Prawo a rozwój elektronicznych środków płatniczych w XXI wieku dr hab. Witold Srokosz Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Katedra Prawa Finansowego Radca Prawny we Wrocławiu Międzyzdroje 30 maja 2014

Plan prezentacji 1. Pojęcie elektronicznych środków płatniczych 2. Rodzaje elektronicznych środków płatniczych 3. Ewolucja elektronicznych środków płatniczych w XXI wieku 4. Obszary koniecznej interwencji ustawodawcy 5. Wnioski

Pojęcie środków płatniczych w polskim prawie Regulacje dotyczące bankowości centralnej Regulacje dotyczące obrotu dewizowego Regulacja karno-prawna art. 32 ustawy o Narodowym Banku Polskim „Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.” art. 2 ust. 1 pkt 6, 9 i 12 ustawy Prawo dewizowe pkt 6„krajowymi środkami płatniczymi są waluta polska oraz papiery wartościowe i inne dokumenty, pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walucie polskiej” art. 115 § 9 k.k. art. 165a k.k. (przestępstwo finansowania terroryzmu), 299 § 1 i 2 k.k (przestępstwo prania pieniędzy) art. 310 § 1 i 2 k.k. (przestępstwo fałszowania pieniędzy) art. 312 k.k. (przestępstwo puszczenia w obieg podrobionego lub przerobionego pieniądza lub innego środka płatniczego) art. 30 § 4, 49 § 4 k.k.s. (dotyczą przepadku wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych) art. 102 § 1 pkt 5 k.k.s. (nabywanie bez wymaganego zezwolenia dewizowego wartości dewizowych zbywanych przez nierezydentów z krajów trzecich, w zamian za inne wartości dewizowe lub krajowe środki płatnicze), 106f k.k.s. (niezgłoszenie przewozu dewiz) w.srokosz@bskk.pl

art. 2 ust. 1 pkt 9 i 12 pr. dewiz. - za zagraniczne środki płatnicze są uznawane papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych (dewizy) art. 2 ust. 1 pkt 14 14) papierami wartościowymi są papiery wartościowe udziałowe, w szczególności akcje i prawa poboru nowych akcji oraz papiery wartościowe dłużne, w szczególności obligacje, wyemitowane lub wystawione na podstawie przepisów państwa, w którym emitent lub wystawca ma swoją siedzibę albo w którym dokonano ich emisji lub wystawienia witeks@prawo.uni.wroc.pl

Na gruncie prawa karnego za środki płatnicze uznaje się (w doktrynie i orzecznictwie) w ogóle instrumenty płatnicze w rozumieniu art. 2 pkt 10 u.u.p. art. 2 pkt 10 u.u.p. 10) instrument płatniczy – zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika i dostawcę zbiór procedur, wykorzystywane przez użyt-kownika do złożenia zlecenia płatniczego; witeks@prawo.uni.wroc.pl

Rodzaje elektronicznych środków płatniczych kandydaci: - pieniądz bezgotówkowy (bankowy), o ile zapisy w księgach bankowych przybierają postać elektroniczną - pieniądz elektroniczny w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych oraz dyrektywy 2009/110/WE (u.u.p.) - dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego wystawione w złotych polskich lub w walutach obcych, które przybierają postać elektroniczną, - tzw. „elektroniczne weksle” oraz „elektroniczne” czeki - kryptowaluty (cryptocurrency) - wirtualne waluty (virtual currency, virtual money) wykorzystywane w sieciowych grach komputerowych oraz w portalach społecznościowych. witeks@prawo.uni.wroc.pl

Rodzaje elektronicznych środków płatniczych Wstępnie : - pieniądz elektroniczny w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych oraz dyrektywy 2009/110/WE (u.u.p.), - dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego wystawione w złotych polskich lub w walutach obcych, które przybierają postać elektroniczną, - kryptowaluty (cryptocurrency), - wirtualne waluty (virtual currency, virtual money) wykorzystywane w sieciowych grach komputerowych oraz w portalach społecznościowych. witeks@prawo.uni.wroc.pl

