Rachunkowość i finanse dr inż. Karolina Bondarowska karolina.bondarowska@wp.pl Wydział Inżynierii Zarządzania ul. Strzelecka 11, pokój 316 www.fem.put.poznan.pl (dyżury pracowników + materiały do pobrania)

Literatura Dybuch A., Sierpińska M., Wilimowska Z.: Finanse i rachunkowość, PWE, Warszawa 2013 Praca zbiorowa pod red. K. Sawickiego, Podstawy rachunkowości, wydanie VI zmienione, PWE, Warszawa 2009 Kiziukiewicz T., Sawicki K.: Rachunkowość małych przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2012 Mantura W.: Elementy rachunkowości dla menadżerów, wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2004 Małkowska D.: Rachunkowość od podstaw, zbiór zadań, ODDK Gdańsk 2002

Terminy z rachunkowości w języku potocznym Należność Zobowiązanie Rozrachunki Bilans Równowaga bilansowa Płynność finansowa Koszt Przychód

Definicja rachunkowości Rachunkowość to system pomiaru i opisu działalności gospodarczej, którego głównym celem jest dostarczanie informacji finansowych o działalności przedsiębiorstwa, niezbędnych do zarządzania. Ocena działalności gospodarczej polega na pomiarach rentowności i sytuacji finansowej jednostki. Pomiar rentowności sprowadza się do ustalenia wyniku finansowego a ocena sytuacji finansowej dokonywana jest w ujęciu bilansowym i prowadzi do ustalenia wartości kapitału własnego przedsiębiorstwa. Rachunkowość polega na obserwacji, badaniu, pomiarze, rejestrowaniu i przedstawianiu w postaci zestawień liczbowych zjawisk gospodarczych, które wywierają wpływ na majątek i wynik działalności jednostki gospodarczej.

Zadania rachunkowości Identyfikowanie, dokonywanie pomiaru i rejestrowanie zdarzeń i transakcji. Informowanie właścicieli jednostki o transakcjach dokonywanych w ciągu okresu sprawozdawczego oraz ich efektywności z punktu widzenia inwestora i jego kapitału. Wspomaganie zarządzania np. przez pomoc w planowaniu przyszłych zdarzeń, podejmowaniu decyzji, alokacji zasobów, kontrolowaniu działalności. Ciągłe dokonywanie pomiaru majątku i wyniku finansowego podmiotu.

Podstawowe funkcje rachunkowości Informacyjna – dostarcza informacji do podejmowania decyzji dotyczących przyszłych zdarzeń. Rozliczeniowa – pozwala rozliczyć zarząd z efektywności zarządzania powierzonym majątkiem. Atestacyjna – wiąże się z poświadczeniem wierności odwzorowania rzeczywistego stanu podmiotu. Sprawozdawcza – polega na okresowym sporządzaniu sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych, zestawieniu zmian w kapitale (funduszu) własnym.

Rodzaje rachunkowości Rachunkowość finansowa – za pomocą metod, zasad, procedur i technik obliczeniowych przedstawia się wierny obraz jednostki gospodarczej (struktura majątku, źródła jego finansowania, wynik finansowy i jego obciążenia, źródła pochodzenia środków pieniężnych i kierunkach ich wydatkowania). Rachunkowość zarządcza – to system pomiaru, gromadzenia i prezentacji danych finansowych menadżerom w celu wspomagania procesów decyzyjnych dla realizacji strategicznych celów jednostki gospodarczej.

Rachunkowość finansowa a zarządcza Rachunkowość zarządcza Odbiorcy informacji Użytkownicy zewnętrzni - akcjonariusze, kredytodawcy, inwestorzy Użytkownicy wewnętrzni – informacje przeznaczone głównie dla kierownictwa przedsiębiorstwa Regulacje Ustawa o rachunkowości, Kodeks Spółek Handlowych, prawo podatkowe, standardy rachunkowości Zarządzenia wewnętrzne kierownictwa przedsiębiorstwa Efekt Ujawniane sprawozdania finansowe Raporty wewnętrzne dla celów sterowania, przeznaczone głównie do użytku wewnętrznego

Przedmiot i podmiot rachunkowości Przedmiotem rachunkowości są: procesy gospodarcze zachodzące w jednostkach gospodarczych, zasoby firmy biorące udział w procesach gospodarczych. Podmiot rachunkowości stanowią różnorodne pod wieloma względami (formy własności, formy organizacyjno-prawne, rodzaj działalności, wielkość firmy) jednostki prowadzące działalność gospodarczą.

