P O R A D N I A PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA W G O R L I C A C H Sesja logopedyczna 21.03.2014 r. „Współpraca logopedów na rzecz językowego wychowania i kształcenia dzieci z zaburzeniami w komunikacji językowej” P O R A D N I A PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA W G O R L I C A C H

AFAZJA AFAZJA w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ISD -10) Afazja to całkowita lub częściowa utrata umiejętności posługiwania się językiem spowodowana uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych.

Rodzaje afazji Afazja motoryczna (ruchowa, afazja Brocka ) – uszkodzenie dotyczy okolicy czołowej, gdzie jest zlokalizowany ruchowy ośrodek mowy (tzw okolica Broca, 44 pole wg Brodmanna). Rozumienie jest poprawne, występują problemy z tworzeniem wypowiedzi. Mowę cechuje drastyczny ubytek fluencji słownej, agramatyzmy. Jest to tzw mowa telegraficzna, z przewagą rzeczowników. Czasowniki, przymiotniki, przyimki są pomijane. Występują trudności z doborem pojęć ,z budowaniem zdań, dłuższych wypowiedzi słownych. Zaburzona jest artykulacja. Mowa jest spowolniała, nieprawidłowe są czynniki prozodyczne mowy.

Afazja mieszana , afazja całkowita Afazja sensoryczna (czuciowa, afazja Wernickego) - uszkodzenie dotyczy okolicy skroniowej gdzie jest zlokalizowany czuciowy ośrodek mowy (tzw. okolica Wernickego, 22 pole wg Brodmanna). Brak rozumienia mowy innych i własnej, gdyż zaburzony jest słuch fonematyczny (nawet przy bezbłędnym powtarzaniu słów, zdań- brak rozumienia tego, co mówi), wypowiedzi są zniekształcone, mało zrozumiałe – sałatka słowna, wielomówność, neologizmy. Mowa jest płynna, prawidłowy jest rytm, melodia i akcent. Afazja mieszana , afazja całkowita Afazja dotyczy wszystkich osób, które utraciły mowę.

Przyczyny afazji: Ostra i przewlekła: udary mózgu, guzy ,urazy, procesy zwyrodnieniowe np. choroba Alzheimera, u dzieci zespół Retta, zespół Landaua – Kleffnera itd. Afazja przemijająca lub nawracająca: napady padaczki, migrena. Pacjenci z uszkodzeniem tzw. pola afazji (lewa półkula mózgu) wykazują objawy niedowładu spastycznego prawostronnego.

Dochodzi też do zaburzeń wyższych czynności: amnezja(zaburzona pamięć), zaburzenia uczuć i nastroju, zachowania (od płaczu, smutku do w miarę pogodnego zachowania), zaburzenia intelektu (demencja), zaburzenia złożonych czynności ruchowych (praksja), zaburzona gnozja (wzrokowa, słuchowa), zaburzona orientacja przestrzenna, zaburzenia w czytaniu, w pisaniu (a/dysleksja, a/dysgrafia), zaburzenia w liczeniu (a/dyskalkulia).

AFAZJA U DZIECI - NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI Problematyką zajmowała się Z. Kordyl, J. Szumska, A. Paluch, E. Drewniak Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy dla Dzieci Afatycznych Zgromadzenia Sióstr Felicjanek w Krakowie (dgn, terapia) założycielem : dr Janina Kuligowa

Afazja nabyta (uraz, guz) Afazja rozwojowa (niedokształcenie mowy o typie afazji) - etiologia nie jest dostatecznie wyjaśniona , nie dochodzi do utraty wykształconych już zdolności językowych, natomiast obserwuje się znaczne trudności w ich kształtowaniu się. Termin ten stosuje się w odniesieniu do dzieci, u których występują specyficzne zaburzenia w rozwoju mowy. Dotyczy dzieci: z normą intelektualną, słyszących, nie mających zmian organicznych w mózgu

