Dyrektywa BSS w zakresie postępowania awaryjnego Iwona Matujewicz Centrum ds. Zdarzeń Radiacyjnych XIX KONFERENCJA SZKOLENIOWA Inspektorów Ochrony Radiologicznej Skorzęcin, 16 maja 2016 r.

O tym jest prezentacja… Informacje ogólne o dyrektywie BSS sytuacje narażenia poziomy odniesienia Powołanie i zadania Zespołu ds. Implementacji dyrektywy BSS Transpozycja Wymagania dyrektywy BSS dotyczące: Narażenia zawodowego w sytuacji awaryjnej Informowania i szkolenia członków ekip awaryjnych Informowania i szkolenie pracowników mogących mieć kontakt ze źródłami niekontrolowanymi Narażenia ludności w sytuacji zdarzenia radiacyjnego Systemu zarządzania sytuacjami zdarzeń radiacyjnych Planów postępowania awaryjnego 2

Dyrektywa BSS – informacje ogólne W Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej nr L13/1 z dnia r. został opublikowany tekst Dyrektywy Rady 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiającej podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego (tzw. dyrektywa BSS, ang. „Basic Safety Standards”) oraz uchylająca dyrektywy 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom i 2003/122/Euratom Nowa dyrektywa BSS aktualizuje i konsoliduje prawodawstwo UE i stanowi ważny krok naprzód w zakresie ochrony przed szkodliwymi skutkami promieniowania jonizującego Zapisy tej dyrektywy odzwierciedlają wyniki badań w zakresie ochrony radiologiczne,j prowadzonych na przestrzeni ostatnich dwóch dekad na poziomie międzynarodowym, w tym przez: Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (IAEA), Światową Organizację Zdrowia (WHO), Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Międzynarodową Komisję ds. Ochrony Radiologicznej (ICRP)) 3

Dyrektywa BSS – sytuacje narażenia 4 Działalność (Practice) Działania interwencyjne (Intervention) Sytuacja narażenia awaryjnego Sytuacja narażenia planowanego Sytuacja narażenia istniejącego

Poziomy odniesienia według nowej dyrektywy BSS Poziomy odniesienia (ang. reference level, wprowadzane przez nową dyrektywę BSS) w sytuacjach narażenia istniejącego i awaryjnego pozwalają na ochronę pracowników i osób z ogółu ludności w taki sam sposób, jak dawki graniczne i ograniczniki dawek w sytuacjach narażenia planowanego Poziom odniesienia - w przypadku narażenia w sytuacji zdarzenia radiacyjnego lub w sytuacji narażenia istniejącego poziom dawki skutecznej, dawki równoważnej lub stężenia promieniotwórczego, powyżej którego za niewłaściwe uznaje się dopuszczenie do występowania narażenia 5

Zespół ds. Implementacji Dyrektywy BSS (1) 8 sierpnia 2014 r. Minister Środowiska powołał Zespół ds. opracowania koncepcji wdrożenia do prawa polskiego dyrektywy 2013/59/Euratom (BSS) Główne zadanie Zespołu: zidentyfikowanie postanowień dyrektywy BSS wymagających wdrożenia i opracowanie koncepcji implementacji tych postanowień Dodatkowe zadania Zespołu to opracowanie koncepcji wdrożenia : rekomendacji misji IRRS z 2013 r. oraz postanowień dyrektywy 2009/71/Euratom, ustanawiającej wspólnotowe ramy bezpieczeństwa obiektów jądrowych („Nuclear Safety Directive”) 30 listopada 2015 r. Zespół przedstawił Ministrowi Środowiska Raport Implementacyjny 6

Zespół ds. Implementacji Dyrektywy BSS (2) 7 Przewodniczący Prezes PAA - Minister Gospodarki - Minister Rozwoju i Infrastruktury - Minister Spraw Wewnętrznych - Minister Zdrowia - Minister Administracji i Cyfryzacji - Minister Obrony Narodowej - Prezes Wyższego Urzędu Górniczego - Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego - Główny Inspektor Pracy - Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego - Główny Inspektor Sanitarny - Instytut Techniki Budowlanej - Główny Instytut Górnictwa - Instytut Fizyki Jądrowej PAN PAA: - CEZAR - Departament Ochrony Radiologicznej - Departament Bezpieczeństwa Jądrowego - Departament Prawny

