ZWIĄZKI MIĘDZYGMINNE Jak zawiadywać gospodarką odpadami ZWIĄZKI MIĘDZYGMINNE Jak zawiadywać gospodarką odpadami ? - poziomy – ewidencja -sprawozdawczość – Aleksandra Bodnar Ogólnopolskie Stowarzyszenie Komunalnych Związków Gmin Koordynator Krajowy Projektu Bukowiec, 26.02.2013 r.

Związki a kompetencje gmin W jakim zakresie związki międzygminne mogą przejąć kompetencje gmin?

Gmina odpowiada za wszystko to co służy społeczności lokalnej* Znowelizowana ustawa ucp* zakłada, że samorząd, który odpowiada za wszystko to co służy społeczności lokalnej, powinien przejąć na siebie również obowiązek odbierania i zagospodarowania odpadów komunalnych. * ustawą z 8 marca 1990 o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2011r Nr 142, poz. 1592, z poźn. zm.) * *Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw – Dz. U. 2011 nr 152 poz. 897, tekst jednolity z dnia 17 lutego 2012r. Dz. U. 2012, poz.391.

Samorząd winien stworzyć warunki Do: wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na swoim terenie. Poprzez: zbudowanie nowoczesnego, kompleksowego (obejmującego wszystkich mieszkańców i wszystkie strumienie odpadów) systemu: - opartego na selektywnej zbiórce odpadów, - zapewniającego osiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu i redukcji składowania odpadów.

Zorganizować i Zarządzać Gmina w nowym systemie prawnym* ma zorganizować i zarządzać gospodarką odpadami. Na zorganizowanie nowego systemu, zgodnie z ustawą* gminy otrzymały 18 miesięcy. Od 1 lipca 2013 roku rozpocznie się okres funkcjonowania nowych zasad w gospodarce odpadami komunalnymi. *Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw – Dz. U. 2011 nr 152 poz. 897, tekst jednolity z dnia 17 lutego 2012r. Dz. U. 2012, poz.391.

Zakładane korzyści Zakłada się , że wprowadzenie nowego systemu powinno spowodować: „uszczelnienie” systemu (poprzez objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych wszystkich mieszkańców), zintensyfikowanie selektywnego zbierania odpadów, znaczne ograniczenie składowania odpadów zwłaszcza ulegających biodegradacji (poprzez zwiększenie stopnia przerobu odpadów w nowoczesnych instalacjach spełniających wymogi najlepszych dostępnych technik i technologii), ograniczenie zagrożeń dla środowiska (wynikających z niewłaściwie funkcjonującej gospodarki odpadami komunalnymi).

Warunek sukcesu Czy uda się wprowadzić nowoczesny i kompleksowy system rozwiązań organizacyjnych, technicznych i prawnych w zakresie gospodarowania odpadami zależeć będzie od dobrego przygotowania oraz właściwego sterowania pracami nad wdrożeniem nowych wymogów prawa.

Zadania w okresie przejściowym tworzenie warunków do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na terenie gminy lub zapewnienie wykonania tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych, zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK), objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości systemem gospodarowania odpadami komunalnymi,

Zadania w okresie przejściowym c.d. ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej 4 frakcje materiałowe (papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło) i opakowania wielomateriałowe oraz odpady komunalne ulegające biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji, tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym wskazanie miejsc zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych,       

Zadania w okresie przejściowym c.d. przygotowanie systemu właściwego nadzorowania gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym kontroli realizacji zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości,

Zadania w okresie przejściowym c.d. prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, udostępnianie na stronie internetowej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty, informacji dot. gospodarki odpadami komunalnymi,

Zadania w okresie przejściowym c.d. organizacja systemu, który zapewnieni osiągnięcia wymaganych poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania, organizacja systemu, który pozwoli na prowadzenie corocznej analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi (umożliwiającej weryfikację możliwości technicznych i organizacyjnych).

