2.55. Gospodarka odpadami Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Odpady to problemy  Wraz z rozwojem cywilizacji wzrasta ilość odpadów, które zanieczyszczają środowisko.  Wszystko, co wyprodukowano wczoraj, dzisiaj już jest odpadem, a wszystko co jest produkowane dzisiaj, stanie się odpadem jutro.  Ilość odpadów jest wprost proporcjonalna do produkcji. Rośnie ilość i różnorodność odpadów.  Problem ilości i toksyczności odpadów jest coraz trudniejszy do rozwiązania.  Szkodliwe substancje wraz z odpadami trafiają do wód gruntowych, zanieczyszczeniu ulegają powietrze i gleba.

Gospodarka odpadami  Racjonalna gospodarka odpadami stanowi obecnie w Polsce jeden z głównych nierozwiązanych dotąd problemów środowiskowych.  Standardy w tym zakresie w Unii Europejskiej są bardzo wygórowane i także nasz kraj jest zobowiązany do ich stosowania.  Aby im sprostać, w pierwszej kolejności konieczna jest pełna implementacja prawna UE do polskiego systemu prawnego.  Szczególnie ważne jest stworzenie sprawnego systemu odzysku i recyklingu odpadów, które mogą być ponownie wykorzystane do produkcji przedmiotów użytecznych.

Składowanie odpadów  Odpady składowane są w miejscach wyłącznie do tego przeznaczonych, zwanych wysypiskami.  Podłoże terenu, na którym znajduje się wysypisko, musi być zabezpieczone i szczelne, tak aby szkodliwe substancje nie dostawały się do wód gruntowych.  Wiele odpadów, trafiających z naszych domów na wysypiska śmieci, po wielu latach ulegnie rozpadowi biologicznemu.  Wśród naszych śmieci jest jednak wiele takich, które się nie rozkładają - plastik, szkło, metale, zajmują miejsce na wysypisku, a mogłyby być wykorzystane do ponownego przerobu.

Procentowy skład odpadów komunalnych

Redukcja odpadów jest możliwa  Wiele polskich miast boryka się z problem nadmiaru śmieci. Tradycyjna metoda – zagrzebywania ich w głębokich dołach – już nie wystarcza.  Wysypiska śmieci pękają w szwach, a nowe składowiska to rozwiązanie dobre na chwilę.  W dodatku nie jest to najkorzystniejsza dla środowiska metoda pozbywania się śmieci.  Dlatego gospodarka odpadami wymaga nowych, bardziej wydajnych i bezpiecznych dla środowiska rozwiązań.

 Wyrzucenie pustego pojemnika po jogurcie nie oznacza, że uporaliśmy się z niepotrzebnym odpadem. Owszem, zniknął z naszego domu i powędrował do kontenera na śmieci, ale fizycznie wciąż istnieje i jeszcze przez długie lata pozostanie z nami.  Możliwy jest także inny scenariusz. Nasz kubek po jogurcie trafił do wyselekcjonowanego pojemnika, a potem do miejsca, w którym po przeróbce zamienił się w inny produkt.  Ta swoista ekologiczna „reinkarnacja” to przykład procesu nowoczesnego zarządzania odpadami, który ma na celu maksymalne ograniczenie składowania odpadów przez ich ponowne wykorzystanie w różnej postaci.  Mowa tu nie tylko o wspomnianym recyklingu, ale także o utylizacji odpadów, której produktem może być np. energia cieplna, nadająca się do ogrzania naszych domów. Redukcja odpadów jest możliwa

Sposoby wykorzystania odpadów Recykling Polega na ponownym zastosowaniu odpadów do cyklu produkcyjnego. Zalety:  Zmniejsza się liczba odpadów na wysypiskach śmieci.  Obniżają się koszty produkcji.  Oszczędza się materiały, surowce, wodę i energię. Utylizacja  Polega na wykorzystaniu odpadów jako surowców do przerobu.  Sposobem unieszkodliwienia (utylizacji) odpadów jest również ich spalanie. Papier, szkło, plastik, tkaniny, metale. Odpady mięsne, kostne, rybne stosuje się do produkcji mączki paszowej, a także klejów, żelatyny.