W przypadku małych dzieci, u których opóźnia się rozwój mowy , które zaczynają mówić w 3, 4 roku życia nie można jeszcze stwierdzić czy jest to prosty opóźniony rozwój mowy, czy też niedokształcenie mowy o typie afazji. Rozpoznanie tych dwóch zespołów jest możliwe podczas kilkuletniej obserwacji dziecka. W przypadku prostego opóźnionego rozwoju mowy, dzieci osiągają umiejętność poprawnego mówienia, natomiast w przypadku niedokształcenia mowy o typie afazji zaburzenia mowy utrzymają się bardzo długo, a nierzadko okazują się trwałe. Jeżeli w trakcie terapii, będącej jednocześnie procesem diagnozy mowa nie rozwinie się przed 5 rokiem życia bądź rozwinie się w bardzo ograniczonym zakresie, a zaburzenia będą przypominały mowę dorosłych afatyków to możemy postawić diagnozę niedokształcenia mowy o typie afazji.

Diagnoza : wielospecjalistyczna W przypadku podejrzenia zaburzeń mowy i języka do postawienia rzetelnej diagnozy logopedycznej niezbędne są następujące badania specjalistyczne: Badanie audiologiczne w celu wykluczenia niedosłuchu, głuchoty jako podłoża braku rozwoju języka lub jego opóźnienia, Badanie psychologiczne w celu wykluczenia upośledzenia umysłowego, Badanie psychiatryczne – wykluczenie autyzmu lub innych zaburzeń zachowania o podłożu psychiatrycznym, Badanie neurologiczne – wykluczenie uszkodzeń OUC w obszarze mowy, Badania neuroobrazowe mózgu (CT, PET, MIR, SPECT) oraz badanie funkcjonalne ( EEG) – wykluczenie padaczki. W diagnozie ważne jest odróżnienie niedokształcenie mowy o typie afazji od autyzmu, niedosłuchu, upośledzenia umysłowego.

Wyróżniamy: Niedokształcenie mowy o typie afazji motorycznej. Niedokształcenie mowy o typie afazji sensorycznej. Postać mieszaną niedokształcenia mowy o typie afazji .

Ad. 1 Niedokształcenie mowy o typie afazji motorycznej. Objawy zaburzenia Mowa bierna (rozumienie dobre): potrafią bezbłędnie wskazywać przedmioty codziennego użytku, wskazywać ilustracje przedstawiające przedmioty, ich cechy oraz czynności, rozumieją proste a często złożone pytania i polecenia, rozumieją treść prostych tekstów, adekwatnie reagują na podawane im instrukcje słowne, mogą mieć trudności w rozumieniu określeń czasowo- przestrzennych, nie rozumieją pojęć abstrakcyjnych i uogólniających, pojawiają się trudności z rozumieniem pytań i poleceń o złożonej strukturze logiczno-gramatycznej, obniżona jest zdolność rozumienia dłuższych tekstów.

II Mowa czynna: rozwój języka wykazuje znaczne odchylenia indywidualne. Nieobecność słów w wieku 2 lat i niezdolność do zbudowania prostej, składającej się z dwu słów frazy w wieku 3 lat, należy już traktować jako istotną oznakę opóźnienia (sygnalizującego zaburzenie rozwoju), stwierdza się zaburzenia lub opóźnienia w wytwarzaniu dźwięków mowy, dzieci długo (jeszcze w wieku 5,6 lat) posługują się wyrażeniami onomatopeicznymi, wyrażeniami z własnego słownika, lub kilkoma prostymi słowami głównie są to wyrazy nazywające, długo wspomagają się gestem, mimiką, łatwiej powtarzać im sylaby otwarte niż zamknięte, typowym zjawiskiem jest substytucja, metateza, elizja, uproszczenia grup spółgłoskowych, zniekształcenia fonetycznej budowy wyrazów,