Zadania w okresie funkcjonowania i zarządzania Zadania do wykonania przez gminy są liczne nie tylko w okresie przejściowym (do 30.06.2013 roku), ale przede wszystkim w okresie funkcjonowania i zarządzania nowym systemem. Nowy system wymagał będzie nieustannego monitorowania wszystkich jego elementów.

Nieodzowny warunek Nieodzownym warunkiem nowoczesnej gospodarki odpadami jest edukacja ekologiczna. Wytwórcy odpadów muszą poczuć się w pełni uczestnikami nowego systemu.

Różne modele przejęcia obowiązków Sposób zarządzania Różne modele przejęcia obowiązków

Samorząd pełni rolę nadrzędną W nowym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi samorząd pełni rolę nadrzędną poprzez prowadzenie działań: organizacyjnych, inwestycyjnych, nadzorczych, informacyjnych.

Sposób zarządzania W zależności od decyzji, zarządzanie systemem gospodarowania odpadami komunalnymi na swoim terenie, gmina może prowadzić: samodzielnie (poprzez wyznaczony wydział/referat), poprzez spółkę będącą własnością gminy, poprzez celowy związek gmin (związek międzygminny), w oparciu o porozumienie międzygminne.

Spółka gminna W przypadku powierzenia spółce gminnej zadania w zakresie zarządzania systemem gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie gminy -kompetencje w zakresie wydawania decyzji administracyjnych pozostają po stronie wójta, burmistrza, prezydenta, którzy działają poprzez własne wydziały/referaty, odpowiedzialne za prowadzenie spraw gospodarki komunalnej i ochrony środowiska.

Porozumienie międzygminne W przypadku porozumienia międzygminnego*, gmina wykonująca zadania publiczne wskazane w porozumieniu przejmuje prawa i obowiązki pozostałych gmin, które uczestniczą w kosztach realizacji zadań objętych tym porozumieniem. Zawarcie porozumienia poprzedzane jest podjęciem stosownych uchwał przez potencjalnych członków porozumienia. * Zgodnie z ustawą z 8 marca 1990 o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2011r Nr 142, poz. 1592, z poźn. zm.)

Związek międzygminny W przypadku powierzenia przez samorząd kompetencji w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi związkowi międzygminnemu, w uchwałach rad gmin tworzących związek międzygminny, zostaje ustalony zakres tych kompetencji. Zgodnie z ustawą z 8 marca 1990 o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2011r Nr 142, poz. 1592, z poźn. zm.)

Różne modele przejęcia obowiązków Można założyć różne modele przejęcia zakresu obowiązków i zadań gmin przez związki międzygminne. W zależności od uwarunkowań i z punktu widzenia efektywności i kosztów realizacji poszczególnych zadań, gminy i związki międzygminne powinny wspólnie określić, jakie zadania powinien realizować związek międzygminny na rzecz gmin, a jakie zadania gmina powinna realizować we własnym zakresie. Decyzje podjęte w obszarze podziału obowiązków muszą znaleźć odzwierciedlenie w statucie związku międzygminnego.

„Kto ma informację ten ma władzę” Jak zawiadywać? „Kto ma informację ten ma władzę”

Pierwszy krok - analiza i szacowanie Opracowanie nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi wymaga analizy wielu elementów. Dokonując analizy stanu dotychczasowego, opierając się na danych statystycznych, jest możliwe opracowanie wariantowych modeli organizacji systemu. Obliczenie wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami w oparciu o obecnie dostępne (istniejące) dane będzie stanowić pierwszy krok.

O konfrontację nie trudno Niedoszacowanie wysokości opłaty odbije się na budżecie gminy przeszacowanie z kolei, na poziomie zadowolenia społecznego. Istotnym elementem budowy systemu będzie decyzja o metodzie naliczania i szacowania wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami w oparciu o obecnie dostępne dane. Konsekwencje tej decyzji będą możliwe do zweryfikowania w  bardzo krótkim czasie. O konfrontację nie trudno, kiedy w gminie sąsiedniej opłata będzie niższa.

