SYSTEM UBEZPIECZEŃ Wykład 1 − Otoczenie polskiego rynku ubezpieczeń – wspólnotowy jednolity rynek ubezpieczeniowy

Podstawowe informacje – System Ubezpieczeń Prezentacje z wykładów będą sukcesywnie zamieszczane przy moim nazwisku na spisie wykładowców na stronie http://www.wz.uw.edu.pl/ (folder: SU-Wykład1 hasło: Dzienne) Kontakt mailowy = mmonkiewicz@mail.wz.uw.edu.pl Dyżur = Poniedziałek, godz. 14.15-15.15, sala B 307 Zaliczenie = na ostatnich zajęciach w formie testu zamkniętego ok. 10 pytań + 2 pytania otwarte; 40% poprawnych (literatura + wykłady) Nie jest możliwe zaliczenie przedmiotu, poprzez przepisanie oceny z podobnego lub analogicznego przedmiotu Podstawowa literatura: „Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne” pod red. E. Kuckiej (rozdziały III-VI i X-XI) oraz „Instytucje i usługi finansowe” pod red. F. Grzegorczyka i M. Szaraniec (rozdziały IV i IX) „Udział sektora ubezpieczeń w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski”, M. Kawiński (będzie zamieszczony w materiałach na zajęcia w folderze)

Program zajęć – System Ubezpieczeń Rola ubezpieczeń w gospodarce państwa; Otoczenie polskiego rynku ubezpieczeń – jednolity rynek ubezpieczeniowy UE Otoczenie instytucjonalne zakładów ubezpieczeń; Otoczenie sprzedażowe zakładów ubezpieczeń; Umowa ubezpieczenia; Oferta produktowa sektora ubezpieczeń dla: konsumentów, firm i państwa.

Plan Prezentacji Pojęcie jednolitego rynku ubezpieczeń UE (jru UE); Podstawowe zasady funkcjonowania jednolitego rynku ubezpieczeń UE; Podstawowe regulacje jednolitego rynku ubezpieczeń UE; Jednolity rynek ubezpieczeń UE – podstawowe dane materialne; Przyczyny rozpoczęcia prac nad dyrektywą w sprawie IGS; Aktualny stan w tym zakresie w niektórych państwach jru UE a propozycje KE w ramach dyrektywy w sprawie IGS; Proces tworzenia jednolitego rynku ubezpieczeń komunikacyjnych UE;

Plan Prezentacji Dyrektywa konsolidacyjna – wybrane ważniejsze postanowienia, tj.: Obowiązkowy charakter ubezpieczenia OC komunikacyjnego; Kontrola ubezpieczenia OC komunikacyjnego; Zakres ubezpieczenia OC komunikacyjnego; Procedury postępowania likwidacyjnego w transgranicznych wypadkach drogowych. Dyrektywa konsolidacyjna – projekt zmian niektórych minimalnych standardów – wybrane ważniejsze zagadnienia, tj.: Uznawalność zaświadczeń nt. historii szkód (szkodowości); Niewypłacalność ubezpieczycieli OC komunikacyjnych; Zróżnicowanie minimalnych sum gwarancyjnych; Modyfikacja zasad kontroli ubezpieczenia OC komunikacyjnego; Zakres ubezpieczenia OC ppm (sprawa Vnuka); Pojazdy autonomiczne.

Pojęcie jednolitego rynku ubezpieczeń UE                                                                                                                                                                                                                                  

Podstawowe zasady funkcjonowania jru UE Zasady na rynku finansowym Zasada minimalnych standardów Zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych Zasada jednolitej licencji Zasada prymatu kontroli kraju macierzystego Zasady Ogólne Swoboda osiedlania się Swoboda świadczenia usług Swoboda przepływu kapitału

Podstawowe regulacje jru UE Ubezpieczenia nie na życie na życie Dyrektywy pierwszej generacji – swoboda osiedlania się 24 VII 1973 r. 73/239/EWG 5 III 1979 r. 79/267/EWG Dyrektywy drugiej generacji – swoboda świadczenia usług 22 VI 1988 r. 88/357/EWG 8 XI 1990 r. 90/619/EWG Dyrektywy trzeciej generacji – jednolita licencja 18 VI 1992 r. 92/49/EWG 10 XI 1992 r. 92/96/EWG

