Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Plan wykładu 1.Geneza powstania EFRR 2.Cele i sposób funkcjonowania EFRR 3.Komitet Polityki Regionalnej 4.Zasady korzystania z EFRR 5.Pierwsze lata funkcjonowania EFRR 6.Reforma EFRR 7.Realizacja programów 8.Zintegrowane Operacje Rozwoju 9.Podsumowanie polityki regionalnej w latach

Geneza powstania EFRR

W pierwszym okresie funkcjonowania EWG doszło do wykształcenia się trzech głównych kierunków polityki regionalnej:  „regionalne ukierunkowanie” pozostałych polityk wspólnotowych (rolnej, energetycznej, przemysłowej, badawczej itp.)  koordynowanie polityk regionalnych krajów członkowskich  finansowe wspieranie regionów problemowych

Wyrazem rozwoju trzeciego kierunku było utworzenie w 1975 roku Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Czynnikiem, który w zasadniczy sposób przyczynił się do podjęcia przez Wspólnoty polityki regionalnej było przystąpienie Wielkiej Brytanii do Wspólnego Rynku w 1973 roku.

Powstanie EFRR oznaczało dla Wielkiej Brytanii uzyskanie rekompensaty z tytułu ponoszonych przez nią wysokich wkładów do wspólnego budżetu. Wielka Brytania z racji utrzymywania rozległych stosunków handlowych z krajami Commonwealthu ponosiła wysokie obciążenia na rzecz wspólnotowej kasy z powodu opłat wyrównawczych i ceł nakładanych przez EWG na artykuły sprowadzane z państw trzecich.

Większość wydatków budżetowych EWG pochłaniała wspólna polityka rolna, zaś znaczenie rolnictwa w gospodarce Wielkiej Brytanii było niewielkie. Stworzenie Funduszu stworzyło dla Wielkiej Brytanii szansę na odzyskanie istotnej części relatywnie wysokich wkładów do budżetu wspólnotowego.

Wstępnie decyzję o utworzeniu EFRR podjęto na szczycie paryskim w październiku 1972 roku. Miał on powstać w eksperymentalnej formie 1 stycznia 1974 roku. Państwa członkowskie nie mogły jednak dojść do porozumienia ze względu na spory odnośnie relacji świadczenia jednych krajów na rzecz drugich. Oficjalnie Fundusz został uruchomiony 1 lipca 1975 roku na podstawie decyzji podczas szczytu paryskiego w grudniu 1974.

Cele i sposób funkcjonowania EFRR

Podstawowym celem EFRR stało się „korygowanie głównych dysproporcji we Wspólnocie spowodowanych zwłaszcza dominacją rolnictwa, głębokimi przekształceniami w przemyśle i strukturalnym bezrobociem”. Wysokość Funduszu na 3 lata została ustalona na poziomie 1300 mln UCE.

Nie udało się w tym czasie wypracować obiektywnych kryteriów stopnia powagi problemów regionalnych w krajach członkowskich i zdecydowano się na przyznawanie poszczególnym państwom tzw. kwot krajowych. Były one określane na podstawie relacji wkładów wnoszonych do wspólnego budżetu.

Komitet Polityki Regionalnej

Równolegle z EFRR został powołany przy Radzie i Komisji Komitet Polityki Regionalnej. Jego zadaniem stało się analizowanie problemów rozwoju regionalnego i proponowanie rozwiązań oraz środków do realizacji celów europejskiej polityki regionalnej.

W skład Komitetu weszli:  wysocy funkcjonariusze państwowi (po dwóch z każdego państwa) odpowiedzialni za politykę regionalną  przedstawiciele Komisji Europejskiej

Misją Komitetu było:  czuwanie nad skoordynowaniem polityk regionalnych poszczególnych państw  opiniowanie przedkładanych Komisji programów rozwoju regionalnego  opiniowanie sporządzanych przez Komisję raportów odnośnie ewolucji społeczno- gospodarczej regionów

Zasady korzystania z EFRR

Zasady wykorzystania środków z EFRR:  uzupełniający charakter pomocy względem nakładów państwa i samorządów terytorialnych  ograniczenie subsydiów do przedsięwzięć zgodnych z programami rozwoju regionalnego i nie korzystających ze wsparcia z innych funduszy

 zorientowanie pomocy wyłącznie na regiony objęte krajową polityką regionalną  występowanie z wnioskami o subwencje europejskie wyłącznie do poszczególnych państw  obowiązek podawania do publicznej wiadomości przez kraje członkowskie kwoty i przeznaczenia przyznanych subwencji

