SEMINARIUM DOBRE RZĄDZENIE Kraków, 20 Listopada 2013 Zarządzanie miastami w warunkach gospodarki kreatywnej Michał Kudłacz, Paulina Mazur-Kurach, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Plan prezentacji Dlaczego układy zurbanizowane mają znaczenie dla gospodarki? Typy układów zurbanizowanych. Polityka rozwoju miast: istota zagadnienia. Miasta z pięciu perspektyw. Zarządzanie rozwojem miast. Próba ustalenia form, przyczyn i kierunków działań. Czym są metropolie kreatywne i dlaczego nie spotkamy ich w Polsce?

Cele i hipotezy do analizy Cel analizy: Przegląd narzędzi zarządzania publicznego służących rozwojowi miasta i podnoszenia jakości życia mieszkańców; stylów zarządzania miastami, jak również efektywności w zakresie wykorzystywania potencjału polskich miast. Hipoteza badawcza: Polskie metropolie nie wykorzystują w pełni zasobów rozwojowych, albo też, system administracji publicznej jest barierą rozwoju.

Fakty na temat miast-metropolii wg Banku Światowego i OECD 1 miliard mieszkańców w XIX wieku, 3 miliardy w 1960 r. (30% ludność miejska), 6 miliardów w 2000 r. (47% ludność miejska), ok. 9 miliardów w roku 2050 (ok. 70% ludność miejska). Co tydzień ludność miejska na świecie powiększa się o około milion mieszkańców. Bank Światowy prognozuje, że miasta w roku 2050 będą siedzibą innowacji i potencjału oraz siedliskiem ubóstwa i osób społecznie wykluczonych. Według OECD, KE i BŚ miasta zapewniają ekonomiczną stabilizację, są nośnikami potencjału. Wytwarzają znaczną część PKB, potencjału wiedzy i kapitału ludzkiego. Nakłady na sektor przedsiębiorczości, bankowy, ubezpieczeniowy, konsultingowy, B+R i innowacji stanowi przeszło 80% nakładów światowych.

Mapa 1. Populacja miejska poszczególnych państw świata

Cechy miasta i metropolii Miasto delimitowane poprzez kryteria demograficzne Miasta delimitowane przez pryzmat kryteriów ilościowych. Nie każde miasto jest metropolią, ale… Metropolia siedzibą wytwórczości potencjału. Jeśli nie ma go w metropoliach…. Metropolia siedzibą największych instytucji sfery publicznej, prywatnej i pozarządowej. Obecność funkcji metropolitalnych. Wysoce efektywne środowisko. Wysoki rozwój infrastrukturalny. Doskonałość świadczonych usług. Metropolia kreatywna wyższą formą funkcjonalną nie morfologiczną od „regularnej” metropolii.

Polityka rozwoju miast Mechanizm rynkowy istota (samokreacja). niedoskonałości (efekt polaryzacji, nierówności, zjawisk niekontrolowanych). Mechanizm interwencyjny funkcja korygująca. funkcja uzupełniająca (np. zapewnienie bezpieczeństwa publicznego). funkcja wzmacniająca naturalne sygnały rozwojowe.

Pięć sposobów postrzegania miast Miasto z perspektywy sieci globalnej. Miasto z perspektywy polityki państwa. Miasto z perspektywy polityki regionalnej. Obszar metropolitalny. Zarządzanie rozwojem miast z perspektywy władz lokalnych.

Miasto z perspektywy sieci globalnej Miasto węzłem przepływu potencjału. „Grypa USA”. Zasięg funkcji metropolitalnych wyznacznikiem miejsca na mapie konkurencyjności. Globalizacja i metropolizacja oznacza polaryzację. Nowe znaczenie rynków zbytu i polityki informacyjnej. OECD i BŚ postrzegają miasta jak siedlisko kłopotów i szansę na ich rozwiązanie. „Insiderzy” i „outsiderzy”. Polityka spójności a rozwój regionów poprzez bieguny rozwoju.

Pamiętając o uwarunkowaniach kontekstowych Globalizująca się przestrzeń metropolitalna (wzrost znaczenia usług, ale w coraz większym stopniu wiedzy, innowacji, kreatywności i informacji. Liberalizacja, westernelizacja, unifikacja...). Globalny kryzys finansowy. Metropolizacja oznacza wzmagający się udział ośrodków metropolitalnych w dynamizowaniu danego obszaru, ale również wzrost znaczenia metropolii, który prowadzi do polaryzacji potencjału i wyraźnego podziału na „lokomotywy” i „wagony”.

