Pozycja seniorów w społeczeństwie prowadzący: Edyta Otczyk

tajemniczy proces starzenia się nie jest równoznaczny ze schodzeniem w ciemną dolinę; o wiele bardziej przypomina wspinanie się na ostatni szczyt, przed którym trzeba odłożyć każdy zbędny bagaż. Oczywiście wspinaczka na szczyt jest męcząca. Jednak szczyt wiele również obiecuje: szeroki widok, który uzyskuje się tylko tam; inną perspektywę; spojrzenie na przebytą drogę; dystans do tego, co się za sobą pozostawiło; oddech, nowe widzenie; wolność od tego, co przygniata; być może nowe nastawienie do codzienności." Theresia Hauser, Zeit inneren Wachstums

Starość i starzenie Starość i starzenie się - to pojęcia, które nie zostały wciąż jednoznacznie zdefiniowane, zarówno przez nauki biologiczne jak i społeczne. Pierwsze z tych pojęć traktowane jest jako zjawisko, faza życiowa, drugie natomiast jest procesem. Starość (wiek starczy) jest to końcowy okres starzenia się. Starość jako okres życia jest pojęciem statycznym.

Starość i starzenie Starzenie się jest to naturalny, długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny. Starzenie się więc ma charakter zjawiska dynamicznego, przebiegającego w czasie. O tym, że starość jest nieunikniona wie każdy z nas, starzejemy się wszyscy. Starość (zależnie od jednostki, od społeczeństwa) przebiega w różny sposób, ma różne oblicza.

Starość i starzenie Ludzie starzy nie stanowią jednolitej, homogennej grupy zarówno pod względem stanu zdrowia, sprawności fizycznej i psychicznej, jak i pod względem sytuacji życiowej, społecznej i ekonomicznej. Powszechnie przyjęty jest podział na wczesną i późną starość, a granicą podziału jest osiągnięcie 75 roku życia.

Starość i starzenie Do najczęściej spotykanych zalicza się 4 okresy starości: 60-69 lat - wiek początkowej starości, 70-74 lata - wiek przejściowy między początkową starością a wiekiem ograniczonej sprawności fizycznej i umysłowej, 75-84 lata - wiek zaawansowanej starości, 85 lat i więcej - niedołężna starość.

Starość i starzenie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), za początek starości uznaje 60 rok życia. Wyróżnia w niej trzy zasadnicze etapy: od 60 - 75 r. ż. - wiek podeszły ( tzw. wczesna starość); od 75 - 90 r. ż. - wiek starczy ( tzw. późna starość); 90 r. ż. i powyżej - wiek sędziwy ( tzw. długowieczność).

Starość i starzenie Za podstawowe cechy starości uważa się: znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym, psychospołecznym; postępujące ograniczenie samodzielności życiowej; stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia.

Główne cechy okresu starości Za podstawowe cechy starości uważa się: znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym, psychospołecznym; postępujące ograniczenie samodzielności życiowej; stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia.

Główne cechy okresu starości Do najważniejszych problemów os. starszych można zaliczyć: samotność, chorobę, inwalidztwo, życie w ubóstwie, poczucie nieprzydatności. Wszystkie te problemy wskazują na marginalizację os. starszych, czego przykładem może być stopniowe eliminowanie ich z aktywnego życia zawodowego i społecznego w momencie przekraczania wieku emerytalnego.

Główne cechy okresu starości Proces starzenia się rozpatrywany jest w trzech głównych aspektach: poziom biologiczny: ciało staje się coraz słabsze i mniej wydolne, wszelkie fizjologiczne i psychologiczne funkcje ulegają osłabieniu, wygląd w coraz mniejszym stopniu mieści się w ramach obowiązujących standardów piękności;

Główne cechy okresu starości poziom psychologiczny: zależność od innych, utrata poczucia kontroli i siły, brak celu, niski status, samotność;

Główne cechy okresu starości poziom socjologiczny: starzy ludzie są finansowym ciężarem dla reszty społeczeństwa, stanowią obciążenie dla rodzin i opiekunów.

Główne cechy okresu starości Ludzie starsi stają się coraz mniej sprawni, coraz więcej chorują. Rozwój geriatrii i gerontologii przyczyniają się do postępu w działaniach na rzecz poprawy jakości życia w okresie starości. Powszechne przygotowanie się do starości stanowi nowe wyzwanie dla współczesnych społeczeństw.

