CYWILIZACJE BLISKIEGO WSCHODU 1.Państwo Hetytów 2.Fenicjanie 3.Starożytny Izrael 4.Imperium perskie

Wędrówka ludów indoeuropejskich na początku II tysiąclecia p.n.e.

PAŃSTWO HETYTÓW potężne państwo z centrum w Hattussas (dzisiejsze Boğazkale) w Anatolii.Boğazkale Potęga państwa opierała się na znakomicie, jak na owe czasy, uzbrojonej armii (broń z żelaza, zbroje, doskonałe rydwany bojowe). W okresie swojej największej świetności ( XIV-XIII w pn.e.)Hetyci kontrolowali Anatolię, północną Mezopotamię, Syrię i Palestynę. Państwo Hetytów upadło około 1200 p.n.e. prawdopodobnie pod naporem Ludów Morza, Płaskorzeźba króla Tudhalijasa IV w Yazılıkaya pod Hattusą Tudhalijasa IVHattusą Procesja 12 bogów świata podziemnego; płaskorzeźba z Yazılıkaya

BITWA POD KADESZ 1275/1274 p.n.e. Ramzes II (2 tysiące rydwanów;20 tys. piechoty) Muwatallis II (3,7 tysiąca rydwanów; 40 tys. piechoty)

Brama lwów w Hattusa § 166 Jeśli ktoś zasieje już zasiane pole, przymocuje się jego kark do pługa i zaprzęgnie się doń dwa woły, kierując łeb jednego w jedną stronę, a łeb drugiego w drugą stronę. Ten człowiek umrze i oba woły także umrą. A ten, który najpierw zasiał pole, zbierze plon. Tak postępowano dawniej

FENICJANIE Starożytna Fenicja znajdowała się na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego na terenie dzisiejszego Libanu, zachodniej Syrii i północnego Izraela. Zamieszkiwali ją Fenicjanie od 3 tysiąclecia p.n.e.. W I tysiącleciu n.e. Fenicja uległa arabizacji i przestała istnieć. phoinos, krwistoczerwony

Fenicja nie stanowiła jednego centralnie zarządzanego państwa a mozaiką państw - miast. Władzę sprawowali królowei wraz z radą starszych ( oligarchia kupiecka) Najważniejsze miasta fenickie to: Akko, Tyr, Sydon, Berytos, Gubal i Arwad. Fenicja podbijana przez ( Egipcjan, Hetytów, ludy morza, Babilończyków, Asyryjczyków, Persów, Macedończyków mimo to Fenicja zachowała autonomię i była jednym z najbogatszych i najlepiej rozwiniętych organizmów państwowych starożytności.

HANDEL I WYPRAWY FENICJAN Podstawą dobrobytu było pośrednictwo w wymianie handlowej pomiędzy Mezopotamią i Egiptem a zachodnią częścią baseniu Morza Śródziemnego - na rozwój handlu bardzo korzystnie wpływało ulokowanie kolonii i miast na głównych liniach handlowych ówczesnego świata. Towarem eksportowym były: płody rolne( wino) oraz wyroby rzemieślnicze: purpura fenicka, luksusowe wyroby z metali i szkła, a przede wszystkim bardzo cenny materiał - libańskie cedry. W zamian za to kupcy feniccy przywozili: złoto, srebro, ołów miedź, cynę oraz niewolników, którymi handlowano na szeroką skalę.

1.Z jakich krain trafiały do Fenicji cenne kruszce i metale 2.Wymień główne kolonie fenickie w Europie

Rzemiosło fenickie słynęło z naczyń ze srebra i brązu, złotej biżuterii oraz wyrobów z kości słoniowej i szkła lwica rozszarpująca młodzieńca rzeźba z kości słoniowej