Mapa 2. Metropolie na świecie zamieszkujące co najmniej 1 milion mieszkańców

Mapa 3. Najważniejsze bezpośrednie połączenia metropolia-metropolia na świecie

Mapa 4. „Niebieski Banan” – korytarz terytorialny skupiający istotną część metropolitalnego potencjału Europy.

Mapa 5. Gęstość zaludnienia Europy – dominacja „Niebieskiego Banana”

Miasto z perspektywy polityki państwa Metropolie zwierciadłem potencjału gospodarek narodowych. Sieć osadnicza Polski. Czy może służyć do zbudowania przewagi konkurencyjnej? Miasto w SRK, KPZK, KSRR. Model polaryzacyjno-dyfuzyjny a polityka rozwoju miast i regionów. Konkurowanie a wyrównywanie.

Mapa 7. Mapa istotności i powiązań polskich metropolii

Miasto z perspektywy polityki regionalnej. Czy władze regionalne powinny cieszyć się z obecności silnego ośrodka metropolitalnego? Wewnątrzregionalna polaryzacja potencjału. Model grawitacji potencjału. Drenaż potencjału a teoria spill-over. Regiony ekonomiczne a podziały administracyjne. Tworzenie kanałów dyfuzji potencjału.

Mapa 8. Wpływ metropolii na otoczenie regionalne – województwo mazowieckie

Mapa 9. Regiony węzłowe w teorii

Obszary metropolitalne Teoria rozlewania się potencjału. Położenie ma znaczenie. Rosnące znaczenie obszarów metropolitalnych w świecie. Ustawa metropolitalna a administracyjne obszary metropolitalne. Obszary metropolitalne – problemy z koordynacją polityki.

Mapa 10. Obszar metropolitalny i otoczenie dalsze Paryża

Zarządzanie rozwojem miast z perspektywy władz lokalnych Formy sprawowania władzy. Metropolia kreatywna. Szczególny rodzaj metropolii? Zjawiska towarzyszące: m.in.: urban sprawl, miasta kurczące się. Metropolie kreatywne w Polsce? Modele zarządzania publicznego a specyfika obszarów wielkomiejskich.

Nadrzędne zadania samorządu miast Zapewnianie zbiorowych potrzeb obywatelskich celem nadrzędnym. Rozwój przedsiębiorczości, turystyki, podnoszenie jakości życia mieszkańców miasta i OM (konkurowanie, mobilność potencjału). Uzupełnianie i wzmacnianie procesów żywiołowych (planowanie rozwoju).

Modele zarządzania publicznego Biurokracja – równość i przejrzystość w cieniu efektywności. Menedżeryzm – miasto przedsiębiorstwem spełniającym oczekiwania swoich „klientów”. Współrządzenie – władze samorządowe nie są „alfą i omegą”. Idea zarządzania interaktywnego. Zarządzanie kreatywne – zarządzanie otwarte ze zdolnością do wykorzystania potencjału niematerialnego.

Instrumenty, procedury, mechanizmy władz miasta wykorzystywane do rozwoju Narzędzia wzmacniające potencjał ludzki: element istotny z punktu widzenia podnoszenia konkurencyjności miast. Ilość i jakość zasobów ludzkich. Miasto musi współdziałać z instytucjami odpowiedzialnymi za kreowanie zasobów ludzkich. Narzędzia wzmacniające kapitał infrastrukturalny: Element kluczowy dla podnoszenia konkurencyjności miasta: infrastruktura funkcjonalna i służąca wprost przedsiębiorstwom. Narzędzia kreatywne: rozpoznawanie, pielęgnowanie, przyciąganie, wspieranie, inspirowanie talentów , aby móc zainspirować twórczych ludzi i kreatywne organizacje do rozwoju.

Czy istnieją style zarządzania miastami w Polsce? Styl ofensywny a styl defensywny. Styl interaktywny a styl imperatywny. Styl pasywny a styl ekspansywny. Styl narcystyczny. Formy zachowań menedżerskich.