Transpozycja Dyrektywy uchylane przez nową dyrektywę BSS zostały transponowane do polskiego systemu prawnego głównie poprzez ustawę Prawo atomowe oraz rozporządzenia wykonawcze wydane na podstawie tej ustawy Transpozycja nowej dyrektywy BSS zostanie przeprowadzona poprzez wprowadzenie zmian w ustawie Prawo atomowe oraz zmianę, uchylenie lub wydanie nowych rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy Ze względu na jednoczesną transpozycję dyrektywy NSD, ustawa implementacyjna powinna wejść w życie przed dniem 15 sierpnia 2017 r. (termin transpozycji NSD), a rozporządzenia wykonawcze - przed dniem 6 lutego 2018 r. (termin transpozycji BSS) 8

Narażenie zawodowe w sytuacji awaryjnej (1) Zespół ds. Implementacji Dyrektywy BSS zaproponował zmianę definicji narażenia wyjątkowego (art. 3 pkt 16 Prawa atomowego) zgodnie z definicją „emergency occupational exposure” (BSS, def. 29) oraz wprowadzenie definicji członka ekipy awaryjnej (BSS, def. 31, „emergency worker”) Narażenie wyjątkowe – narażenie członka ekipy awaryjnej w sytuacji zdarzenia radiacyjnego Członek ekipy awaryjnej - osoba, która posiada określoną funkcję w sytuacji zdarzenia radiacyjnego i która może zostać narażona podczas wykonywania zadań w reakcji na zdarzenie radiacyjne, w szczególności pracownik jednostki organizacyjnej, w której doszło do zdarzenia radiacyjnego lub pracownik organu, funkcjonariusz służby, lub żołnierz – biorący udział w likwidacji zagrożenia, w tym w działaniach ratowniczych lub usuwaniu skutków zdarzenia radiacyjnego 9

Narażenie zawodowe w sytuacji awaryjnej (2) 10 BSS, art. 53Prawo atomowe, art. 20 Jeżeli to możliwe, narażenie to powinno pozostawać poniżej dawek granicznych dla narażenia zawodowego. Jeżeli powyższy warunek nie może być spełniony zasadniczo ustala się poziom odniesienia dawki skutecznej poniżej 100 mSv. W sytuacji narażenia wyjątkowego w celu: zapobieżenia poważnej utracie zdrowia, uniknięcia dużego napromieniowania znacznej liczby osób, zapobieżenia katastrofie na większą skalę, należy dołożyć wszelkich starań, aby osoba uczestnicząca w działaniach nie otrzymała dawki skutecznej przekraczającej 100 mSv. W sytuacji narażenia wyjątkowego w celu: ratowania życia, zapobieżenia groźnym dla zdrowia skutkom zapobieżenia katastrofie na większą skalę poziom odniesienia może być wyższy niż 100mSv, ale nie może przekroczyć 500 mSv. Osoba uczestnicząca w ratowaniu życia ludzkiego może otrzymać dawkę skuteczną do 500 mSv. Członek ekipy awaryjnej, który otrzymał dawki przekraczające dawki graniczne dla pracowników powinien zostać skierowany na badania lekarskie. Osobę, która otrzymała dawkę powyżej 100 mSv, kierownik jednostki organizacyjnej jest obowiązany skierować na badania lekarskie. Nowelizacja Prawa atomowego przewiduje wymóg określania poziomów odniesienia dawek skutecznych dla członków ekip awaryjnych w planach postępowania awaryjnego.

