Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Instytut Rynków i Konkurencji Prof. dr hab. Roman Sobiecki Cykl koniunkturalny. Polityka antycykliczna państwa

Cykl koniunkturalny. Polityka antycykliczna państwa Istota i przejawy kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Klasyczny cykl koniunkturalny a) rozkwit (boom) b) kryzys (recesja) c) dno kryzysu (depresja) d) ożywienie Zmodyfikowany cykl koniunkturalny Cechy specyficzne kryzysu w rolnictwie Krótkie i długie cykle koniunkturalne Przyczyny globalnego kryzysu 2007-2009 (gospodarczego, finansowego i bankowego) Polityka antycykliczna państwa a) polityka monetarna b) polityka fiskalna c) wykorzystanie mechanizmu mnożnika inwestycyjnego d) zasada przyspieszenia (akcelerator) e) polityka proeksportowa

Istota i przejawy kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Kryzys – poważna, gwałtowna i niekorzystna zmiana o przełomowym znaczeniu Kryzys gospodarczy – poważne załamanie wzrostu gospodarczego, cechujące się dużym i szybkim zmniejszaniem produkcji, realnych dochodów, wzrostem bezrobocia.. W 2008r. nastąpił spadek globalnego PKB i handlu międzynarodowego (według OECD - 2009r. - 2,7%, w państwach OECD o 4,3%, HZ spadek o 13,2% , w UE najgorsza sytuacja wystapiła na Litwie, gdzie PKB spadł o ok. 20%, na Łotwie o ok. 18%, w Estonii o ok. 15%, w Niemczech o 5%, we Francji o 2,25%, w strefie Euro o 4,8%) Kryzys finansowy – objawia się znacznym spadkiem cen aktywów oraz upadłością instytucji finansowych i niefinansowych. Znaczna grupa instytucji finansowych posiada w swoich bilansach aktywa o wartości rynkowej niższej od ich zobowiązań Kryzys bankowy – jeden z rodzajów kryzysu finansowego, sytuacja, w której znaczna część banków traci bezpieczeństwo, co jest równoznaczne z brakiem wypłacalności

Istota i przejawy kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Spadek produkcji Ujemne tempo wzrostu gospodarczego (recesja) Zatory płatnicze prowadzące do bankructw firm Spadające dochody osób fizycznych i firm Niewypłacalność firm prowadząca do bankructw banków Rosnące bezrobocie Wzrost deficytu budżetowego Spadek obrotów handlu zagranicznego

Istota i przejawy kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Produkcja pozarolnicza w okresie wielkiego kryzysu według części świata W latach 1929 – 1933 (1925-1929 = 100) Źródło: Annuaire statistique de la Societe des Nations 1935/36, Genewa 1936

Istota i przejawy kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Produkcja przemysłowa w czasie wielkiego kryzysu w stosunku do produkcji z 1929r. Źródło: (Historia 1871-1939. Podręcznik dla szkół średnich, s. 229)

Istota i przejawy kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Wskaźniki cen hurtowych w złocie na rynkach światowych w latach 1929-1933 (1928=100) Źródło: L.Luboszyc, Problemy marksistowsko-leninowskiej teorii kryzysów agrarnych , Warszawa 1951,s.201

Kryzys w rolnictwie Światowe zapasy artykułów rolnych (bez ZSRR) w latach 1925-1933(w tys. t) Żródło: L.Luboszyc, Problemy marksistowsko-leninowskiej teorii kryzysów agrarnych , Warszawa 1951,s.201

Przyczyny globalnego kryzysu 2007-2009 (gospodarczego, finansowego i bankowego) Dziesięć przyczyn według prof. W. Orłowskiego Gwałtowne zmiany rozkładu sił gospodarczych na świecie i towarzysząca im nierównowaga. W ciągu ostatnich 25 lat globalny PKB wzrósł 2,5 – krotnie (3,5% średniorocznie), a PKB Chin wzrósł 7-krotnie, Indii 4-krotnie, a USA i Europy Zachodniej tylko 2-krotnie. Przyspieszenie procesów globalizacji, które przyspieszyły jednocześnie zmiany rozmieszczenia produkcji pomiędzy krajami i kontynentami, a także doprowadziły do alokacji inwestycji finansowych (portfelowych) w skali świata. Dla inwestorów otworem stanęły rynki dawniej niedostępne tzw. rynki wschodzące. To rozprzestrzenianie się inwestycji finansowych utrudniało działanie instytucji nadzorczych i ocenę ryzyka.