Główne cechy okresu starości Zasadnicze znaczenie w procesie edukacji dla dobrego przeżywania starości ma motywowanie ludzi do aktywności: tak fizycznej, jak i intelektualnej. W miarę przybywania lat potrzeby człowieka się zmieniają, gdyż zmienia się perspektywa życiowa.

Główne cechy okresu starości Z jednej strony ogromnej wagi nabierają banalne sprawy dnia codziennego, z którymi starszy człowiek boryka się z coraz większymi trudnościami na skutek postępującej słabości własnego organizmu, a z drugiej strony ambicje i motywacje, które kierowały zachowaniem i dążeniami w latach wcześniejszych, odchodzą powoli w cień. Pojawia się refleksja dotycząca przeszłości.

Jaka jest populacja os. starszych? Według danych z ostatniego powszechnego spisu ludności z 2002 roku, w Polsce żyje 38.230 mln osób. W porównaniu do spisu ludności z 1988 roku wzrosła liczba osób w wieku poprodukcyjnym (kobiety powyżej 60. roku życia, mężczyźni powyżej 65. roku życia). O ponad milion zwiększyła się liczba osób w wieku poprodukcyjnym.

Jaka jest populacja os. starszych? W 2002 roku w miastach mieszkało 3.462 mln osób powyżej 60. roku życia i prawie 2.287 mln na wsi. Osoby powyżej 60. roku życia stanowiły 15% ogółu społeczeństwa. Wśród osób powyżej 60. roku życia najliczniejsza była grupa 65-69-latków (ok. 900 tys.), w następnej kolejności grupy 60-64-latków, 70-79-latków i osoby powyżej 80. roku życia.

Jaka jest populacja os. starszych? Szacuje się, że w 2050 roku odsetek ludzi starych wyniesie 35% populacji.

Postawy społeczne wobec starości W listopadzie 2000 roku CBOS przeprowadził badanie opinii publicznej na temat sytuacji osób starych w Polsce. 45% respondentów zna osobiście kogoś, kto z powodu wieku ma trudności z samodzielnym wykonywaniem niektórych czynności, takich jak: załatwianie spraw w urzędach, robienie zakupów, sprzątanie, przygotowywanie posiłków, ubieranie się, dbanie o higienę osobistą.

Postawy społeczne wobec starości Co czternasty ankietowany (7%) przyznaje, że sam ma obecnie takie problemy. Sporadycznie pojawiają się one u osób w wieku 55-59 lat i zaczynają się nasilać po 60. roku życia. Najczęściej tymi uciążliwościami dotknięci są ludzie w wieku określanym jako późna starość (powyżej 75. roku życia).

Postawy społeczne wobec starości 29 % ankietowanych deklaruje udzielanie pomocy osobom w sędziwym wieku, 71% respondentów przyznaje, iż nie podejmuje żadnych działań na rzecz osób starych. Polacy najczęściej udzielają pomocy osobom należącym do najbliższej rodziny (67%), grona znajomych (25%) i przyjaciół (14%) oraz dalszej rodziny (11%).

Postawy społeczne wobec starości Najmniejszy zakres ma pomoc udzielana przez instytucje powołane do jej niesienia, tj. ośrodki pomocy społecznej, organizacje charytatywne czy parafie. Tylko co czwarty udzielający pomocy zamieszkuje z osobą, którą wspiera. Najczęściej opiekunowie mieszkają w niedalekim sąsiedztwie, co ułatwia im niesienie pomocy.

Postawy społeczne wobec starości Zapytani o ocenę swoich potrzeb, ludzie starsi wskazują na następujące obszary: prowadzenie gospodarstwa domowego, załatwianie spraw urzędowych, poradnictwo w ważnych sprawach życiowych. Ponad połowa z nich mówi o potrzebach finansowych, dotrzymywaniu towarzystwa w domu czy na spacerze.

Postawy społeczne wobec starości Co 20 ankietowany twierdził, że znajduje się w skrajnie trudnej sytuacji życiowej. Myśląc o własnej starości, respondenci odczuwają różne lęki. Tylko 4% z nich odpowiada, że niczego się nie obawia. Pozostali odczuwają lęk przed: chorobami, zniedołężnieniem i utratą pamięci – 71%;

Postawy społeczne wobec starości byciem ciężarem dla innych, utratą samodzielności – 58%; złymi warunkami życia i trudnościami związanymi z utrzymaniem się – 41%; samotnością, utratą bliskich – 37%; cierpieniem – 20%; niepewnością związaną z tym, z kim będzie się mieszkać, kto będzie się mną opiekować – 15%; poczuciem, że jest się niepotrzebnym – 12%.

