Dr Anna Tokarska Dietetyk Kliniczny WSEPiNM w Kielcach „Anoreksja, Bulimia, Ortoreksja – zaburzenia odżywiania prowadzące do chorobowego wyniszczenia organizmu” Dr Anna Tokarska Dietetyk Kliniczny WSEPiNM w Kielcach

Anoreksja, bulimia i ortoreksja to zaburzenia wynikające z obsesji i chorobliwej koncentracji na punkcie jedzenia i jakości zdrowotnej żywności. Najbardziej podatne na rozwój tych chorób są osoby młode, bo ich osobowość zaczyna się kształtować.

Osoba z nadwagą uchodzi za: chorą nie posiadającą silnej woli w zrzuceniu nadwagi zaniedbaną

Osoba szczupła kojarzy się z: atrakcyjnością dobrym zdrowiem dbałością o siebie silną wolą

Planowanie jadłospisu, częste zakupy ekologicznych artykułów spożywczych, kontrola diety, skrupulatne ważenie i mierzenie przygotowywanych porcji wypełniają myśli osób, które w konsekwencji tracą kontrolę nad swoimi zachowaniami, doprowadzając do poważnych w konsekwencji uzależnień.

Anoreksja (anorexia nervosa) pochodzi z greckich słów: an - brak i orexis – apetyt. Anoreksja występuje znacznie częściej u kobiet (około 10 razy częściej ) niż u mężczyzn. W populacji ogólnej waha się w zakresie kilku procent. Choroba zazwyczaj rozpoczyna się u młodych dziewcząt w okresie pokwitania lub u młodych kobiet, najczęściej między 14 a 18 rokiem życia.

Zaburzenie to polega na podejmowaniu licznych celowych działań prowadzących do redukcji masy ciała, a następnie utrzymaniu osiągniętej małej masy przez osobę chorą , przy czym masa ciała wynosi poniżej wskaźnika (body mass index – BMI), który jest równy lub spada poniżej 17,5.

Zakresy wartości BMI: < 16,0 – wygłodzenie 16,0–16,99 – wychudzenie (spowodowane często przez ciężką chorobę lub anoreksją) 17,0–18,49 – niedowaga 18,5–24,99 – wartość prawidłowa 25,0–29,99 – nadwaga 30,0–34,99 – I stopień otyłość 35,0–39,99 – II stopień otyłości (otyłość kliniczna) ≥ 40,0 – III stopień otyłości (otyłość skrajna, patologiczna)

Przyczyny powstawania choroby: zawód miłosny rozwód rodziców emocjonalne oddalenie od siebie, niski jest poziom ujawnianych uczuć w rodzinie niski poziom samooceny rozbudzenie nadmiernych ambicji u dziecka, nakłanianie (głównie przez matki) do zwiększenia ilości jedzenia

Objawy choroby

Spadek masy ciała o co najmniej 15% wagi oczekiwanej w stosunku do wieku i wzrostu. Masa ciała spada u chorych nawet poniżej 30 kg. Niska masa ciała jest osiągana poprzez coraz większe ograniczenia w przyjmowaniu pokarmów. Odczuwany głód chore zagłuszają, aby zapomnieć o jedzeniu podejmują w związku z tym wiele zajęć, intensywnie się uczą, czasem przez wiele godzin wykonują ćwiczenia fizyczne.

Silny lęk przed przytyciem mimo znacznej niedowagi. Silny lęk przed przytyciem powoduje, że chore podejmują walkę z każdym kęsem pokarmu. Ustawicznie spierają się że porcje jedzenia są zbyt duże. Dzielą je na części. Starają się jeść w samotności. Osoby cierpiące na anoreksję potrafią prawidłowo ocenić masę i kształt ciała innych, zwłaszcza innych chorych. W stosunku do siebie samych, mimo czasem drastycznego wychudzenia, mają silne poczucie bycia zbyt grubą.

Brak przynajmniej trzech cyklów menstruacyjnych. Ustanie cyklów miesiączkowych w przebiegu choroby spowodowane jest procesem zanikowym jajników oraz nieprawidłowościami w funkcjonowaniu układu podwzgórzowo- przysadkowego. Początek anoreksji jest zazwyczaj powolny. Im choroba trwa dłużej, tym intensywność odchudzania zwiększa się. Z czasem chore przestają odczuwać głód.

Skutki zdrowotne anoreksji dzielimy na dwie grupy

Biologiczne: zaburzenia rytmu serca, spadek tętna nawet do 40 uderzeń na minutę, odwodnienie, zaburzenie pracy nerek, obecność acetonu w moczu, spadek poziomu potasu, który ma wpływ na pracę serca osłabienie, obniżenie ciśnienia krwi i skłonność do omdleń, zimne i drętwiejące ręce i stopy, stałe uczucie zimna, zaburzenia snu – bezsenność w nocy, senność w dzień, zawroty i bóle głowy, osteoporoza prowadząca do złamań, najczęściej kończyn, delikatny meszek pokrywający ciało, chroniący przed utratą ciepła na skutek zmniejszenia warstwy tkanki tłuszczowej.