Procedury administracyjne dla oddziału na jru UE Etap I = Wniosek ubezpieczyciela do macierzystego urzędu nadzoru Etap II = notyfikacja goszczącego urzędu nadzoru przez macierzysty urząd nadzoru (w ciągu 3 m-cy) Etap III = Goszczący urząd nadzoru notyfikuje w ciągu 2 m-cy macierzysty urząd nadzoru o szczególnych warunkach działania obowiązujących na jego terenie. Brak notyfikacji oznacza brak warunków szczególnych Etap IV = Przekazanie informacji do wnioskodawcy - ubezpieczyciela Etap V = Założenie oddziału

Procedury administracyjne dla transgranicznej działalności ubezpieczeniowej (TDU) na jru UE Etap I = Ubezpieczyciel notyfikuje zamiar prowadzenia TDU macierzystemu urzędowi nadzoru (kraj i zakres działania) Etap II = Macierzysty Urząd Nadzoru przekazuje w ciągu 1 m-ca wniosek do właściwych urzędów nadzoru państw goszczących wraz z informacjami o wnioskodawcy (zaświadczenie o wypłacalności, zakres zezwolenia, proponowany zakres działania). W przypadku odrzucenia - przekazuje uzasadnienie Etap III = Goszczący urząd nadzoru informuje macierzysty urząd nadzoru o szczególnych warunkach prowadzenia TDU (brak określenia wiążących terminów odpowiedzi) Etap IV = Wnioskodawca może rozpocząć TDU z chwilą otrzymania od macierzystego urzędu nadzoru informacji o przekazaniu jego wniosku do goszczącego urzędu nadzoru

Możliwe formy prowadzenia działalności ubezpieczeniowej na jru UE Kraj A Kraj B Kraj C Centrala TDU Odział Oddział

Solvency II (Wypłacalnośc II) Nadzór nad grupami i konwergencja międzysektorowa Grupy są uważane za podmioty gospodarcze => nadzór o charakterze skonsolidowanym (dywersyfikacja zysków, grup ryzyka) Filar 1: wymogi kwantytatywne 1. Ujednolicone obliczeanie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych 2. Rozważne podejście do inwestycji zamiast stosowania istniejących w chwili obecnej restrykcji ilościowych 3. Dwa wymogi kapitałowe: Wypłacalnościowe Wymogi Kapitałowe (SRC) i Minimalne Wymogi Kapitałowe (MCR) Filar 2: wymogi kwalifikowane i nadzór 1. Zwiększone zarządzanie, kontrola wewnętrzna, zarządzanie ryzykiem ora ocena własnego ryzyka i wypłacalności (ORSA) 2. Wzmocniony przegląd nadzoru, ujednolicone standardy i praktyki nadzorcze Filar 3: raportowanie ostrożnościowe i jawność publiczna 1. Powszechna kontrola raportowania 2. Jawność publiczna na temat kondycji finansowej oraz raportu o wypłacalności (dyscyplina rynkowa poprzez transparentność)

Rozkład składki przypisanej brutto uzyskanej przez zakłady ubezpieczeń na świecie w 2015 r. (w %)

Znaczenie jru UE w ramach światowego eksportu usług ubezpieczeniowych w 2015 r. Region Wartośc (w mld EUR) Udział (w %) Świat 60 100,0 Ameryka Północna 14 22,8 Europa 37 60,1 UE 31 50,1 Ameryka Łacińska 1 2,3 Azja 7 11,9

Składka przypisana brutto w poszczególnych państwach członkowskich jru UE w 2014 r. (w mld EUR) oraz w podziale na life i non-life (w %)

Rozkład składki przypisanej brutto uzyskanej przez zakłady ubezpieczeń na jru UE w 2014 r. (w %)

Składka przypisana brutto na jru UE w podziale na rodzaj umowy ubezpieczenia w ramach ubezpieczeń na życie w 2013 r. (w %)

Składka przypisana brutto na jru UE w podziale na rodzaj umowy ubezpieczenia w ramach ubezpieczeń majątkowych w 2014 r. (w %)

Wskaźnik gęstości ubezpieczeniowej w poszczególnych państwach członkowskich jru UE w 2014 i 2015 r. (w EUR)

Wskaźnik penetracji ubezpieczeniowej w poszczególnych państwach członkowskich jru UE w 2014 i 2015 r. (w %)

Udział całkowitej liczby ubezpieczycieli w danym państwie członkowskim do całkowitej liczby ubezpieczycieli umiejscowionych na jru UE w 2015 r. (w %)