W kierunku gospodarki kreatywnej Nastąpiły fundamentalne przemiany dotyczące każdego aspektu funkcjonowania miast. Oznacza to, że prawdopodobnie rozwiązania stosowane od lat 80-tych XX w., przestały być obecnie aktualne. Rozwój kreatywny obejmuje zasoby „miękkie”: kulturę, wiedzę, postawy, nieszablonowe pomysły do tworzenia klas kreatywnych: władz samorządowych, obywateli i przedsiębiorców. Należałoby na nowo przeanalizować czynniki wytwórcze zwracając uwagę na elementy trudne do skwantyfikowania. Poszukiwanie zasobów rozwojowych w oparciu o nowy paradygmat. Koncepcja rozwoju miast to rozsądny kompromis pomiędzy ograniczeniami wynikającymi z przepisów prawa i elementów rynkowego i kreatywnego zarządzania rozwojem.

Miasto kreatywne to… miasto, które jest marką i posiada własną osobowość. otwarte miasto z otwartym stylem zarządzania. miejsce z potencjałem w zakresie kultury, który stymuluje społeczeństwo. miejsce gdzie istnieje duża podaż wiedzy. miejsce życia społeczeństwa obywatelskiego, aktywnego i otwartego. Wysoka wartość kapitału społecznego. miejsce, gdzie władze samorządowe dostrzegają niematerialny potencjał rozwojowy.

Mapa 11. UKŁAD PARTNERSKI PRZY PLANOWANIU ROZWOJU MIASTA Władze samorzą-dowe miasta Instytucje transferu technologii** Instytucje otoczenia biznesu Uczelnie, instytuty naukowo-badawcze NGOs Ważne w skali miasta podmioty gospodarcze Samorząd wojewódzki ** - instytucje proponowane do wykreowania

Mankamenty zarządzania miastem i bariery kontekstowe Niska jakość prowadzonych dialogów: administracja publiczna-obywatele, ośrodek naukowy, przedsiębiorcy. Potrzeba zręczności, menadżeryzmu, kreatywności władz miast, ale również nieszablonowego myślenia i wykorzystania także niematerialnych zasobów miasta. Wspieranie przez system administracji publicznej samodzielnego myślenia jej mieszkańców i kreatywnych pomysłów. System administracji publicznej bardziej patrzy podejrzanie na nowe pomysły niż zachęca do ich tworzenia. Niekorzystne zmiany demograficzne na świecie. Zbyt kapitałochłonne zadania własne gmin. „Zamknięte” zarządzanie miastami.

Bariery rozwoju miast (2) Przesłanki do przeprowadzenia analizy: Raport Hausnera pokazuje wiele luk i sprzeczności w prawie określającym funkcjonowanie samorządów w Polsce, jak np. m.in..: Brak ogólnokrajowych standardów wykonywania usług publicznych. Myślenie o rozwoju swoich terytoriów w sposób bardzo tradycyjny i zachowawczy, co prowadzi do nierozpoznania i niewykorzystania własnych zasobów. Samodzielność finansowa miast została bardzo ograniczona (dochody własne zostały zredukowane przez „janosikowe”, spadek wpływów z dochodów własnych, kapitałochłonne zadania własne: np. edukacja w Krakowie 40% budżetu - 2012).

Bariery rozwoju miast (3) Ogromne rozpiętości w kosztach usług komunalnych. Tworzenie planów rozwoju w sposób „gabinetowy”. Brak mechanizmów koordynacji planowania społeczno- gospodarczego, przestrzennego i finansowego. Niedostateczne rozróżnienie w Ustawie specyfiki ośrodków metropolitalnych na tle innych gmin. Uzależnienie od Funduszy Strukturalnych. Brak możliwości oparcia w pełni polityki rozwoju o zasadę samodzielności -> możliwości stanowienia aktów prawa miejscowego.

Wnioski końcowe (1) Gminy w Polsce posiadają zbyt kapitałochłonne zadania własne, albo też władze miast są w swoich działaniach za mało racjonalne, co ogranicza możliwości ich rozwoju. Każde z miast posiada pewne zasoby oraz ograniczenia rozwojowe. Najczęściej przełamywanie barier, wiąże się z kosztami niemożliwymi do poniesienia przez samorząd, np., budowa obwodnicy. „Urban sprawl” albo „cities shrink” to efekt nierynkowego działania władz miast.

Czym jest amorficzny rozrost przestrzeni? Urban sprawl dotyczy niekontrolowanego przez władze ośrodka metropolitalnego odpływu potencjału z miasta- rdzenia do otoczenia, które w sensie administracyjnym do miasta nie należy. Jest to zjawisko negatywne z punktu widzenia władz metropolii, osłabiające potencjał jakościowy, w tym finansowy ośrodka. „Światło do nieba” nie jest punktem a rozproszonym pociągłym lub kulistym kształtem.

