Przeciwdziałanie nadwadze i otyłości wśród dzieci w wieku 8 lat uczęszczających do szczecińskich szkół podstawowych – Odważna ósemka

Wstęp Wzrastająca częstość występowania nadmiernej masy ciała u dzieci uzasadnia potrzebę prowadzenia działań profilaktycznych. Gmina Szczecin realizuje program ,,Odważna ósemka” - Przeciwdziałanie nadwadze i otyłości wśród dzieci w wieku 8 lat uczęszczających do szczecińskich szkół podstawowych. Czas trwania programu 2016-2018r. I etap programu: kompleksowa analiza zdrowotna wszystkich ośmio- i dziewięcioletnich dzieci w Szczecinie, przewidywana liczba przebadanych dzieci – 11494. II etap programu: warunek kwalifikacji: BMI >/= 90 centyl, roczna, interdyscyplinarna opieka lekarza, dietetyka, psychologa i specjalisty aktywności fizycznej, warsztaty edukacyjne dla całych rodzin, wydarzenia sportowe dla dzieci.

Cel projektu Ocena częstości występowania i stopnia nasilenia nadmiernej masy ciała, wartości ciśnienia tętniczego, wydolności fizycznej wśród 8 i 9-letnich dzieci uczęszczających do szczecińskich szkół podstawowych.

Cele szczegółowe: Pozyskanie danych epidemiologicznych na temat częstości występowania nadwagi i otyłości na terenie miasta Szczecina, Pozyskanie przychylności środowisk szkolnych i stworzenie modelu współpracy z placówkami oświatowymi, Identyfikacja liczby dzieci zagrożonych powikłaniami nadmiernej masy ciała (zaburzenia lipidowe, stan przedcukrzycowy) oraz podjęcie działań diagnostyczno- terapeutycznych w tej grupie, Redukcja nadwagi i otyłości u dzieci, Propagowanie zdrowego stylu życia.

Materiał i metody Od 06.12.2016 do 03.12.2017 zostało zbadanych 3407 dzieci (1757 dziewczynek i 1650 chłopów) 8 i 9-letnich. Obliczono wskaźnik masy ciała BMI (body mass index) oraz wskaźnik WHR. Przyjęto kryteria opracowane przez International Obesity Task Force (IOTF).

Etap przesiewowy Badania realizowane były w 54 placówkach oświatowych na terenie miasta Szczecina i obejmowały dzieci urodzone 2008 i 2009 roku, oraz 2010 – badania realizowane w listopadzie i grudniu 2017. Szacowana grupa docelowa, zgodnie z informacją Wydziału Urzędu Miasta Gdańska wynosiła 5184 osoby (roczniki 2008 i 2009). Badaniem objętych zostało 3565 dzieci; 3164 z roczników 2008 i 2009. Poziom zgłaszalności na poziomie 61% osób uprawnionych do badania zgodny jest z pierwotnymi założeniami dotyczącymi pierwszego roku realizacji zadania.

Warunki włączenia do etapu specjalistycznego programu stwierdzono u 562 dzieci – 15,7% przebadanej populacji. Uzyskany wynik jest znacząco wyższy od szacunków na podstawie danych epidemiologicznych nt. częstości występowania nadmiaru masy ciała w populacji dziecięcej w Polsce.

Materiał i metody Badania obejmowały pomiary podstawowych wskaźników antropometrycznych, takich jak: wysokość ciała (mierzona za pomocą stadiometru z dokładnością do +/- 0,1 cm), masa ciała (mierzona przy użyciu wagi lekarskiej z dokładnością do +/- 100g), obwód talii i bioder (mierzony przy użyciu centymetra krawieckiego), ciśnienie tętnicze (mierzone za pomocą ciśnieniomierza elektronicznego z mankietem dopasowanym do obwodu ramienia dziecka), analiza składu ciała (wykorzystując metodę bioimpedancji elektrycznej), wydolność fizyczna (wykorzystując Kasch Pulse Recovery Test step- test).

Analiza składu ciała Oceniono: zawartość tkanki tłuszczowej [%], masę tkanki tłuszczowej [kg], beztłuszczową masę ciała [kg], masę wody [kg], masę mięśniową [kg].

Wydolność fizyczna – Step Test test określa średnią powysiłkową częstości skurczów serca, który służył ocenie sprawności krążeniowo-oddechowej, test polegał na rytmicznym wchodzeniu na podest o wysokości 30,5 cm przez3 minuty. Tempo wynosiło 24 wejścia i zejścia wyznaczane przez metronom, częstość skurczów serca rejestrowana była za pomocą elektronicznego analizatora firmy „Polar” i monitorowana była przez cały czas trwania badania tj. 3 minut obciążenia wysiłkiem (step –test) oraz 1 minuty i 5 sekund podczas wypoczynku (pozycja siedząca), Wyliczano średnią arytmetyczną częstości akcji serca (HR), która była podstawową zmienną dokonanych w badaniu analiz.

Wydolność fizyczna w teście wydolnościowym udział wzięło 3321 (zbadanych 3407 )dzieci. Pozostali pacjenci byli z testu zdyskwalifikowani głównie z powodu przebytej w ostatnim czasie choroby, gorszego samopoczucia w dniu badania lub zwolnienia lekarskiego z zajęć w-f.

