Perspektywy wzrostu polskiej gospodarki i jej otoczenia Andrzej Rzońca Gdańsk, 15 września 2016 r. Pracodawcy Pomorza

Plan prezentacji 1.Scenariusz bazowy 2.Wybrane zagrożenia zewnętrzne 3.Wybrane zagrożenia krajowe 4.Podsumowanie

Według instytucji międzynarodowych Polska w latach ma pozostać jedną z najszybciej rosnących gospodarek w Europie Prognozy wzrostu PKB w Polsce na lata Scenariusz bazowy Źródło: Komisja Europejska Prognozy posortowano wedle rosnących wartości dla 2017 roku

Prognozy krajowe są bardziej zróżnicowane, choć w większości także optymistyczne… Prognozy wzrostu PKB w Polsce na lata Scenariusz bazowy Źródło prognoz Miesiąc publikacji NBPlip-163,23,5 MFcze-163,83,9 Minimum prognoz rynkowychcze-162,82,5 Mediana prognoz rynkowychcze-163,53,4 Maksimum prognoz rynkowychcze-163,84,2

… jakkolwiek mniej optymistyczne niż na początku roku Prognozy wzrostu PKB w Polsce na lata Scenariusz bazowy Miesiąc publikacji NBP Prognozy rynkowe MinimumMedianaMaksimum mar-153,33,52,0 3,5 4,24,5 czer/lip-153,43,62,0 3,73,64,24,5 lis/gru-153,33,52,5 3,6 4,14,2 mar-163,8 3,42,53,6 4,14,2 czer/lip-163,23,52,82,53,53,43,84,2 Źródło: IE NBP

Dotyczy to także prognozy NBP, który w przeszłości potrafił szybciej niż inni wychwycić zmianę tendencji w dynamice PKB Prognozy NBP wzrostu PKB w Polsce na lata z marca i lipca br. 1. Scenariusz bazowy Źródło: IE NBP Zmiany prognozy wzrostu PKB w Polsce na 2013 rok w latach

Źródłem rewizji prognoz nie jest wymiana z zagranicą, choć pogorszyły się prognozy wzrostu u naszych partnerów handlowych Prognozy dynamiki eksportu w Polsce na lata Scenariusz bazowy Projekcja z: mar-155,55,7 lip-156,6 lis-156,36,7 mar-166,36,6 lip-166,96,2 Prognozy dynamiki PKB u partnerów handlowych na lata Projekcja z: mar-151,6 lip-151,81,7 lis-151,81,7 mar-161,51,7 lip-161,61,4 Źródło: IE NBP

Eksport jest wspierany przez bardzo słaby kurs złotego… Źródło: IE NBP Kursy euro i dolara, przy których eksport i import stają się nieopłacalne, oraz rzeczywiste kursy 1. Scenariusz bazowy dolar euro

…przy którym właściwie nie da się ponieść strat na eksporcie Źródło: IE NBP Oceny bieżącej sytuacji ekonomicznej wśród eksporterów i nieeksporterów Opłacalność eksportu 1. Scenariusz bazowy

To jednak tworzy warunki dla aprecjacji złotego Źródło: IE NBP Realny efektywny kurs złotego w latach i jego prognoza na lata Scenariusz bazowy

Źródłem rewizji prognoz nie jest także prywatna konsumpcja Źródło: IE NBP Dynamika prywatnej konsumpcji i dochodów do dyspozycji w latach oraz ich projekcje na lata z lipca br. 1. Scenariusz bazowy Projekcja z: mar-153,13,3 lip-153,5 lis-153,33,5 mar-164,14,2 lip-164,0 Prognozy dynamiki prywatnej konsumpcji na lata

Jej wzrostowi sprzyja przede wszystkim bardzo dobra sytuacja na rynku pracy objawiająca się: rosnącym zatrudnieniem…, Źródło: IE NBP Dynamika liczby pracujących i aktywność zawodowa w latach oraz ich prognozy na lata Prognozy dynamiki liczby pracujących na lata Scenariusz bazowy Projekcja z: mar-150,20,1 lip-150,10,2 lis-150,0 mar-160,70,5 lip-160,90,2