Zgodnie z art. 17 BSS, kierownik jednostki organizacyjnej oraz osoba kierującą pracą ekipy awaryjnej zapewniają członkom tej ekipy otrzymywanie regularnie aktualizowanych informacji na temat: zagrożeń dla zdrowia będących konsekwencją podejmowanych działań oraz środków ochronnych jakie należy stosować Informacje te są aktualizowane niezwłocznie po wystąpieniu zdarzenia radiacyjnego. Członkowie ekip awaryjnych zostają objęci obowiązkiem szkolenia w zakresie reagowania na zdarzenia radiacyjne; jest ono dostosowane do specyfiki pracy ekipy podstawowe zasady OR; biologiczne skutki promieniowania jonizującego obsługa przyrządów dozymetrycznych sposób realizacji zadań zgodnie z odpowiednim planem postępowania awaryjnego 11 Informowanie i szkolenie członków ekip awaryjnych

Transponując art. 16 BSS, nakłada się na Prezesa PAA obowiązek opracowywania i udostępniania w BIP informacji na temat możliwości zetknięcia się ze źródłem niekontrolowanym oraz o działaniach, jakie należy podjąć w takiej sytuacji, a na ministra właściwego do spraw gospodarki – obowiązek upowszechniania tej informacji wśród kierowników jednostek organizacyjnych, których pracownicy mogą w trakcie pracy zetknąć się ze źródłami niekontrolowanymi, w szczególności kierowników jednostek zajmujących się magazynowaniem, sprzedażą lub przetwórstwem złomu metali. Zespół ds. Implementacji Dyrektywy BSS zaproponował zmianę definicji źródła niekontrolowanego (art. 3 pkt 55a Prawa atomowego) zgodnie z definicją w BSS (def. 60) Źródło niekontrolowane - źródło promieniotwórcze (już nie tylko zamknięte!), z którym działalność podlega reglamentacji zgodnie z art. 4 ustawy, a które nie zostało objęte nadzorem i kontrolą regulacyjną albo zostało nimi objęte, ale kontrola i nadzór nad tym źródłem zostały utracone, w szczególności z powodu porzucenia, zaginięcia, kradzieży, umieszczenia w miejscu do tego nieprzeznaczonym albo niezgodnego z prawem przekazania źródła 12 Informowanie i szkolenie pracowników mogących mieć kontakt ze źródłami niekontrolowanymi

Zgodnie z art. 7 BSS, w przypadku zdarzenia radiacyjnego, a także w sytuacji narażenia istniejącego należy dołożyć starań, o ile to możliwe, żeby osoby z ogółu ludności nie otrzymały dawki skutecznej przekraczającej wartość rocznej dawki granicznej dla osób z ogółu ludności W sytuacji, gdy spełnienie powyższego wymagania nie jest możliwe, dawki otrzymane przez osoby z ogółu ludności powinny mieścić się w zakresie poziomów odniesienia dawek skutecznych określonych w odpowiednim planie postępowania awaryjnego Wartości poziomów odniesienia dawek skutecznych dla osób z ogółu ludności, w sytuacji zdarzenia radiacyjnego powinny być co do zasady ustalone na poziomie poniżej 100 mSv. 13 Narażenie ludności w sytuacji zdarzenia radiacyjnego

Zgodnie z art. 97 BSS, nowelizacja Prawa atomowego przewiduje nałożenie, w zależności od zasięgu skutków potencjalnego zdarzenia radiacyjnego odpowiednio na kierownika jednostki organizacyjnej, wojewodę lub ministra właściwego do spraw wewnętrznych, obowiązku opracowania systemu zarządzania sytuacjami zdarzeń radiacyjnych System ten zawiera m. in.: analizę potencjalnych sytuacji awaryjnych i związanego z nimi narażenia podział zadań i obowiązków osób biorących udział w akcji likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia radiacyjnego plan postępowania awaryjnego (odpowiednio zakładowy, wojewódzki, krajowy) oraz procedury i instrukcje służące jego realizacji środki komunikacji, w tym wymiany informacji na poziomie krajowym i wojewódzkim 14 System zarządzania sytuacjami zdarzeń radiacyjnych (1)