występują tu niejednakowe wzorce wymawianiowe , dzieci często stosują tzw. próbną artykulacje dzieląc słowa na sylaby, mówią cicho i niepewnie, posiadają ubogie słownictwo – w pierwszej fazie ograniczone do kilku określeń onomatopeicznych , w późniejszym czasie w słowniku czynnym dominują rzeczowniki, mniej jest czasowników, przymiotników, przysłówki, liczebniki, przyimki, zaimki pojawiają się rzadko, mały zasób słownictwa podstawowego powoduje ,że dziecko nadużywa tych samych słów,

występują trudności w doborze prawidłowego słowa, często zastępują właściwe słowa słowami z tego samego pola semantycznego np. na widelec dziecko mówi łyżka, na osę mucha itp. wypowiedzi są nadmiernie krótkie, niedojrzała jest struktura zdania, są błędy składniowe (np. opuszczanie końcówek, słów przedrostków), nieprawidłowe jest posługiwanie się takimi formami gramatycznymi jak przyimki, zaimki, rodzajniki oraz nieprawidłowa jest fleksja rzeczowników i czasowników, nadmierna generalizacja zasad gramatycznych, mają trudności w budowaniu dłuższych wypowiedzi słownych, nie tworzą spójnych gramatycznie , semantycznie tekstów monologowych, lepiej realizują formy dialogowe.

Temu typowi afazji motorycznej może towarzyszyć: Nie obserwuje się zaburzeń porozumiewania niewerbalnego Temu typowi afazji motorycznej może towarzyszyć: ogólna niesprawność motoryczna lub jedynie niezręczność w wykonywaniu precyzyjnych ruchów, trudności w zapamiętaniu wzorca ruchowego wyrazu, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania, obniżona koncentracja uwagi , obserwuje się cechy nadpobudliwości psychoruchowej, wzmożoną męczliwość, często stwierdza się zaburzenia lateralizacji( brak dominacji stronnej, lub lateralizacja skrzyżowana), stwierdza się zaburzenia czasowo przestrzenne,

w wyniku badania percepcji wzrokowej obserwuje się niski poziom analizy i syntezy wzrokowej, uczenia się wzrokowo- ruchowego, koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzenia integracji percepcyjno- motorycznej, w wyniku badania percepcji słuchowej występują zaburzenia słuchu fonemowego, analizy i syntezy słuchowej oraz pamięci słuchowej, ze względu na ograniczenia w opanowaniu podstaw systemu językowego dzieci te długo pozostają na poziomie myślenia konkretno- wyobrażeniowego, często obniżone są możliwości dokonywania operacji klasyfikowania, porównywania, uogólniania, myślenia przez analogię oraz myślenia przyczynowo skutkowego, dzieci te będą miały trudności z opanowaniem podstawowych technik szkolnych jakimi są czytanie, pisanie oraz z opanowaniem języka obcego.

(percepcyjnej). Objawy zaburzenia : Ad. 2. Niedokształcenie mowy o typie afazji sensorycznej (percepcyjnej). rozumienie gorsze od możliwości wypowiadania się, rozpoznajemy u dziecka, które słyszy choć nie rozumie mowy. Objawy zaburzenia : całkowicie lub częściowo zaburzone jest rozumienie mowy, mimo, że dziecko słyszy dźwięki, obserwuje się błędne wskazywanie obrazków, przedmiotów, brak jest odpowiedzi lub są one nieadekwatne na zadane pytania, brak reakcji na polecenie lub nieprawidłowe ich wykonanie), zaskakującym objawem może być brak reakcji na mowę werbalną( treść przekazu werbalnego przy zachowanej reakcji na głos czy dźwięk w ogóle, dzieci te mogą być podejrzewane o znaczny niedosłuch jednak w grupie staja się pobudzone, drażliwe, zatykają uszy,