Wyniki – masa ciała Nadmierną masę ciała (nadwaga + otyłość) zdiagnozowano u 822 pacjentów (429 dziewczynki i 393 chłopcy), co stanowi 24,1% przebadanej populacji.

Ocena masy ciała w przebadanej populacji

Wyniki- ciśnienie tętnicze Podwyższone ciśnienie tętnicze zdiagnozowano u 396 pacjentów (184 dziewczynki i 185 chłopcy), co stanowi 10,8% przebadanej populacji.

Ocena ciśnienia tętniczego w przebadanej populacji

Wyniki – wydolność fizyczna bardzo słaba wydolność fizyczna- test przerwany(HR>180/min) u 84 pacjentów (4,9%), bardzo słaba u 138 pacjentów (8,1%), słaba u 447 pacjentów (26,4%), dostateczna u 462 pacjentów (27,6%), dobra u 328 pacjentów (19,3%), bardzo dobra u 201 pacjentów (11,8%), doskonała u 33 pacjentów (1,9%).

Ocena wydolności fizycznej w przebadanej populacji

Wyniki – wydolność fizyczna u 1212 dzieci, co stanowi 36,4% przebadanej populacji (668♀ i 544♂) oceniono ich wydolność fizyczną poniżej dostatecznej (poniżej dolnej granicy normy), Najliczniejsza grupa dzieci cechuje się odpowiednio dostateczną i słabą wydolnością fizyczną.

ETAP SPECJALISTYCZNY Etap opieki specjalistycznej realizowany jest w siedzibie realizatora tj. w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym Nr1 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego im. prof. Tadeusza Sokołowskiego, w budynku Poradni Przyklinicznych. Godziny przyjmowania pacjentów zaplanowane zostały tak, aby nie kolidować z zajęciami szkolnymi dzieci, oraz obowiązkami zawodowymi rodziców i opiekunów.

Wyniki do drugiego etapu programu zakwalifikowało się 562 dzieci (BMI >/=90 centyl), co stanowi 16% przebadanej populacji, zgłosiło się 350 dzieci, pozostałe albo się nie zgłosiły na wizytę mimo umówionego terminu i przypomnienia o nim, albo kontakt z rodzicem był niemożliwy mimo wielokrotnych prób, z wywiadu lekarskiego uzyskano również pomiary antropometryczne rodziców tych pacjentów. Zarówno w grupie matek jak i ojców średnia wartość BMI wskazuje u nich na nadwagę.

Drop out: Do etapu specjalistycznego zakwalifikowano 562 dzieci. Na etapie zaproszeń do programu nie udało się włączyć 48 osób – 8,5% zakwalifikowanej grupy (brak zgody rodzica na udział w dalszym etapie lub niemożność uzyskania kontaktu). Grupa pozostała w opiece to 514 osób. Dalszy drop out: na wizytę nr 1 mimo ustalonego terminu nie stawiło się 57 osób – 11% populacji, która wyraziła chęć udziału w etapie specjalistycznym; na wizytę nr 2 mimo ustalonego terminu nie stawiło się 72 osoby – 15% populacji, która wyraziła chęć udziału w etapie specjalistycznym; na wizytę nr 3 mimo ustalonego terminu nie stawiło się 4 osoby – 0,01% populacji, która wyraziła chęć udziału w etapie specjalistycznym Aktualnie na umówione spotkania (1-4) oczekuje 265 osób – 52% populacji, która wyraziła chęć udziału w etapie specjalistycznym.

Warsztaty dla dzieci: 6 spotkań obejmujących zajęcia ruchowe w obszarze różnych dyscyplin. Spotkania organizowane były z zachowaniem standardów bezpieczeństwa (zabezpieczenie kadrowe, wybór miejsca). Spotkania w zależności od tematyki organizowane były dla 25-40 dzieci. Frekwencja wynosiła ok. 50% zapisanych osób.

Szkolenie personelu żywieniowego w szkołach: Do szkół kierowano dwuosobowy zespół dietetyków, który prowadził 2godzinny warsztat dotyczący praktycznego wdrożenie zaleceń rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach. W spotkaniach brało udział średnio 2-3 pracowników szkoły.

Rozpoznania dodatkowe: Choroba Hashimoto: 1 dziecko Subkliniczna niedoczynność tarczycy ok 15 dzieci Podwyższone stężenia AspAT, ALAT-świadczące o stłuszczeniu wątroby u ok 45 dzieci Nieprawidłowe wartości cholesterolu i jego frakcji u ok 60 dzieci

Wnioski Niepokojący jest fakt występowania tak wysokiego odsetka nadmiernej masy ciała sięgającego 24,1% wśród badanych dzieci oraz tak wysokiego odsetka niezadowalającej wydolności fizycznej i podwyższonego ciśnienia tętniczego. Uzyskane wyniki jednoznacznie wskazują na konieczność prowadzenia wielodyscyplinarych działań wzmacniających profilaktykę nadmiernej masy ciała oraz poprawy jakości zajęć wychowania fizycznego w szkołach podstawowych.

Dziękuję za uwagę