Ten znak na opakowaniu oznacza, że nadaje się ono do recyklingu.

W celu ograniczenia ilości odpadów składowanych na składowisku niezbędne jest prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów.

Korzyści wynikające z segregowania odpadów  Ponowne wykorzystanie surowców wtórnych.  Obniżenie kosztów wywozu śmieci, które sami ponosimy (75,00 zł/t).  Zdecydowane zmniejszenie masy śmieci składowanych na wysypiskach, co powoduje wolniejsze ich zapełnianie.  Wyeliminowanie większości szkodliwych oddziaływań wynikających z nadmiernego zaśmiecania środowiska. Materiały takie jak szkło, plastik, metal i papier można, a nawet trzeba wykorzystać powtórnie, zaś pozostałe tzw. odpady organiczne rozkładają się w naturze.

Segregowanie odpadów Dla potrzeb selektywnej zbiórki odpadów surowcowych stosuje się kolorowe pojemniki:  niebieskie - odpady opakowaniowe z papieru i tektury oraz papier i tektura nie opakowaniowe.  białe - odpady opakowaniowe ze szkła bezbarwnego.  zielone - odpady opakowaniowe ze szkła kolorowego.  żółte - odpady opakowaniowe z metali, tworzyw sztucznych oraz opakowania wielomateriałowe.  czerwone - odpady surowcowe łącznie (wymienione powyżej).  brązowe - odpady ulegające biodegradacji.

Zbierając makulaturę przyczyniasz się do ochrony przyrody, ponieważ produkując papier z makulatury: 1. chronisz lasy (17 drzew na każdą tonę papieru), 2. zmniejszasz zużycie energii 2-5 krotnie, 3. zmniejszasz ilość odpadów o około 30%, 4. ograniczasz zużycie wody w procesie produkcyjnym o około 60%, 5. obniżasz zanieczyszczenie powietrza przez papiernie o 75%, 6. zmniejszasz ilość toksycznych ścieków papierniczych. Nie kupuj napojów w kartonowych opakowaniach (soki, mleko, śmietana)- są one pokryte plastikiem, a wewnątrz mają powłokę aluminiową - mocno sklejone papier + plastik + aluminium są niezwykle uciążliwym dla środowiska odpadem - nie nadają się na makulaturę. Makulatura

Tworzywa sztuczne  Tworzywa sztuczne znalazły szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach naszego życia.  Tworzywa sztuczne, jako odpady są bardzo uciążliwe dla środowiska, ponieważ nie ulegają naturalnemu rozkładowi.  Plastik pozostawiony sam sobie nie znika, to odpad na wieki.  Spalanie, jako sposób utylizacji, nie może być zastosowane ze względu na emisję wielu trujących substancji (dioksyny).  Głównie recykling może ograniczyć ilość plastiku w obiegu. Przed zakupem towaru z tworzyw sztucznych powinniśmy się poważnie zastanowić co dalej się stanie z tym przedmiotem…

Czy wiesz, że:  Ponad 80% plastików użyte jest tylko raz zanim trafi na składowisko śmieci.  Wyrzucone w ciągu roku butelki plastykowe ustawione jedna na drugiej utworzyłyby wieżę o wysokości 28 mln km, tj. odległość Ziemia – Księżyc razy 73.  Około 90% wszystkich produktów staje się odpadami w przeciągu 6 miesięcy od zakupu.  Ponad szczątków plastikowych dryfuje w każdym km 3 oceanu.  Obecnie na świecie produkuje się i zużywa 20 razy więcej plastiku niż 50 lat temu.