System zarządzania sytuacjami zdarzenia radiacyjnego zawiera - c.d..: opis zasad ochrony zdrowia członków ekip awaryjnych zakres i formy przeprowadzania wstępnych i okresowych szkoleń członków ekip awaryjnych opis rozwiązań służących zapewnieniu ochrony radiologicznej członkom ekip awaryjnych zasady informowania o możliwości wystąpienia zdarzenia radiacyjnego oraz o wystąpieniu takiego zdarzenia opis zasad współdziałania z odpowiednimi organami, służbami, inspekcjami i innymi podmiotami w sprawach likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia radiacyjnego kryteria przejścia z fazy sytuacji zdarzenia radiacyjnego do sytuacji narażenia istniejącego 15 System zarządzania sytuacjami zdarzeń radiacyjnych (2)

Plany postępowania awaryjnego (zakładowy, wojewódzki i krajowy), zgodnie z wymogami art. 98 dyrektywy BSS, określają: 1.zadania w zakresie przygotowania do reagowania na zdarzenia radiacyjne i sposób ich realizacji 2.zadania w zakresie reagowania na zdarzenia radiacyjne i sposób ich realizacji 3.ogólny opis zadań w zakresie zarządzania sytuacją narażenia istniejącego powstałą wskutek zdarzeń radiacyjnych i sposób ich realizacji 16 Plany postępowania awaryjnego (1)

Zadania w zakresie przygotowania do reagowania na zdarzenia radiacyjne obejmują w szczególności: podział zadań i obowiązków w zakresie przygotowania do reagowania na zdarzenie radiacyjne określenie kryteriów niezbędnych do uruchomienia planu postępowania awaryjnego opracowanie strategii ochrony osób z ogółu ludności wyznaczenie poziomów odniesienia na wypadek zdarzenia radiacyjnego dla osób z ogółu ludności i członków ekip awaryjnych aktualizację procedur i instrukcji z uwzględnieniem wniosków z ćwiczeń i zarejestrowanych zdarzeń radiacyjnych 17 Plany postępowania awaryjnego (2)

Zadania w zakresie reagowania na zdarzenia radiacyjne obejmują w szczególności: uruchomienie niezbędnych struktur, w tym sił i środków sposób wymiany informacji i informowania ludności udzielenie pomocy osobom poszkodowanym ocenę zagrożenia, w tym wielkości dawek promieniowania jonizującego i skażeń promieniotwórczych monitorowanie zagrożeń uruchomienie niezbędnych działań interwencyjnych analizę skuteczności prowadzonych działań i ich optymalizację 18 Plany postępowania awaryjnego (3)

Zadania z zakresu zarządzania sytuacją narażenia istniejącego po zdarzeniu radiacyjnym obejmują w szczególności: opracowanie strategii zarządzania sytuacją narażenia istniejącego po zdarzeniu radiacyjnym podział zadań i obowiązków monitorowanie i ocenę zagrożeń sposób wymiany informacji i informowania ludności uruchomienie niezbędnych działań naprawczych analizę skuteczności prowadzonych działań i ich optymalizację opracowanie wytycznych w zakresie optymalizacji narażenia 19 Plany postępowania awaryjnego (4)

W związku z transpozycją dyrektywy BSS w zakresie postępowania awaryjnego planuje się, w szczególności, następujące zmiany w naszej legislacji: Zmianę definicji narażenia wyjątkowego i działań interwencyjnych Wprowadzenie definicji poziomu odniesienia i członka ekipy awaryjnej Określenie w ustawie PA generalnej zawartości zakładowego, wojewódzkiego i krajowego planu postępowania awaryjnego Upoważnienie Rady Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowej zawartości tych planów Uchylenie rozporządzenia określającego krajowy plan postępowania awaryjnego oraz wzory zakładowego i wojewódzkiego planu postępowania awaryjnego Rozszerzenie zadań krajowych punktów kontaktowych o kwestie wymiany informacji w ramach współpracy z innymi państwami w kwestii przechodzenia od sytuacji zdarzenia radiacyjnego do sytuacji narażenia istniejącego 20 Podsumowanie

Dziękuję za uwagę! 21