KOLONIZACJA FENICKA Na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. statki fenickie pływały po całym Morzu Śródziemnym docierając do Hiszpanii; kolonie fenickie powstały na wybrzeżu hiszpańskim, Sycylii i Sardynii, wybrzeżu afrykańskim; największa kolonia na zachodzie – Kartagina powstała ok. 814 r. p.n.e.; w akcji kolonizacyjnej największą rolę odgrywały : Sydon i Tyr Na polecenie faraona Necho II ok. 600 r. p.n.e. opłynęli Afrykę. Dotarli na Wyspy Brytyjskie( z Kornwalii sprowadzali cynę)

Kultura fenicka  pismo alfabetyczne ( 22 znaki oznaczające spółgłoski) – przejęte przez Hebrajczyków, Aramejczyków, Greków  dzięki nim świat grecki nabył umiejętność obróbki żelaza fragment inskrypcji zapisanej alfabetem fenickim sarkofag fenickiego władcy Eshmunazara II V w. p.n.e.

STAROŻYTNY IZRAEL

DEFINICJE I TERMINY Hebrajczycy - plemię, o którym informacje pochodzą z zapisów w Biblii, przodkowie Żydów, zwani także "Ludem Bożym". Ich językiem jest hebrajski. Był to lud semicki złożony z 12 plemion. Hebrajczycy nazywali siebie Izraelitami ( Izrael – walczący z Bogiem” imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi po jego walce z aniołem, którym okazał się sam Bóg) Judaizm - religia Żydów, jedna z najstarszych religii świata. Źródłami tej doktryny są : hebrajska Biblia ( tzw. Stary Testament ) oraz Talmud. Do podstawowych zasad judaizmu należą : monoteizm – wiara w jednego Boga ( Jahwe ) oraz przekonanie,że Żydzi są narodem wybranym. Talmud - ( z jęz. hebrajskiego - nauka ) - zbiór tradycyjnych żydowskich przepisów religijnych komentujących Stary testament. Paul Gauguin – Jakub walczący z Aniołem

1 Państwa semickie na obszarach Syrii i Palestyny : Syria i Palestyna to naturalny pomost pomiędzy krajami nad Eufratem i Nilem Około III tyś. p.n.e. Palestynę i Syrię zasiedliły plemiona Amorytów, tworząc tzw. państwo Amuru, istniejące do XII w. p.n.e. Również w III tyś.p.n.e. swoje państwo utworzyli tu Kananejczycy - których religia zakładała zmartwychwstanie Boga. Na wybrzeżu syryjskim powstały duże miasta : Tyr, Byblos, Sydon zamieszkałe przez Fenicjan Do Palestyny napływały też fale plemion koczowniczych z Anatolii ( tzw. ludy morza ) i z Pustyni Arabskiej ( Aramejczycy i Hebrajczycy - protoplaści Żydów ).

Powstanie Królestwa Izrael - Etap I pokojowe przybycie do Palestyny protoplasty narodu izraelskiego Abrahama, który przywędrował na czele swego plemienia z miasta Ur w Mezopotamii. ok. XVw. „ Pan rzekł do Abrahama: Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę[…] I wyruszyli by udać się do Kanaanu...” Peter Lastman Wędrówka Abrahama

A gdy przyszli na to miejsce, które Bóg wskazał, Abraham zbudował tam ołtarz, ułożył na nim drwa i związawszy syna swego Izaaka położył go na tych drwal na ołtarzu. Potem Abraham sięgnął rękę po nóż, aby zabić swego syna. Ale wtedy Anioł Pański zawołał na niego z nieba i rzekł: "Abrahamie, Abrahamie!" A on rzekł: "Oto jestem" Anioł powiedział mu: "Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet jego jedynego syna (Rdz 22:9-12) Rambrandt, Ofiara Abrahama

Powstanie Królestwa Izrael - Etap I Fala głodu skłoniła Izraelitów(tzw. grupa Józefa) do osiedlenia się w Egipcie w kraju Gosen (wschodni Egipt) ok. XIV w. „ Kiedy zaś nastał głód w owym kraju, Abraham powędrował do Egiptu, by jakiś czas tam pozostawać” Kanaan jest jeńcem w całym nieszczęściu. Aszkelon jest podbity, Gezer pochwycone, Janoam uczynione nieistniejącym; Izrael jest zrujnowany, pozbawiony nasienia, Khor [=Palestyna] stała się wdową dla Egiptu.” Stela Merneptaha