Co wywołuje amorficzny rozwój przestrzeni? Urban sprawl dotyczy przede wszystkim dwóch podstawowych grup społecznych, które w teorii, na podstawie różnych motywów decydują się zagospodarować peryferia metropolii:  Bogaci mieszkańcy miasta poszukujący ciszy i spokoju. Młodzi mieszkańcy metropolii na dorobku poszukujący mieszkania „na kredyt”. Przybywający z obszarów niezurbanizowanych, pragnący korzystać z zasobów metropolii. Przedsiębiorcy poszukujący szans na obniżenie kosztów funkcjonowania. Przedsiębiorcy poszukujący dużych terenów pod inwestycje (fabryki, hipermarekty). Przedsiębiorstwa korzystające w większości z zewnętrznych rynków zbytu.

Wnioski końcowe (2) Miasta zawsze będą ze sobą jednocześnie współpracować i konkurować, szczególnie w warunkach zwiększającej się świadomości nt. nieograniczonych potrzeb i ograniczonych zasobów. To wymusza kreatywne postawy i działania. Mamy do czynienia z systemem naczyń połączonych: jeżeli punktem wyjścia jest jakość życia mieszkańców miasta, to jest ona determinowana przez poziom zarobków, pewność zatrudnienia i poziom zadowolenia z życia. Tak więc przedsiębiorczość jest podstawą funkcjonowania miast. Należy tworzyć warunki do rozwoju przedsiębiorczości: zasoby ludzkie (ilość i „jakość” obywateli), infrastruktura funkcjonalna i dla rozwoju przedsiębiorstw, jakość zarządzania publicznego, warunki finansowe oraz podaż wiedzy). Jest to pole do popisu dla kreatywności władz publicznych.

Wnioski końcowe (3) Czy istnieją modele zarządzania miastami w Polsce? Owszem, ale w ograniczonym zakresie. Istnieje model samorządowca, menedżera. Charyzma prezydenta. Mandat społeczny daje dużo uprawnień. Model zarządzania zależy od kreatywności władz, wiedzy rządzących i umiejętności wyegzekwowania swojej woli. Nowe zarządzanie publiczne, governance, współrządzenie miastem pokazują nowe ścieżki rozwoju poprzez elastyczne dopasowanie modelu rządzenia do uwarunkowań i czynników i pełne wykorzystanie posiadanych zasobów. Przykłady pokazują różny poziom zarządzania np. w kwestii przyciągania kapitału zewnętrznego (np. Kraków-Wrocław, Kraków-Niepołomice).

Wnioski końcowe (4) Mocne przywództwo, poczucie celu, determinacja i odwaga wykroczenia poza cykl polityczny wyznaczany wyborami, elastyczność działania i zmiana nastawienia, aby inne podmioty, w tym obywatele byli uczestnikami przemian, a nie ich biernymi odbiorcami. Każde miasto posiada zasoby kulturowe. Należy je wyciągnąć przed nawias. Kreatywne środowisko to miejsce, w którym elementy „twardej” i „miękkiej” infrastruktury pozwalają wygenerować przepływ pomysłów i idei. Środowiskiem może być określony budynek, ulica, itp.. Zarządzanie „falą urbanizacji” to zamknięty system planowania (budowa przestrzeni funkcjonalnych). Otwarty system oznacza wykorzystywanie wszelkich aktywów, w tym również: potencjału ludzi, zasobów kulturowych, świadomości, komunikacji celem lepszego zarządzania finansami na rzecz ludzi.

Wnioski końcowe (5) W Polsce brak jest wyraźnych przykładów metropolii kreatywnych ze względu na następujące fakty: Niedostrzeganie potencjału wiedzy i innowacji dla rozwoju przedsiębiorczości. Niedostrzeganie potencjału kultury i kreatywności. Brak koordynacji mechanizmów planowania. Stosowanie modelu ofensywnego tam, gdzie to nieefektywne. Brak zaufania społecznego. Niska jakość kapitału społecznego. Niewielka ilość inicjatyw publiczno-społecznych. Brak usystematyzowanej platformy współpracy sfery publicznej ze sferą nauki i przedsiębiorczości. Nieefektywne wykorzystanie endogenicznego potencjału dla rozwoju sieci współpracy.

michal.kudlacz@uek.krakow.pl Dziękuję za uwagę 