Uwarunkowania sukcesu absolwentów z niepełnosprawnością intelektualną na zmieniającym się rynku pracy. Beata Jachimczak

Problemy dotyczące kształcenia zawodowego uczniów z niepełnosprawnością: kończenie edukacji po gimnazjum brak (lub niedostateczna ilość i jakość) systemowych rozwiązań dotyczących doradztwa zawodowego dla uczniów gimnazjum ze szczególnym uwzględnieniem planowania drogi edukacyjno- zawodowej ucznia z niepełnosprawnością ograniczona oferta kształcenia integracyjnego/specjalnego na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej brak lub ograniczenie wsparcia terapeutycznego

Celem podjętych badań było zdiagnozowanie edukacyjnych uwarunkowań perspektyw zawodowych osób z niepełnosprawnością kończących kształcenie zawodowe. Ocenie poddano przygotowanie osób z niepełnosprawnością w szkołach zawodowych w zakresie kompetencji kluczowych w kontekście perspektyw odnalezienia się na rynku pracy; Poszukiwano różnic i podobieństw pomiędzy niepełnosprawnymi i pełnosprawnymi absolwentami średnich szkół zawodowych w zakresie poziomu kompetencji ogólnych, zainteresowań, samooceny własnych kompetencji w kontekście przyszłej sytuacji poszukiwania i znalezienia oraz utrzymania pracy; Poszukiwano uwarunkowań perspektyw aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością poprzez np. rozpoznanie ich oczekiwań związanych z sytuacją pracy.

Poziom samooceny:

Istotnie wyższym poziomem samooceny w podskali „Ja realne” odznaczają się osoby pełnosprawne. Można zatem wnioskować, iż w obrębie 24 z 35 cech wyżej oceniają swoje możliwości osoby pełnosprawne. Dotyczy to zarówno cech fizycznych, jak i psychicznych. Jednak większość ze wskazanych przymiotników opisuje predyspozycje psychiczne. Uznać zatem należy, że różnice w postrzeganiu siebie, przez osoby z niepełnosprawnością, w większym stopniu dotyczą oszacowań własnych kompetencji związanych z ograniczeniami natury mentalnej niż fizycznej. Jeszcze wyraźniej tendencja ta obserwowana jest w przypadku podskali „Ja idealne”. Mimo że tylko 3 cechy są różnicującymi, wszystkie odnoszą się do sfery psychicznej (zgodny, poważny, nerwowy). Różnica pomiędzy „Ja realnym” a „Ja idealnym” pozwala uświadomić sobie dystans jaki dzieli wymiary. Z badań wynika, że jest on większy w przypadku osób z niepełnosprawnością niż w grupie osób pełnosprawnych. Oznacza to, że wizja samego siebie jest bliższa oczekiwanej w grupie osób pełnosprawnych niż z niepełnosprawnością.

Znaczenie zdobycia zawodu w planach życiowych badanych uczniów niepełnosprawnych i pełnosprawnych kończących kształcenie na etapie średniej szkoły zawodowej Kategoria odpowiedzi Osoby niepełnosprawne Osoby pełnosprawne Nieważne59,8860,56 Mało ważne25,5830,56 Obojętne13,377,78 Ważne1,160,0 Bardzo ważne0,01,1

Opinie osób niepełnosprawnych i pełnosprawnych dotyczące jakości przygotowania do pracy zawodowej w kształceniu średnim zawodowym Kategoria odpowiedzi Osoby niepełnosprawne Osoby pełnosprawne Bardzo dobrze3,2311,77 dobrze12,924,71 Nie ma zdania34,8444,71 źle49,0318,82

wnioskowanie: Z przeprowadzonych analiz wynika, że już na wejściu w dorosłe życie związane z aktywnością zawodową osoby z niepełnosprawnością istotnie częściej mają poczucie niekompetencji i prawdopodobnie związane z tym również przeświadczenie o ich niekonkurencyjności w ubieganiu się o zatrudnienie na otwartym rynku pracy. Wciąż duża grupa uczniów tak niepełnosprawnych, jak i pełnosprawnych nie potrafi sformułować jednoznacznej opinii na temat własnego przygotowania zawodowego. Jest to niepokojące, gdyż sugeruje brak umiejętności oceny własnych kompetencji zawodowych i z pewnością spowoduje, w najlepszym przypadku, odroczenie decyzji o włączeniu się w życie zawodowe.

Cd: Niepokoi również sceptycyzm ujawniany w opiniach dotyczących szans. Aż 83,34% uczniów pełnosprawnych i 77,71% niepełnosprawnych nie widzi realnych szans na szybkie usamodzielnienie się ekonomiczne, co oznacza, że realna jest dla nich groźba bezrobocia po zakończeniu kształcenia, przynajmniej na poziomie szkoły średniej. Warte podkreślenia jest, że optymistycznie swoje szanse ocenia zdecydowanie większa grupa uczniów niepełnosprawnych niż pełnosprawnych. Jako duże i bardzo duże określa je niemal 9% osób, u których rozwój ma charakter zaburzony, przy jedynie 2,3% pełnosprawnych.

Najczęściej powtarzające się cechy pracownika w opiniach pracodawców to: przedsiębiorczość, zdecydowanie i samodzielność w podejmowaniu decyzji, inicjatywa, umiejętność adaptacji do nowych warunków, twórcze podejście do obowiązków, dynamizm, kreatywność, operatywność i łatwość uczenia się, dobry stan zdrowia, odporność na stres oraz gotowość do podnoszenia kwalifikacji i samokształcenia.

Indywidualne możliwości i ograniczenia: (Z. Woźniak 2007: w A. Brzezińska, K. Maj, Z. Woźniak (red.)) Umieć W wymiarze wewnętrznym (jednostkowym) to: umiejętności, kwalifikacje i wykształcenie osób niepełnosprawnych predysponujące je do podejmowania aktywności zawodowej. W wymiarze zewnętrznym to: możliwość podnoszenia kwalifikacji przez osoby niepełnosprawne, a także oferty szeroko rozumiane wsparcie w zakresie aktywizacji zawodowej. Chcieć W wymiarze wewnętrznym (jednostkowym) to: czynniki psychologiczne i bytowe kształtujące indywidualną motywację i preferencje wobec Aktywności zawodowej. W wymiarze zewnętrznym to: postawy i nastawienie pracodawców do zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Móc W wymiarze wewnętrznym (jednostkowym) to: indywidualne możliwości oraz ograniczenia aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. W wymiarze zewnętrznym to: oferty miejsc pracy dla niepełnosprawnych, oraz stan prawodawstwa w zakresie promocji zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Etapy pomocy osobom z niepełnosprawnością: przed podjęciem nauki – dotarcie z ofertą do środowiska osób zainteresowanych, „Drzwi otwarte” z uwzględnieniem problematyki kształcenia niepełnosprawnych, spotkania poprzedzające proces rekrutacji w celu poznania potrzeb edukacyjnych i predyspozycji osób z niepełnosprawnością, zaprojektowanie pomocy; w trakcie edukacji – indywidualne wspomaganie stosownie do zdiagnozowanych potrzeb edukacyjnych; po wyjściu ze szkoły – kontakt z absolwentami, wspomaganie w wejściu na rynek pracy.