… którego tempo wzrostu może okazać się nawet wyższe niż wskazuje projekcja NBP…, Prognozy zatrudnienia (saldo odpowiedzi „wzrost” i „spadek”) a saldo zatrudnienia według sprawozdawczości GUS (roczne zmiany o co najmniej 1%) Źródło: IE NBP 1. Scenariusz bazowy Wzrost zatrudnienia w przedsiębiorstwach (o liczbie pracujących powyżej 9 osób) w latach (narastajaco/w tys.) Źródło: mBank

… spadającym bezrobociem… Źródło: IE NBP Stopa bezrobocia w latach Scenariusz bazowy Prognozy stopy bezrobocia na lata Projekcja z: mar-157,97,5 lip-157,36,9 lis-156,86,7 mar-166,86,1 lip-166,15,7

… oraz malejącym ryzykiem utraty pracy i dużymi szansami na znalezienie pracy Źródło: IE NBP Kwartalne przepływy z bezrobocia (U) do zatrudnienia (E) i z zatrudnienia do bezrobocia 1. Scenariusz bazowy Odsetek gospodarstw domowych deklarujących, ze obawiają się utraty pracy

W rezultacie, dochody z pracy rosną najszybciej od wybuchu globalnego kryzysu finansowego. Do ich wzrostu przyczynia się także stopniowo rosnąca nominalna dynamika płac Źródło: IE NBP Prognozy realnej dynamiki dochodów z pracy na lata Scenariusz bazowy Nominalna i realna dynamika płac w latach oraz jej projekcje na lata Projekcja z: mar-154,04,2 lip-153,74,6 lis-153,84,4 mar-165,04,1 lip-165,53,9

Dane z sektora przedsiębiorstw sugerują, że wzrost dochodów z pracy, w tym płac, może być silniejszy niż wskazuje projekcja NBP Dynamika funduszu płac w przedsiębiorstwach (o liczbie pracujących powyżej 9 osób) w latach Źródło: mBank Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyżki i odsetek pracowników, których mają objąć podwyżki 1. Scenariusz bazowy Źródło: IE NBP Źródło: BCA Research

Za rewizję prognoz odpowiadają inwestycje. Jednak zwykle zmiany ich dynamiki nie wyprzedzają cyklu Źródło: IE NBP Dynamika inwestycji i jej struktura wraz z prognozą na lata Scenariusz bazowy Projekcja z: mar-155,36,0 lip-155,86,2 lis-156,1 mar-165,1 lip-161,24,1 Prognozy dynamiki inwestycji na lata

Załamały się w szczególności inwestycje publiczne Źródło: IE NBP Wartość podpisanych umów o dofinansowanie unijne (% alokacji) 1. Scenariusz bazowy Dynamika inwestycji publicznych oraz jej struktura w latach

Spadły tez inwestycje przedsiębiorstw krajowych. Powiększenie się różnicy w dynamice inwestycji między firmami zagranicznymi i krajowymi sugeruje, że i w tym sektorze na inwestycje negatywny wpływ mogły wywrzeć powyborcze czystki kadrowe Źródło: IE NBP na podstawie danych GUS 1. Scenariusz bazowy Dynamika inwestycji w sektorze przedsiębiorstwach Dynamika (nominalna) inwestycji w przedsiębiorstwach w podziale na sektory własności

Przedsiębiorstwa mają powody, żeby inwestować. Wykorzystanie zdolności wytwórczych jest wysokie. Niewiele firm w porównaniu do przeszłości napotyka na barierę popytu Źródło: IE NBP Odsetek przedsiębiorstw deklarujących problemy z popytem jako barierę rozwoju Wykorzystanie zdolności produkcyjnych 1. Scenariusz bazowy

Przedsiębiorstwa są w dobrej sytuacji finansowej… Odsetek przedsiębiorstw rentownych oraz odsetek przedsiębiorstw, w których wskaźnik rentowności obrotu netto przewyższa 5% Źródło: IE NBP na podstawie danych GUS Odsetek przedsiębiorstw o wskaźnikach płynności przekraczających wartości referencyjne 1. Scenariusz bazowy Nadwyżka finansowa oraz wynik finansowy brutto z uwzględnieniem korekty o największe odpisy w latach (w mld zł)

… i dobrze oceniają swoją sytuację ekonomiczną. Jakkolwiek przewidują jej pogorszenie Bieżąca sytuacja ekonomiczna Prognozy sytuacji ekonomicznej Źródło: IE NBP 1. Scenariusz bazowy