Stopień koncentracji sektora ubezpieczeń na jru UE mierzony udziałem w całkowitej składce przypisanej brutto przez największe zakłady ubezpieczeń w 2010 i 2015 r. (w %) 2010 2015 Dział I Dział II 5 największych zakładów 54,7% 49,4% 57,5% 55,3% 10 największych zakładów 72,8% 63,6% 79,7% 73,3% 15 największych zakładów 82,5% 72,1% 89,5% 82,9%

Największe europejskie grupy ubezpieczeniowe wg składki przypisanej brutto w 2015 r. (w mld EUR) Nazwa grupy Domicyl Składka przypisana brutto (w mld EUR) Udział Europy w składce danej grupy Axa Francja 86,3 50% Allianz Niemcy 73,9 75% Generali Włochy 70,4 100% Zurich Szwajcaria 47,3 Prudential Wielka Brytania 44,6 32% CNP 30,6 93% Aviva 30,2 80% Credit Agricole 29,4 Talanx 29,0 71% Mapfre Hiszpania 22,4 bd Eureko Holandia 19,6 Standard Life 74% Aegon 19,5 55% Old Mutual 18,8 54% Ergo 17,5 95%

Składka przypisana brutto w wybranych państwach jru UE z tytułu ubezpieczeń życiowych według kanału sprzedaży w 2014 r. (w %)

Składka przypisana brutto w wybranych państwach jru UE z tytułu ubezpieczeń majątkowych według kanału sprzedaży w 2014 r. (w %)

Przyczyny rozpoczęcia prac nad dyrektywą w sprawie IGS Funkcjonowanie obligatoryjnych funduszy gwarancyjnych w innych segmentach jrf UE – arbitraż międzysektorowy; Funkcjonowanie funduszy gwarancyjnych w niektórych państwach jru UE, a w niektórych nie (+ kwestia różnych warunków ochrony jaką zapewniają i w tych krajach w których istnieją) – arbitraż wewnątrz-sektorowy; Solvency II nie będzie regulacją typu „zero-failure”; Stworzenie spójnej polityki UE w zakresie ochrony konsumentów.

Aktualny stan w tym zakresie w niektórych państwach jru UE a propozycje KE w ramach dyrektywy w sprawie IGS Zasada członkostwa z.u. Zakres ochrony podmiotowej Zakres ochrony przedmiotowej (life czy nonlife) Limity ochrony (EUR i %) Charakter interwencji Finansowanie Czechy - Irlandia Home/Host Osoby fizyczne (a przy wsparciu zarządu kom - wszyscy) Non life W zależności od sytuacji = kumulacja do 700 mln EUR lub 65% roszczenia, ale max do 825 tys. EUR Pay box Ex post; 2% zebranej składki Łotwa Osoby fizyczne Life i wybrane nonlife W zależności od sytuacji = 50% lub 100% roszczenia, ale max do 2 tys EUR; Ex ante; to 1% składki przypisanej brutto Niemcy Home Life i prywatne zdrowotne Co do zasady 100% (kontynuacja umów) Risk Minimizer Ex ante lub ex post; 0,2% rezerw netto max do 6 lub 1 mld EUR

Aktualny stan w tym zakresie w niektórych państwach jru UE a propozycje KE w ramach dyrektywy w sprawie IGS Zasada członkostwa z.u. Zakres ochrony podmiotowej Zakres ochrony przedmiotowej (life czy nonlife) Limity ochrony (EUR i %) Charakter interwencji Finansowanie Polska Host Osoby fizyczne Life i obowiązkowe nonlife W zależności od sytuacji = 100% roszczenia lub 50% ale max do 30 tys. EUR Pay box/risk minimizer Mieszane lub ex post; 1% składki przypisanej brutto; WB Home/Host Osoby fizyczne i prawne Life i większosc nonlife W zależności od sytuacji = 100% roszczenia lub 100% roszczenia za pierwsze 2 tys. funtów i 90% pozostałej części roszczenia Ex post; 0,8% składki przypisanej brutto KE Home Osoby fizyczne i small business Life i nonlife (bez OC kom.) Brak konkretnych propozycji Ex ante; 0,12% składki przypisanej brutto

Dyrektywa konsolidacyjna - obowiązkowy charakter ubezpieczenia OC komunikacyjnego Każde państwo członkowskie zobowiązane jest do wprowadzenia wszelkimi stosownymi środkami do swojego prawa krajowego powszechnego obowiązkowego ubezpieczenia OC komunikacyjnego; Państwa członkowskie mogą w ramach swojego prawa krajowego przewidzieć zwolnienie z obowiązku ubezpieczenia OC wobec: Niektórych posiadaczy ze względu na osobę posiadacza (tzw. exempted persons) Niektórych posiadaczy ze względu na posiadany przez niego pojazd (tzw. exempted vehicles)

