William Szekspir, teatr elżbietański i dramat szekspirowski

Elżbietańska Anglia Elżbieta I przyszła na świat w roku 1533 w dynastii Tudorów. Jej ojciec, Henryk VIII, rozpaczliwie wyczekiwał męskiego następcy tronu, więc narodziny córki były dla niego gorzkim rozczarowaniem. Okazało się, że matka Elżbiety, Anna Boleyn, będąca drugą żoną Henryka, nie jest w stanie dać mu syna. Król kazał ją wówczas ściąć na podstawie zarzutów, które zdaniem wielu były fałszywe. Elżbieta miała wtedy zaledwie dwa latka. Wcześniej Henryk odrzucił duchowe zwierzchnictwo papieża i został głową Kościoła anglikańskiego. Po śmierci Henryka w roku 1547 doradcy jego młodziutkiego syna, Edwarda VI, próbowali nadać Anglii prawdziwie protestancki charakter. Jednak po sześcioletnim panowaniu Edward zmarł, a rządy na krótko objęła przyrodnia siostra Elżbiety, Maria I, zwana „krwawą”, która przywróciła w kraju katolicyzm. Gdy w roku 1558 na tronie zasiadła 25-letnia Elżbieta, Anglia była rozdarta konfliktami na tle religijnym i stała na skraju bankructwa. Straciła właśnie ostatnią ze swych posiadłości we Francji i musiała się liczyć z poważnym zagrożeniem ze strony Hiszpanii.

Zaczyna się złoty wiek Gdy królowa Elżbieta wstępowała na tron, Anglia nie miała zamorskich posiadłości. Tymczasem Hiszpania czerpała ogromne profity ze swych kolonii w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. Anglia nie chciała być gorsza. Żądni przygód żeglarze wyruszali w morze w poszukiwaniu sławy, fortuny oraz nowych szlaków handlowych prowadzących do Chin i dalej na wschód. Na przykład sir Francis Drake był pierwszym kapitanem, który swoim statkiem opłynął ziemię. Żeglując wzdłuż zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej i Północnej, łupił hiszpańskie statki obładowane skarbami. Próby położenia kresu hiszpańskiemu monopolowi w Nowym Świecie podejmował też sir Walter Raleigh, organizując wyprawy w celu założenia kolonii na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej. Zaanektowany tam obszar nazwał Wirginią, na cześć angielskiej Królowej Dziewicy (ang. virgin). Chociaż nie udało się jeszcze wtedy założyć stałej kolonii, te pierwsze próby obudziły zainteresowanie Anglików przyszłymi wyprawami. Po tryumfie nad Niezwyciężoną Armadą królowa uwierzyła, że jej kraj może być potęgą morską, i wsparła ekspansję handlową po drugiej stronie świata, w południowo-wschodniej Azji. W ten sposób położono podwaliny imperium brytyjskiego, które z czasem miało zdobyć posiadłości na całej ziemi. Jeżeli chodzi o sprawy wewnętrzne, nastąpił ogromny rozwój oświaty. Powstawały nowe szkoły, co otwierało szerszemu gronu osób dostęp do dzieł literackich. Zapotrzebowanie na literaturę w połączeniu z rozwojem drukarstwa doprowadziło do bujnego rozkwitu życia kulturalnego. Epoka elżbietańska to czasy Szekspira i innych wybitnych dramaturgów, których sztuki przyciągały do nowo budowanych teatrów prawdziwe tłumy. Poeci tworzyli finezyjne sonety, a kompozytorzy oryginalną muzykę. Spod pędzli malarzy wychodziły kunsztowne miniatury przedstawiające królową i dworzan. W kościołach i domach prywatnych poczesne miejsce zajmowały nowe przekłady Biblii. Ale te złote czasy nie miały trwać wiecznie.

Gasnący blask W ostatnich latach panowania Elżbieta borykała się z licznymi problemami. Jej zaufani doradcy już nie żyli, więc obdarzyła przywilejami nowych faworytów, co doprowadziło do ostrej rywalizacji na dworze, a nawet do nieudanej rewolty. W państwie ponownie zarysowały się ostre podziały religijne. Katolicy, którzy nie chcieli uczestniczyć w protestanckich nabożeństwach, padali ofiarą coraz częstszych prześladowań. Za rządów Elżbiety stracono około 200 księży i laików. Więzienie i egzekucje nie ominęły też purytanów. W Irlandii wybuchło powstanie przeciw angielskiej władzy, wciąż też trwała wojna z Hiszpanią. Cztery kolejne lata przyniosły marne plony, co spowodowało wzrost bezrobocia i włóczęgostwa. Ludzie buntowali się z powodu wysokich cen żywności. Popularność Elżbiety gasła. Anglia przestała kochać swoją Królową Dziewicę. Elżbieta stopniowo traciła wolę życia. Zmarła 24 marca 1603 roku jako ostatnia monarchini z dynastii Tudorów. Na wieść o jej śmierci poddani zareagowali grobową ciszą, ale już wieczorem wyszli na ulicę, by palić ogniska i bawić się z okazji objęcia władzy przez nowego króla. W końcu na tronie zasiadł mężczyzna — syn Marii Stuart, szkocki król Jakub VI, wyznawca protestantyzmu. Jako król Anglii przyjął tytuł Jakub I i dokonał tego, co nie udało się Elżbiecie — połączył unią personalną dwa królestwa. Jednak początkowy entuzjazm szybko się zmienił w rozczarowanie i naród zaczął tęsknić za swoją Dobrą Królową Bess.