Problemem jest niepewność. Odsetek firm uznających ją za barierę dla rozwoju stał się najwyższy w historii pomiaru i nie chce wyraźnie spaść Odsetek przedsiębiorstw uważających niepewność odnośnie do otoczenia i warunków działania za wysoką oraz wskazujących ją jako poważną barierę dla rozwoju Źródło: IE NBP 1. Scenariusz bazowy

Niepewność jest najczęściej wskazywanym powodem wstrzymywania się z realizacją znaczących inwestycji Deklarowane powody braku inwestycji w perspektywie roku Źródło: IE NBP 1. Scenariusz bazowy Odsetek przedsiębiorstw wstrzymujących się z realizacją znaczących inwestycji

Z jednej strony, wysokie tempo odnawiania majątku daje przedsiębiorcom komfort zwlekania z rozpoczynaniem nowych inwestycji. Z drugiej strony, wysoka wartość kosztorysowa nowo rozpoczętych inwestycji w I kw. br. daje pewną nadzieję, że odwlekanie inwestycji nie będzie długo utrzymywać ich dynamiki (na poziomie całego sektora) na ujemnych wartościach Tempo odnawiania majątku (w %) (relacja inwestycji do wartości majątku trwałego) Źródło: IE NBP na podstawie danych GUS 1. Scenariusz bazowy Dynamika (nominalna) wartości kosztorysowej nowo rozpoczętych inwestycji

Dotychczas każde spowolnienie wzrostu w Polsce było poprzedzane przez wstrząsy w otoczeniu. Dwukrotnie pogłębiły je błędy w polityce fiskalnej Dynamika PKB w Polsce i w trefie euro w latach Źródło: IMF WEO 1. Scenariusz bazowy bańka internetowa/ podwójna opozycja bańka mieszkaniowa kryzys fiskalny w strefie euro/ przeciągnięta ekspansja fiskalna w kraju

Czynnikiem obniżającym dynamikę PKB są coraz silniej ujawniające się problemy strukturalne. Z jednej strony, ograniczają one szanse na bardzo wysokie tempa wzrostu w fazie rozkwitu, z drugiej strony, zwiększają ryzyko, że w fazie spowolnienia tempo wzrostu spadnie do poziomów dotychczas nie obserwowanych Szacunki dynamiki PKB potencjalnego w Polsce w latach Źródło: IE NBP 1. Scenariusz bazowy Projekcja NBP z: mar-153,23,3 lip-153,33,6 lis-153,03,5 mar-163,13,2 lip-162,93,0

Źródło: IE NBP na podstawie WB WDI Relacja kredytu krajowego do PKB vs. PKB na mieszkańca w Chinach i wybranych innych krajach Odchylenie relacji kredytu krajowego do PKB od wieloletniego trendu (w pkt proc.) Źródło: IMF GFSR Źródło: BCA Research Relacja kredytu prywatnego do PKB w Chinach, USA i Japonii w okresie 7 lat przed kryzysem Wzrost relacji kredytu prywatnego do PKB w Chinach, USA i Japonii w ciągu 7 lat przed kryzysem

Problem nadmiernego zadłużenia w Chinach jest skoncentrowany w przedsiębiorstwach, które stały się bardziej zlewarowane, a zarazem mniej zyskowne niż gdzieindziej 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Relacja zadłużenia do EBITDA w przedsiębiorstwach niefinansowych w gospodarkach wschodzących (mediana/w %) Źródło: IMF GFSR Wskaźnik ROA w przedsiębiorstwach niefinansowych w gospodarkach wschodzących (mediana/w %)

Wiele chińskich firm może mieć poważne problemy z obsługą zadłużenia 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Odsetek zagrożonego długu vs. odsetek kredytu z utratą wartości w Chinach (w %) Źródło: IMF GFSR Odsetek zagrożonego długu* w poszczególnych sektorach w Chinach (w %) * Zagrożony dług zdefiniowano jako dług przedsiębiorstw, w których relacja odsetek do EBITDA jest mniejsza od jedności

Potwierdzeniem napięć finansowych w przedsiębiorstwach są rosnące zatory płatnicze 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Cykl rotacji zobowiązań w przedsiębiorstwach niefinansowych w gospodarkach wschodzących (mediana/w dniach) Źródło: IMF GFSR Nadmierne zobowiązania handlowe* jako % długu przedsiębiorstw * Nadmierne zobowiązania handlowe zdefiniowano jako zobowiązania handlowe przekraczające 1,5 miesięczne przychody ze sprzedaży