Dyskryminacja seniorów Wydłużające się życie ludzkie rodzi pytanie o jego jakość. Dr Anna Fidelus, socjolog oraz mgr Hanna Nowakowska z Fundacji na rzecz Kobiet sygnalizują narastanie w rodzinach przemocy fizycznej i psychicznej oraz przejawów dyskryminacji wobec ludzi w podeszłym wieku.

Dyskryminacja seniorów W rodzinach agresorami są zwykle dorosłe dzieci, bezrobotne, bez środków do życia, uzależnione od alkoholu i narkotyków, czasem są to ich partnerzy życiowi lub wnuki. Osoby doznające brutalnego traktowania nie zgłaszają faktu przemocy, obawiając się odwetu i pogorszenia swojej sytuacji, a w rezultacie umieszczenia ich w domu opieki.

Dyskryminacja seniorów Pokrzywdzeni wstydzą się, że nie potrafili dobrze wychować dziecka, a więc milczą i cierpią, nie wiedzą też, gdzie można uzyskać pomoc. Najczęściej występujące formy przemocy: odbieranie rent i emerytur, zmuszanie do zmiany testamentu, niepodawanie pożywienia i leków,

Dyskryminacja seniorów zamykanie w domu, ograniczanie wolności, zaniedbywanie wizyt lekarskich, zakaz przyjmowania gości. Dyskryminację ze względu na wiek wykazały badania sondażowe. Aż 59% osób starszych spotkało się z gorszym traktowaniem, a 50% badanych zauważa brak należytego szacunku wobec starszych.

Dyskryminacja seniorów Formy zachowań dyskryminujących to: lekceważenie, obojętność, nieprzyjemne żarty, wykorzystywanie materialne, groźby, zastraszanie, przemoc fizyczna. Przyczynami dyskryminacji są brak kultury osobistej, złe wychowanie i brak wiedzy o ograniczeniach człowieka w podeszłym wieku.

Dyskryminacja seniorów Najczęściej dyskryminację da się zauważyć w służbie zdrowia i urzędach (59%), na ulicy (55%), w sklepach (30%), ze strony osób bliskich (21%).

Aktywność Aktywność człowieka jest sposobem jego porozumiewania się z innymi ludźmi i z otaczającym go światem. Aktywność warunkuje zaspokojenie wszystkich potrzeb człowieka, zarówno biologicznych, jak i społecznych, i kulturalnych. Aktywność jest też warunkiem pełnienia ról społecznych, funkcjonowania w grupie, bycia w społeczeństwie.

Aktywność: wykształcenie, wpływ środowiska rodzinnego, stan zdrowia i poziom kondycji fizycznej, warunki bytowe, płeć, miejsce zamieszkania, wpływ instytucji kulturalnych.

Aktywność: Aktywność domowo – rodzinna, Aktywność kulturalna, Aktywność zawodowa, Aktywność społeczna, Aktywność edukacyjna, Aktywność religijna, Aktywność rekreacyjna.

Aktywność domowo – rodzinna Wykonywanie różnych czynności, związanych z wprowadzeniem gospodarstwa domowego i życiem najbliższej rodziny. Rodzina jest miejscem, gdzie świadczy się wzajemnie usługi. Zakres aktywności domowo - rodzinnej jest szeroki i jest najczęściej wyrazem miłości przywiązania i poczucia odpowiedzialności.

Aktywność domowo – rodzinna Formy pomocy: Opieka nad wnukami, prawnukami - 46,4% Pomoc finansowa – 44,3% Udostępnienie mieszkania – 39,3% Zapewnienie wyżywienia – 26,9 % Pomoc w pracach domowych – 26 % Pomoc rzeczowa (odzież, żywność) – 25 % Pomoc w zakupach – 17 % Załatwianie spraw w urzędach – 8,5 % Pomoc w gospodarstwie rolnym – 7,4 % (Źródło: P. Czekanowski, Rodzina w życiu ludzi starszych i osoby starsze w rodzinie, W: Polska starość, red. B. Synak, Wyd. UG, Gdańsk 2003, s.165)

Aktywność kulturalna Na pierwszym miejscu: odbiór treści kultury masowej, a głównie: oglądanie telewizji i słuchanie radia. Przeciętnie około 79 % osób starszych codziennie ogląda programy telewizyjne i 78,6 % słucha radia. Następne miejsca zajęły: czytelnictwo (prasy, literatury pięknej, specjalistycznej), działalność amatorska w zespole, w domu kultury, UTW, Klubie Seniora, działalność hobbystyczna (głównie filatelistyka i numizmatyka, robótki ręczne). Najmniej popularną formą aktywności kulturalnej jest uczestnictwo w treściach kultury ogólnonarodowej, czyli obecność w takich instytucjach upowszechniania kultury i sztuki, jak: muzea, teatry, filharmonie, opery, wystawy i kino.

