczywistość – błędnie odwzorowana, identyfikowana lub nie identyfikowalna Integracja – informacja niekompletna, nieporównywalna, brak metainformacji i parainformacji umożliwiających kontrolę integralności Relewancja – redundancja, szum informacyjny Pertynencja– niezgodna z potrzebami, brak metainformacji potrzebnych użytkownikowi do identyfikacji potrzeb Dostępność – trudno nodstępna lub niedostępna ze względu na czas dostępu i dostępności, miejsce, metodę, technologię, organizację, koszt, brak parainformacji Śmieci informacyjne – szum informacyjny, odpad informacyjny, informacja bezużyteczna.

„Gorsza informacja” to także Niesprawne procesy informacyjne Redundantne, zdezintegrowane zasoby informacyjne Systemy informacyjne nieefektywne z punktu widzenia funkcjonalnego (wszystkich uczestników systemów informacyjnych) ekonomicznego („drożej i gorzej”) techniczno – organizacyjnego W skali makro W skali mikro

W gospodarce opartej na wiedzy informacja to podstawowy… Dobro konsumpcyjne Towar Dobro publiczne Infrastruktura społeczna ekonomiczna Dobro wolne Zasób ekonomiczny gospodarki narodowej gospodarki światowej Czynnik wytwórczy Środek produkcji surowiec technologia Produkt wyrób usługa

Determinanty uniwersalności prawa jakości informacji Absolutna asymetria informacyjna Zakłócenie hierarchii społecznych funkcji informacji Siodło kosztów informacji Wpływ rynku na wzrost luk informacyjnych

Absolutna asymetria informacyjna Syndrom kota w worku : Odbiorca nie ma możliwości oceny jakości informacji Użytkownik finalny informacji identyfikuje swoje potrzeby informacyjne w sposób nieostry nie ma możliwości oceny jakości i użyteczności produktu informacyjnego ex ante, przed jego absorpcją ocenia jakość i użyteczność informacji na podstawie metainformacji i parainformacji (o procesie informacyjnym) Producent (dystrybutor) informacji wykorzystuje absolutną asymetrię informacyjną na rynku przez dostarczanie niekompletnych lub redundantnych informacji ograniczanie dostępu do metainformacji i parainformacji usługi zamiast wyrobów informacyjnych

„Klasyczna” hierarchia społecznych funkcji informacji Funkcja odwzorowania rzeczywistości Funkcja tworzenia zasobów wiedzy Funkcja decyzyjna Funkcja sterująca Funkcja konsumpcyjna

Ilość informacji w społeczeństwie informacyjnym wg funkcji społecznych

Zburzenie hierarchii społecznych funkcji informacji to m.in. Luka metainformacyjna – producent nie informuje użytkownika o funkcji informacji, użytkownik nie zna rzeczywistych funkcji informacji w systemie (np.kryporeklama) Zasoby wiedzy społecznej tworzone z informacji błędnie odwzorowujących rzeczywistość (np. propaganda polityczna w „kolorowej prasie”, „paradokument”) lub błąd identyfikacji rzeczywistości Informacja konsumpcyjna i sterująca - postrzegane i wykorzystywane jako informacja decyzyjna i wiedza społeczna

Proces informacyjny jako proces ekonomiczny Generowanie informacji Gromadzenie informacji Kontrola jakości informacji Przekazywanie informacji Przetwarzanie informacji Przechowywanie informacji Udostępnianie informacji (reprodukcja) Absorpcja informacji przez użytkownika Interpretacja Finalne wykorzystanie informacji (wiedza, decyzja, sterowanie, konsumpcja, śmieci informacyjne)

Siodło kosztów informacji

Spłaszczenie siodła kosztów informacji

Konsekwencje siodła kosztów dla jakości informacji Wysoki koszt generowania, gromadzenia, kontroli informacji – minimalizacja kosztów produkcji „za cenę” jakości Brak odpowiedzialności producenta i dystrybutora za jakość informacji Produkcja informacji wtórnej i pochodnej w oparciu o coraz mniejsze zasoby informacji i metainformacji pierwotnej (np. jakość badań naukowych, serwisy ekonomiczne) Znikomy koszt jednostkowy przechowywania udostępniania informacji (reprodukcja, internet) – ekstremalna redundancja, udostępnianie i przechowywanie „śmieci informacyjnych” Przerzucanie kosztów absorpcji, interpretacji i wykorzystania informacji na użytkownika finalnego

Rynek informacyjny Producenci informacji gorszej są bardziej konkurencyjni od producentów informacji lepszej Rynek eliminuje dobre źródła, pozostają złe źródła informacji Słaba, ale tania firma konsultingowa lub informatyczna wygrywa przetargi Mierny naukowiec wypiera rzetelnego badacza Szkoła wyższa d. pomaturalna jest bardziej efektywna od dobrego uniwersytetu Reklama (informacja sterująca) wypiera informację naukową i techniczną) Demagog wypiera uczciwego polityka O produkcji informacji decyduje wielkość rynku (popyt) Wielki efekt skali dzięki zerowemu (prawie) kosztowi reprodukcji informacji - produkcja informacji dla „masowego odbiorcy”, nie stawiającego wymagań jakościowych Producent i dystrybutor eliminują metainformację i parainformację

