Prawo narodów do samostanowienia – konfrontacja z rzeczywistością sytuacja bezpaństwowca na bliskim wschodzie a międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka

I Prawo narodów do samostanowienia – konfrontacja z rzeczywistością: Kurdystan

Prawo do samostanowienia Art. 1. Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (z 16 grudnia 1966r.) Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia. Z mocy tego prawa swobodnie określają one swój status polityczny i swobodnie zapewniają swój rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny. Wszystkie narody mogą swobodnie rozporządzać dla swoich celów swymi bogactwami i zasobami naturalnymi bez uszczerbku dla jakichkolwiek zobowiązań wynikających z międzynarodowej współpracy gospodarczej, opartej na zasadzie wzajemnych korzyści, oraz z prawa międzynarodowego. W żadnym przypadku nie można pozbawiać narodu jego własnych środków egzystencji. Państwa-Strony niniejszego Paktu, włącznie z Państwami odpowiedzialnymi za administrację terytoriów niesamodzielnych i terytoriów powierniczych, będą popierały realizację prawa do samostanowienia i będą szanowały to prawo zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych.

Art. 1. ust. 2 Karty Narodów Zjednoczonych [cele Organizacji Narodów Zjednoczonych] „Rozwijać przyjazne stosunki między narodami, oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, i stosować inne odpowiednie środki dla wzmocnienia powszechnego pokoju”

Zasada samostanowienia narodów (SELF-DETERMINATION) ASPEKT ZEWNĘTRZNY Niezależne określenie statusu państwa: utworzenie nowego państwa połączenie się z państwem już istniejącym pozostanie w ramach istniejącego państwa ASPEKT WEWNĘTRZNY Swobodne określenie statusu politycznego Swobodne określenie statusu społecznego i kulturalnego Swobodne określenie statusu gospodarczego

Prawo Narodów do samostanowienia Główne założenia: przyznanie każdemu narodowi prawa do samodzielnego decydowania o swoich losach, o państwie i jego kształcie, czy o stosunkach z innymi państwami, Zaliczane jest do praw III generacji (prawa kolektywne, solidarnościowe), Urzeczywistnione głównie w trakcie procesu dekolonizacji w 2 poł. XX w., Należy do „soft law” – nie można go dochodzić drogą sądową, Rezolucja ZO ONZ uznała je za FUNDAMENTALNE PRAWO CZŁOWIEKA (fakt jego nieprzestrzegania sprowadza się w istocie do łamania praw człowiek i jego wolności).

Tak więc, jeśli chcemy zrozumieć znaczenie samookreślenia narodów, nie bawiąc się w definicje prawnicze, nie "fabrykując" abstrakcyjnych określeń, lecz rozważając historyczno-ekonomiczne warunki ruchów narodowych, to niechybnie dojdziemy do wniosku następującego: przez samookreślenie narodów rozumie się państwowe ich oderwanie się od zespołów obconarodowych, rozumie się utworzenie samodzielnego państwa narodowego. Włodzimierz Lenin

Powstanie Państwa Ma głównie charakter pozaprawny, Skumulowanie procesów politycznych, historycznych i socjologicznych, Wymóg uznania przez inne państwa, aby mogło w pełni funkcjonować na arenie międzynarodowej, być stroną traktatów, zaciągać zobowiązania, itp.

Kurdowie Lud indoeuropejski pozbawiony własnej państwowości, który silnie działa na rzecz separacji swojego narodu. Jego populację szacuje się na ok. 25 mln ludzi rozsianych po całym świecie. Posługują się językiem kurdyjskim, zajmują się głównie uprawą zbóż oraz pasterstwem. Ich ojczyzna – Kurdystan stanowiła przedmiot wiekowej rywalizacji persko – tureckiej. Wszystkie państwa, na terytoriach których żyją Kurdowie od czasu do czasu wysuwają kwestię kurdyjską w sporach z sąsiadami, lecz żadne z nich nie uznaje jakiejkolwiek możliwości przyznania im niepodległego bytu.