Drugi krok- kalkulacje i obliczenia W kolejnych latach, zamiast analiz i szacowania, gminy będą musiały kalkulować i obliczać opłatę opierając się na rzeczywistych danych. Argumenty: Głównym problemem, z którym przyjdzie się samorządom zmierzyć, jest konieczność osiągnięcia wymaganych poziomów recyklingu. Poza samym efektem, bardzo ważna będzie także cena jego uzyskania.

Pytanie brzmi: jak tego dokonać? W sytuacji , kiedy niemożliwym stanie się uzyskanie odpowiedniego poziomu recyklingu, a koszt gospodarki odpadami zmieszanymi (których jest większość),  jest bardzo wysoki, konieczne będzie podjęcie odpowiednich działań które doprowadzą do zmiany zaistniałej sytuacji. Pytanie brzmi: jak tego dokonać?

Zdiagnozować źródła trudności Trudności w osiągnięciu wymaganego poziomu recyklingu należy szukać u źródeł, a więc tam gdzie segregacja jest prowadzona na niewystarczającym poziomie albo praktycznie nie występuje. Znając rejony, a najlepiej posesje, gdzie jest „na bakier” z segregacją, łatwiej będzie wyciągać konsekwencje i podejmować odpowiednie działania.

Obowiązek wskazania Ustawa ucp nakłada na gminę* obowiązek wskazania właścicieli nieruchomości, którzy zbierają odpady komunalne w sposób niezgodny z regulaminem ucp. Oczywiście można polegać na wskazaniu (z imienia i nazwiska) właściciela posesji przez podmiot odbierający odpady komunalne. Jednak o wiele lepszym będzie wskazanie innych posesji o porównywalnym charakterze, gdzie ilość odpadów zmieszanych jest wielokrotnie mniejsza.

Brak informacji – brak właściwych decyzji Oczekiwania wobec osiągnięcia odpowiedniego poziomu recyklingu będą potęgowane przez koszty jego uzyskania. Postępowanie w wymiarze analizy efektów i szacowania kosztów prawdopodobnie nie przyniesie zakładanych rezultatów. Świadomość braku możliwości efektywnego działania będzie zmuszała do podejmowania kolejnych kroków mających na celu ratowanie sytuacji. Będzie to moment, kiedy zacznie doskwierać brak odpowiednich informacji, które pozwalają na podejmowanie właściwych decyzji.

Zachowanie kontroli Aby przeprowadzić analizę obszarów o niskim poziomie recyklingu nie wystarczą dane przekazywane w sprawozdaniach od firm transportujących. Firmy świadczące tego typu usługi powinny być zobowiązane do przekazywania do gminy* danych operacyjnych. Pozwoli to na: wyciąganie odpowiednich wniosków, podejmowanie właściwych decyzji, zachowanie kontroli nad rzeczywistą ilością świadczonych usług.

Przejrzystość i łatwość rozliczeń Kiedy rozliczenia z firmą transportową uzależnione są od ilości wywożonych odpadów to taka szczegółowa informacja może przynieść wymierne efekty – przejrzystość i łatwość rozliczeń. Argument: Gmina lub związek międzygminny mogą być podzielona na sektory obsługiwane przez różne firmy transportujące. W takim układzie może dojść do sytuacji,  iż jedna z firm odbiera odpady z więcej niż jednej gminy na jednej trasówce.

Kto ma informację, ten ma władzę Reasumując: warto rozważyć wszelkie za i przeciw posiadania szczegółowych danych o świadczonych usługach wywozu odpadów z poszczególnych nieruchomości, zważywszy na fakt, że pozyskiwanie informacji może nie być łatwym zadaniem, warto rozważyć potrzebę zastosowania zaawansowanych rozwiązań informatycznych, gdyż tylko takie pozwolą na pozyskanie informacji o zachodzących procesach.