Czy rzeczywiście był to złoty wiek? Początkowo historycy rozpływali się w zachwytach nad panowaniem Elżbiety. Kilka lat po jej śmierci William Camden nazwał je złotym wiekiem, w czasie którego królowa porwała naród do wielkich czynów. Przez stulecia nikt nie podważał tej opinii. Pod koniec XIX wieku sława Elżbiety jeszcze urosła, gdyż monarchini zaczęto przypisywać zasługi za powstanie imperium brytyjskiego, które wówczas panowało już nad czwartą częścią świata. Jednak niektórzy współcześni historycy patrzą na rządy Elżbiety bardziej krytycznie. W dziele The Oxford Illustrated History of Britain czytamy: „Elżbieta zdobyła pośmiertną sławę niewspółmierną do faktycznych osiągnięć. To jej własna propaganda, (...) żywotność, zbieżność czasowa z okresem szekspirowskim i szczęśliwe zwycięstwo nad Armadą tak nas zaślepiły, że dołączyliśmy do grona pochlebców ignorujących oczywisty fakt, iż królowa stopniowo doprowadziła kraj do stanu, w którym nie dało się nim rządzić”. Cytowany wcześniej Christopher Haigh wyjaśnia, dlaczego historycy mieli skłonność uderzać w ton panegiryczny: „W roku 1603 Elżbieta wydawała się szaloną staruszką, więc ludzie z nadzieją wypatrywali króla z dynastii Stuartów. Ale już w roku 1630 było jasne, że królowie z tej dynastii nie spełnili pokładanych w nich oczekiwań, a Elżbieta stała się ucieleśnieniem wszelkich królewskich cnót”. Nie ulega wątpliwości, że w męskim świecie Elżbieta była wyjątkową kobietą. Inteligentna i zdecydowana, po mistrzowsku dbała o swój wizerunek. Pomagali jej w tym urzędnicy, którzy umiejętnie reżyserowali jej przemowy oraz inne publiczne wystąpienia, doradzali nawet w takich sprawach jak ubiór czy sposób przedstawiania jej na portretach. Wszystko to przyczyniło się do tego, że panowanie Elżbiety miało nadzwyczajną oprawę i zostało okrzyknięte złotym wiekiem.

Elżbieta I Wielka

William Szekspir Był to największy talent epoki elżbietańskiej. W każdej dziedzinie, której się tknął, osiągał wybitne rezultaty - ocenia historyk literatury Tomasz Miłkowski.

Stratford 23 kwietnia 1564 w miasteczku Stratford-upon-Avon urodził się William Szekspir (ang. William Shakespeare), angielski dramaturg, poeta i aktor czasów Elżbiety I i Jakuba I. Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. Przyjmuje się, że jest autorem 37 sztuk i 154 sonetów. Był synem rękawicznika i lokalnego polityka - Johna Shakespeare'a oraz Mary Arden, kobiety pochodzącej ze znanej i bogatej rodziny Ardenów. Warto zauważyć, że jego rodzice byli jednocześnie kuzynostwem, ze względu na to, że ich matki były siostrami; tego typu małżeństwa nie były jednak w XVI wieku w Anglii niecodzienne… Był trzecim z ósemki ich dzieci. Przypuszcza się, że jego narodziny miały miejsce w domu rodzinnym przy Henley Street.

"Osiem lat ciemnych" Życiorys Anglika wciąż budzi wątpliwości badaczy. Mało jest informacji o jego wczesnych latach i początkach twórczości. Sporo jest tzw. momentów, czy też okresów ciemnych w biografii Szekspira. Nie do końca jest jasne, co się z nim działo, zwłaszcza w młodości. Po bardzo wczesnym ożenku w wieku 18 lat, z 8 lat starszą od siebie kobietą, i po rychłym przyjściu na świat jego pierwszej córki Szekspir nagle znika. - Pojawia się co pewien czas w domu, wnioskujemy to z tego, że rodzą się jego następne dzieci, ale 8 lat go nie ma. I kroniki właściwie na ten temat milczą. Istnieją tylko domysły co do tego, co mogło dziać się w tym okresie. Być może William został aresztowany i osadzony w więzieniu za kłusownictwo. Istnieje też teoria, mówiąca, że pracował jako nauczyciel. Możliwe, że w późniejszym okresie walczył jako żołnierz w Holandii lub służył w szlacheckiej rodzinie. Przypuszcza się także, że podróżował po kontynencie, gdzie poznał takie osobistości jak Michel de Montaigne czy Giordano Bruno.