Pierwsze lata funkcjonowania EFRR

Kwoty krajowe zostały zmodyfikowane po raz pierwszy w 1979 roku w związku z objęciem polityką regionalną departamentów zamorskich Francji, a następnie w 1981 roku w związku z przystąpieniem Grecji

Pierwsze lata funkcjonowania EFRR polegały na wyłącznym wspieraniu krajowych polityk regionalnych. Ponad 80% środków Funduszu wydatkowano na pojedyncze inwestycje infrastrukturalne, zaś pozostałe niecałe 20% na inwestycje w przedsiębiorstwach zlokalizowanych w strefach wyznaczonych przez państwa członkowskie.

W 1980 roku wprowadzono innowację polegającej na pozostawieniu do dyspozycji Komisji Europejskiej 5% części EFRR, zwanej pozakwotową i umożliwieniu jej interweniowania w regionach nie objętych pomocą państw członkowskich.

Część pozakwotowa służyła kompensowaniu negatywnych i wzmacnianiu pozytywnych efektów regionalnych innych polityk Wspólnot oraz modernizacji gospodarki regionów francuskich i włoskich szczególnie zagrożonych ze strony przyszłych członków Wspólnot. W 1984 roku akcjami pozakwotowymi została również objęta Grecja.

W 1979 roku został ustanowiony Nowy Instrument Wspólnot. Upoważniał on Komisję do zaciągania na rynku finansowym pożyczek, które za pośrednictwem EBI mogły być przyznawane na finansowanie inwestycji aktywizujących rozwój regionalny poza obszarami objętymi subsydiami EFRR. Początkowo środki przeznaczano na modernizację infrastruktury i rozwój zasobów energetycznych, zaś od 1982 roku na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w regionach upośledzonych.

Kwoty krajowe Europejskiego Funduszu Regionalnego i wysokość subwencji przyznanych w latach L.p.PaństwoKwoty EFRR (w %)Subwencje ogółem ( ) w mln ecu w % 1.Belgia1,501,391,11115,351,00 2.Dania1,301,201,06131,751,10 3.Francja15,0016,8613,641721,9814,80 4.Grecja--13,001100,249,40 5.Holandia1,701,581,24156,391,30 6.Irlandia6,006,465,94724,596,20 7.Luksemburg0,100,090,0711,960,10 8.RFN6,406,004,65545,684,70 9.Wielka Brytania28,0027,0023,802777,9823,80 10.Włochy40,0039,3935,494391,6837,60 11.Wspólnoty100, ,60100,00

Przeważającą część Funduszu skierowano do następujących regionów:  włoskie Południe  wszystkie regiony greckie z wyjątkiem Aten  regiony irlandzkie  Szkocja, Walia i Irlandia Północna  Grenlandia  zamorskie departamenty Francji

W latach udział EFRR w budżecie Wspólnot wzrósł z 4,8% do 7,3%, przyczyniając się do zrealizowania siedmiokrotnie wyższych od jego środków (11170,9 mln ecu) nakładów inwestycyjnych (80620,71 mln ecu). Efektem tych inwestycji było utworzenie albo utrzymanie łącznie ponad 630 tys. miejsc pracy.

W latach europejska polityka regionalna nie nabrała charakteru wspólnotowego. W wielu państwach środki europejskie traktowane były jako zwrot części ich wkładu do wspólnego budżetu. Sprzyjał temu procederowi system automatycznego gwarantowania określonych z góry kwot EFRR, które brano pod uwagę przy planowaniu pomocy rządowej dla regionów w poszczególnych krajach.

Komisja nie posiadała żadnego wpływu na wybór finansowanych projektów. Ponadto państwa członkowskie odmawiały publicznego informowania beneficjentów o przyznanych im środkach wspólnotowych. Brak kontaktów Komisji ze społecznościami lokalnymi uniemożliwiał kontrolę faktycznego przeznaczenia środków. Stąd dynamikę rozwoju regionalnego cechowały procesy kumultatywne w jednych regionach i niedorozwoju w innych.