„problem kurdyjski”

Kurdowie w Iraku Liczne powstania, to w latach 1961-1970 zakończyło się przyznaniem autonomii, jednak wkrótce na tle konfliktu roponośnego doszło do kolejnego powstania, krwawo stłumionego przez władze Bagdadu i Saddama Husajna. Prowadzono planową i systematyczną eksterminację ludności kurdyjskie, wykorzystywano nawet przeciwko nim broń chemiczną (plan Anfal). Po przegranej przez Irak wojnie o Kuwejt w 1991r. wybuchło kolejne powstanie, zginęło ok. 60 tys. ludzi, a ponad 1,5 mln Kurdów uciekło do krajów sąsiednich. OBECNIE: Po wielu krwawych wojnach Kurdowie w Iraku otrzymali autonomie, która funkcjonuje jak odrębne państwo, ale nie ma znaczenia na arenie międzynarodowej, a na mapach nie jest zaznaczone jako odrębne terytorium. Autonomiczny rejon Kurdystan, zagwarantowany z Konstytucji Iraku. Kurdowie mają własne wojsko (Peshmerga). Uzależnienie finansowe od władz centralnych.

Kurdowie w Turcji Kurdowie stanowią w Turcji ok. 1/5 całej populacji, w traktacie pokojowym państw ententy z Turcją w 1920r. Przewidziano powstanie autonomicznego Kurdystanu, tak się jednak nie stało. Turcy prowadzą politykę asymilacji ludności kurdyjskiej, co było przyczyną licznych powstań i akcji terrorystycznych tłumione. Kurdowie nazwani zostali „Turkami górskimi”, zabroniono im posługiwania się własnym językiem, a za jakikolwiek przejaw kultury karano ich sądownie. W 1978r. Powstała komunistyczna Partia Pracujących Kurdystanu działająca, która do 2000r. prowadziła walki zbrojne na rzecz niepodległości Kurdystanu. Następnie ogłosiła że będzie rzecznikiem praw Kurdów „w ramach pokoju i demokratyzacji” (zmiana nazwy na KADEK). Działania zbrojne jednakże nie ustały, choć argumentowane były samoobroną.

Wobec starań o członkostwo w Unii Europejskiej Turcja złagodziła nieco swoją politykę wobec Kurdów. W 2002r. Parlament turecki zalegalizował audycje radiowe i telewizyjne w języku kurdyjskim i zezwolił na nauczanie tego języka. Zmiany te wprowadzane są jednak pozornie, nadal aresztuje się osoby podejrzane o działania separatystyczne, konstytucja Turcji nie wymienia Kurdów jako mniejszości narodowej.

II sytuacja bezpaństwowca na bliskim wschodzie a międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka

Sytuacja bezpaństwowców Brak „Prawa do posiadania praw” Brak węzła prawnego pomiędzy jednostką a państwem Brak funkcji ochronnej Brak pełni praw zapewnianych przez państwo – niektóre prawa są bowiem zastrzeżone wyłącznie dla obywateli Często celowa marginalizacja i dyskryminacja całych grup społecznych 12 milionów bezpaństwowców na świecie Demonstracje bezpaństwowców na całym świecie np. Kuwejt 2011r. Na Bliskim Wschodzie sytuacja bezpaństwowców będzie miała bezpośredni wpływ na stabilizacje lub zaognienie sytuacji w regionie

Tematyka artykułu główne przyczyny bezpaństwowości w państwach regionu charakterystyka poszczególnych dotkniętych tym problemem grup kwestia prawnomiędzynarodowych zobowiązań państw Bliskiego Wschodu w odniesieniu do ochrony praw bezpaństwowców na ich terytoriach

Przyczyny bezpaństwowości Przyczyny bezpaństwowości największych grup społecznych na Bliskim Wschodzie zjawisko sukcesji państw i kształt przyjętych przez nowopowstałe państwa ustaw o obywatelstwie brak akceptacji dla granic i państwowości przez samych zainteresowanych – nierejestrowanie urodzeń, niedocenianie obywatelstwa, niechęć do władz celowa polityka państw prowadząca do wykluczenia grup społecznych Przyczyny generalne celowe wykluczenie całych grup - zmiana prawa i polityki władz długotrwały wyjazd z kraju małżeństwo zrzeczenie się obywatelstwa zmiana granic sukcesja państwa dziedziczenie „po rodzicach”

Celowa polityka państwa wykluczająca grupy społeczne z grona obywateli Katar 2004-2005r. – 6000 członków plemienia Al Murrra jako nielojalni wobec państwa Liban 1932r. – celowo pominął Beduinów w cenzusie ludności Libia 2007r. – członkowie plemienia Tabu oskarżeni o sympatyzowanie z władzami Czadu Kuwejt – władze chcą zachować sunnicką większość i nie przyznają obywatelstwa szyitom sytuacja Palestyńczyków w całym regionie – Państwa Ligii Arabskiej podpisały protokół z Casablanki o traktowaniu uchodźców palestyńskich z 1965r.