Żółte pojemniki Do żółtych pojemników wrzucamy:  plastikowe butelki PET bez nakrętek i obręczy (najlepiej kiedy butelki są zgniecione - kapsle należy wrzucać osobno do tego samego pojemnika),  opakowania po jogurtach,  torebki plastikowe i reklamówki,  butelki i kanistry plastikowe po nietoksycznych środkach czystości,  pojemniki plastikowe po mydłach w płynie, szamponach, itp.  wielorazowe butelki z tworzywa sztucznego,  kubki z tworzywa sztucznego,  plastikowe koszyczki po owocach,  korki i zakrętki.

Recykling opakowań szklanych  Każde 1000 kg stłuczki szklanej pozwala: zaoszczędzić ponad 1200 kg surowców pierwotnych (surowców z których produkuje się szkło – piasku, dolomitu, sody i in.). ochronić środowisko przed dewastacją związaną z pozyskiwaniem piasku. zaoszczędzić miejsce na składowiskach odpadów, nawet do kilkuset tysięcy metrów sześciennych.  To ważne - bo bardzo kolejne składowiska są zamykane, a budowa nowych jest bardzo droga i budzi kontrowersje.  Jeden metr sześcienny odpadów (mniej więcej tyle, ile zbiera się do pojemnika w ciągu 1 miesiąca) waży ok. 350 – 400 kg.  Recykling odpadów szklanych sprawia, że na składowiska nie trafia surowiec warty ponad 40 milionów złotych rocznie?  Dzięki recyklingowi odpadów szklanych huty szkła zużywają mniej gazu.  Huty szkła emitują mniej dwutlenku węgla (recykling szkła powoduje zmniejszenie efektu cieplarnianego).

Recykling aluminium

TO TY DECYDUJESZ o ilości odpadów trafiających na wysypiska poprzez swój WYBÓR w sklepie. Wybieraj produkty w opakowaniach przetwarzalnych i zbieraj je selektywnie.

Selektywna zbiórka baterii  Ze względu na zawartość metali ciężkich (takich jak kadm, rtęć) oraz wielu innych związków, zużyte baterie i akumulatory zostały zaklasyfikowane jako odpady niebezpieczne.  Baterie trafiające na składowisko odpadów lub wyrzucane w sposób niekontrolowany, stanowią zagrożenie dla środowiska.  Substancje w nich zawarte mogą zanieczyszczać glebę i wodę oraz pośrednio szkodzić zdrowiu ludzkiemu. 1 tona zużytych baterii przeciętnie zawiera:  dwutlenek manganu 270kg (27%),  żelazo 210kg (21%),  cynk 160kg (16%),  grafit 60kg (6%),  chlorek amonowy 35kg (3,5%),  miedź 20kg (2%),  wodorotlenek potasu 10kg (1%),  rtęć (tlenek rtęci) 3kg (0,3%),  nikiel i lit (0,4%),  kadm 0,5kg (0,05%),  srebro (tlenek srebra) 0,3kg (0,03%),  niewielkie ilości kobaltu.

Selektywna zbiórka baterii Wszystkie zebrane selektywnie zużyte baterie poddawane są procesowi recyklingu, dzięki czemu:  zmniejsza się zanieczyszczenie środowiska (względy zdrowotne, estetyczne);  zmniejsza się ilość odpadów na składowisku (względy środowiskowe, zdrowotne, finansowe);  odzyskuje się wiele surowców np. cynk (względy środowiskowe, finansowe);  postępujemy zgodnie z obowiązującym prawem (względy prawne, moralne);  pozostawiamy środowisko dla przyszłych pokoleń (zrównoważony rozwój).

Odpady organiczne  Około 30% objętości naszych śmietników wypełniamy odpadami organicznymi.  Są to głównie odpadki kuchenne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, wilgotny lub zabrudzony papier, włókna naturalne, ścięta trawa, liście.  Wszystkie one, zamiast być wrzucane do śmietnika, mogą stać się źródłem doskonałego kompostu - nawozu naturalnego, bogatego w azot, fosfor i potas.  Segregowanie odpadów organicznych zmniejszy w znaczny sposób ich ilość wywożoną na wysypisko śmieci.