Pojazdy państwowe, należące do Agencji Zakupów Kolejowych Dyrektywa konsolidacyjna - obowiązkowy charakter ubezpieczenia OC komunikacyjnego Państwo Exempted persons Exempted vehicles Irlandia Pojazdy państwowe, należące do Agencji Zakupów Kolejowych Niemcy Państwowe, należące do władz landowych, władz miejskich > 100 tys. mieszkańców, stowarzyszeń celowych, organizacji komunalnych Pojazdy wolnobieżne o prędkości do 6 km/h, przyczepy które nie podlegają obowiązkowi rejestracji etc. Polska Pojazdy należące do personelu wojskowego i cywilnego zagranicznych sił zbrojnych stacjonujących w Polsce zgodnie z właściwymi umowami mnr. Wielka Brytania

Dyrektywa konsolidacyjna - kontrola ubezpieczenia OC komunikacyjnego Państwa członkowskie co do zasady nie będą na granicach kontrolować w zakresie OC komunikacyjnego: Kierowców pojazdów zarejestrowanych w innych państwach członkowskich lub Kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach trzecich, jeśli ich biuro narodowe jest sygnatariuszem Porozumienia Wielostronnego lub Kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach trzecich lecz wjeżdżających na terytorium danego państwa członkowskiego z terytorium innego państwa członkowskiego, jeśli ich biuro narodowe nie jest sygnatariuszem Porozumienia Wielostronnego. W odniesieniu do kierowców pojazdów, o których powyżej dopuszczalne są jedynie niedyskryminacyjne kontrole

Dyrektywa konsolidacyjna - zakres ubezpieczenia OC komunikacyjnego Dyrektywa konsolidacyjna reguluje szereg kwestii określających minimalne standardy ochrony ubezpieczenia OC w przestrzeni wspólnotowej tj. określa: Zakres terytorialny (tzw. jednolita składka – single premium); Zakres limitów odszkodowawczych tj. poziom minimalnej sumy gwarancyjnej; Zakres szkód i osób objętych po wypadku drogowym ochroną zakładów ubezpieczeń – wystawców polis OC dla sprawców wypadków drogowych; Możliwy katalog wyłączeń lub ograniczeń odpowiedzialności zakładów ubezpieczeń – wystawców polis OC dla sprawców wypadków drogowych; Minimalny zakres odpowiedzialności samochodowych funduszy gwarancyjnych (tzw. motor guarantee funds); Możliwy katalog wyłączeń lub ograniczeń odpowiedzialności samochodowych funduszy gwarancyjnych;

Dyrektywa konsolidacyjna - zakres ubezpieczenia OC komunikacyjnego Państwo Poziom minimalnej sumy gwarancyjnej z tytułu OC komunikacyjnego w wybranych państwach członkowskich w EUR (1 VII 2017) Szkody na osobie Szkody w mieniu Na poszkodowanego Na zdarzenie Bułgaria 1.000.000 5.112.919 1.022.584 Irlandia Nielimitowana 1.120.000 Luksemburg Niemcy 7.500.000 Polska 5.000.000 Wielka Brytania 1.140.000

Dyrektywa konsolidacyjna – zakres terytorialny procedur postępowania likwidacyjnego w transgranicznych wypadkach drogowych

Dyrektywa konsolidacyjna – postępowanie likwidacyjne w transgranicznych zdarzeniach drogowych System Zielonej Karty Zakłady ubezpieczeń Korespondenci Biura Agenci Zakłady ubezpieczeń Reprezentanci ds. roszczeń Ośrodki Informacji System IV Dyrektywy Organy odszkodowawcze Samochodowe fundusze gwarancyjne 35

System Zielonej Karty Miejsce wypadku poszkodowany Biuro Narodowe Zakład sprawcy nominował korespondenta w państwie poszkodowanego – rozwiązanie wspólne dla modelu 1 opartego na domniemanym pokryciu ubezpieczeniowym oraz modelu 2 opartego na certyfikacie Zielonej Karty Terytorium państwa rejestracji pojazdu sprawcy szkody (np. Niemcy lub Ukraina) Terytorium państwa macierzystego poszkodowanego (np. Polska) Miejsce wypadku poszkodowany roszczenie (1) regres (5) wypłata (2) Biuro Narodowe Biuro Narodowe zwrot kosztów (6) gdy 4a nie to zwrot kosztów (4b) roszczenie (1) regres (7) Zwrot kosztów (8) regres (3) Zakład sprawcy szkody Korespondent zakładu sprawcy zwrot kosztów (4a)