skupiają uwagę na odbiorze i przetwarzaniu bodźców wzrokowych będących dla nich podstawowym źródłem informacji, dzieci te rozumieją sens prostych wypowiedzi w konkretnych sytuacjach społecznych, obserwuje się ubóstwo słownika biernego, trudności w rozumieniu pytań zdań o złożonej strukturze logiczno gramatycznej, trudności w rozumieniu związków przyczynowo skutkowych, można obserwować rozumienie zastępcze np. na polecenie: zdejmij buty, dziecko zdejmuje spodnie itp., zachowana jest mowa spontaniczna, powtarzanie, nazywanie, potrafią bezbłędnie powtarzać pojedyncze głoski, sylaby, wyrazy a nawet proste zdania jednak często nie rozumieją tego co mówią, zaburzenia percepcji towarzysza często zaburzenia ekspresji tzn. pojawiają się zniekształcenia słów, substytucje fonemowe, epentezy, metatezy, redukcje, braki nagłosowej sylaby, nazywając mylą słowa podobne brzmieniowo,

(mimowolna długo dominuje nad dowolną) zaburzenia emocjonalne. cechuje ją wielomówność, agramatyzmy, odpowiedzi są bezsensowne lub są wcale nie udzielane, niekiedy dziecko powtarza mechanicznie kierowane do niego pytanie, wypowiedzi długo pozostają nieprawidłowe pod względem fleksyjnym i składniowym, łatwiej niż dzieci z n.m.o typie afazji motorycznej opanowują techniczną stronę pisania, łatwej zapamiętują związek litery z głoską, potrafią dobrze przepisywać i odczytywać teksty ale nie rozumieją tego co czytają i piszą, w trakcie zajęć zatem konieczne jest kojarzenie etykietki wyrazu czy zdania z konkretnymi przedmiotami lub ilustracjami ułatwiającymi zapamiętanie znaczenia słów, mimo postępów w terapii trudności z rozumieniem mowy, czytaniem i pisaniem ze zrozumieniem długo pozostają problemem tych dzieci. Dzieci te mogą być opóźnione w rozwoju społecznym, mogą naśladować język, którego nie rozumieją. Występuje nadpobudliwość ruchowa, zaburzenia uwagi, (mimowolna długo dominuje nad dowolną) zaburzenia emocjonalne.

Ad. 3. Postać mieszaną niedokształcenia mowy o typie afazji.

ROZPORZĄDZENIe dOtyczace afazji motorycznej Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 roku w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych Rozporządzenie weszło w życie z dniem 1 września 2011 r.   W rozporządzeniu z dnia 17 listopada 2010 r. zadbano o to, aby w sposób spójny określić rodzaje niepełnosprawności uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, dla których organizowane jest kształcenie specjalne lub integracyjne: doprecyzowano określenie w zakresie niepełnosprawności ruchowej z afazją, doprecyzowano określenie w zakresie autyzmu poprzez uwzględnienie autyzmu z zespołem Aspergera (autyzm wysokofunkcjonujący).

PPP wydaje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na: niepełnosprawność ruchową – afazję motoryczną. Zgodnie z w/w rozporządzeniem Zespół Orzekający zaleca kształcenie specjalne z uwagi na niepełnosprawność ruchową – afazja motoryczna według podstawy programowej ogólnodostępnej z dostosowaniem do możliwości psychofizycznych ucznia w szkole ogólnodostępnej lub klasie integracyjnej do ukończenia … (np. III) etapu edukacyjnego z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z afazji.

Formy pomocy: Zajęcia rewalidacyjne w formie: zajęć logopedycznych dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę, zajęcia korekcyjno- kompensacyjne .

Bibliografa Drewniak -Wołosz E. ,Mikosz L. „ AFA – Skala Jak badać mowę dziecka afatycznego” , Impuls, Kraków 2008r, „ Diagnoza i terapia dzieci z zaburzeniami mowy: pod red. Cyl B. Metis Katowice 2011r, „Różne aspekty opóźnionego rozwoju mowy” pod red. Cyl B. Metis Katowice 2010r,   (Referat opracowały: mgr Zdzisława Kmiecik, mgr Edyta Romaszko - logopedzi PPP luty 2014r.)

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