Powstanie Królestwa Izrael - Etap II ucieczka z Egitu (pod wodzą Mojżesza) w wyniku ucisku Egipcjan (zmuszanie do budowy miasta Tanis) około XIII / XII stulecia p.n.e. do Kanaanu „ Postanowiłem wywieść was z ucisku w Egipcie i zaprowadzić do ziemi Kanaaeńczyka, do ziemi opływającej w mleko i miód” W trakcie ucieczki przymierze z Bogiem na górze Synaj Mojżesz - rzeźba Michała Anioła z grobowca Juliusza II.Juliusza II

Mojżesz sprawia, że woda tryska ze skały Zesłanie manny Jacopo Tintoretto,

Rembrandt van Rijn, Mojżesz z Dziesięcioma Przykazaniami

Powstanie Królestwa Izrael - Etap II Podbój Palestyny XIII – XI w. walcząc z osiadłymi tu wcześniej Filistynami oraz Amorytami. przez 12 plemion izraelskich. Zdobycie Jerycha i napór w kierunku M. Śródziemnego. Podział zdobyczy między członków plemion (okres sędziowski) – zmiana trybu życia na osiadły, luźny związek między nimi Siedmiu kapłanów niech niesie przed Arką siedem trąb z rogów baranich. Siódmego dnia okrążycie miasto siedmiokrotnie, a kapłani zagrają na trąbach. Gdy więc zabrzmi przeciągle róg barani i usłyszycie głos trąby, niech cały lud wzniesie gromki okrzyk wojenny, a mur miasta rozpadnie się na miejscu i lud wkroczy, każdy wprost przed siebie. (Joz 6,4-5)

Zdobycie Jerycha według Rafaela

KRÓLESTWO SAULA XI w. p.n.e. pod wpływem zagrożenia Filistynów powstaje zjednoczone Królestwo Izraela pod wodzą króla Saula Śmierć Saula w bitwie z Filistynami pod Gilboa

Rembrandt, Saul i David

KRÓLESTWO DAWIDA – R. P.N.E. Dawid pokonuje Filistynów i zdobywa Jerozolimę, stolicę nowej monarchii izraelskiej, a także rozszerza granice swego państwa poprzez podbój plemion aramejskich, podporządkowuje Damaszek Walka Dawida z Goliatem

Caravaggio „Dawid i Goliat”„Dawid z głową Goliata”

KRÓLESTWO SALOMONA – r. p.n.e. Salomon kontynuował proces umacniania państwa. Utrzymuje dobre stosunki polityczne i gospodarcze z sąsiadami - Fenicją, Egiptem i Tyrem. Podział królestwa na 12 okręgów z których każdy co miesiąc, dostarcza daniny na dwór. Fortyfikacja miast, rozbudowa kopalń miedzi, rozwój handlu ( pośrednictwo pomiędzy Egiptem a Azją) Budowa słynnej świątyni Jerozolimskiej ok. 960 ( miejsce ofiary Abrahama na wzgórzu Moria, gdzie przechowywano,, Arkę Przymierza " z kamiennymi tablicami dekalogu ). Sąd Salomona – autorstwa Ingobertusa (880)

Nicolas Poussin, Sąd Salomona, Luwr

REKONSTRUKCJA ŚWIĄTYNI W JEZOROZOLIMIE

Arka przed murami Jerycha, obraz Jacques’a J. Tissota

ROZPAD KRÓLESTWA 2 POŁ X w. p.n.e Po śmierci Salomona dochodzi do walk wewnętrznych pomiędzy plemionami oraz buntów spowodowanych rosnącymi kosztami utrzymania państwa (duże, podatki, mobilizacje wojskowe ludności, udział w robotach publicznych. ) Rozpad na dwa królestwa Judę - na południu Palestyny, oraz Izrael - na północy.

