Polityka gospodarcza Wykład 2: Model IS-LM

Wprowadzenie Zadaniem polityki makroekonomicznej jest łagodzenie skutków wahań cyklicznych i szoków jednorazowych => stabilizacja produkcji i zatrudnienia; Skuteczna stabilizacja wymaga rozpoznania zależności makroekonomicznych w gospodarce, aby stosowane instrumenty polityki były skuteczne; Model IS-LM pokazuje główne zależności; Założenia: Krótki okres (2-3 lata) i stałe zdolności produkcyjne; Sztywne ceny (P = const); Wolne moce produkcyjne (produkcja dostosowuje się do popytu); Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Podstawowe zależności makroekonomiczne Zmienne endogeniczne: dochód (= produkcja, podaż) Y, wydatki (= popyt) D, konsumpcja C, inwestycje I, eksport netto (eksport – import) X, podatki T, stopa procentowa r. Zmienne egzogeniczne – zmienne polityki gospodarczej: wydatki rządowe G, stopa podatkowa t, podaż pieniądza M Zmienna z góry ustalona: Poziom cen P Zależności między zmiennymi (funkcje); Dwa rynki: rynek produktów (towarów) i rynek pieniądza (krajowego); Y ≡ C + S + T tożsamość dochodu (produkcji) (1) D ≡ C + I + G + X tożsamość wydatków (popytu) (2) Y = D równość podaży i popytu (ex post) (3) C = a + c(1- t)Y funkcja konsumpcji (4) a, c – stałe współczynniki I = b + d (r) funkcja inwestycji (5) b, d - stałe współczynniki X = g – mY + n (r) funkcja eksportu netto (6) L = (kY – h r) P funkcja popytu na pieniądz (7) M = L równość podaży i popytu na pieniądz (8) Y = C + I + G + X = [a+c(1-t)Y] + [b+d(r)] + G + [g-mY+n(r)] Y = f(r, Y) Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Podstawowe zależności makroekonomiczne Y ≡ C + S + T tożsamość dochodu (produkcji) (1) D ≡ C + I + G + X tożsamość wydatków (popytu) (2) Y = D równość podaży i popytu (ex post) (3) C = a + c(1- t)Y funkcja konsumpcji (4) a, c – stałe współczynniki I = b + d (r) funkcja inwestycji (5) b, d - stałe współczynniki I = e – d r X = g – mY + n (r) funkcja eksportu netto (6) m – krańcowa skłonność do importu n – spadek eksportu netto spowodowany wzrostem stopy procentowej o 1 pp. X = g – m Y – n R L = (kY – h r) P funkcja popytu na pieniądz (7) M/P = kY – h R (realnie) M = L równość podaży i popytu na pieniądz (8) Y = C + I + G + X = [a+c(1-t)Y] + [b+d(r)] + G + [g-mY+n(r)] Y = f(r, Y)

Tożsamości makroekonomiczne Wielkość produktu krajowego brutto (PKB) jest równa sumie wszystkich dochodów uzyskanych przez przedsiębiorców i pracowników w procesie wytwórczym (zyski brutto i płace) w danym okresie (z reguły jeden rok). Wszystkie uzyskane dochody są w ostatecznym rachunku rozdysponowane na trzy możliwe sposoby - na konsumpcję, podatki i oszczędności. Suma tych trzech strumieni jest równa wielkości PKB (z definicji); Ten sam PKB jest jednocześnie równy wszystkim wydatkom na różne dobra i usługi poniesionym przez wszystkie podmioty gospodarcze – przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe oraz instytucje sektora rządowego. Dochód = wydatki, czyli: C+S+T = C+I+G+X, Stad równość źródeł i przedmiotów finansowania: S + X = I + (G-T) – jest to tzw. podstawowa tożsamość makroekonomiczna; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Zależność między popytem na towary, popytem na pieniądz, produkcją i stopą procentową Gdy stopa procentowa r rośnie, popyt na towary spada; Gdy stopa procentowa r spada, popyt na towary rośnie; Gdy stopa procentowa r rośnie, popyt na pieniądz spada; Gdy stopa