Na tropach młodego Szekspira Badaczom udało się jednak natrafić na trop przebywania młodego Williama w tym okresie na dworach wielkich możnych, prowadzących prywatne zespoły teatralne. To ponoć tam Szekspir wprowadzał się w arkana sztuki teatru. Prawdopodobnie od 1588 roku przebywał w Londynie. Zaczynał od aktorstwa i scenicznych przeróbek. Pierwsza drukowana wzmianka o Shakespearze pojawia się w broszurze Roberta Greene'a z 1592 roku. W tym okresie był on już członkiem Trupy Lorda Szambelana, grupy znanej później jako King's Men.

Złote czasy teatru Okres panowania Elżbiety I był dla dramaturgii bardzo sposobny. Królowa popierała teatr, widziała w nim nie tylko rozrywkę, widziała w nim siłę. Do teatru chodzili ludzie wszystkich stanów. Były to złote czasy dla teatru angielskiego i rzeczywiście wysyp wielkich talentów. W tamtym czasie sztuk właściwie się nie publikowało, ponieważ istniała obawa, że jeśli tekst zostanie ogłoszony drukiem publiczność nie przyjdzie do teatru, bo już będzie znała przebieg zdarzeń. A zatem sztuki Szekspira można było poznać tylko w teatrze. Zdarzały się co prawda już wtedy wydania pirackie, ale tak naprawdę jego dzieła ogłoszono drukiem dopiero po jego śmierci.

Uznanie w kręgach dworskich Szekspir pisał sztuki dramatyczne, tragedie, kroniki królewskie i komedie. Odbiór jego dramatów był niezwykle gorący. Jednak on sam przede wszystkim chciał dowieść czytelnikom, że potrafi pisać. Ponieważ ze względu na przychody teatralne sztuk się nie wydawało, w 1593 roku ogłosił poemat “Wenus i Adonis” dedykowany hr. Southamptonowi. To wystarczyło aby Szekspira uznano za wielkiego poetę, a jego poemat stał się bestsellerem. Szekspir obracał się w towarzystwie arystokratycznym, w 1594 roku związał się z trupą teatralną Sług Lorda Szambelana, która od 1599 wszystkie sztuki wystawiała we własnym teatrze The Globe, później w Blackfriars Theatre. W późniejszym okresie patronat nad grupą objął król Jakub I. W 1596 Szekspir otrzymał tytuł szlachecki. 

Przedsiębiorczy Szekspir O dużej sprawności jako menadżera świadczą jego zasługi dla Trupy Lorda Szambelana. Potrafił zdobyć dla niej możnego mecenasa, jakim był sam król Jakub I. Znalazł także źródło finansowania dla własnych prac, którym był zamożny hrabia, Henry Wriothesley. Oprócz tego, że współfinansował budowę Globe Theatre, działał także w Blackfriars Theatre (zbudowanym w 1596 roku), którego publiczność była bardziej elitarna, sam zaś budynek stanowił przeciwieństwo Teatru pod Globusem. Liczne zachowane z tego okresu dokumenty związane z finansami pozwalają stwierdzić, że majątek Shakespeare'a rósł w szybkim tempie, co pozwoliło mu na zakup domu w dzielnicy Blackfriars w Londynie, a także drugiej co do wielkości posiadłości w Stratford.

Ostatnie lata życia Shakespeare wrócił do Stratford w 1613 roku, zmarł w wieku 52 lat, 23 kwietnia 1616. Ostatnie lata spędził w New Place. Zbiegiem okoliczności, tego samego dnia zmarł Miguel de Cervantes, hiszpański poeta, który jest uważany za odpowiednika pisarza ze Stratford w tamtejszej literaturze. W rzeczywistości jednak między tymi dwoma wydarzeniami istniało 10 dni różnicy, gdyż w Anglii posługiwano się kalendarzem juliańskim, podczas gdy na Półwyspie Iberyjskim wykorzystywano już kalendarz gregoriański. Został pochowany w absydzie, w kolegiacie Świętej Trójcy w Stratford. To wyróżnienie spotkało go jednak nie ze względu na jego sławę jako pisarza: kupił ten przywilej za kwotę 440 funtów. Jego pomnik przedstawia go jako poetę, z piórem w ręce.

Twórczość Szekspira Podobnie jak biografia tak i twórczość Williama Shakespeare'a budzi wiele wątpliwości. Nie zachował się żaden z jego rękopisów. Za życia Shakespeare'a ukazało się w wydaniu pirackim zaledwie siedem jego sztuk. Były one niedokładne i miejscami niepoprawne, stąd nazywane są Bad Quartos (od in quarto). Oprócz nich ukazało się 14 sztuk autoryzowanych, nazywanych Good Quartos, które w części pokrywały się z Bad Quartos. Mogły one być reakcją na ukazanie się nieautoryzowanych wersji pirackich. W roku 1623 ukazało się wydanie Mr. William Shakespeare's Comedies, Histories & Tragedies opracowane przez Johna Hemingesa i Henry'ego Condella, członków trupy Sług Lorda Szambelana na podstawie manuskryptów i częściowo Good Quartos wydanie zawierające 36 sztuk Shakespeare'a, które obecnie nazywamy First Folio (Pierwsze Folio). Ta edycja ustaliła kanon szekspirowski i stała się podstawą wszystkich późniejszych wydań.