Przepisy prawne regulujące rachunkowość 41 Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (MSR) ustawa o rachunkowości z dn. 29.09.94, znowelizowana obowiązuje od 1.01.2002 r. 6 Krajowych Standardów Rachunkowości (Dz. Urz. Min. Fin.) ustawa o podatku od towarów i usług VAT ustawa o podatku dochodowym rozporządzenie Min. Fin. dotyczące amortyzacji standardy ustawy i kodeksy związane ze sprawozdawczością finansową

Cechy charakterystyczne dla rachunkowości 1. Wszystkie procesy i operacje gospodarcze wyraża się w mierniku pieniężnym. 2. Dokonywanie zapisów księgowych odbywa się na podstawie dokumentów. 3. Do zapisów operacji używa się specyficznych urządzeń księgowych – kont. 4. Realizuje zasadę podwójnego zapisu. 5. Zachowuje ciągłość ewidencji księgowej. 6. Wykorzystuje inwentaryzację (spis z natury).

Główne zasady obowiązujące w rachunkowości Zasada podwójnego zapisu Zasada ciągłości – jednakowy sposób grupowania operacji, wyceny aktywów i pasywów, amortyzowania, sporządzania sprawozdań finansowych Zasada ostrożności – wycena składników bilansu nie może przekraczać ceny rynkowej Zasada memoriałowa - ujęcie w księgach rachunkowych i sprawozdaniach finansowych ogółu operacji gospodarczych dotyczących danego okresu. Zasada współmierności - koszty poniesione w celu osiągnięcia określonych przychodów muszą być ujęte w księgach rachunkowych w tym samym okresie rozrachunkowym, co osiągnięte przychody.

Główne zasady obowiązujące w księgowości Złota reguła bilansowa – zasada polegająca na tym, że całość posiadanych przez przedsiębiorstwo aktywów trwałych powinna być finansowana z kapitałów własnych. Powyższa reguła powinna być stosowana przez przedsiębiorstwa stosujące konserwatywną, bezpieczną politykę finansową.

Księgowość Księgowość to podstawowym elementem składowy rachunkowości. Polega na rejestracji w ujęciu pieniężnym (niekiedy w ujęciu ilościowym) odpowiednio udokumentowanych zdarzeń gospodarczych, które powodują zmiany w majątku jednostki gospodarującej i źródłach jego pochodzenia.

Podstawowe sprawozdania finansowe Najważniejsze sprawozdania, zawierające zbiór informacji o sytuacji finansowej jednostki to: bilans, rachunek zysków i strat oraz przepływy finansowe. Bilans to odpowiednio uporządkowane rzeczowe i finansowe zestawienie składników majątku jednostki gospodarczej (aktywów) ze źródłami ich pochodzenia (pasywami), sporządzane na konkretny dzień.

Bilans przedsiębiorstwa XXX sporządzony na dzień XX.YY.ZZ AKTYWA PASYWA A. Aktywa trwałe A. Kapitał/fundusz własny I. Wartości niematerialne i prawne II. Rzeczowe aktywa trwałe III. Należności długoterminowe IV. Inwestycje długoterminowe I. Kapitał zakładowy II. Należne wpłaty na kapitał zakładowy (-) III. Akcje własne do sprzedaży (-) IV. Kapitał zapasowy/rezerwowy V. Wynik finansowy z lat ubiegłych VI. Wynik finansowy z roku bieżącego VII. Kapitał z aktualizacji wyceny B. Aktywa obrotowe B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania I. Zapasy II. Należności krótkoterminowe III. Inwestycje krótkoterminowe I. Rezerwy na zobowiązania II. Zobowiązania długoterminowe III. Zobowiązania krótkoterminowe SUMA AKTYWÓW SUMA PASYWÓW

Wartości niematerialne i prawne Stanowią je nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania o przewidywanym okresie użyteczności dłuższym niż jeden rok. W szczególności są to: Autorskie prawa majątkowe (oprogramowania komputerowe), licencje, koncesje Prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych Know-how, np. wiedza techniczna