System Zielonej Karty Miejsce wypadku poszkodowany Zakład sprawcy nie nominował korespondenta w państwie poszkodowanego lub sprawca nie miał ważnego OC kom. – rozwiązanie dla modelu 1 opartego na domniemanym pokryciu ubezpieczeniowym (brak ważnego OC kom.) oraz dla modelu 1 i 2 opartego na domniemanym pokryciu ubezpieczeniowym lub certyfikacie Zielonej Karty (brak Korespondenta) Terytorium państwa rejestracji pojazdu sprawcy szkody (np. Niemcy) Terytorium państwa macierzystego poszkodowanego (np. Polska) Miejsce wypadku poszkodowany Biuro Narodowe (gdy brak ubezpieczenia OC lub Zakład sprawcy (gdy brak Korespondenta; chyba że Zakład sprawcy zwleka ze zwrotem, to wtedy zwrot realizuje Biuro Narodowe a potem regres do Zakładu sprawcy) roszczenie (1) zawiadomienie (2) gdy brak ubezpieczenia OC lub Korespondenta oraz regres (4) Biuro Narodowe lub Agent (gdy brak Korespondenta Zakładu sprawcy) zwrot kosztów (5) wypłata (3) poszkodowany

System IV Dyrektywy Poszkodowany – pojazd polski Wypadek = Niemcy Poszkodowany – pojazd polski Sprawca – pojazd niemiecki 1 (poszkodowany – prośba o informację dot. sprawcy) PBUK jako polskie centrum informacyjne 2 (PBUK – prośba o informację dot. sprawcy) Niemiecki Ośrodek Informacji 3 (przekazanie informacji) PBUK jako polskie centrum informacyjne 4 (przekazanie informacji) Poszkodowany 5 (zgłoszenie roszczenia) Reprezentant ds. roszczeń w Polsce niem. zakładu sprawcy PBUK jako polski organ odszkodowawczy LUB

System IV Dyrektywy Poszkodowany – pojazd polski Wypadek = Niemcy lub Ukraina Poszkodowany – pojazd polski Sprawca – pojazd niemiecki 1 (roszczenie; albo gdy w ciągu 3 mies. brak uzasadnionej odp od ZU sprawcy lub jego Repr ds. roszczeń albo w ogóle brak Repr ds. roszczeń) ZU Sprawcy + Niemiecki Organ Odszkodowawczy + Sprawca zdarzenia PBUK jako polski organ odszkodowawczy 2 (przekazanie informacji, że dalszy brak reakcji w ciągu 2 mies. będzie skutkować interwencją PBUK) 3 (wypłata) 4 (regres) Poszkodowany Niemiecki organ odszkodowawczy 5 (zwrot kosztów) PBUK jako polski organ odszkodowawczy

System IV Dyrektywy Sprawca – nieubezpieczony pojazd niemiecki lub ukraiński lub pojazd niezidentyfikowany Wypadek = Niemcy Poszkodowany – pojazd polski 1 (roszczenie; albo gdy niemożliwe jest ustalenie pojazdu albo gdy w okresie 2 mies. niemożliwe jest ustalenie ZU sprawcy) PBUK jako polski organ odszkodowawczy 2 (wypłata) Poszkodowany 3 (regres) LUB 3 (regres) LUB 3 (regres) W przypadku gdy nie można zidentyfikować zakładu ubezpieczeń OC sprawcy - do samochodowego funduszu gwarancyjnego w państwie stałego postoju pojazdu (tutaj: Niemcy) W przypadku niezidentyfikowanego pojazdu – do samochodowego funduszu gwarancyjnego w państwie miejsca wypadku (tutaj: Niemcy) W przypadku pojazdów z państw trzecich – do samochodowego funduszu gwarancyjnego w państwie miejsca wypadku (tutaj: Niemcy) 5 (zwrot kosztów) PBUK jako polski organ odszkodowawczy

Dyrektywa konsolidacyjna – projekt zmian lub implementacji niektórych minimalnych standardów – wybrane ważniejsze zagadnienia Uznawalność zaświadczeń nt. historii szkód (szkodowości); Niewypłacalność ubezpieczycieli; Zróżnicowanie minimalnych sum gwarancyjnych; Modyfikacja zasad kontroli ubezpieczenia OC komunikacyjnego; Zakres ubezpieczenia OC komunikacyjnego (sprawa Vnuka) Pojazdy autonomiczne