Konieczność wdrożenia systemu Gminy* stanęły przed koniecznością wdrożenia systemu informatycznego [IT] posiadającego funkcje: naliczania opłaty w oparciu o deklaracje właścicieli nieruchomości, ewidencji i rozliczania właścicieli nieruchomości z ilości i jakości wywożonych odpadów. Ważnym aspektem jest: kompatybilność z już istniejącymi systemami informatycznymi w gminie, potrzeba wymiany danych między systemem informatycznym gminy* a firm transportowych.

Funkcjonalność systemu Niezbędne funkcje systemu IT* *Dokonując wyboru systemu informatycznego, należy zwrócić uwagę na poniższe funkcje systemu.

1. Obsługa bazy nieruchomości Baza nieruchomości wraz z ich właścicielami to podstawowy element systemu IT. Oprócz podstawowej funkcjonalności systemu IT (dodawanie i usuwanie edycji), należy zadbać o takie funkcje jak: - możliwość import/eksportu danych o nieruchomościach do systemu, - możliwość synchronizacji danych pomiędzy gminą* a firmami świadczącymi usługi transportowe. Niezbędne będą dane dotyczące m.in.: - powstania nowej/ likwidacji nieruchomości, - zmiany właściciela nieruchomości - zmiany ilości osób/ metrów czy zużytej wody.

2. Obsługa deklaracji System IT powinien posiadać moduł obsługi deklaracji głównie w zakresie: ustalenia podstawy naliczania opłat, przygotowania deklaracji dla wszystkich właścicieli nieruchomości zarejestrowanych w bazie nieruchomości, wydruku deklaracji (seryjnie oraz pojedynczo) dla wszystkich lub wybranych właścicieli nieruchomości, wprowadzenia informacji zwrotnej z deklaracji o ilościach osób/metrów3 zużytej wody, obliczenia wysokości opłaty, nanoszenia zmian na deklaracjach w trakcie eksploatacji systemu, generowania i wydruku decyzji o wysokości opłaty na bazie informacji z deklaracji.

3.Obsługa opłaty System IT powinien generować harmonogram opłaty dla każdej nieruchomości zgodnie z deklaracją; harmonogram ten winien podlegać automatycznym modyfikacjom (w następstwie zmian wpływających na wysokość opłaty). Obsługa opłaty to również przyjmowanie wpłat gotówkowych od właścicieli nieruchomości. Każda tego typu transakcja powinna zostać potwierdzona odpowiednim dokumentem potwierdzającym przyjęcie gotówki. Oprócz wpłat gotówkowych będzie konieczna obsługa przelewów bankowych. System IT powinien wspierać przetwarzanie wpłat na konto bankowe i automatyczne rozliczania tych opłat. Pomocniczą może być funkcja drukowania książeczki opłat wynikającej z harmonogramu.

4. Weryfikacja opłaty System IT powinien umożliwiać sprawowanie kontroli nad zgodnością wpłat z harmonogramem, co w efekcie pozwoli na przekazanie właścicielom nieruchomości informacji o bieżących zobowiązaniach.

5.Windykacja zaległości System IT winien być wyposażony w moduł windykacyjny. Zadaniem modułu winno być prowadzenie bieżącej kontroli i weryfikacji właścicieli nieruchomości zalegających z opłatami. Podstawowe funkcje jakich należy oczekiwać od systemu, to możliwość zdefiniowania i postępowania wg określonej ścieżki, podzielonej na poziomy windykacyjne i przypisanie im czynności jakie należy wykonać. Ujednolicona procedura postępowania windykacyjnego pozwalająca na zachowanie kontroli nad działaniami, wprowadzająca ład i porządek, będzie skutecznie wspierała proces windykacji z tytułu opłaty „śmieciowej”.