procentowa r spada, popyt na pieniądz rośnie; Gdy produkcja Y rośnie, popyt na pieniądz rośnie; Gdy produkcja Y spada, popyt na pieniądz spada; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Krzywa IS Pokazuje wszystkie kombinacje r i Y, które zapewniają równowagę na rynku produktów, czyli spełniają warunek Y = D, (dla danych równań konsumpcji, inwestycji i eksportu netto (4), (5) i (6)). b) Na podstawie (1) i (2) mamy warunek równowagi: IS C + S + T = C + I + G + X S - X = I + (G-T), lub S = I + (G-T) + X, lub S = I Y c) Nachylenie (znak, stopień) d) Przesunięcie krzywej: zmiana G, popytu D lub cen P; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Krzywa IS Pokazuje wszystkie kombinacje r i Y, które zapewniają równowagę na rynku produktów, czyli spełniają warunek Y = D, (dla danych równań konsumpcji, inwestycji i eksportu netto (4), (5) i (6)). a+b+g 1-c(1-t)+m 1 r = -------- - --------------- Y + ------- G r d+n d+n d+n b) Na podstawie (1) i (2) mamy warunek równowagi: IS C + S + T = C + I + G + X S - X = I + (G-T), lub S = I + (G-T) + X, lub S = I Y

Krzywa IS r c) Nachylenie = - D r/D Y D r IS -D Y Y Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Krzywa IS d) Przesunięcie krzywej: zmiana G, popytu D lub cen P; 1 ------------- D G 1-c(1-t)+m r I’S’ IS Y

Krzywa LM a) Wszystkie kombinacje r i Y, które zapewniają równowagę na rynku pieniądza przy danej podaży pieniądza M i przy danym poziomie cen P, czyli L = M. r b) Nachylenie: znak i stopień; LM c) Równanie popytu na pieniądz: nominalny: L = (kY – h (r))P, realny: L/P = kY – h(r) d) Przesunięcie krzywej: zmiana Y podaży pieniądza lub zmiana cen; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Krzywa LM Wszystkie kombinacje r i Y, które zapewniają równowagę na rynku pieniądza przy danej podaży pieniądza M i przy danym poziomie cen P, czyli L = M. k 1 M r = --- Y - --- --- r h h P b) Nachylenie: znak i stopień; LM c) Równanie popytu na pieniądz: nominalny: L = (kY – h (r))P, realny: L/P = kY – h(r) d) Przesunięcie krzywej: zmiana Y podaży pieniądza lub zmiana cen; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Krzywa LM h h P b) Nachylenie: znak i stopień; r k 1 M r = --- Y - --- --- h h P b) Nachylenie: znak i stopień; r d) Przesunięcie krzywej: zmiana LM podaży pieniądza lub zmiana cen; L’M’ Przesunięcie o (1/k) D M Y Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Równowaga ogólna i obszary nierównowagi I i II – za dużo towarów, III i IV – za mało towarów, I i IV – za dużo pieniądza, II i III – za mało pieniądza r IS LM I IV A II III Y Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Typy nierównowagi w modelu IS-LM Obszar nierównowagi Rynek produktów Rynek pieniądza Stan gospodarki I Podaż > popyt Recesja, wzrost cen aktywów II Podaż < popyt Recesja, spadek cen aktywów III Inflacja, spadek cen aktywów IV Inflacja, wzrost cen aktywów Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Przywracanie równowagi przy cenach giętkich (flexible prices) i cenach sztywnych (sticky prices) Nierównowaga na rynku dóbr, czyli: popyt ≠ podaż; Mechanizm przywracania równowagi zależy od mechanizmu zmian cen: założenie klasyczne vs założenie keynesowskie; Założenie klasyczne: „Ceny są giętkie”. Przy cenach giętkich dostosowanie następuje poprzez zmiany cen (P), które powodują zmiany realnej ilości pieniądza (M) i natychmiastowe przesuwanie się krzywej LM; Założenie keynesowskie: „Ceny są sztywne”. Przy cenach sztywnych dostosowanie następuje poprzez stopniowe zmiany produkcji Y i powolne przesuwanie się krzywej IS; Przyczyny “lepkości” (stickiness) cen: a) koszt “menu”, b) stosunki z klientami, c) wiążące kontrakty (płacowe, cenowe) Pojęcie neutralności pieniądza: czy zmiany ilości pieniądza wpływają na zmiany poziomu produkcji (i zatrudnienia)? Odpowiedź: uznaje się, że w krótkim okresie zmiany ilości pieniądza mają wpływ na zmienne realne, a w długim okresie nie mają wpływu; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Polityka makroekonomiczna w modelu IS-LM Polityka fiskalna: przesuwanie krzywej IS poprzez zmiany G; efekt „wypierania” (crowding out); Polityka pieniężna: przesuwanie krzywej LM poprzez zmiany M; Definicja skuteczności polityki: zdolność do wywołania pożądanego wzrostu produkcji i zatrudnienia. Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Kiedy polityka fiskalna jest skuteczna? Skuteczność polityki fiskalnej = zdolność do pobudzania produkcji i zatrudnienia przy pomocy wzrostu wydatków budżetowych; Skuteczność polityki fiskalnej zależy od skali wzrostu wydatków oraz od wpływu wzrostu wydatków na stopy % i wpływu stóp % na I i X; Polityka fiskalna (czyli wzrost wydatków) jest skuteczna, gdy: mnożnik wydatków jest duży (istnieją wolne moce produkcyjne); wrażliwość popytu na pieniądz na wzrost stóp % jest duża (wzrost L nie spowoduje dużego wzrostu stóp %); wrażliwość I i X na dany wzrost stopy % jest mała; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Kiedy polityka pieniężna jest skuteczna? Skuteczność polityki pieniężnej = zdolność do pobudzania produkcji i zatrudnienia przy pomocy zwiększenia podaży pieniądza; Skuteczność polityki pieniężnej zależy od skali wzrostu podaży pieniądza, wpływu tego wzrostu na stopy % oraz wpływu stóp % na I i X; Polityka pieniężna (wzrost podaży pieniądza) jest skuteczna gdy: mnożnik wydatków jest duży (istnieją wolne moce produkcyjne); popyt na pieniądz jest niewrażliwy na stopy % (wzrost M powoduje znaczną obniżkę stóp %); wrażliwość I i X na spadek stóp jest duża; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Skuteczność polityki fiskalnej: ilustracja graficzna r r Y Y Wniosek: Polityka fiskalna tym skuteczniejsza, im bardziej stroma IS i im bardziej płaska LM Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Skuteczność polityki pieniężnej: ilustracja graficzna r r Y Y Wniosek: Polityka pieniężna tym skuteczniejsza, im bardziej stroma jest krzywa LM i im bardziej płaska jest krzywa IS. Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Równowaga rynku pracy: funkcja zatrudnienia E = f(W) Uzupełnienie modelu IS-LM o rynek pracy i rynek walutowy: model Mundella-Fleminga Równowaga rynku pracy: funkcja zatrudnienia E = f(W) funkcja produkcji Y = k(E) Y = Y(F) (przy danych płacach realnych) gdzie W – płace, E – zatrudnienie, F – pełne zatrudnienie; Równowaga rynku pieniądza zagranicznego (równowaga bilansu płatniczego - model Mundella-Fleminga): Funkcja FB = EX – IM(Y) + B(r) (δFB/FB)/(δr/r) = γ (elastyczność przepływów kapitałowych względem stopy %) gdzie EX – eksport, IM – import, B – bilans obrotów kapitałowych; Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Model Mundella-Fleminga: ilustracja graficzna r r γ=0 Y(F) 0<γ<∞ FB LM γ=∞ A IS Y Y Krzywa FB dla różnych wartości elastyczności kapitału Równowaga ogólna Dariusz K. Rosati, 2010/2011