Kontrowersje (kwestie do rozstrzygnięcia) : Relacja : - dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego wystawione w złotych polskich lub w walutach obcych, które przybierają postać elektroniczną a pieniądz elektroniczny w rozumieniu u.u.p., - dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego wystawione w złotych polskich lub w walutach obcych, które przybierają postać elektroniczną a tzw. „elektroniczne weksle” oraz „elektroniczne” czeki witeks@prawo.uni.wroc.pl

Ewolucja elektronicznych środków płatniczych w XXI wieku - dyrektywa 2000/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 września 2000 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością (Dz. Urz. WE L 275 z 27.10.2000 r. ze zm.) - dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/110/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością, zmieniająca dyrektywę 2005/50/WE i 2006/48/WE oraz uchylająca dyrektywę 2000/46/WE (OJ L 267 z 10.10.2009 r.) witeks@prawo.uni.wroc.pl

Wartość transakcji płatniczych w całej Unii Europejskiej z wykorzystaniem pieniądza elektronicznego (w MILIARDACH euro) 1,78 2004 r. 17,1 2008 r. 49,25 2012 r. witeks@prawo.uni.wroc.pl

W 2006 r. wyemitowano pieniądz elektroniczny o wartości 0,7 miliarda euro, a w 2013 r. o wartości siedmiokrotnie większej, tj. o wartości 4,7 miliarda euro. witeks@prawo.uni.wroc.pl

(przed nowelizacją u.u.p.) Ustawa o usługach płatniczych Dyrektywa 2000/46 Dyrektywa 2009/110 Ustawa – Prawo bankowe (przed nowelizacją u.u.p.) Ustawa o usługach płatniczych (po nowelizacji) wartość pieniężna prawo do roszczenia wobec emitenta na żądanie wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne + art. 56 pkt 4 u.e.i.p. (nieob.) Art. 59l ust. 1. u.u.p. -obowiązek wydawcy umożliwienia użytkownikowi, na jego żądanie, wykupu pieniądza elektronicznego w każdym czasie, według wartości nominalnej. przechowywana na nośniku/urządzeniu elektronicznym przechowywana elektronicznie, w tym magnetycznie przechowywana na informatycznych nośnikach danych przechowywana elektronicznie, w tym magnetycznie, emitowana w zamian za środki pieniężne o wartości nie mniejszej niż wartość wyemitowana emitowana w zamian za środki pieniężne (według wartości nominalnej w chwili otrzymania środków pieniężnych – art. 11 ust. 1) wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość wydawana, z obowiązkiem jej wykupu Art. 59j. - Wydawca pieniądza elektronicznego jest obowiązany niezwłocznie wydać pieniądz elektroniczny według wartości nominalnej z chwili otrzymania środków pieniężnych przeznaczonych na ten cel. środek płatniczy akceptowany przez przedsiębiorstwa inne niż emitent akceptowana przez osoby fizyczne lub prawne inne niż emitent pieniądza elektronicznego przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji akceptowana przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza elektronicznego ----------------------- emitowana w celu dokonywania transakcji płatniczych określonych w art. 4 pkt 5 dyrektywy PSD -------------------------- wydawana, z obowiązkiem jej wykupu, w celu dokonywania transakcji płatniczych, Preambuła: „pieniądz elektroniczny jest przeznaczony głównie do dokonywania płatności elektronicznych o ograniczonej wartości” Preambuła: „pieniądz ten [tj. elektroniczny] jest elektronicznym substytutem monet i banknotów, służącym dokonywaniu płatności, zazwyczaj na ograniczoną kwotę” Preambuła: „pieniądz elektroniczny może być traktowany jako elektroniczny surogat monet i banknotów” stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych i jest wyrażona w jednostkach pieniężnych w.srokosz@bskk.pl

art. 3 ust. 1 pkt 7 u.u.p. Przez usługi płatnicze rozumie się działalność polegającą na: […] 7) wykonywaniu transakcji płatniczych, w przypadku których zgoda płatnika na wykonanie transakcji udzielana jest przy użyciu urządzenia telekomuni-kacyjnego, cyfrowego lub informatycznego, a płatność przekazywana jest dostawcy usług telekomunikacyjnych, cyfrowych lub informatycznych, działającemu jedynie jako pośrednik pomiędzy użytkownikiem zlecającym transakcję płatniczą a odbiorcą.

