Dysleksja rozwojowa a funkcje językowe dziecka Bożena Tomanek Izabela Muszyńska

Definicja dysleksji rozwojowej Zespół specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Termin rozwojowa podkreśla, że trudności te występują w nasilonym stopniu od początku nauki szkolnej. Występują trzy formy zaburzeń: 1.Dysgrafia 2.Dysleksja 3.Dysortografia

Definicja dysleksji rozwojowej Wg Światowego Towarzystwa Dysleksji im. Ortona: Dysleksja jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu poszczególnych słów, co najczęściej odzwierciedla niedostateczne możliwości dekodowania fonologicznego.

Dekodowanie fonologiczne To umiejętność przełamania kodu językowego poprzez zrozumienie reguł rządzących językiem (morfologią i składnią). Elementy przetwarzania fonologicznego: percepcja słuchowa dźwięków mowy, umiejętność wyodrębniania elementów (zdań, wyrazów, głosek) w strumieniu mowy.

Etiologia dysleksji Istnieje wiele koncepcji, wśród nich ta, która upatruje przyczyn trudności dyslektycznych w opóźnieniu dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego; niedojrzałość ma charakter wrodzony i oznacza powolne różnicowanie się funkcjonalne struktur nerwowych, które biorą udział w czynności czytania i pisania; następuje wydłużenie procesu dojrzewania wielu funkcji: lateralizacji, funkcji percepcyjno–motorycznych, ich integracji; również funkcje językowe dojrzewają z opóźnieniem i manifestują się opóźnionym rozwojem mowy, długo występującymi neologizmami w mowie dziecka, agramatyzmami i wadliwą wymową.

Kompleksowa diagnoza dysleksji: Diagnoza powinna być wieloaspektowa, gdyż patomechanizm dysleksji jest złożony. Podstawowy zespół: psycholog, pedagog. W razie konieczności: logopeda, neurolog, psychiatra dziecięcy, okulista, laryngolog i foniatra.

Testy diagnostyczne (PTD) Ocena rozwoju umysłowego dziecka Ocena funkcji wzrokowych Ocena funkcji słuchowych Ocena sprawności motorycznej Ocena lateralizacji Ocena orientacji w schemacie ciała i przestrzeni Ocena integracji percepcyjno-motorycznej Ocena mowy i funkcji językowych

Funkcje językowe (sprawność językowa) Wg Grabiasa (1986,1990) zawiera 4 umiejętności: Językowa sprawność systemowa (opanowanie języka na trzech poziomach: fonologicznym, morfologicznym i syntaktycznym). Językowa sprawność społeczna (umiejętność dopasowania wypowiedzi do odbiorcy). Językowa sprawność sytuacyjna (dostosowanie formy do sytuacji komunikacyjnej). Językowa sprawność pragmatyczna (osiąganie celu założonego przez nadawcę wypowiedzi).

Zaburzenia funkcji językowych: Objawy: zaburzenia słuchu fonematycznego zaburzenia analizy i syntezy słuchowej trudności w przypominaniu sobie nazw, terminów, nazwisk występowanie agramatyzmów zaburzenia pamięci słuchowej (trudności w zapamiętywaniu wierszyków, piosenek, tabliczki mnożenia), szczególnie trudności w zapamiętywaniu sekwencji dźwiękowych (struktury rytmiczne, szeregi cyfr, numery telefonów, nazwy dni tygodnia, miesięcy)

Metoda badania sprawności językowej–TSJ Test Sprawności Językowej został opracowany przez Z. Tarkowskiego i składa się z 7 podtestów: Rozumienie bajki – bada rozumienie słów i zdań oraz ocenia percepcję całości tekstu, który zawiera wiele relacji międzyzdaniowych. Słownik – ocenia znajomość 20 wyrazów reprezentujących 5 kategorii semantycznych. Aktywna znajomość słów jest badana dwojako: poprzez nazwanie obrazka i rozwiązanie zagadki.