Rynek a informacja w społeczeństwie informacyjnym i w gospodarce opartej na wiedzy „Wolny” rynek niszczy hierarchię funkcji informacji - dominacja konsumpcji i sterowania informacyjnego „Wolny” rynek jest złym regulatorem sektora informacyjnego - konsekwencja absolutnej asymetrii informacyjnej „Wolny” rynek informacyjny niszczy infrastrukturę informacyjną społeczeństwa i gospodarki „Wolny rynek” ogranicza informacje udostępniane jako dobra publiczne i dobra wolne działaniami pozarynkowymi – pogłębia luki informacyjne

Implikacje wąskiego gardła absorpcji i interpretacji informacji Metainformacja zastępuje informację Ocena instytucji naukowej lub naukowca podstawie „punktów” za publikacje i stopnie (kryteria punktacji??!!!) Decyzje podejmowane na podstawie metainformacji (np.recenzji) Rośnie popyt na metainformację – więc rośnie podaż (np. szkoły wydające dyplomy przy niskich wymaganiach są bardziej konkurencyjne) Parainformacja zastępuje metainformację Jakość informacji jest oceniana na podstawie opinii o jego źródle Rośnie podaż na określoną parainformację (stąd „produkcja autorytetów”) Decyzje na podstawie parainformacji, np. informacji o przebiegu procesu informacyjnego (np. RW nad przewodem doktorskim)

Obciążenie gospodarki zbędnymi, wielkimi kosztami informacji Globalny rynek informacyjny skutki koncentracji, monopolizacji i urynkowienia procesów informacyjnych w skali globalnej Informacja przestaje spełniać funkcje wspomagania rozwoju społecznego i ekonomicznego Obciążenie gospodarki zbędnymi, wielkimi kosztami informacji Uzależnienie od globalnych producentów i dystrybutorów informacji Zasypanie świata śmieciami informacyjnymi Jedynym gwarantem jakości informacji jest etyka producentów i dystrybutorów

Konflikt między rynkiem a etyką Etyka zawodowa producentów i dystrybutorów informacji – jedynym skutecznym gwarantem ograniczenia uniwersalnego prawa jakości informacji Gdy etyka zawodzi – niezbędne są normy jakości informacji i dobre prawo gwarantujące ich przestrzeganie Sankcje za naruszenie norm jakości informacji adekwatne do skutków ponoszonych przez użytkowników

Potrzebne dobre prawo informacyjne Złe prawo gorsze niźli tyran najsroższy. Bo wżdy tyran albo odmienić się, albo namówić, albo umrzeć może i jego tyraństwo ustaje. A złe prawo zawżdy trwa, zawżdy zabija i szkodę czyni i na duszy, i na ciele. Jest jako lew i bestyja nierozumna, która namówić się nie da, aż ją zabić i umorzyć. Tak i złe prawo, które szkody ludziom czyni miasto pomocy, dla której wszystkie się prawa stawią. Ks. Piotr Skarga Rektor Uniwersytetu Stefana Batorego

Problemy zarządzania informacją w aspekcie prawa jakości informacji Upowszechnienie wiedzy nt. prawa jakości informacji i jego implikacji społecznych i ekonomicznych wśród wszystkich uczestników procesów informacyjnych (społeczeństwo informacyjne wymaga edukacji informacyjnej) Normy (w tym obligatoryjne i sankcje za ich łamanie, eliminowanie źródeł informacji nie respektujących obligatoryjnych norm informacyjnych) Informacyjne Metainformacyjne Parainformacyjne Społeczne minimum informacyjne dostępne jako dobro publiczne Infrastruktura informacyjna jako część integralna infrastruktury społecznej i gospodarczej kraju i świata Minimum informacyjne, metainformacyjne i parainformacyjne dostarczane jako dobro publiczne przez wyspecjalizowane systemy

Problemy zarządzania informacją w aspekcie prawa jakości informacji cd. Nowe metody zarządzania informacją w warunkach technologii informacyjnych, globalizacji procesów i rynku informacyjnego „Ekologia informacyjna” – zapobieganie, „utylizacja”, eliminacja śmieci informacyjnych Rozwój potencjału naukowo – badawczego gospodarki i edukacji jako dobra publicznego – minimalny poziom wyznaczają zasoby niezbędne do absorpcji światowych zasobów informacyjnych Współpraca międzynarodowa w zarządzaniu światowymi zasobami informacyjnymi Instytucjonalna regulacja ładu informacyjnego w skali globalnej Etyka zawodów i branż sektora informacyjnego, tym B+R, edukacja, mass media, administracja publiczna, informatyka

Dziękuję za uwagę !