Źródło: IE NBP na podstawie Bloomberga Niepewne perspektywy skłoniły wielu inwestorów do wycofywania się z Chin, ale w br. wielkość rezerw walutowych tego kraju się ustabilizowała. Rząd powrócił do masowej stymulacji makro, co powinno przesunąć ryzyko twardego lądowania na dalszą przyszłość 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Rezerwy dewizowe Chin (w bln USD) Dynamika inwestycji prywatnych i publicznych Nowe kredyty hipoteczne vs. sprzedaż mieszkań Źródło: BCA Research Źródło: WB GEP

Z odpływem kapitału zmagają się nie tylko Chiny, ale wszystkie te gospodarki wschodzące, do których wcześniej napływał on szerokim strumieniem. Podobnie, nadmierny wzrost zadłużenia w sektorze prywatnym po 2007 roku nie ogranicza się wyłącznie do Chin Napływ netto kapitału do gospodarek wschodzących Źródło: WB GEP 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Relacja długu sektora prywatnego do PKB w gospodarkach wschodzących

Mimo że zadłużenie sektora prywatnego w Polsce nie jest wysokie, to jego przyrost po 2007 roku należał u nas do największych wśród gospodarek wschodzących (o 26% PKB). Na świecie szczególnym źródłem ryzyka jest kredyt denominowany w USD Dług sektora prywatnego w wybranych gospodarkach wschodzących (w % PKB) Źródło: WB GEP 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Należności denominowane w USD od podmiotów nie bankowych w gospodarkach wschodzących (w bln USD) Źródło: BIS Koszty obsługi długu sektora prywatnego nie finansowego w wybranych gospodarkach wschodzących (w % dochodu)

Cieszył się on popularnością zwłaszcza w Ameryce Łacińskiej oraz w sektorach, które nie mają przychodów w USD Odsetek firm z krótką pozycją walutową według regionów na świecie (w %) Źródło: IE NBP na podstawie danych BIS i MFW 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Odsetek firm z krótką pozycją walutową według sektorów (z wyłączeniem Azji) (w %)

Rośnie liczba gospodarek wschodzących mających problemy ze wzrostem gospodarczym. Tymczasem w latach skokowo wzrośnie zasób obligacji do wykupu przez te gospodarki Odsetek gospodarek wschodzących o wzroście spadającym przez trzy lata Źródło: WB GEP 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Zasób obligacji zapadających w latach (% emisji brutto w 2015 roku) Odsetek gospodarek wschodzących konwergujących do USA

Złe perspektywy rysują się zwłaszcza przed gospodarkami eksportującymi surowce Ceny surowców (w USD/2010 = 100) Źródło: WB GEP 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Wzrost w Chinach w przemyśle i w usługach

Odsetek gospodarek eksportujących surowce o symptomach nierównowagi zewnętrznej Źródło: WB GEP Odsetek gospodarek importujących surowce o symptomach nierównowagi zewnętrznej Odsetek gospodarek eksportujących surowce o symptomach nierównowagi fiskalnej Odsetek gospodarek importujących surowce o symptomach nierównowagi fiskalnej

Problemy gospodarek wschodzących mogą przenieść się na instytucje finansowe z krajów wysoko rozwiniętych. Tymczasem, w Europie nie uporały się one jeszcze z wcześniejszymi problemami Cena akcji banków do wartości księgowej Źródło: BIS 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Kwartalne wyniki finansowe netto systemowo ważnych europejskich banków (w mld euro) Odsetek kredytów z utratą wartości w strefie euro i USA (w %) Źródło: WB GEP

Źródło: BIS 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Stopy procentowe głównych banków centralnych (w %) Wartość skarbowych papierów wartościowych o ujemnych rentownościach (w bln USD) Ich kłopoty są potęgowane przez decyzje głównych banków centralnych oraz oczekiwania inwestorów co do dalszych decyzji władz monetarnych Oprocentowanie depozytów O/N (w %)

Źródło: IMF GFSR 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Termin pierwotny oraz odsetek skarbowych papierów wartościowych o ujemnych rentownościach w wybranych krajach (w %) Nawet w krajach, które otarły się o kryzys fiskalny, znaczna część obligacji skarbowych ma ujemne rentowności