Psychospołeczne: silny lęk przed utratą kontroli nad jedzeniem, a przez to nad własnym życiem, często depresja i związany z nią lęk, smutek, poczucie beznadziejności, zdarzają się próby samobójcze, ograniczenie, a w końcu zerwanie kontaktów z otoczeniem (przyjaciele, znajomi),

Bulimia (bulimia nervosa) (żarłoczność psychiczna) Bulimia termin został wprowadzony przez Galena i pochodzi od greckich słów bous i limos, które oznaczają „byczy głód”. Bulimię stwierdza się przede wszystkim u nastolatek i młodych kobiet. Początek zachorowania występuje zazwyczaj później niż u pacjentów z anoreksją, około 18.–24. roku życia.

Bulimia rozpoczyna się najczęściej od stosowania różnego rodzaju diet restrykcyjnych, odchudzających w celu osiągnięcia pożądanej masy ciała i w wielu przypadkach jest konsekwencją nie leczonej anoreksji. Osoby chore miewają gwałtowne ataki łaknienia, które skutkują nadmiernym objadaniem się, po czym następuje oczyszczenie organizmu (prowokacja wymiotów), co przynosi chorej osobie ulgą na sumieniu

Napady łaknienia poprzedzane są odczuciem niepokoju i wzmagającego się napięcia nerwowego. W trakcie napadu bulimiczki pochłaniają bardzo duże ilości jedzenia, w tym wysokokalorycznego, których wartości przekraczają dzienne zapotrzebowanie.

Skutki zdrowotne bulimii

Biologiczne: zaburzenia żołądkowo-jelitowe refluks żołądkowo- przełykowy dyskomfort w jamie brzusznej zaburzenia równowagi elektrolitycznej uszkodzenie szkliwa zębów uszkodzenie naczynek krwionośnych w oczach opuchlizna twarzy i policzków (zapalenia ślinianek) awitaminoza rozciągnięcie żołądka do znacznych rozmiarów zmęczenie zły nastrój niepokój

Psychospołeczne: niechęć do samego siebie stany depresyjne poczucie wstydu i upokorzenia psychiczne uzależnienie od środków przeczyszczających i odwadniających

Leczenie bulimii psychicznej polega na zapobieganiu stanom zagrożenia życia chorej i komplikacjom pochorobowym. W ramach terapii farmakologicznej stosuje się środki przeciwdepresyjne i wspomagające utrzymanie kontroli nad ilością spożywanego jedzenia.

Leczenie przede wszystkim ma na celu zaradzić skutkom częstego wymiotowania, nadużywania środków o działaniu przeczyszczającym i odwadniającym, a także zbyt dużym rozciąganiem żołądka przez zjadany pokarm.

Zarówno w przypadku bulimii jak i anoreksji nie istnieje uniwersalny model leczenia, który byłby skuteczny w każdym przypadku. Anoreksja i bulimia są chorobami, które mają swoje konsekwencje biologiczne, psychiczne i społeczne. Wymagają leczenia, często interdyscyplinarnego (psychiatra, psycholog, endokrynolog, dietetyk).

Niepodjęcie leczenia może mieć poważne następstwa, a w przypadku anoreksji prowadzi do śmierci. Wciąż podejmowane są próby opracowania kolejnych metod, które w sposób bardziej skuteczny pomagałyby w leczeniu tak skomplikowanych chorób.

Ortoreksja Termin orthorexia nervosa pochodzi z języka greckiego (od słów orto – prawidłowy, dobry i oreksis – pożądanie, apetyt). Twórcą definicji ortoreksji jest Steven Bratman. Ortoreksja jest obsesją na punkcie zdrowego żywienia. Cierpiący na ortoreksję przykłada patologiczną wręcz wagę do tego, aby jadać wyłączenie pokarm, który uznaje za zdrowy.

Liczba osób dotkniętych ortoreksją stale wzrasta Liczba osób dotkniętych ortoreksją stale wzrasta. Najczęściej zapadają na nią dobrze sytuowane, wykształcone kobiety, będące w wieku ok. 30 lat. Schorzenie coraz częściej dotyczy również mężczyzn. Ortorektycy unikają spożywania określonych pokarmów i sposobów obróbki żywności, gdyż uważają je za szkodliwe dla zdrowia. Przygotowanie posiłków staje się bardzo czasochłonne i dosyć uciążliwe.

Planowanie jadłospisu, wybór ekologicznych produktów spożywczych staje się życiowym priorytetem, od którego ortorektyk uzależnia swoje codzienne funkcjonowanie. Z mediów otrzymujemy liczne, często sprzeczne ze sobą wskazówki, na temat prawidłowej diety. W natłoku informacji nietrudno jest się zagubić. Szybko traci się kontrolę nad sposobem swojego żywienia, popada w obsesję i stan uzależnienia.