Usługa płatnicza z pkt 7 załącznika do dyrektywy PSD np. I Usługa płatnicza z pkt 7 załącznika do dyrektywy PSD np. I. m-payments - płatności z wykorzystaniem telefonów komórkowych i innych podobnych urządzeń przenośnych : - płatności za pomocą SMS-ów (m.in. Premium Rate Services), - system M-Pesa, II. jednorazowe, wirtualne karty przedpłacone, III. przedpłacone spersonifikowane płatności on-line. witeks@prawo.uni.wroc.pl

wirtualne waluty (virtual currency) - gry MMO lub MMOG (massively multiplayer online game) oraz portale społecznościowe, np. - Linden używany w grze Second Live, - ISK używany w grze EVE Online. - Facebook Credits wykorzystywany przez użytkowników Facebooka, - „eurogąbki” stosowane w Naszej Klasie. witeks@prawo.uni.wroc.pl

Kryptowaluty m.in. : - nie mają emitenta, - tworzą systemy zdecentralizowane oparte o sieć peer to peer, - bezpieczeństwo zapewniają rozwiązania kryptograficzne (publiczny i prywatny podpis elektroniczny), - są generowane automatycznie, przez program komputerowy zgodnie z zadanym wcześniej algorytmem, - zapewniają anonimowość. Pieniądz elektroniczny w rozumieniu dyrektywy 2009/110/WE, czy też wirtualne waluty wykorzystywane w grach, czy w portalach społczenościowych mają zawsze emitenta. Tym samym, a także ze względu na inne istotne różnice (np. pełną anonimowość, czy możliwość wykonywania dowolnej ilości kopii) krytpowaluty nie można określać tym samym mianem co środki płatnicze wykorzystywane w grach komputerowych. witeks@prawo.uni.wroc.pl

Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System www Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System www.bitcoin.org „We define an electronic coin as a chain of digital signatures. Each owner transfers the coin to the next by digitally signing a hash of the previous transaction and the public key of the next owner and adding these to the end of the coin. A payee can verify the signatures to verify the chain of ownership.” witeks@prawo.uni.wroc.pl

Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System „Each owner transfers the coin to the next by digitally signing a hash of the previous transaction and the public key of the next owner and adding these to the end of the coin. A payee can verify the signatures to verify the chain of ownership” witeks@prawo.uni.wroc.pl

złoto monety Pieniądz papierowy pieniądz bezgotówkowy Kryptowaluta (cryptocurrency) pieniądz wirtualny Pieniądz elektroniczny witeks@prawo.uni.wroc.pl

Obszary koniecznej interwencji ustawodawcy największa najmniejsza potrzeba regulacji objętość regulacji Regulacja pieniądza elektronicznego Prawo podatkowe Regulacje dot. przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu Prawo karne Prawo dewizowe witeks@prawo.uni.wroc.pl

Wnioski - potrzeba otwierania nowych kierunków badań, - potrzeba konstruowanie nowych siatek pojęć, czy to na potrzeby tych badań, czy nawet szerzej – na potrzeby praktyki Stąd propozycja stosowania pojęcia elektronicznych środków płatniczych. Treść tego pojęcia i jego zakres ma drugorzędne znaczenie, podobnie zresztą jak terminologia. Chodzi głównie o pobudzenie dyskusji i zastanowienie się nad potrzebą i zakresem stosownej regulacji prawnej. witeks@prawo.uni.wroc.pl

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ w.srokosz@bskk.pl