Przyczyny globalnego kryzysu 2007-2009 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 3. Zmiany demograficzne, a w szczególności szybki proces starzenia się społeczeństwa krajów rozwiniętych. Efektem tego była konieczność odejścia od repartycyjnego systemu emerytalnego. Spowodowało to ogromny wzrost popytu na aktywa finansowe ze strony funduszy emerytalnych i inwestycyjnych. 4. Gwałtowny rozwój rynku instrumentów pochodnych. Łączna nominalna wartość instrumentów pochodnych, którymi obracano na rynku w 1998 roku wynosiła 71 bln USD, a w 2008 roku blisko 683 bln USD (ponad 10-krotność światowego PKB). Instrumenty pochodne mogą być wykorzystywane w dwóch celach: jako zabezpieczenie przed ryzykiem spekulacyjnie (inwestycja finansowa przekształca się w hazard).

Przyczyny globalnego kryzysu 2007-2009 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 5. Szybki rozwój rynków finansowych. Sektor finansowy wyemancypował się, „rozluźniając” swoje związki z sektorem realnym. W 1980 roku podstawowe aktywa finansowe (depozyty bankowe, obligacje, akcje) stanowiły 120% globalnego PKB. Sektor finansowy był wówczas realnym odbiciem gospodarki. W 2005 roku aktywa finansowe wraz z instrumentami pochodnymi stanowiły 11-krotność światowego PKB, a w 2007 roku już 13- krotność. Wystąpiło zjawisko „globalnego lewarowania”. Rynki finansowe wygenerowały wielokrotnie większy zasób aktywów, a te same dochody i majątek zabezpieczały wiele aktywów naraz.

Przyczyny globalnego kryzysu 2007-2009 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 6. Niezdolność, w wyniku w/w procesów do poprawnej wyceny ryzyka, związana zwłaszcza z instrumentami pochodnymi. Było to błędy zarówno na poziomie instytucji finansowych jak i całych globalnych rynków. Zdrowy rozsądek zastąpiła wiara w modele finansowe. Przykładem jest zawrotna kariera instrumentów CDS, zabezpieczających przed niespłaceniem przez dłużnika kredytu. Od 2000 do 2007 roku ich wartość wzrosła z 1 bln do 45 bln USD. 7. Fala irracjonalnego optymizmu, prowadziła ona do niebywałego przewartościowania aktywów, zwłaszcza akcji i cen nieruchomości, jaka miała miejsce w USA, a w ślad za tym w wielu innych miejscach świata.

Przyczyny globalnego kryzysu 2007-2009 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 8. Lekkomyślność instytucji finansowych, które uznawały przewartościowane aktywa (zwłaszcza nieruchomości) za znakomite zabezpieczenie dalszych kredytów. W rezultacie tego gospodarstwa domowe (zwłaszcza W. Brytanii, Irlandii, Hiszpanii i innych krajów świata) wpadły w pułapkę nadmiernego zadłużenia, która ujawniła się w pełni w momencie spadku cen nieruchomości. 9. Błędy w zarządzaniu instytucjami finansowymi, a w szczególności słabym nadzorem właścicielskim i niewłaściwymi motywacjami dla zarządów. Skandaliczną rolę odegrał system premiowania, skłaniający zarządzających do poszukiwania krótkookresowych zysków za cenę osłabienia długookresowego bezpieczeństwa instytucji finansowych. Zyski zostały sprywatyzowane, lecz koszty jak się później okazało, zostały uspołecznione (R.S.)

Przyczyny globalnego kryzysu 2007-2009 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 10. Katastrofalne błędy polityki gospodarczej, zwłaszcza w USA. Zawiodła regulacyjna rola państwa, przede wszystkim w odniesieniu do bankowości inwestycyjnej i do rynku instrumentów pochodnych. Wiara Alana Greenspana, że „organizacje, których celem jest zysk, będą w największym stopniu zdolne same chronić własnych udziałowców i ich kapitał” okazała się błędem. Zawiodła polityka pieniężna FED, który w czasie dojrzewania gigantycznego bąbla spekulacyjnego na rynku nieruchomości i akcji obniżył w l. 2002-2005 stopy procentowe do najniższego poziomu od dziesięcioleci. Zawiodła tez polityka fiskalna – eksplozja deficytu budżetowego (obniżka podatków)