Prawo międzynarodowe o bezpaństwowości Artykuł 15 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka 1948r. Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa. Nie wolno nikogo pozbawiać samowolnie obywatelstwa ani nikomu odmawiać prawa do zmiany obywatelstwa. Konwencja ONZ z 1954r. w sprawie statusu osób bez przynależności państwowej - regulacja i poprawa statusu bezpaństwowców Konwencja ONZ z 1961r. o ograniczeniu bezpaństwowości - zapobieganiu nowym przypadkom bezpaństwowości, w szczególności zobowiązując państwa-strony do nadawania obywatelstwa wszystkim osobom urodzonym na ich terytorium Inne regulacje dotyczące tematu - sygnowane przez wszystkie państwa Bliskiego Wschodu Konwencja o prawach dziecka z 1989 r. Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 1979 r. Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 19651 r. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. (bez Arabii Saudyjskiej, Omanu, Kataru i Zjednoczonych Emiratów Arabskich) Uchodźcy a bezpaństwowcy – znacznie mniej sygnatariuszy konwencji o bezpaństwowcach, bardziej skomplikowana sytuacja

Regionalne i krajowe normy prawne Konwencja ZO ONZ o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957r. - prawo do obywatelstwa oraz prawo do niepozbawiania obywatelstwa, akt urodzenia dla każdego dziecka Arabska Karta Praw Człowieka z 1994 r. – prawo do obywatelstwa Afrykańska Karta Praw i dobrobytu dziecka z 1990 r. - gwarantuje z prawo każdego dziecka do obywatelstwa i nakłada na państwa-strony obowiązek stworzenia gwarancji, że dzieci nie staną się bezpaństwowcami od urodzenia Pakt praw dziecka w Islamie Organizacji Konferencji Islamskiej z 2005 r. Konstytucja Egiptu - zawiera zakaz dyskryminacji i zapewnia dostęp do obywatelstwa niezalenie od wyznania Irak i Jemen w swych konstytucjach posiadają zakazy odbierania obywatelstwa osobom, które nabyły je przez urodzenie Problem charakteru „politycznych deklaracji” wszystkich wymienionych wyżej dokumentów zatem – brak działającego systemu ochrony praw bezpaństwowców

Kim są bezpaństwowcy na bliskim wschodzie? BEDUINI – tradycyjnie koczowniczy tryb życia jednak teraz jest to 1-2% z nich, przywiązanie nie do państwa i władzy lecz do plemienia i rodziny i w związku z tym nie rejestrują urodzeń, spychani przez władze na margines ROHINGYA – pochodzą z Birmy gdzie są prześladowani (wg. danych ONZ najbardziej prześladowana mniejszość na świcie), dyskryminowana mniejszość muzułmańska, uciekają z kraju i nie mają szans na naturalizację BIDUNI – dosłownie „bez obywatelstwa”, największe skupiska znajdują się w Kuwejcie, Bahrajnie, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Katarze i Arabii Saudyjskiej, liczne demonstracje w obronie ich praw, Kuwejt pod ich presją zgodził się wydawanie Bidunom aktów urodzenia, ślubu i zgonu PALESTYŃCZYCY – najliczniejsi uchodźcy na świecie, w większości również bezpaństwowcy, na podst. Protokołu z Casablanki wydaje im się dokumenty podróży ale bez obywatelstwa KURDOWIE – około 300 tysięcy w Syrii i Libanie, celowo oskarżani przez władze Syrii o szpiegostwo na rzecz Turcji i pozbawiani obywatelstwa

Rodzina ludu Rohingya i ich warunki mieszkaniowe w Iranie Beduiński pasterz z Syrii Flaga ludu Rohingya