NIEWOLA BABILOŃSKA r. p.n.e. Królestwo Izraela zostało podbite w 721 r. p.n.e. przez króla Syrii Sargona II natomiast Juda upadła pod wpływem najazdu babilońskiego władcy Nabuchodonozora I w 587 r. p.n.e. ( zniszczył on świątynię jerozolimską, spalił Jerozolimę a 20 tyś jej mieszkańców przesiedlił nad Tygrys i Eufrat - stąd tzw. 48 letnia niewola babilońska Izraelitów ). Niewola ta kończy się kiedy król Persów Cyrus I Wielki podbił Babilonię i zezwolił Żydom na ich powrót do Palestyny.Część Żydów pozostał jednak w rozproszeniu czyli tzw. diasporze

Rembrandt, Jeremiasz opłakujący zburzenie Jerozolimy

PALESTYNA POD WŁADZĄ PERSJI król Persów Cyrus I Wielki podbił Babilonię i zezwolił Żydom na ich powrót do Palestyny. Juda jako prowincja Jehud uzyskała częściową autonomię. Na czele wracających z niewoli Żydów stanęli dwaj mężowie: Jozua (arcykapłan) i Zorobabel (z królewskiego rodu Dawida, mający sprawować władzę świecką). Jednak faktyczną władzę świecką sprawował zawsze namiestnik reprezentujący króla Persji W latach p.n.e. wzniesiono w Jerozolimie Drugą Świątynię Część Żydów pozostał jednak w rozproszeniu czyli tzw. diasporze tzw. Cylinder Cyrusa, uznawany za pierwszy kodeks praw człowieka.

PODBÓJ PALESTYNY PRZEZ ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO 332 r. p.n.e. Aleksander Macedoński

W 63 r. p.n.e. podbój przez Rzymian Łuk Tytusa, Pochód z trofeami zdobytymi w Jerozolimie w r. 70

JUDAIZM Podstawy wiary: Istnienie Stwórcy Jego jedność Jego niematerialność Jego wieczność Obowiązek służenia i czczenia tylko jego samego Istnienie proroctwa Pierwszeństwo Mojżesza przed innymi prorokami Objawienie Prawa Mojżeszowi na górze Synaj Niezmienność Prawa Bóg jest wszechwiedzący Odpłaca na tym i na tamtym świecie Przyjście Mesjasza Zmartwychwstanie fragment manuskryptów z Qumran zawierający imię Boga zapisane alfabetem starohebrajskim

JUDAIZM Dziesięć przykazań (na podstawie żydowskiego tekstu Księgi Wyjścia ) Jam jest Pan, Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz miał innych bogów obok mnie. Nie czyń sobie podobizny rzeźbionej czegokolwiek, co jest na niebie w górze, i na ziemi w dole, i tego, co jest w wodzie pod ziemią. Nie będziesz się im kłaniał i nie będziesz im służył, gdyż Ja, Pan Bóg twój jestem Bogiem zazdrosnym, który karze za winę ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia tych, którzy mnie nienawidzą, a okazuje łaskę do tysiącznego pokolenia tym, którzy mnie miłują i przestrzegają moich przykazań. Nie nadużywaj imienia Pana Boga twojego, gdyż Pan nie zostawi bez kary tego, który nadużywa imienia Jego. Pamiętaj o dniu sabatu, aby go święcić. Sześc. dni będziesz pracował i wykonywał wszelką swoją pracę, ale siódmego dnia jest sabat Pana, Boga twego: nie będziesz wykonywał żadnej pracy ani ty, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoja służebnica, a ni twoje bydło, ani obcy przybysz, który mieszka w twoich bramach. Gdyż w sześciu dniach uczynił Pan niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich jest, a siódmego dnia odpoczął. Dlatego Pan pobłogosławił dzień sabatu i poświęcił go. Czcij ojca swego i matkę swoją, aby długo trwały twoje dni w ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie. Nie zabijaj. Nie cudzołóż. Nie kradnij. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu. Nie pożądaj domu bliźniego swego, nie pożądaj żony bliźniego swego ani sługi, ani jego służebnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego. Rembrandt, Mojżesz z Dziesięcioma Przykazaniami