Kroniki Król Jan (ok. 1595-1596) Henryk VI (1590-1593) Ryszard III (1590-1593) Henryk V (1599) Henryk IV (1596-1598) Ryszard II (1595) Henryk VIII (1596-1598)

Komedie Komedia omyłek (ok. 1591) Stracone zachody miłości (1594) Poskromienie złośnicy (1594) Dwaj panowie z Werony (1590-1595) Sen nocy letniej (1595) Kupiec wenecki (1596) Wiele hałasu o nic (ok. 1598-1599) Jak wam się podoba (1599-1600) Dwunasta noc (1599 - 1601) Wieczór Trzech Króli (1600) Wesołe kumoszki z Windsoru (1602) Wszystko dobre, co się dobrze kończy (1602-1603) Miarka za miarkę (1604) Opowieść zimowa (1610-1611) Burza (1611)

Tragedie Tytus Andronicus (1593) Romeo i Julia (dramat) (1595) Juliusz Cezar (1600) Troilus i Kresyda (1601) Hamlet (1600) Otello (1605) Król Lear (1605) Makbet (1606) Antoniusz i Kleopatra (1606-1607) Koriolan (1607) Perykles (1608) Tymon Ateńczyk (1608) Cymbelin (1609)

Wiersze i poematy Sonety (1609) Wenus i Adonis (1593) Gwałt na Lukrecji (1594) Namiętny pielgrzym (1599) Feniks i gołąb (1601) A Lover's Complaint (1610)

Kontrowersje dotyczące autorstwa Wielokrotnie podnoszono kwestię autorstwa dzieł Shakespeare'a. Większość literaturoznawców uważa takie spekulacje za czyste teorie spiskowe, jednak pewna liczba powszechnie znanych autorytetów z różnych dziedzin otwarcie kwestionowała lub powątpiewała w autorstwo tej twórczości. Wśród osób tych byli m.in. Słonimski, Dickens, Twain, Whitman, Bismarck czy Freud. Obecnie kwestia ta jest ciągle "gorąca" - istnieje wielu specjalistów analizujących każde "za" i "przeciw", istnieją też zagorzali zwolennicy poszczególnych kandydatów. Trzej najbardziej znani kandydaci to Christopher Marlowe, Edward de Vere oraz Francis Bacon. Nie wyklucza się też autorstwa "zbiorowego". Za żadnym z nich nie stoją żadne realne dowody a jedynie poszlaki. Mówi się o wielu zbieżnościach zainteresowań i biografii owych autorów z wątkami w dziełach Shakespeare'a, o - jakoby - zakodowanych w tekstach przesłaniach dotyczących autorstwa, wreszcie o zbieżności językowej (w tej dziedzinie "króluje" Marlowe, którego prace po wielu analizach porównawczych wyglądają na pisane tą samą ręką). Każdy też miał potencjalnie ważne powody by do autorstwa tych sztuk się nie przyznawać. Jednak najważniejszymi "dowodami" w rękach antyszekspirystów jest - paradoksalnie - brak jakichkolwiek dowodów, by to William Shakespeare był autorem przypisywanych mu dzieł, istnieje natomiast wiele potencjalnych kontrargumentów. Oto niektóre z nich: Autor dzieł Shakespeare'a wykazuje olbrzymią wiedzę z wielu dziedzin (takich jak prawo, polityka międzynarodowa, historia, filozofia) a także ogromną znajomość realiów dworu elżbietańskiego (w tekstach istnieje wiele aluzji dotyczących owego dworu), której nie mógł mieć pochodzący z prostej, częściowo niepiśmiennej, rodziny mieszkaniec Stradfordu. W związku z tym część badacza skłonna była nawet sugerować, że to sama Elżbieta I jest autorką owych dramatów! O Shakespearze zrobiło się głośno dopiero po jego śmierci, wcześniej nie powstał żaden portret autora, nie zachował się żaden jego rękopis, nikt też - poza bezpośrednio zaangażowanymi w publikacje dramatów - nie odnotowuje go jako autora popularnych sztuk. Shakespeare został pochowany jako typowy przedstawiciel średnich stanów społeczeństwa, na jego grobie widnieje początkowo wizerunek sakiewki z ziarnem, po ponad stu latach zastąpiony przez gęsie pióro. Większość miłosnych sonetów adresowana jest do mężczyzny. Sam Shakespeare pochodził jednak z bogobojnej i konserwatywnej rodziny i taką też sam stworzył. Większość szekspirologów jednak przeciwstawia się owym argumentom następującym rozumowaniem: ad. 1: Niewiele wiadomo o tym, co Shakespeare robił w latach 1588-1610. Możliwe, że przebywał wówczas w odpowiednich kręgach w Londynie, gdzie dowiedział się wszelkich informacji o funkcjonowaniu dworu, a także dokształcał się w wiedzy ogólnej. Jako aktor zaś, doskonale osłuchał się z językiem i stylem popularnych wówczas autorów. ad. 2: Za życia Shakespeare'a dzieła te nie zyskały nawet ćwierci tej sławy, jaką cieszą się dziś. Nie było więc szczególnych powodów, by stawiać autorowi pomniki za życia. Dodatkowo, nikt z jemu współczesnych - a więc najlepiej znających ówczesne realia - nigdy nie wyrażał podobnych wątpliwości. ad. 3: Dla Shakespeare'a bardziej liczył się zdobyty tytuł szlachecki niż popularność komediopisarza, tak też chciał być kojarzony. ad. 4: Homoseksualny romans mógł przytrafić się autorowi przebywającemu daleko od rodziny i specyficznej atmosferze cyganerii aktorskiej.