Aktywność zawodowa Zaspokaja potrzebę uznania, użyteczności i przydatności. Chroni przed obniżeniem się pozycji społecznej, poprawia samopoczucie. Moment przejścia na emeryturę jest często ujmowany jako kryzys, z którym człowiek lepiej lub gorzej sobie radzi. Jednym ze sposobów radzenia sobie w starości z tym problemem może być możliwość kontynuacji pracy, także na pół etatu, w niepełnym wymiarze godzin, itp.

Aktywność społeczna Jest najmniej rozpowszechnioną formą aktywności wśród seniorów. Uczestniczą w niej najczęściej te osoby, które już wcześniej wyróżniały się aktywnością działacza w danym środowisku (ok. 15 %). Inną formą działalności społecznej seniorów w Polsce jest nieformalna pomoc pozainstytucjonalna i wolontariat.

Aktywność religijna Najczęstsze formy aktywności religijnej osób starszych to: udział w procesjach (47,8%), członkostwo w grupie modlitewnej (12,4%), udział w pielgrzymkach (9,9%), udział w pracach charytatywnych (5,5%), członkostwo w służbie kościelnej (3,7%), członek Akcji Katolickiej (2,7%), członek chóru kościelnego (0,8%). (Źródło: M. Halicka, J. Halicki, Integracja społeczna i aktywność ludzi starszych, w: Polska starość, red. B. Synak, Wyd. UG, Gdańsk 2003, s.214)

Aktywność rekreacyjna Osobie starszej potrzebny jest również wypoczynek, ruch fizyczny i ulubione zajęcia wykonywane dla przyjemności. Do najczęstszych form rekreacji możemy zaliczyć: pracę na działce, spacery, wycieczki i wyjazdy turystyczne (często z wnukami), gimnastykę.

Aktywność edukacyjna Miejsca uczenia się : Uniwersytet Trzeciego Wieku, Kluby seniora, Placówki służby zdrowia (przychodnie geriatryczne, szpitale), Szkoły, Organizacje i stowarzyszenia społeczne, Biblioteki, teatry, muzea, Codzienność w domu, przez kontakty z rodziną, środkami masowego przekazu, czytelnictwo.

Aktywność edukacyjna Formy realizacji celów edukacyjnych: wykłady, prelekcje (odbywające się w UTW, domach kultury, klubach), oparte na żywym słowie, seminaria, oparte na aktywności indywidualnej, pozwalającej na poszerzenie wiedzy z danej dziedziny, grupy samokształceniowe, samopomocowe, (w ramach UTW, w parafii, w towarzystwach i organizacjach), własna aktywność seniora, polegająca na czytelnictwie, korzystaniu ze środków masowego przekazu, odwiedzaniu instytucji kultury (muzea, biblioteki, teatry), kontaktach z innymi ludźmi, podróże, wycieczki (w tym też pielgrzymki), poradnictwo.

Aktywność edukacyjna Edukacja może pomóc ludziom starszym: w powiększeniu dochodów, przez odpowiednie znalezienie się na rynku pracy, który już opuścili, w zmaganiu się z codziennością, w pomaganiu innym, uczynić z późnych lat zwieńczenie całego życia.

Wolontariat Wolontariat - bezpłatne, dobrowolne, świadome działanie na rzecz innych, wykraczające poza więzi rodzinno – koleżeńsko - przyjacielskie. Rodzaje wolontariatu: bezterminowy, krótkoterminowy, jednorazowy, okresowy, indywidualny, grupowy itd. Wolontariusz - każda osoba fizyczna, która dobrowolnie, ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na rzecz organizacji i instytucji i osób indywidualnych wykraczając poza więzi koleżeńsko - rodzinne.

Wolontariat Zanim zostaniesz wolontariuszem spróbuj odpowiedzieć sobie na kilka prostych pytań: czy mam wolny czas? Zastanów się, czy w natłoku zajęć, znajdziesz jeszcze czas na dodatkowe obowiązki. Czy swój wolny czas chcesz poświęcić dla innych? Jeśli tak to sprecyzuj ile masz tego czasu i w jakich dniach i godzinach w ciągu tygodnia. Lepiej jest powiedzieć, że ma się czas w czwartek popołudniu czy każdego dnia do południa, niż że ma się dużo wolnego czasu.