JUDAIZM Żydowskie święte teksty: Tora (prawo) - Pierwsze pięć ksiąg Biblii, przypisywanych Mojżeszowi, inaczej: Pięcioksiąg. W jego skład wchodzą: –Księga Wyjścia –Księga Rodzaju –Księga Kapłańska –Księga Liczb –Księga Powtórzonego Prawa Ponadto kroniki królów Judy i Izraela, wypowiedzi proroków i przekazywane tradycje, tzw. księgi sapiencjalne, czyli mądrościowe, tworzą Torę w szerszym rozumieniu. W tej postaci jest ona także nazywana ogólnie Biblią zwój Tory w języku starohebrajskim

JUDAIZM Żydowskie święte teksty: Talmud jest uporządkowanym zbiorem praw religijnych, opartych na rozważaniach rabinów żyjących między III w. p.n.e. a VI w. n.e.

JUDAIZM Symbole judaizmu: Magen David - gwiazda Dawida, zwana także Tarczą Dawida. Jest to sześcioramienna gwiazda utworzona przez dwa przeplatające się trójkąty (heksametr). Menora - świecznik siedmioramienny wykonany z jednej bryły metalu (współcześnie również podstawowy element herbu państwa Izrael).

JUDAIZM Święta żydowskie: Pascha - obchodzone na wiosnę na pamiątkę wyswobodzenia z egipskiej niewoli, trwa 8 dni. Święto tygodni (Szawout) - 7 tygodni po święcie paschy na cześć urodzajnych żniw, łączy się z przyjęciem Praw na górze Synaj. Święto szałasów (Sukot) - jesienny festiwal z okazji zbioru owoców, w czasie którego mieszka się na dworze w szałasach z gałęzi na pamiątkę przejścia Izraelitów przez pustynię. Święto Świateł (Chanuka) - zimowe święto na cześć wyświęcenia po zbeszczeszczeniu przez Greków drugiej świątyni jerozolimskiej przez Judę Machabeusza w 165 r. p.n.e. Purim - Na pamiątkę wyzwolenia spod panowania perskiego, według podania Księgi Ester. Dzień Pojedniania (Jom Kipur) - wypada w 10 dniu roku. To najważniejsze święto poprzedza 24-godzinny całkowity post na znak ukajania sie przed Bogiem za grzechy własne i całego społeczeństwa. Nowy Rok (Rosz Haszana) - obchodzony na początku jesieni rozpoczyna kalendarz religijny. MACA

GŁOWNE RÓŻNICE MIĘDZY JUDAIZMEM A CHRZEŚCIJAŃSTWEM Oddawanie czci, składanie ofiar i kierowanie modlitw tylko do Bogu Bóg jednoosobowy i niematerialny Prawo Mojżeszowe jest ostatecznym wyrazem woli Bożej Zbawienie w efekcie przestrzegania Bożych przykazań

PERSJA R. p.n.e. Cyrus II Starszy, zwany Wielkim (? p.n.e.), z dynastii Achemenidów.Achemenidów Od 550 król perski. Twórca potęgi państwa perskiego na terytorium prawie całej Azji Mniejszej. Podbił Medię, Armenię, Lidię, państwo nowobabilońskie. Pokonany przez Scytów.Scytów

PERSJA R. p.n.e Kambyzes II, Kanbuzhiya (?-522 p.n.e.), król perski od 529 p.n.e., pochodzący z dynastii Achemenidów,Achemenidów syn Cyrusa Starszego.Cyrusa Starszego Po podboju Babilonii przez ojcaBabilonii (538 p.n.e.) został oficjalnie uznanym następcą tronu. W 525 p.n.e. pokonał pod PeluzjumPeluzjum armię egipską Psametyka IIIPsametyka III i zajął Egipt. PróbowałEgipt bez powodzenia zagarnąć EtiopięEtiopię.