Skrzydlate słowa z Szekspira Hamlet Makbet Być albo nie być! Oto jest pytanie! Życie jest tylko przechodnim półcieniem Nędznym aktorem, który swą rolę przez parę godzin wygrawszy na scenie W nicość przepada – powieścią idioty Głośną wrzaskliwą, a nic nie znaczącą. Reszta jest milczeniem. Zdaje mi się, że widzę... gdzie? - Przed oczyma duszy mojej. Choć to szaleństwo, Lecz jest w nim metoda Sen nocy letniej Więcej jest rzeczy na ziemi i w niebie, Niż się ich śniło waszym filozofom. Miłość w swej prostej i nieśmiałej mowie Powie najwięcej, kiedy najmniej powie. Jak wam się podoba? Wszystko dobre, co się dobrze kończy. Cały świat to scena, A ludzie na nim to tylko aktorzy. Każdy z nich wchodzi na scenę i znika, A kiedy na niej jest, gra różne role. Wolę błąd, który mnie uraduje, aniżeli słuszny postępek, który mnie zasmuci. Serce miej otwarte dla wszystkich, zaufaj niewielu. Świat jest teatrem, aktorami ludzie, Którzy kolejno wchodzą i znikają. Sen jest balsamem dla duszy. Rozpaczać nad minionym nieszczęściem – to najpewniejszy sposób, by przyciągnąć inne. Król Lear Nie poddawaj się rozpaczy. Życie nie jest lepsze ani gorsze od naszych marzeń, jest tylko zupełnie inne. Nie być najgorszym, jest to już zaletą W zepsuciu tego świata. Mądry człowiek nie opłakuje przegranej, lecz żywo szuka sposobu, jak wyleczyć odniesione rany. Z niczego może być tylko nic. Źle się wiedzie błaznom w nędznym roku tym, gdy mędrzec głupcem się staje i nie wiedząc, co począć z umysłem swym, błazeńskie małpuje obyczaje. Lepiej być o trzy godziny za wcześnie niż o minutę za późno. Jak się kobieta uprze, to diabła przegada.

Teatr Elżbietański za umowną datę jego narodzin przyjmuje się rok 1576. Wtedy to bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa kolejne teatry – The Curtain i The Rose - a po nich przyszły następne (Globe Theatre).

Scena Sceną było podwyższenie, platforma wychodzącą na przód pomiędzy widzów, którzy otaczali ją z trzech stron i nie byli odgrodzeni od aktorów żadną barierą. Teatr elżbietański nie posiadał dekoracji scenicznych, gustowano w kosztownych strojach aktorów. Jedynie tylko ściana była zdobiona gobelinami (ozdobne płótna służące do dekoracji ścian). Informacje na temat miejsca akcji podawano na tablicach.

Rodzaje scen Scena tylna: przestrzeń umieszczona w głębi platformy, pod dachem podtrzymywanym przez kolumny, a także zasłonięte małą kurtyną pomieszczenie (przybudówka) zamykające platformę. Akcja, działa się w pomieszczeniu lub miejscu o ograniczonej przestrzeni. Scena przednia: miejsce z przodu platformy. Rozgrywana akcja ma miejsce w plenerze, na jakimś rozległym terenie. Scena górna: to przedłużenie pierwszego piętra galerii, biegnące pod osłaniającym scenę tylną dachem i tworząca rodzaj balkonu.

