Transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną Stowarzyszenie Pożarników Polskich „Technika i wiedza pożarnicza w zakładzie pracy” Transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną Warszawa, 2017 r. Opracował : dr inż. Andrzej Kamiński

Transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną Materiały niebezpieczne to artykuły lub substancje, których właściwości mogą spowodować zagrożenie dla zdrowia, bezpieczeństwa, mienia lub środowiska i które są wymienione na liście materiałów niebezpiecznych DGR lub są klasyfikowane zgodnie z tymi przepisami.

Transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną Przewóz materiałów niebezpiecznych podlega specjalnym przepisom IATA Dangerous Goods Regulations (które są wykładnią przepisów opracowywanych przez Komitet Ekspertów ICAO, International Civil Aviation Organization). Niektóre materiały zostały określone w ogóle jako zbyt niebezpieczne do przewozu lotniczego, inne mogą być dopuszczone jedynie pod warunkiem zgód państw zaangażowanych w przewóz; niektóre natomiast są dozwolone tylko w samolotach cargo.

Podział na klasy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych Klasa i podklasa Materiały i przedmioty 1a, 1b, 1c Materiały i przedmioty wybuchowe. Przedmioty wypełnione materiałami wybuchowymi. Materiały zapalające, ognie sztuczne i podobne. 2 Gazy sprężone, skroplone lub rozpuszczone pod ciśnieniem. 3 Materiały ciekłe zapalne. 4.1, 4.2, 4.3 Materiały stałe zapalne. Materiały samozapalne. Materiały wytwarzające w zetknięciu z woda gazy zapalne. 5.1, 5.2 Materiały utleniające, podtrzymujące palenie. Nadtlenki organiczne. 6.1, 6,2 Materiały trujące. Materiały budzące odrazę i zaraźliwe. 7 Materiały promieniotwórcze. 8 Materiały żrące. 9 Różne niebezpieczne materiały i przedmioty.

Podział na klasy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych Klasa 1 – Materiały Wybuchowe w tym 6 Podklas) (amunicja myśliwska lub do broni osobistej, bezpieczniki, fajerwerki) Klasa 2 – Gaz w tym 3 Podklasy Gaz Palny (propan, butan, acetylen) Gaz niepalny, nietrujący (neon, dwutlenek węgla, hel, płynny azot) Gazy Toksyczne ( gazy bojowe) Klasa 3 – Ciecze Palne (farby, alkohole, kleje, aceton, paliwo)

Podział na klasy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych Klasa 4 – Ciała Stałe Palne w tym 3 Podklasy Ciała Łatwopalne ( zapałki, siarka) Podatne na samozapalenie się (biały lub żółty fosfor, magnez) Palne w kontakcie z wodą (sód, karbit) Klasa 5 – Substancje Utleniające w tym 2 Podklasy Utleniacze np. (wybielacze, wapno, nawozy) Nadtlenki organiczne (nadtlenek acetonu i benzoilu)

Podział na klasy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych Klasa 6 – Substancje Trujące i Zakaźne w tym 2 Podklasy: Substancje Trujące (cyjanek, arszenik, strychnina) Substancje zakaźne (wirusy, bakterie, szczepionki lub produkty biologiczne znane jako powodujące choroby ludzi lub zwierząt (HIV, grzybice, wścieklizny); zalicza się tu też odpady medyczne) Klasa 7 – Materiały Radioaktywne Kategoria I – białe – kategorie uwzględniają poziomu promieniowania Kategoria II - żółte Kategoria III - żółte

Podział na klasy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych Kategoria I BIAŁA Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) = 0 i o maksymalnym poziomie promieniowania nie większym niż 0,005 mSv/h. Kategoria II ŻÓŁTA Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) wyższym niż 0 lecz nie większym od 1 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 0,005 mSv/h lecz nie większym niż 0,5 mSv/h. Kategoria III ŻÓŁTA Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) wyższym niż 1 lecz nie większym od 10 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 0,5 mSv/h lecz nie większym niż 2 mSv/h.

Podział na klasy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych Klasa 8 - Materiały żrące (kwas siarkowy, rtęć, kwas do akumulatorów) Klasa 9 - Materiały niebezpieczne różne: Materiały niebezpieczne różne (azbest, środki zapachowe, środki do znieczuleń, dwutlenek węgla w postaci stałej tzw suchy lód) Materiały magnetyczne

Podział na klasy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych Podręcznik IATA DGR zawiera wykaz około 3000 wyspecyfikowanych przez ONZ materiałów niebezpiecznych z podaniem ich charakterystyki oraz warunków, pod jakimi mogą być przyjęte do transportu lotniczego. Wykaz ulega ciągłym modyfikacjom. Można w nim spotkać także materiały określane jako „nie nazwane inaczej” (n.o.s.-No Slide Title) – mające cechy charakterystyczne dla którejś z 9-u grup.