PERSJA R. p.n.e Scytyjscy posłowie przed Dariuszem I Dariusz umocnił hegemonię perską w Azji obalając bunt Babilonii oraz Powstanie jońskiePowstanie jońskie. Powiększył też tereny imperium, przyłączając Gandharę,Gandharę Dolinę Indusu, Chorezm, Pamir,IndusuChorezmPamir kaukaskie wybrzeże Morza CzarnegoMorza Czarnego i Trację. Narzucił zwierzchnictwo królowiTrację Macedonii. Jego imperium sięgało poMacedonii Indus, Morze Śródziemne, Zatokę Perską,IndusMorze ŚródziemneZatokę Perską Półwysep Arabski, Egipt i Kaukaz.Półwysep ArabskiEgiptKaukaz

PERSJA R. p.n.e Kserkses karzący chłostać morze Kserkses I (Chszajarsza, ur. ok. 517 p.n.e., zm. 465 p.n.e.)465 p.n.e. Nieudana wyprawa na Grecję

Ustrój polityczny Król Kserkses Monarchia despotyczna (wielki król, król królów) charakter teokratyczny – władca reprezentantem bogów, rządził w ich imieniu Tron dziedziczny Stolica administracyjna Suza; religijną Persepolis „Wielkiemu Ahuramaździe, który jest przywódcą bogów, który Dariusza ustanowił królem, dał mu królestwo. Z łaski Ahuramazdy, Dariusz jest królem. Rzecze król Dariusz: Od Ahuramazdy dany mi kraj, który piękny jest, w dobre konie i dzielnych mężówbogaty, z łaski Ahuramazdy i mojej, Dariusza króla, nie lęka się nieprzyjaciela. Rzecze król Dariusz: Niechaj mi Ahuramazda z bogami wszystkimi będzie pomocą i niechaj chronić raczy ten kraj od wrogiej hordy, od złoczyńcy i kłamstwa. Takie błaganie do Ahuramazdy i bogów wszystkich zanoszę, niechaj je Ahuramazda wysłuchać raczy. Jam jest Dariusz, wielki król, król królów, król krajów licznych”

Ustrój polityczny Kraj podzielony na okręgi administracyjne zwane satrapiami (granice najczęściej pokrywały się z granicami podbitych państw) Na czele satrapii stał namiestnik(satrapa)- podlegał bezpośrednio królowi organizowanie poboru podatków zapewnienie spokoju w kraju dowództwo nad lokalnym garnizonem piastował inny urzędnik satrapowie kontrolowani przez specjalnych wysłanników królewskich Satrapie połączone z Suzą siecią dróg – umożliwiały przesyłanie wiadomości Imperium było zlepkiem różnych ludów i kultur duży zakres swobód podbitych ludów tolerancja w sprawach obyczajowych i religijnych poddani musieli płacić podatki(rozsądne) i służyć w wojsku współpraca z lokalnymi elitami potrafili brutalnie reagować na przejawy nieposłuszeństwa

ARMIA PERSKA – „Jedz dobrze, strzelaj prosto i mów prawdę” Wojska perskie tworzone były przez armię stałą oraz oddziały piechoty, jazdy i okręty wystawiane przez poszczególne satrapie. Podstawę większości zakończonych powodzeniem wypraw wojennych stanowiła armia stała. Jej trzonem było "Nieśmiertelnych

RELIGIA MAZDAIZM -ciągła walka dobra ze złem -Ahura Mazda – bóg dobra i światła -Aryman – bóg zła ZARATUSTRYZM( prorok Zaratustra VII w p.n.e -zwycięstwo Ahura Mazdy – koniec świata -pojawienie się mesjasza – zapowiedź zmarwychwstania i sądu ostatecznego -raj, czyściec, piekło Ahura Mazda jako uskrzydlona tarcza słoneczna

SZTUKA PERSKA Sfinks z pałacu w Suzie