Aktorzy Aktorzy cieszyli się powszechnym szacunkiem. Tworzyli samowystarczalne zespoły, mając w swoim gronie też dramaturgów (grupy tzw. umysłów uniwersyteckich). Mieli wyszukane, bogate stroje. Nie występowały kobiety, ich role grali chłopcy przed mutacją głosu. Urozmaicenie postaci pod względem języka, charakteru ożywiało przedstawienia, które miały bawić, wzruszać, budzić grozę i strach. Postacie miały być tajemnicze, miały służyć przykładem, ostrzegać. Aktorzy byli zawodowcami, dbali o wymowę, każdym gestem i ruchem starali się uzyskać wrażenie prawdopodobieństwa. Postacie odstępowały od zasad poetyki klasycznej. Popadały w skrajne emocje, zmieniały stosunek i zdanie do innych osób dramatu, podlegały nastrojowej huśtawce. Obok bohaterów dostojnych, umieszczano postacie "niskie". Aktorzy często zwracali się do publiczności bezpośrednio, nawiązywali z nią bliski kontakt. Odważne wystąpienia grup teatralnych doprowadziły do pojawienia się cenzury, która w dużym stopniu utrudniła pracę aktorów. Atakowano autorów za lekceważenie zasad powszechnie obowiązujących, ale ten styl zyskał także grono zwolenników, którzy doceniali jego nowatorstwo.

Przedstawienia Widowiska w teatrze elżbietańskim musiały wzruszać, bawić, budzić grozę, obfitować w niezwykłe, sensacyjne wydarzenia. Najchętniej oglądano spektakle opowiadające historie tajemnicze, zawikłane, krwawe. Bohaterów cechowała zmienność, łatwość popadania w skrajne emocjonalne stany. Ponadto pojawiają się istoty fantastyczne, zwiększa się ilość osób na scenie, pojawiają się sceny batalistyczne. Przedstawienia odbywały się przeważnie między godziną 15 a 18, których początek ogłaszał trębacz z wieży. W "The Theatre" wystawiały swoje sztuki dwie rywalizujące ze sobą trupy teatralne : "Słudzy Lorda Admirała" i "Słudzy Lorda Szambelana" z Williamem Szekspirem na czele.

Publiczność Widzami w teatrze elżbietańskim mogli być wszyscy, których stać na zakupienie biletu lub wynajęcie aktorskiej trupy. Publiczność, a zwłaszcza przedstawiciele niższych klas społecznych, bywała hałaśliwa i żywo reagowała na akcję przedstawienia. W zwyczaju było wiwatowanie, klaskanie, tupanie, a nawet - w przypadku skrajnego znudzenia spektaklem - rzucanie w grających drobnymi kamieniami. Na parterze były miejsca stojące, za które trzeba było zapłacić jednego pensa. Widzów którzy się tam gromadzili nazywano "kiełbiami". Miejsca w galerii były siedzące za dodatkowa opłatą.

Cechy teatru elżbietańskiego Sprzeciwiał się klasycznym regułom: Łamał zasadę trzech jedności: czasu, miejsca i akcji; Dopuszczał umowność inscenizacyjną i nie stosował się do wymagań tzw. "decorum", czyli stosowność, wprowadzając do tragedii (gatunek wysoki) także osoby niskie i styl często graniczący z komicznym lub farsowym; Pomieszane były kategorie estetyczne, np. tragizm z liryzmem; Bohaterów cechowała zmienność, łatwość popadania w skrajne emocjonalne stany; Przedstawienia odbywały się w pałacach wielkich panów , dostępne dla niewielkiego grona publiczności. W pałacach przedstawienia odbywały się w dużej odpowiednio przygotowanej komnacie, natomiast przedstawienia z biletami odbywały się pod gołym niebem na dziedzińcach oberż, zazwyczaj w porze popołudniowej; Wznoszono specjalne drewniane budynki teatralne, które nie miały dachu i przypominały dziedziniec domu zajezdnego; Scena była platformą wychodzącą na przód pomiędzy widzów; Nie było dekoracji lub były bardzo skromne np. drzewo wyobrażało las. Brakowało w teatrze elżbietańskim efektów świetlnych, toteż aktorzy musieli informować widzów o jakiej porze rozgrywa się dana scena.; Role kobiece grali mężczyźni;

Budowa teatru elżbietańskiego Teatr elżbietański składał się z: sceny tylnej sceny górnej sceny przedniej przybudówki z wnęką zasłoniętą kotarą drzwi, którymi wchodzili aktorzy ganeczków na górze.

The Theatre Teatr z okresu elżbietańskiego, znajdujący się w Londynie, w dzielnicy Borough of Hackney. Budowę zainicjował angielski aktor, James Burbage. Uważa się go za pierwszy budynek przeznaczony stricte do prowadzenia działalności teatralnej. Występowały tam liczne znane ówcześnie grupy aktorskie, takie jak Trupa Lorda Szambelana, będąca po części własnością Williama Shakespeare'a. Po sporze z właścicielem terenu, na którym tenże obiekt się znajdował, został rozebrany, zaś część materiałów z jego rozbiórki posłużyła do budowy Globe Theatre.