Wolontariat Co chcę robić? Pomyśl jaki rodzaj i forma zajęcia Cię interesuje. Czy chcesz robić to co robisz na co dzień i tym właśnie wesprzeć inne osoby, czyli wykorzystywać swoje doświadczenie i zdobyte umiejętności, itp. - czy wolisz zająć się zupełnie czymś innym? Odreagować, oderwać się od codzienności.

Wolontariat Zastanów się czy chcesz pracować bezpośrednio z ludźmi - np. pomagać osobie starszej, czytać osobie niewidomej, uczestniczyć w terapii dziecka autystycznego czy pracować z osobami niepełnosprawnymi? Wolontariusze mogą pomagać osobom bądź rodzinom, które z jakiś względów tej pomocy potrzebują. Główną grupa odbiorców pracy wolontariuszy są osoby niepełnosprawne. Pomoc tym osobom to przede wszystkim bycie z nimi, towarzystwo, wspieranie i motywowanie do aktywności. Można z nimi wyjść na spacer, do kina, czy po prostu porozmawiać.

Wolontariat Często są to osoby samotne, które otrzymują pomoc specjalistyczną, ale brakuje im zwykłego kontaktu z drugą osobą. Oprócz spędzania czasu z osobami niepełnosprawnymi, możemy uczestniczyć w ich rehabilitacji czy terapii, oczywiście pod okiem osób przeszkolonych. Wielu wolontariuszy pomaga osobom niewidomym, wspólnie spędzając czas, czytając prasę czy książkę. Chodzi również o prostą pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, wypełnianiu kwitków na poczcie.

Wolontariat Równie dużą grupą odbiorców pomocy wolontariuszy są osoby starsze, często samotne. Tak samo jak osobom niepełnosprawnym pomoc wolontariuszy polega przede wszystkim na towarzystwie, rozmowie. No i oczywiście wolontariusz może pomagać dzieciom, w tym dzieciom niepełnosprawnym. Pomoc w zasadzie polega na zabawie z nimi, wypełnianiu im czasu wolnego. Można organizować im różnego rodzaju zajęcia – teatralne, muzyczne, plastyczne, fotograficzne, majsterkowanie itp. Bardzo często dzieci w wieku szkolnym wymagają pomocy w lekcjach, korepetycji z różnych przedmiotów.

Uniwersytety III Wieku Cele: upowszechnianie inicjatyw edukacyjnych, aktywizacja intelektualna, psychiczna, społeczna i fizyczna osób starszych, poszerzanie wiedzy i umiejętności seniorów, ułatwianie kontaktów z instytucjami takimi jak służba zdrowia, ośrodki kultury, ośrodkami rehabilitacyjnymi i innymi, angażowanie słuchaczy w aktywność na rzecz otaczającego ich środowiska, podtrzymywanie więzi społecznych i komunikacji międzyludzkiej wśród seniorów.

Uniwersytety III Wieku Chorzów Górnośląski Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Centrum Kształcenia Ustawicznego Ekonomistów im. L. Krzywickiego w Chorzowie 41-500 Chorzów ul. dr Urbanowicza 2 Tel: (032) 2411737; (32) 2412623 ckue@cku.bmj.net.pl Katowice UTW w Uniwersytecie Śląskim 40-126 Katowice ul. Grażyńskiego 53 Tel: (032) 359 14 50 www.us.edu.pl

Uniwersytety III Wieku Słuchacze UTW mogą uczestniczyć w zajęciach z zakresu: medycyny oraz poradnictwem specjalistycznym, psychologii, prawa, literatury, historii, historii sztuki, nauki języków obcych (angielskiego, niemieckiego, francuskiego, hiszpańskiego oraz włoskiego), gimnastyki ruchowej.

Uniwersytety III Wieku Dodatkowo UTW proponuje swoim słuchaczom różne warsztaty zajęciowe np. malarskie oraz florystyczne. Organizowane są seminaria tematyczne w zakresie problematyki zdrowotnej, postępu w alergologii, psychologii i psychoterapii oraz chorób układu krążenia. UTW organizuje wiele spotkań okolicznościowych: spotkanie andrzejkowe, zaduszkowe oraz opłatkowe.

Dziękuję za uwagę!