Rzeczowe aktywa trwałe Są to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Należą do nich: Nieruchomości (grunty, budynki i lokale) Środki trwałe (maszyny, urządzenia, środki transportu, narzędzia, wyposażenie, aparatura)

Należności długoterminowe To kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki wartości ekonomicznych. Należności od jednostek powiązanych Należności od pozostałych jednostek (z wyjątkiem należności długoterminowych z tytułu dostaw i usług)

Inwestycje długoterminowe To aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych zasobów, uzyskania z nich przychodów w postaci odsetek lub dywidend, w szczególności aktywa finansowe oraz nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia wyżej określonych korzyści. Nieruchomości, środki trwałe Wartości niematerialne i prawne Długoterminowe aktywa finansowe (udziały, akcje i inne długoterminowe papiery wartościowe, udzielone pożyczki długoterminowe)

Zapasy To aktywa obrotowe, które charakteryzuje krótki okres użytkowania – nie dłuższy niż jeden rok. Podlegają więc one stałemu procesowi zużywania się i związane są z działalnością operacyjną jednostki. Należą do nich: Materiały (podstawowe, pomocnicze, części zamienne, paliwa, opakowania) Półprodukty i produkty w toku Towary Wyroby gotowe

Należności krótkoterminowe Są to kwoty należne z tytułów lub od: Dostaw i usług o terminie spłaty powyżej 12 miesięcy o terminie spłaty do 12 miesięcy Podatków Ubezpieczeń społecznych Pracowników Dochodzonych na drodze sądowej

Inwestycje krótkoterminowe Krótkoterminowe aktywa finansowe (udziały, akcje, inne papiery wartościowe) Udzielone pożyczki krótkoterminowe Środki pieniężne na rachunkach bankowych Środki pieniężne w kasie

Kapitał zakładowy Wnoszony przez wspólników w momencie zakładania firmy, na podstawie umowy, w postaci aportów rzeczowych lub środków finansowych Kapitał akcyjny (spółki akcyjne) Kapitał udziałowy (spółki z o.o.) Kapitał właścicieli (spółki jawne) Fundusz założycielski (przedsiębiorstwa państwowe)

Należne wpłaty na kapitał zakładowy (-) To wartość zadeklarowana a faktycznie nie wniesiona przez właściciela w momencie tworzenia bilansu otwarcia. Wyrażana jest w bilansie jako wartość ujemna pomniejszająca wartość kapitałów własnych.

Akcje własne do sprzedaży (-) Wartość akcji do sprzedaży wyrażana jest jako wartość ujemna pomniejszająca wartość kapitałów własnych.

Kapitał zapasowy To wartość, której wysokość określa ustawa o rachunkowości lub umowa spółki lub tworzona jest z częśi wygenerowanego wcześniej zysku. W ależności od formy prawnej przybiera różne nazwy: Kapitał zapasowy lub rezerwowy (spółki) Fundusz przedsiębiorstwa (przedsiębiorstwa państwowe)

Wynik finansowy z lat ubiegłych To różnica pomiędzy uzyskanymi przychodami a poniesionymi kosztami w określonym okresie sprawozdawczym. Wynik dodatni jest zyskiem i powiększa wartość kapitałów własnych, wynik ujemny jest stratą i pomniejsza wartość tych kapitałów.

Wyniki finansowy z roku bieżącego To różnica pomiędzy uzyskanymi w bieżącym roku przychodami a poniesionymi kosztami. Wynik dodatni jest zyskiem i powiększa wartość kapitałów własnych, wynik ujemny jest stratą i pomniejsza wartość tych kapitałów.

Kapitał z aktualizacji wyceny To kapitał, który powstaje między innymi z: aktualizacji wyceny wartości posiadanych środków trwałych tytułu aktualizacji inwestycji długoterminowych wyceny aktywów zaklasyfikowanych do kategorii aktywów finansowych do sprzedaży

Rezerwy na zobowiązania Najważniejsze z nich to: rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego rezerwy na świadczenia emerytalne pozostałe rezerwy

Zobowiązania długoterminowe Dzielą się na zobowiązania: Wobec jednostek powiązanych Wobec pozostałych jednostek (z wyjątkiem zobowiązań z tytułu dostaw i usług): kredyty i pożyczki długoterminowe zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych.