Spalać, znaczy tworzyć energię  Co jednak, gdy odpady nie nadają się do powtórnego użycia?  Wiele pozyskanych z selektywnej zbiórki śmieci, choć nie nadaje się do przeróbki, pozostaje cennym surowcem energetycznym.  W procesie utylizacji stają się źródłem energii cieplnej lub elektrycznej.  Przy okazji pojawia się szansa na wywiązanie się z wymagań dotyczących wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych (tzw. energii zielonej). Spalarnie mogą w istotny sposób przyczynić się do osiągnięcia przez Polskę wymaganych udziałów.

Spalarnie rozwiążą problem nadmiaru śmieci  Z perspektywy zarządzania odpadami istotne jest to, że spalarnie śmieci przyczyniają się do redukcji odpadów i tym samym dopełniają proces ich ponownego wykorzystania.  Jeśli Polska chce sprostać unijnym wymaganiom, dotyczącym zmniejszenia odpadów z wykorzystaniem recyklingu i termicznej redukcji, powinna rozpocząć budowę planowanych 10 spalarni śmieci w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.  Do roku 2013 ta ilość musi być zmniejszona do 50 %, a do roku 2020 do 35 %.  Za niedostosowanie się do tych przepisów grożą wysokie kary finansowe.  Największy udział spalarni w systemach gospodarki odpadami widoczny jest w takich krajach UE, jak: Dania, Szwecja, Holandia, Francja, Belgia czy Niemcy. Nowoczesne spalarnie mają już także Czesi i Słowacy.

Pomóż rozwiązać problem śmieci  Nasze miasta, nasz kraj, nasza Ziemia toną w morzu śmieci, które nasza konsumpcyjna społeczność wytworzyła i nadal tworzy.  Czy nie ma wyjścia z tego błędnego koła produkcji, konsumpcji i wyrzucania?  Co robić, aby ograniczyć ilość powstających odpadów?

Co można zrobić… Chcąc rozwiązać problem odpadów musimy postępować według następujących zasad: 1. Ograniczyć liczbę stosowanych opakowań. 2. Używać jak najdłużej (wielokrotnie) wszelkich produktów. 3. Odzyskiwać surowce wtórne z produktów, które nie mogą być dłużej używane.

Zagrożenia związane z produkcją odpadów  Polak w ciągu roku produkuje 208 kg odpadów.  Wyprodukowanie jednej tony papieru wymaga 17 drzew.  Ze 100 ton makulatury można wytworzyć 90 ton papieru z odzysku.  100 % produktów ze szkła można ponownie przetworzyć.  500 lat może trwać rozkład jednej butelki plastikowej wyrzuconej na śmietnik.  1 milion litrów wody może zostać zanieczyszczone przez 1 litr oleju silnikowego.  Z jednego ściętego drzewa produkuje się 35 paczek jednorazowych pieluszek.  2 mln ptaków i ssaków wodnych ginie rocznie z powodu połknięcia plastikowych odpadów.  Zawarty w bateriach alkalicznych 1 gram srebra może skazić 1 m 3 ziemi.

Zadania 1. Czy w twoim domu segreguje się odpady? 2. Jakie opakowanie należy wybrać kupując napój: butelkę plastikową, szklaną czy puszkę? Uzasadnij swój wybór. 3. Wyjaśnij znaczenie hasła : „Zbierając makulaturę chronisz lasy”. 4. Wymień 4 korzyści dla środowiska, płynące z recyklingu. 5. Dlaczego nie można wyrzucać zużytych baterii do kosza na śmieci?

Źródła  Z.Sendecka i wsp., Vademecum.Biologia, Operon 2009  M. Kłyś,K.Żbikowska-Zdun, Biologia, Nowa Era,1994  B.Gulewicz, Biologia,ABC,1998  B.Klimuszko, Biologia,Żak, 2004  J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia,Operon,2007    s.pdf s.pdf  