Jan Brzozowski Katedra Studiów Europejskich Ekonomia rozwoju9 Jan Brzozowski Katedra Studiów Europejskich

Klątwa zasobów Rola zasobów w rozwoju Przekleństwo zasobów naturalnych Źródła sukcesu i porażki eksporterów surowców

Rola zasobów w rozwoju Brak dostępu do zasobów naturalnych decydował o losie konfliktów zbrojnych (np. II WŚ) Dostęp do zasobów szczególnie w początkach rewolucji przemysłowej był jednym z głównych determinantów rozwoju poszczególnych obszarów

Przykład: zagłębie Ruhry Rozkwit w początku XIX wieku, związany z rozwojem sąsiadującego Bergisches Land Rozwój przemysłu tekstylnego w Bergisches Land wymagał dostaw węgla kamiennego Rozwój kolei i górnictwa węgla doprowadził do szybkiej urbanizacji i industrializacji

Duisburg Pod koniec XVIII wieku prowincjonalne miasto z 5 tys. mieszkańców Przełom – połowa XIX wieku, gdy doprowadzono linię kolejową i zaczęto rozwijać górnictwo i przemysł metalurgiczny 1845 – 10 tys. mieszkańców Do odlewni, stalowni i fabryk narzędzi Duisburga masowo napływają migranci, miasto się rozrasta 1904 – 106 tys. mieszkańców

Jednak obecnie surowce nie odgrywają już tak istotnej roli w rozwoju Co więcej: wiele krajów-eksporterów surowców rozwija się wolniej niż startujące z tego samego poziomu rozwoju kraje surowców pozbawione (np. w 2 połowie XX wieku Nigeria rozwijała się znacznie wolniej niż Japonia)

Przekleństwo zasobów naturalnych Badania Richarda Auty: bardzo niskie tempo wzrostu w krajach w których wydobycie surowców odgrywa znaczącą rolę – i to w dłuższych okresach czasu Dostęp do surowców nie jest warunkiem wystarczającym do długotrwałego rozwoju ekonomicznego Co gorsza: istnieje wyraźny związek odwrotny – im wyższa zależność od eksportu surowców, tym wolniejszy wzrost

Źródło: Torvik, R., Natural Resources and Institutions, Dar es Salaam 2015

Przyczyny przekleństwa zasobów Pogarszające się terms of trade Niestabilność rynków surowcowych Choroba holenderska Charakterystyka działalności górniczej i wydobywczej Wewnętrzne konflikty o kontrolę nad surowcami i dochodami czerpanymi z ich sprzedaży

Pogarszające się terms of trade W miarę upływu czasu ceny surowców maleją w relacji to cen towarów wysoko przetworzonych Rynki surowcowe są konkurencyjne – obniżka kosztów ma szybkie przełożenie na ceny (np. rewolucja łupkowa w USA i jej niedawny wpływ na rynek ropy) Obniżka kosztów produkcji wysoko przetworzonych dóbr – część zagarnięta przez pracowników (wyższe płace) i akcjonariuszy (wyższe dywidendy) W miarę upływu czasu kraje produkujące surowce muszą eksportować ich coraz więcej, by uzyskać ten sam koszyk dóbr importowanych (gł. dóbr wysoko przetworzonych)

Niestabilność rynków surowcowych Zmiany cen o 30% w ciągu roku-dwóch są częste Popyt na surowce powiązany z cyklem koniunkturalnym Przy ożywieniu sektory wydobywcze rozwijają się szybciej niż cała gospodarka Ale przy recesji popyt na surowce spada intensywniej, niż w przypadku innych dóbr

Ceny baryłki ropy naftowej Źródło: http://www.macrotrends.net/1369/crude-oil-price-history-chart

Wzrost PKB a ceny ropy na przykładzie Rosji Źródło: Garbicz, 2012

Choroba holenderska Nazwa pochodzi od efektu wywołanego przez ekspansję sektora gazowego w Holandii w latach 1960tych Boom surowcowy doprowadza do podwyżki płac w całej gospodarce A także to aprecjacji kursu krajowej waluty Straty ponoszą eksporterzy nie-surowcowych dóbr, którzy są zmuszeni do ograniczenia produkcji Utrudnia to dywersyfikację eksportu i pogłębia zależność od surowców naturalnych

Charakterystyka działalności górniczej i wydobywczej Koszty społeczne i środowiskowe wydobycia pozostają, podczas gdy zyski mogą być transferowane Technologia wydobycia często importowana Nowoczesne górnictwo i wydobycie surowców nie wymaga wielu pracowników, a dodatkowo wielu specjalistów pochodzi z zagranicy Enklawowy charatker rozwoju (np. PDVSA w Wenezueli) Stosunkowo niewielkie korzyści dla kraju rozwijającego się – dochody z koncesji i podatków

Wewnętrzne konflikty o kontrolę nad surowcami i dochodami czerpanymi z ich sprzedaży Poszczególne grupy interesu mogą „uwłaszczyć się” na zasobach (np. wojna domowa w Angoli – MPLA ropa naftowa, UNITA – diamenty) Rywalizacja o surowce może prowadzić do konfliktu zbrojnego i rabunkowej eksploatacji kraju (np. Kongo 1998-2003)

Źródła sukcesu i porażki eksporterów surowców Lektura: Torvik, R. (2009). Why do some resource-abundant countries succeed while others do not?. Oxford Review of Economic Policy, 25(2), 241-256.