Zobowiązania krótkoterminowe z tytułu dostaw i usług: o terminie spłaty powyżej 12 miesięcy o terminie spłaty do 12 miesięcy z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek krótkoterminowych z tytułu podatków z tytułu ubezpieczeń społecznych z tytułu wynagrodzeń zobowiązania wekslowe itp.

Część 2. Bilansowe operacje gospodarcze i zasady ich księgowania Charakterystyka i klasyfikacja operacji gospodarczych Rodzaje bilansowych operacji gospodarczych Definicja i etapy funkcjonowania konta księgowego Zasady księgowania operacji na kontach aktywnych i pasywnych Zasada podwójnego księgowania Korespondencja kont Powiązanie sald początkowych i końcowych z bilansem

Charakterystyka i klasyfikacja operacji gospodarczych Działalność gospodarcza charakteryzuje się występowaniem wielu różnorodnych zjawisk i procesów gospodarczych. Jeżeli zmiany dotyczą tylko jednego podmiotu gospodarczego występuje operacja wewnętrzna, jeżeli zaś występują w składnikach bilansu co najmniej dwóch jednostek mówi się o operacji zewnętrznej. W zależności od charakteru można wyróżnić operacje bilansowe i wynikowe. Operacje bilansowe wywołują określone zmiany w poszczególnych pozycjach bilansu. Efektem operacji wynikowych jest osiąganie zysku lub straty. Operacje gospodarcze mogą dotyczyć zarówno składników rzeczowych majątku, jak i źródeł jego finansowania.

Typy bilansowych operacji gospodarczych W zależności od przedmiotu zmian operacje gospodarcze można podzielić na cztery typy: Operacje gospodarcze I typu wywołują zmiany jedynie w składnikach majątkowych jednostki. Wzrost jednego składnika aktywów powoduje zmniejszenie innego o tę samą kwotę: A1 + (A2+O) + A3 + ... + (An-O) = P Operacje gospodarcze typu II wywołują zmiany jedynie w źródłach finansowania majątku. Zwiększenie jednej pozycji pasywów powoduje zmniejszenie innej o tę samą kwotę: A = P1 + (P2-O) + P3 + (P4+O) + ... + Pn Operacje gospodarcze III typu powodują zmiany podwyższające wartość składników majątku, jak i źródeł jego finansowania: A1 + (A2+O) + A3 + ... + An = P1 + P2 + P3 + ... + (Pn+O) Operacje gospodarcze IV typu wpływają na równoczesne zmniejszenie pozycji w aktywach, jak i pasywach: (A1-O) + A2 +A3 + ... + An = P1 + (P2-O) +P3 + ... + Pn

Operacje gospodarcze i ich wpływ na składniki bilansu Polecenie: Określić rodzaj operacji gospodarczych, wskazać składniki bilansu, które ulegną zmianie po ich wystąpieniu, określić rodzaj zmiany: Zakupiono za gotówkę i przyjęto do magazynu towary – 350,- Środki pieniężne z kasy wpłacono na rachunek bankowy – 1232,- Przyjęto do magazynu materiały kupione u dostawcy o wartości 1400,- (termin płatności 7 dni) Otrzymano wyciąg bankowy informujący o spłacie zobowiązania wobec dostawcy – 200,- Wypłacono z kasy zaliczkę dla pracownika na zakup materiałów – 300,- Zaciągnięto kredyt bankowy i spłacono zobowiązanie wobec dostawców – 2500,- Część zysku finansowego z roku ubiegłego przekazano na zwiększenie kapitału zapasowego – 23650 ,-

Konto księgowe Konto – urządzenie księgowe służące do grupowania jednorodnych operacji gospodarczych w celu odzwierciedlenia stanu i zmian określonego składnika aktywów, pasywów lub wyników (kosztów, przychodów, strat i zysków nadzwyczajnych). Konto posiada swoją nazwę, dostosowaną do istoty ujmowanych na nim składników lub zjawisk gospodarczych. Konto otrzymuje też symbol, który związany jest z miejscem, jakie dane konto zajmuje w zakładowym planie kont. Zapisy na kontach dokonywane są w mierniku pieniężnym.