Dyskryminacja kobiet a bezpaństwowść Pomimo konwencji prawa kobiet nie są respektowane Dotyka to również kwestii obywatelstwa Dzieci w większości „dziedziczą” obywatelstwo ojca Kobieta nie może przekazać dzieciom własnego obywatelstwa w wypadku małżeństwa z bezpaństwowcem Konsekwencje – bezpaństwowe dzieci, utrudniony albo niemożliwy dostęp do edukacji, opieki społecznej, rynku pracy, opieki medycznej, ostracyzm społeczny, patologie w rodzinie i rozpad małżeństw, celowe rozwody by dzieci otrzymały obywatelstwo Trudności również w przypadku małżeństw z obywatelami innego kraju czy dzieci, których ojciec jest nieznany Szacunkowo – problem dotyczy aż 40 tysięcy dzieci Dzieci takie nie mają możliwości zmiany swojego statusu przez całe życie

Detencja i wydalenie Pomimo związku z krajem, bezpaństwowcy mogą ulec detencji lub nawet przymusowemu wydaleniu z kraju Konsekwencja – opuszczenie własnego kraju i problemy tej samej natury w innym kraju Prawo powrotu do kraju – utrudnione ponieważ nie mają dokumentów i paszportów, trudno im nawet z własnego kraju wyjechać

Sytuacja mieszkaniowa Prawo do zakupu i własności nieruchomości dla cudzoziemców, nie dla bezpaństwowców Liban – zakaz nabywania i własności nieruchomości Katar – mogą wyłącznie w dwóch wydzielonych obszarach, w 2004-2005r. odcięto prąd i wodę w mieszkaniach plemienia Al Murra pozbawionego masowo obywatelstwa Syria, Kuwejt – ograniczenia we własności i dziedziczeniu nieruchomości lecz ci, którzy nielegalnie taką posiadają muszą i tak płacić podatek od nieruchomości Kuwejt – Beduni nie mogą również nic wynajmować

Rynek pracy, edukacja, zdrowie, życie rodzinne PRACA - Zamknięty lub ograniczony dostęp do pracy w sektorze publicznym i w wyspecjalizowanych zawodach np. lekarz, prawnik, inżynier nawet bez formalnych zakazów prawnych PRACA - Nie mogą prowadzić działalności gospodarczej, zarejestrować samochodu, otworzyć konta w banku, uzyskać prawa jazdy NAUKA I ZDROWIE - Ograniczony (np. tylko gimnazja) lub całkowicie zamknięty dostęp do edukacji i wszelkich instytucji państwowych a czasem nawet formalny zakaz (wobec plemienia Tabu w Libii) RODZINA – utrudniona rejestracja małżeństwa np. poprzez konieczność uzyskania na nie zgody w ministerstwie

podsumowanie Celowa polityka władz prowadząca do bezpaństwowości Duże zagrożenie dla regionu i dążenia do demokratyzacji z uwagi na ilość bezpaństwowców Korelacja pomiędzy dyskryminacją kobiet – bezpaństwowością w kontekście narodzin dzieci Znaczne utrudnienie życia dla mieszkańców pomimo ich długoletniego zamieszkania, związku z państwem zarówno historycznie jak i kulturowo oraz przy braku chęci emigracji Społeczność międzynarodowa dostrzega konieczność stworzenia działających mechanizmów ograniczających obecny stan rzeczy i zapewniających prawa dla bezpaństwowców

Bibliografia: I część: K. Mertuszka, Prawo narodów do samostanowienia – konfrontacja z rzeczywistością: Kurdystan, Ochrona Praw Człowieka w wymiarze regionalnym pod red. M. Marcinko, Kraków 2012, http://www.marxists.org/polski/lenin/1914/prawonar/01.htm http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Turcja,problemy,Kurdowie Popularna Encyklopedia Powszechna, wyd. Pinnex, Kraków 1996, II część: K. Przybysławska, Sytuacja bezpaństwowców na Bliskim Wschodzie a międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka, Ochrona Praw Człowieka w wymiarze regionalnym pod red. M. Marcinko, Kraków 2012.

Julita Zając Anna Wójcik Grupa 10 II SSP Dziękujemy za uwagę Julita Zając Anna Wójcik Grupa 10 II SSP