Skutki zdrowotne ortoreksji

Biologiczne: zmniejszenie masy ciała anemia, osteopemia gwałtowny spadek odporności wahania nastroju zatrzymanie miesiączki

Psychospołeczne: izolacja społeczna obniżenie poczucia własnej wartości częste wahania nastrojów

Ortoreksja, podobnie jak inne zaburzenia odżywiania, wymaga leczenia. Kuracja ma na celu wywołanie u pacjenta zmiany sposobu myślenia o jedzeniu. Zalecana jest również suplementacja diety, aby wyrównać niedobory witamin i składników mineralnych, które powstały na skutek spożywania niepełnowartościowych posiłków.

edukację zdrowotną edukację żywieniową Aby zapobiegać stanom patologicznym w powstawaniu w/w chorób należy prowadzić wśród dzieci i młodzieży: edukację zdrowotną edukację żywieniową

Edukacja zdrowotna

Edukacja zdrowotna obejmuje : przekazywanie i nabywanie wiedzy o zdrowiu, postaw wobec zdrowia swojego i innych

Promuje zachowania zdrowotne takie jak: aktywność fizyczną higienę radzenie sobie ze stresem zbilansowane, prawidłowe żywienie

Edukacja żywieniowa jest nieodłącznym elementem edukacji zdrowotnej i ma na celu: przekazanie odpowiedniej wiedzy żywieniowej, wykształcenie potrzeby jej stosowania, zmiany niewłaściwych zachowań żywieniowych

Formy pedagogicznego wspierania w szkole dziewcząt z zaburzeniami odżywiania Spotkania indywidualne z uczennicą, które mają na celu przede wszystkim: pomoc jej w zrozumieniu istoty choroby, uświadomienie dziewczynie, że utrzymujące się objawy mogą zagrażać jej zdrowiu i życiu, motywowanie dziewczyny do rozpoczęcia specjalistycznego leczenia, zapoznawanie jej z zasadami zdrowego odżywiania i właściwymi metodami dbania o własną urodę, pomoc w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami.

Współpraca z rodzicami ma na celu: wymianę informacji o stanie zdrowia uczennicy, jej postaw wobec odżywiania i własnego wyglądu, postępach w nauce, frekwencji w szkole, pomoc rodzicom w poszukiwaniu specjalisty zajmującego się leczeniem zaburzeń odżywiania, informowanie na temat placówek, które funkcjonują w miejscu zamieszkania chorej, pomoc rodzicom w zaakceptowaniu choroby córki, uświadomienie konieczności podjęcia specjalistycznego leczenia, nauczenie ich właściwych sposobów postępowania z dziewczyną chorującą na anoreksję/bulimię.

Współpraca wychowawcy klasy z pedagogiem szkolnym i nauczycielami uczącymi Ma na celu m. in.: wymianę informacji o stanie zdrowia uczennicy, jej postawy wobec odżywiania i własnego wyglądu, postępach w nauce, frekwencji w szkole, aktywności w toku lekcji wychowania fizycznego, w przypadku złego stanu zdrowia uczennicy, długiego pobytu w szpitalu, pomoc w zorganizowaniu indywidualnego toku nauki szkolnej,

uświadomienie nauczycielom wychowania fizycznego konieczności – w sytuacji, gdy uczennica wykazuje nadmierną aktywność na lekcjach wychowania fizycznego – dostarczenia przez dziewczynę zaświadczenia od lekarza o stanie jej zdrowia oraz uzyskania pisemnej zgody od jej rodziców na uczestnictwo w lekcjach wychowania fizycznego.

Podejmowanie działań profilaktycznych na terenie szkoły w zakresie zaburzeń odżywiania, Działania obejmują m. in.: organizację wykładów dla uczniów na temat zaburzeń odżywiania w ramach np. godzin wychowawczych lub lekcji biologii; projektowanie i realizowanie programów profilaktycznych przeznaczonych dla uczniów, obejmujących zagadnienia zdrowego stylu życia i odżywiania (stosownie do wieku i potrzeb organizmu), kształtowania pozytywnej samooceny, nabywania dystansu do lansowanych przez mass media kanonów mody i urody.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

LITERATURA: Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka PZWL Warszawa 2014 wyd.4. Grzymisławski M, Gawędzki J. Żywienie Człowieka Zdrowego i Chorego 2. PWN Warszawa 2010 Jarosz M. Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia Warszawa 2010 http://www. poradnikzdrowie.pl/psychologia/nalogi/Zaburzenia - odzywiania- anoreksja-bulimia-ortoreksja-to-choroby_36224.html http://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/nalogi/ortoreksja-grozna-choroba- wynikajaca-z-przesadnej-dbalosci-o-diete_38104.html http://www.poradniainowrocławinfo/anoreksja/