Ukryte materiały niebezpieczne Aerozole - zmiana ciśnienia i temperatury w kabinie samolotu może wywołać wyciek, jeśli pojemnik nie jest prawidłowo zamknięty/ zaklejony. Zdarzały się przypadki wybuchu pojemników na skutek przegrzania. Akumulatory - akumulatory bez elektrolitu (dry cells) jakkolwiek nie są mat. niebezpiecznym, muszą być tak opakowane aby uniemożliwić zwarcie. Aparatura dentystyczna - może zawierać rozpuszczalniki i żywice. Butle z gazem - jeśli są napełnione, mogą być przyjęte do przewozu wyłącznie jako cargo.

Ukryte materiały niebezpieczne Fajerwerki - są one silnie wybuchowe. Farby - w większości farby są płynami palnymi i mogą być przyjęte do przewozu wyłącznie jako cargo. Emalie, lakiery, pokosty, bejce, politury, rozpuszczalniki także podlegają tym restrykcjom. Obniżenie ciśnienia w samolocie może spowodować otwarcie wieczka pojemnika i wyciek. Gaz schłodzony w stanie płynnym - schłodzone gazy (cryogenic liquid) takie jak azot, hel, argon są niebezpieczne w przypadku zetknięcia ze skórą oraz grożą uduszeniem w zamkniętym pomieszczeniu (przy wycieku). Instrumenty / przyrządy - mogą zawierać rtęć.

Ukryte materiały niebezpieczne Paliwo do zapalniczek - zapalniczki z płynem mogą przeciekać podczas transportu wytwarzając wybuchowe opary w kabinie oraz bagażnikach samolotu. Próbki diagnostyczne - mogą zawierać substancje zakaźne. Rtęć - w wysokiej temperaturze i przy niskim ciśnieniu wydziela trujące opary. W stanie płynnym (tj. do – 38 C) b. szybko działa na aluminium osłabiając jego strukturę. W przypadku wycieku w samolocie b. trudna do wykrycia i usunięcia, powoduje duże szkody w konstrukcji samolotu Środki czystości - mogą zawierać chlorki, amoniak (np. niektóre detergenty lub odplamiacze zawierają amoniak , który jest silnie korodujący i wydziela trujące opary ), utleniacze.

Zakazane towary w ruchu turystycznym ( ciekawe i cenne ale bezpieczne)

Pakowanie przesyłek lotniczych Przykładowe oznakowanie przesyłki lotniczej z materiałem niebezpiecznym umieszczonym w opakowaniu certyfikowanym

Pakowanie przesyłek lotniczych Kontenery, palety

Pakowanie przesyłek lotniczych Kontenery, palety (Kontener termiczny, paleta aluminiowa)

Ładownie – luki bagażowe

Podział przestrzeni kadłuba samolotu pasażerskiego (część pasażerska i towarowa symulator do szkolenia załogi, przekrój A-380)

Ładowanie przesyłek do ładowni - luków bagażowych ( MD-11 F)

Ładowanie przesyłek do ładowni - luków bagażowych (błędne ładowanie kontenerów do luku – MD-11F)

Rozmieszczenie przedziałów towarowych w ładowniach samolotu MD11F

Samoloty pasażerskie, cargo, combi

Samoloty pasażerskie, cargo, combi ( Antonov 225 Mrija)

Samoloty pasażerskie, cargo, combi ( Antonov 225)

Samoloty pasażerskie, cargo, combi

Ładowność i objętość luków bagażowych w samolotach cargo L.p. Typ samolotu Ładowność max. [t] Objętość użyteczna ładowni [m3] 1 ATR 42-320 5,5 54 2 Antonov An 26 55 3 ATR 72-200 8,5 75,5 4 Boeing 737-200 15 105 5 Boeing 767 -200F 42 370 6 Airbus A300-200F 45 391 7 Boeing 747-300F 60 454 8 Mc Donell Douglas MD11 89 498 9 Antonov An-124 120 700 10 Antonov An -225 Mrija 250 1300

Przykłady wypadków lotniczych samolotów cargo i pasażerskich (DC-8F 2006 r. - )

Przykłady wypadków lotniczych samolotów cargo i pasażerskich Wrzesień 2007 – wypadkowi ulega samolot UPS z Dubaju do Kolonii. Boeing 747 (cargo) zawrócił na lotnisko niedługo po starcie, po tym jak piloci otrzymali sygnał z detektorów dymu o zadymieniu przestrzeni cargo. Około 17 km od lotniska samolot spada (ginie 2 członków załogi). Głównymi „podejrzanymi” są duże ilości baterii litowo-jonowych przewożone z łatwopalnymi materiałami. Lipsk 2013 – przy uruchamianiu silników zapaliło się paliwo. Samolot AN 12 spłonął całkowicie wraz z ładunkiem cargo- ok 50000 piskląt.