Szacunki wpływu Brexitu na gospodarkę różnią się, jednak nie można wykluczyć strat rzędu nawet 10% PKB (Matthes, Busch). Deprecjacja funta nie rozwiąże brytyjskich problemów wywołanych Brexitem Wybrane szacunki wpływu Brexitu na PKB w Wielkiej Brytanii 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Źródło: Saldo obrotów bieżących vs. REER w Wielkiej Brytanii w latach Źródło: BCA Research

Łatwiej zwiększa się eksport na rynki, które rosną, niż na rynki, które się kurczą Korelacja między zmianą eksportu z Polski do poszczególnych krajów a skumulowanym wzrostem PKB w tych krajach w latach Wybrane zagrożenia zewnętrzne Źródło: GUS i MFW Eksport z Polski do Wielkiej Brytanii w latach

Wielka Brytania jest piątym największym importerem na świecie, na którego przypada 12% eksportu krajów Unii Europejskiej Struktura geograficzna wymiany handlowej Wielkiej Brytanii 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Źródło: IE NBP Eksport krajów UE do Wielkiej Brytanii (w % wartości dodanej) Źródło: UBS

Brexit zmieni układ sił w Unii Europejskiej 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Źródło: Eurostat * dane na 1 stycznia 2014; * dane za rok 2014; *** uproszczony szacunek

Wynikłe z tego napięcia mogą być pogłębiane przez dywergencję w krajach starej UE Źródło: Eurostat PKB na mieszkańca z uwzględnieniem różnicy w poziomie cen w regionach UE w 2015 r. 2. Wybrane zagrożenia zewnętrzne Związek między PKB na mieszkańca a tempem jego wzrostu przed i po wybuchu globalnego kryzysu finansowego

Źródło: NBP Mamy dobrze skapitalizowany i słabo zlewarowany sektor bankowy, ale… 3. Wybrane zagrożenia krajowe Rozkład aktywów banków komercyjnych według łącznego współczynnika kapitałowego Dźwignia finansowa w bankach komercyjnych

Źródło: AMECO Deficyt fiskalny ma być wysoki na tle innych krajów UE, zwłaszcza w 2017 r. Prognoza KE nie uwzględnia obniżenia wieku emerytalnego (8,6 mld/0,4% PKB w 2017 r.), ani rozpoczęcia podnoszenia kwoty wolnej (4 mld/0,2% PKB). Wydaje się natomiast brać pod uwagę zapowiadane przez rząd uszczelnienie systemu podatkowego (6,5 mld/0,3% PKB – 16,7 mld/0,8% PKB) 3. Wybrane zagrożenia krajowe Saldo fiskalne w 2016 roku (w % PKB)Saldo fiskalne w 2017 roku (w % PKB)

Źródło: AMECO Finanse publiczne są w gorszym stanie niż przed okresami wstrząsów zewnętrznych/spowolnień z 2001 oraz 2008 roku. Dług publiczny narasta, pomimo demontażu filara kapitałowego w systemie emerytalnym 3. Wybrane zagrożenia krajowe Saldo fiskalne, w tym bez kosztów obsługi długu oraz bez inwestycji publicznych (w % PKB) Dług publiczny (w % PKB)

Ewentualne dalsze osłabienie złotego, zwłaszcza gdyby było skokowe, może wzmacniać wstrząsy, zamiast je amortyzować Źródło: IE NBP Średni udział eksportu w przychodach wśród eksporterów oraz średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach (wśród importerów) 3. Wybrane zagrożenia krajowe Bariery rozwoju najczęściej wymieniane przez przedsiębiorców

4. Podsumowanie 1.Przy braku wstrząsów zewnętrznych wzrost polskiej gospodarki powinien utrzymać się w latach powyżej 3% (w skali roku) 2.Po słabym I półroczu możliwe są pozytywne zaskoczenia. Ich wystąpienie zależy od tego, czy inwestycje wreszcie przestaną spadać 3.Silnego spowolnienia w Polsce w perspektywie najbliższych 2 lat należałoby oczekiwać właściwie jedynie w przypadku recesji w strefie euro (z 1-2 kwartalnym opóźnieniem) 4.Wstrząsy, które mogłyby wywołać tam recesję, są bardziej prawdopodobne w 2017 roku (i później) niż w 2016 roku 5.Spowolnienie w Polsce, kiedy wystąpi, będzie głębsze niż poprzednie w związku z: niższą niż w przeszłości dynamiką PKB potencjalnego, gorszym stanem finansów publicznych oraz słabością kursu złotego