Badanie sprawności językowej – TSJ Poprawianie zdań – dziecko ma zauważyć i skorygować błędy logiczne i gramatyczne występujące w zdaniach podanych przez badającego, Fleksja – badany odmienia przez przypadki rzeczownik w połączeniu z przymiotnikiem (np. niebieski ołówek), liczebnikiem (np. dwie kredki) i zaimkiem (np. moje pióro). Zadawanie pytań – dziecko jest prowokowane do zadawania pytań o osobę, czynność, cechę i miejsce.

Badanie sprawności językowej – TSJ Prośby i rozkazy – dziecko ma wyobrazić sobie sytuację i zbudować adekwatny komunikat (próba ta bada jednocześnie kilka sprawności: systemową, sytuacyjną i pragmatyczną), Opowiadanie bajki – podtest jest oparty na podobnych zasadach jak 1.z tą jednak różnicą, że to dziecko ma opowiedzieć tekst usłyszanej bajki. Wyniki uzyskane w 7 podtestach oraz całym teście zostają odniesione do norm rozwoju językowego, na ich podstawie można także wyznaczyć kierunki pracy terapeutycznej z dzieckiem.

Rozwijanie sprawności językowej Poprawianie ryzykownych zdań, np. Krysia poszła do sklepu mięsnego, aby obciąć włosy. Poprawianie ryzykownych opowiadań, np. Podczas gry w piłkę Janek złamał palec u nogi i musiał udać się do dentysty. Dentysta nastawił mu palec. Rozwiązywanie zagadek, np.Jak nazywa się pojazd mający dwa koła i silnik?

Rozwijanie sprawności językowej zadawanie dziecku prostych zagadek (podstawą zagadki jest umiejętne definiowanie przedmiotu, przez podanie kategorii ogólnej – to jest mebel, owoc, zabawka, następnie funkcji, przeznaczenia, np. do leżenia, do kopania, do jedzenia, a na końcu cechy charakterystycznej, np. z drewna, kolorowy, miękki) ćwiczenia w kończeniu zdań (np. Szklanka, szyba, lustro są zrobione ze...(szkła), Stół, szafa, deseczka zrobione są z....(drewna)

Rozwijanie sprawności językowej ćwiczenia w uzupełnianiu niedokończonych zdań (np. Pociąg jedzie po... (torach), Statek pływa po...(morzu). Ćwiczenia te są również pomocne w treningu odpowiadania i tworzenia zagadek. ćwiczenia w tworzeniu kategorii (np. Pies, kot, mysz to...(zwierzęta), Miś, klocki, lalka to...(zabawki), Jabłka, wiśnie, śliwki to...(owoce) lub prezentacja obrazków przedstawiających poszczególne przedmioty i zadawanie pytań: „czy są tu gdzieś owoce? zwierzęta? zabawki?”

Rozwijanie sprawności językowej odtwarzanie ciągu zdarzeń za pomocą historyjki obrazkowej (z zachowaniem zasady stopniowania trudności) dopasowanej do treści opowiadania, ćwiczenia w opowiadaniu na podstawie obrazków przedstawiających następstwo czasowe zdarzeń (zabawa „co wydarzyło się potem” – numerowanie obrazków) ćwiczenia w odpowiadaniu na pytania do usłyszanego tekstu, ćwiczenia w samodzielnym opowiadaniu usłyszanego wcześniej tekstu,

Rozwijanie sprawności językowej ćwiczenia w zauważaniu błędów logicznych w zdaniach lub wyrażeniach (np. Ryba lata w wodzie. Latem dzieci lepią bałwana. Mama rysuje zupę. ) ćwiczenia w zadawaniu pytań: czynność tę można ćwiczyć w trakcie zabawy dziecka przedmiotami rzeczywistymi; kiedy „podsuwamy” mu myśl, żeby zapytało bohatera swojej zabawy, czy nie jest głodny itp. Następnym etapem tych ćwiczeń może być zadawanie pytań w imieniu osób przedstawionych na obrazkach np. Zapytaj Janka, czy lubi zamiatać. Zapytaj go, czy często pomaga mamie.

Rozwijanie sprawności językowej Tworzenie instrukcji obsługi – dziecko ma zaproponować instrukcje obsługi różnych urządzeń technicznych, np. telefonu, pralki.