Etapy funkcjonowania konta księgowego Założenie konta – wpisanie nazwy, numeru z planu kont. Otwarcie konta – zaksięgowanie stanu początkowego (Sp.) z bilansu otwarcia lub jeśli dany składnik w bilansie nie istnieje (jego wartość wynosi zero), to zaksięgowanie pierwszej związanej z nim operacji gospodarczej. Księgowanie operacji gospodarczych – dokonywanie zapisów operacji gospodarczych, na podstawie dowodów księgowych zawierających datę wystąpienia operacji, numer i symbol dowodu księgowego, krótką treść charakteryzującą daną operację, wartość operacji. Zamknięcie konta – podsumowanie stron konta i ustalenie salda końcowego (Sk.)

Układ graficzny – teowy konta księgowego Układ graficzny konta księgowego zawiera elementy: Nazwę i numer z zakładowego planu kont Dwóch przeciwstawnych stron: - lewej zwanej – „Winien” (skrót Wn) lub Debet (skrót Dt) - prawej zwanej – „Ma” lub „Credit” (skrót Ct) 3. Obrotów: debetowych – suma operacji gospodarczych zaksięgowanych po stronie Debet kredytowych - suma operacji gospodarczych zaksięgowanych po stronie Credit

Układ graficzny teowy konta Nazwa konta Wn/Dt Numer z Zakładowego Planu Kont Ma/Ct Część konta służąca do zapisów debetowych Księgowanie po tej stronie określa się: obciążeniem konta zapisywaniem w ciężar konta zapisywaniem po stronie debetowej/ winien Część konta służąca do zapisów kredytowych Księgowanie po tej stronie określa się: uznaniem konta zapisywaniem na dobro konta zapisywaniem po stronie ma/kredytowej

Zasada funkcjonowania kont aktywnych Nazwa konta aktywnego Wn/Dt Ma/Ct Sp. Dt ........... obroty Dt + Σ (Sp.+obroty Dt +) obroty Ct – Σ obrotów Ct – ……….. Sk. Dt

Zasada funkcjonowania kont pasywnych Nazwa konta pasywnego Wn/Dt Ma/Ct obroty Dt – Σ obrotów Dt – Sk. Ct ………….. ........... Sp. Ct obroty Ct + Σ (Sp.+obroty Ct +)

Zamykanie konta Następuje na koniec okresu sprawozdawczego przez: Ustalenie obrotów konta (podsumowanie obu stron konta). Ustalenie salda końcowego (różnica pomiędzy obrotami): debetowego, jeżeli większa jest wartość obrotów strony debetowej, kredytowego, jeżeli większa jest wartość obrotów strony kredytowej.

Zasada podwójnego księgowania (zasada podwójnego zapisu) Każda operacja gospodarcza musi być zaksięgowana: na co najmniej dwóch kontach (podwójny zapis), po dwóch przeciwnych stronach tych kont (przeciwstawny zapis), w tej samej kwocie na obu kontach.

Korespondencja kont Z zastosowania zasady podwójnego księgowania wynika korespondencja kont Wn/Dt Konto A Ma/Ct 1 000 (1) Wn/Dt Konto B Ma/Ct (1) 1 000

Powiązanie sald początkowych kont bilansowych z bilansem otwarcia AKTYWA Suma PASYWA Środki trwałe Materiały Rachunek bankowy Kasa 300 200 90 60 Kapitały zasadnicze Zobowiązania wobec dostawców Kredyt bankowy 450 70 130 650 Środki trwałe Sp. 300 300 - 300 Sk. Kapitały zasadnicze - Sk. 450 450 Sp.

Powiązanie sald końcowych kont bilansowych z bilansem zamknięcia Rachunek bankowy Sp. 300 300 270 30 Sk. Zobowiązania wobec dostawców 70 30 100 Sk. 10 70 Sp. 40 110 AKTYWA Suma PASYWA Środki trwałe Materiały Rachunek bankowy Kasa 300 200 30 60 Kapitały zasadnicze Zobowiązania wobec dostawców Kredyt bankowy 450 10 130 590