Pożar na pokładzie samolotu pasażerskiego Samsung Galaxy Note 7 zaczął dymić się tuż przed startem samolotu. Do zdarzenia doszło w Boeingu 737 należącym do linii lotniczych Southwest Airlines. Planowany lot miał odbyć się z Louisville do Baltimore w Stanach Zjednoczonych. Ewakuowano 75 osób, które znajdowały się na pokładzie. Pasażer twierdzi, że - po zaleceniu załogi - wyłączył telefon i włożył go do kieszeni, lecz ten nagle zaczął się dymić. Spanikowany mężczyzna chwilę później rzucił Samsunga Galaxy Note 7 na podłogę. Dymiący się smartfon przepalił wykładzinę dywanową, a obsługa zarządziła ewakuację. Incydent miał miejsce jeszcze przed odholowaniem samolotu od bramki. Na szczęście nikt nie doznał obrażeń.

Instalacje wykrywania pożaru i gaśnicze w samolotach cargo Detektor dymu w ładowni samolotu MD 11F Bateia z halonem w ładowni samolotu Antonov 225 Mijria

Podział luków bagażowych w samolotach Klasa L.bag. Zastosowane rozwiązania   A pożar lub zadymienie jest szybko wykrywalne przez załogę; jest łatwy dostęp i możliwość gaszenia przez użycie stosownych gaśnic. B pożar lub zadymienie jest wykrywane przez system sygnalizacji pożaru, przesłanie informacji do kokpitu pilotów; jest możliwość dotarcia załogi i użycie gaśnic; jest możliwość kontroli wentylacji. C pożar lub zadymienie jest wykrywane przez system sygnalizacji pożaru, przesłanie informacji do kokpitu pilotów; jest możliwość kontroli wentylacji; zamiast możliwości dostępu załogi jest zainstalowana instalacja gaśnicza na halon 1301 lub jego zamiennik. D podobnie jak klasa C tylko większa kontrola nad szczelnością i wentylacją. E stosowane w samolotach typu cargo; system sygnalizacji pożaru i jego gaszenia ( tłumienia) i wentylacji i częściowego obniżenia ciśnienia ; konieczność zapewnienia wyjść ewakuacyjnych.

Dziwne ładunki Awaryjne lądowanie w Seattle. Krzyki z luku bagażowego: nie mogę oddychać Samolot zmierzający do Los Angeles lądował awaryjnie w Seattle po tym, jak pasażerowie usłyszeli krzyki dochodzące z luku bagażowego. Po wylądowaniu okazało się, że krzyczał pracownik lotniska, który zasnął w luku po załadowaniu bagaży. Na sztokholmskim lotnisku Arlanda w luku bagażowym samolotu z Etiopii znaleziono w piątek rano żywego mężczyznę - podała szwedzka policja. Według władz to najpewniej imigrant chcący nielegalnie przedostać się do Szwecji.

Działania ratowniczo-gaśnicze w przypadku pożarów samolotów- ładunków w lukach bagażowych Lotniskowe pojazdy ratowniczo-gaśnicze Phanter i Taiger z masztem i przebijakiem Efektywne podawanie środka gaśniczego do płonącegi kontenera.

Działania ratowniczo-gaśnicze w przypadku pożarów samolotów- ładunków w lukach bagażowych

Transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną Bibliografia 1 1. Załącznik 18 do Konwencji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego. Bezpieczny transport towarów niebezpiecznych drogą powietrzną. Wyd. 4, 2011 r. ICAO ( DOC 9284) 2. Instrukcje Techniczne Bezpiecznego Transportu Towarów Niebezpiecznych Drogą Powietrzną ( Doc. 9284). 3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 lipca 2008 r. w sprawie przewozu lotniczego materiałów wymagających szczególnego traktowania, Dz. U. z 2008 r., nr 126, poz. 814. 4. Załącznik nr 1 do Wytycznych nr 11 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z 22 września 2016 r. Podręcznik służb portu lotniczego. Część 1 Ratownictwo i ochrona przeciwpożarowa. Wyd. 4. 2015 r. ( DOC 9137-AN/898)

Transport materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną Bibliografia 2 5. Zasady postępowania ratowniczego 2008. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Opracowanie na podstawie : The 2008 Emergency Response – Guidebook. 6. Full-Scale Evaluation of ARFF Tactics for Cargo Fires on Freighter Aircraft. U.S. Department of Transportation Federal Aviation Administration 2013. 7. Transport baterii w przewozie lotniczym. Przepisy IATA kwiecień 2016 r. 8. Kamiński Andrzej Bezpieczeństwo pożarowe operacji lotniczych. Ochrona przeciwpożarowa nr 4 / 2003 r. 9. Kamiński Andrzej Towarowy transport samolotowy- procedury, zagrożenia. Ochrona Przeciwpożarowa nr 1/2017 (w druku)

Dziękuję bardzo Przy MD 11F