The Globe Theatre The Globe to jeden z najstarszych teatrów w Londynie. Pierwszy budynek mieszczący ten teatr powstał już w 1599 roku. Założycielem The Globe Theatre był R. i C. Burbage, natomiast jednym z jego udziałowców – sam William Szekspir. W teatrze oczywiście wystawiano jego sztuki.  Ówczesny budynek niestety nie przetrwał do czasów dzisiejszych. W 1613 roku zniszczył go pożar, choć teatr odbudowano już rok później. Przedstawienia w słynnym The Globe Theatre (w których aktorami byli tylko mężczyźni) wystawiano aż do roku 1642. Wówczas został zamknięty z powodu interwencji purytanów, a wkrótce również zburzony. Stary teatr The Globe mieścił trzy tysiące widzów. Miał kształt okręgu i posiadał trzy rzędy miejsc siedzących. Po zakupie tańszego biletu można było sztukę obejrzeć także na stojąco. Na tyłach sceny znajdowały się ukryte drzwi dla aktorów. Nad sceną – dach z otworem, przez który podciągani na linach aktorzy opuszczali scenę, odchodząc tą drogą w „niebiosa”. Na samym dachu umieszczono posąg dźwigającego kulę ziemską Heraklesa – skąd nazwa The Globe. Wchodzących witał napis łaciński nad wejściem, który informował, że przecież „cały świat odgrywa jakąś rolę”.

The Globe Theatre

The Globe Theatre Budynek teatru był okrągły bez dachu nad środkową areną. Wokół postawione były drewniane galerie dla zamożniejszych widzów. Dla biedniejszych widzów były miejsca stojące na parterze. Scena była umieszczona w dole na podwyższeniu, nad nią znajdował się niewielki dach. Dekoracji nie było dużo, zastępowały ją napisy w rodzaju: „To jest zamek”, "Środek nocy" itp. Czasami osoby dramatu w swych wypowiedziach opisywały miejsce i wspominały o porze dnia, w której akcja się toczy. Grano zarówno komedie jak i tragedie, a o charakterze granej sztuki informował widzów kolor wywieszonej flagi, gdzie komedię oznaczała biała, a tragedię czarna flaga. Na widowni teatru mogli znajdować się zarówno mężczyźni jak i kobiety. Natomiast na scenie występowali jedynie mężczyźni, a role kobiece odgrywali najmłodsi z nich. Aktorzy byli zawodowcami, dbali o wymowę, każdym gestem i ruchem starali się uzyskać wrażenie prawdopodobieństwa. Był to teatr gwiazdorski. Dobrzy aktorzy cieszyli się zasłużoną sławą, byli szanowanymi, zamożnymi ludźmi. Kostiumy aktorów były drogie i najczęściej należały do nich samych - częściowo rekompensowały brak dekoracji. Widzowie w czasie oglądania spektaklu mogli jeść, pić, głośno wymieniać swoje uwagi, polemizować z aktorami, czy nawet obrzucać aktorów niewielkimi kamieniami. Teatr miał charakter komercyjny, a ich właściciele sądzili, że dobra sztuka powinna przynieść duży dochód.

Dramat szekspirowski ­ odejście od wzorców klasycznych, a zatem np. od zasady trzech jedności; ­ rezygnacja z chóru na rzecz wprowadzenia na scenę większej liczby aktorów– pojawiają się sceny zbiorowe; ­ obecne są (obowiązkowo) sceny krwawe, drastyczne (ukazujące emocje); ­ rezygnacja z tematyki mitologicznej na rzecz tematyki historycznej; ­ złamanie zasady decorum (łączenie elementów komicznych i tragicznych); ­ pojawienie się sił nadprzyrodzonych; ­ rezygnacja z klasycznego podziału dramatu (prologos itd.), odtąd są akty i sceny; ­ konflikt tragiczny (wybór pomiędzy dwiema równorzędnymi racjami) zastąpiono dramatycznym (przeciwstawione racje nie są równoważne); ­ bohaterem nie kieruje Fatum, ma on możliwość świadomego wyboru; akcja jest wielowątkowa, kolejne wątki są luźno związane ze sobą czas akcji może zostać rozciągnięty na lata zmienność nastroju, czyli po scenach tragicznych, okrutnych występują sceny żartobliwe przyroda stanowi tło dla scen, tworzy, potęguje nastrój grozy synkretyzm stylistyczny: groza, tragizm, patos, komizm i groteska sąsiadują ze sobą; styl poetycki obok stylu potocznego i wulgaryzmów – groteskowość wiersz biały język nie zawsze podniosły, bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia, indywidualizacja języka dostosowana do charakteru osób, ale w monologach występuje mnóstwo ozdób retorycznych, metafor i porównań na scenie obecni są bohaterowie wysoko urodzeni i niskiego pochodzenia bohater Szekspira jest dynamiczny, zmienia się, jest skomplikowany pod względem psychicznym są sceny pojedynku, otruć, bohaterowie umierają na scenie sceny zbiorowe przewaga scen realistycznych, występowanie świata fantastycznego w roli pomocniczej względem fabuły, przemieszanie światów, nakładanie się ich na siebie, nastrój grozy i niesamowitości, sceny wizyjne; istnienie świata fantastycznego jest wynikiem upostaciowania przez Szekspira psychologicznych motywacji bohaterów zachowanie łańcucha przyczynowo-skutkowego tematem są wielkie namiętności ludzi człowiek może sam o sobie decydować, a jego tragizm wynika z dokonywania niewłaściwych wyborów spowodowanych uleganiem własnym namiętnościom, spod wpływu których nie potrafi się wyzwolić lub z konfliktu bohaterów dążących do realizacji swych celów tragizm człowieka miotanego różnymi namiętnościami (psychologizm); pouczenie moralne imię głównego bohatera jest zamieszczone w tytule tragedii odwołanie do historii i swobodne jej modyfikowanie