6. Współpraca z aplikacjami finansowymi gminy* System IT do obsługi opłaty „śmieciowej” powinien umożliwić pozyskanie danych niezbędnych dla prawidłowego przeprowadzenia operacji księgowych.

7. Obsługa umów między gminą a przedsiębiorstwami Obsługa umów zawieranych przez gminy z przedsiębiorstwami, to dodatkowy element systemu IT, pozwalający na ewidencjonowanie, analizowanie i kontrolowanie ilości oddawanych odpadów. Gmina zostaje „zmuszona” do obsługi umów wg „starego” systemu, w efekcie podjęcia decyzji zawarcia umów z przedsiębiorcami na wywóz odpadów z nieruchomości tzw. niezamieszkałych, na których powstają odpady.

8.Obsługa umów wg „starego” systemu System IT winien mieć możliwość transferu, przechowywania i obsługi umów wg „starego” systemu, tj., zawartych pomiędzy właścicielami nieruchomości tzw. „niezamieszkałych” na których powstają odpady a firmą komunalną. Taka konieczność wynika z zawarcia umów z przedsiębiorcami, gdzie będzie konieczne ewidencjonowanie ilości oddawanych odpadów. Opłaty dla przedsiębiorców powinny być naliczane wg rzeczywistej ilości.

9.Obsługa sprawozdawczości prowadzonej przez przedsiębiorcę System IT winien zapewnić możliwość pozyskania danych od wszystkich firm transportowych obsługujących gminę* na potrzeby sprawozdawczości do Urzędu Marszałkowskiego oraz i WIOŚ.

10.Obsługa sprawozdawczości do UM i WIOŚ Posiadanie szczegółowych informacji o odpadach wywożonych przez poszczególne firmy transportowe, a w szczególności informacji o : przebytych trasach z dokładnością do poszczególnych posesji, ilości zebranych odpadów, odpadach przekazanych do instalacji (RIPOK), pozwoli na konfrontację danych wynikających ze sprawozdań od firm transportowych z danymi z systemu IT gminy*.

11.Prowadzenie edukacji i informacji ekologicznej Działania edukacyjne oraz informacyjne dotyczące gospodarowania odpadami, będą skuteczne jedynie wówczas kiedy zostaną skierowane do właściwej grupy odbiorców. Zorganizowanie np. festynu ekologicznego dla mieszkańców stery o wysokiej świadomości ekologicznej (tj. gdzie poziom selektywnej zbiórki jest wysoki) będzie niegospodarnością środków. Edukacja i informacja to kierowanie środków finansowych

12.Kontrolowanie działania systemu gospodarowania odpadami Gmina* ma prawo do kontroli działania systemu gospodarowania odpadami. Właściwe czynności mogą być podejmowane w oparciu o dane zawarte w systemie IT gminy. Brak informacji spowoduje brak możliwości np. porównania danych zadeklarowanych przez właściciela nieruchomości z ilością rzeczywiście oddawanych odpadów. Deklaracja o segregacji odpadów wiąże się z prawem do niższej opłaty „śmieciowej”. Gmina musi mieć więc możliwość kontroli i wyciągania konsekwencji od nieuczciwych właścicieli posesji.

13.Wspomaganie przetargów Ważną funkcją systemu IT gmin winien być mechanizm wspomagania procedur przetargowych. Posiadając informacje o realizowanych przetargach, można porównywać dane z wielu lat, w tym dane dotyczące wykonawców, cen na usługi w kolejnych latach, terminy realizacji, inne.

14.Obsługa odpadów selektywnych Gmina/związek międzygminy podejmując stosowną decyzję o odbiorze we własnym zakresie odpadów komunalnych z selektywnej zbiórki, winien mieć możliwość ewidencjonowania wykonanych czynności. System IT powinien być w stanie przyporządkować odpowiednie ilości odpadów pochodzących z selektywnej zbiórki do poszczególnych właścicieli nieruchomości.

Dziękuję za uwagę www.oskzg.pl