Nawiązania do Szekspira Adam Mickiewicz – Ballady i romanse, III część Dziadów, Juliusz Słowacki – Kordian, Balladyna, Lilla Weneda, Maria Stuart, Cyprian Kamil Norwid – W Weronie Stanisław Wyspiański – Hamlet Witold Gombrowicz – Ferdydurke Jarosław Iwaszkiewicz – Kochankowie z Marony Zbigniew Herbert- Tren Fortynbrasa

Szekspir na dużym ekranie Romeo i Julia – reż B. Luhrmann Rzecz dzieje się w Verona Beach, gdzie rządzą dwie skłócone rodziny i związane z nimi gangi. Mimo iż akcja została przeniesiona do współczesności, między bohaterami toczą się oryginalne dialogi pochodzące z dramatu. Romeo musi umrzeć. – reż. A. Bartkowiak Jest to historia dwóch żyjących w konflikcie rodzin.  Azjatycka i afro-amerykańska mafia: obie dążą do przejęcia władzy na ulicach Oakland. Współczesne Los Angeles zdecydowanie odbiega od wyobrażeń o szesnastowiecznej Weronie, a walki kung-fu i strzelaniny nie przypominają pojedynków na szpady. Mimo to szekspirowski wątek jest wyraźnie zaznaczony i nie trzeba dogłębnie badać tragedii, by znaleźć ją w filmie. Gnomeo i Julia – reż. Kelly Asbury Parę zakochanych przedstawicieli dwóch zwaśnionych rodów reżyser osadził w animowanych ogrodach i uczynił ją porcelanowymi krasnalami. W ten sposób tragedia nabrała pastelowych barw i stała się bajką z morałem. Podczas gdy najsłynniejsze dzieło Szekspira wyciska czytelnikom łzy wzruszenia, Gnomeo i Julia sprawia, że płaczemy ze śmiechu. Starsi wzdychają nad tragicznym zakończeniem zakazanej miłości, najmłodsi zaś, dzięki historii z happy endem dowiadują się, że prawdziwe uczucie jest w stanie pokonać każdą barierę.

Szekspir na dużym ekranie Sala samobójców – reż. Jan Komasa To historia 18-letniego Dominika, który zostaje upokorzony na Facebooku przez swoich znajomych. Wtedy zaczepia go w sieci tajemnicza dziewczyna. Wprowadza chłopaka do swojego wirtualnego świata Awatarów, z którego nie ma powrotu do normalnego życia. Ile Hamleta jest w filmowym bohaterze? Obaj dążyli do prawdy – Hamlet chciał zdemaskować hipokryzję stryja i go ukarać, Dominik zaś pragnął zrozumienia siebie samego, później, pod wpływem poznanej w sieci Sylwii, również zemsty na rówieśnikach, którzy byli jego psychicznymi oprawcami. Obaj w imię prawdy wyrzekają się swego statecznego życia oraz dobrej pozycji społecznej, pędzą drogą szaleństwa, która okazuje się być ślepą uliczką, prowadzącą do śmierci. Łączą ich także problemy w relacjach matka-syn. Niejednokrotnie też pojawiają się w Sali samobójców bezpośrednie nawiązania do dramatu (np. w jednej z pierwszych scen Dominik, jadąc do szkoły, czyta Hamleta, a podczas studniówki dyrektor wtrąca do swego przemówienia kwestię Poloniusa). Król Lew To skierowana do najmłodszych wersja Hamleta. Zamiast duńskiego księcia, główną postacią jest lew o imieniu Simba – syn Mufasy, władcy afrykańskich równin. Rolę stryja-mordercy pełni lew Skaza. Przygody kreskówkowych zwierząt są bardzo podobne do wydarzeń ukazanych w Hamlecie. Jak widać, nawet w jednym z najpopularniejszych hitów Disneya żyje Szekspir.

Szekspir na dużym ekranie Hamlet , Poskromienie złośnicy, Romeo i Julia– reż. F. Zefirelli Ran, Tron we krwi, Zły śpi spokojnie – reż. Akira Kurosawa Otello, Makbet – reż. Orson Welles Henryk V, Wiele hałasu o nic, Hamlet, Jak wam się podoba, Stracone zachody miłości – reż. Keneth Branagh Moje własne Idaho – reż. Gus van Sant Tytus Andronikus – reż. Julie Taymor Otello, Ryszard III, Hamlet, Henryk V – reż. Lawrence Olivier

Szekspir na dużym ekranie

Szekspir na dużym ekranie