Istotną przeszkodę w nadaniu polityce europejskiej ponadnarodowego charakteru stanowiły również względy natury metodologicznej związane z problemem znalezienia kryteriów wspólnotowych selekcji regionów wspomaganych oraz brakiem jednorodnych danych statystycznych, utrudniającym porównywalność ocen zróżnicowania regionalnego.

Reforma EFRR

W 1984 roku została podjęta zasadnicza reforma EFRR polegająca na zastąpieniu kwot krajowych określonymi procentowo widełkami interwencji z równoczesnym zagwarantowaniem państwom członkowskim w skali 3 lat jedynie dolnej granicy udziału (łącznie 88,63%). Ewentualne przyznanie kwoty przekraczającej tę granicę zostało uzależnione od oceny przez Komisję jakości przedstawionego jej programu regionalnego z punktu widzenia kryteriów i priorytetów sprecyzowanych w regulaminie.

Widełki interwencji EFRR (w %) L.p.PaństwoDolna granicaGórna granica Belgia0,900,611,200,82 2.Dania0,510,340,670,46 3.Francja11, ,749,96 4.Grecja12,358,3615,7410,64 5.Hiszpania-17,87-23,93 6.Holandia1,000,681,340,91 7.Irlandia5,643,826,834,61 8.Luksemburg0,060,040,080,06 9.Portugalia-10,66-14,20 10.RFN3,762,554,813,40 11.Wielka Brytania21,2414,5028,5919,31 12.Włochy31,9421,6242,5928,79 13.Ogółem88,63 116,56117,09

Pozostała część Funduszu (11,37%) przeznaczona została na finansowanie wspólnotowych priorytetów polityki regionalnej. Nowy regulamin EFRR wszedł w życie 1 stycznia 1985 roku, ale już w grudniu 1985 roku ze względu na fakt wejścia Hiszpanii i Portugalii konieczne stało się dokonanie korekty granic widełek.

Realizacja programów

Nowością było wprowadzanie zasady stopniowego zastępowania subwencjonowanych projektów inwestycyjnych dofinansowywaniem programów, mogących przybierać dwojaką formę:  programów narodowych mających znaczenie dla Wspólnot jako całości, podejmowanych z inicjatywy poszczególnych krajów  programów inicjowanych przez Wspólnoty, podejmowanych większością głosów na forum Rady Ministrów, opracowanych przez Komisję wspólnie z państwami członkowskimi

Programy narodowe (PNIC) uwzględniały kryteria i zadania krajowych polityk regionalnych i jednocześnie miały się przyczyniać do realizacji celów polityki europejskiej. Na wzmiankę zasługują 3 podjęte odpowiednio z inicjatywy Francji, Belgii i Luksemburga, których wspólnym celem stało się utworzenie tzw. Europejskiego Bieguna Rozwoju.

Koncepcja programów inicjowanych przez Wspólnoty stanowiła wyraz reakcji Komisji na specyficzne trudności jakie przeżywały regiony wspólnotowe. Pierwsze dwa programy obejmowały lata i były nimi:  STAR mający przyspieszyć dostęp regionów opóźnionych w rozwoju do nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej (780 mln ecu)  VALOREN promujący lepsze wykorzystanie źródeł energii (400 mln ecu)

W 1988 roku Komisja zatwierdziła dwa kolejne programy: RESIDER i RENAVAL na lata z myślą o wsparciu regionów dotkniętych kryzysem przemysłu (odpowiednio hutniczego i stoczniowego) poprzez pomoc ukierunkowaną na małe i średnie przedsiębiorstwa oraz rozbudowę inwestycji infrastrukturalnych.

Do 1987 roku przewidziano objęcie oboma rodzajami programów co najmniej 20% środków funduszu regionalnego. Wprowadzenie koncepcji PNIC i PIC stanowiło przejaw tendencji do zwiększenia zbieżności krajowych polityk regionalnych z celami regionalnymi Wspólnot oraz skoordynowania tych ostatnich z celami innych polityk prowadzonych w ramach Wspólnego Rynku.

W zreformowanym w 1985 roku regulaminie EFRR znalazło wyraz dążenie Wspólnot do reorientacji polityki regionalnej nastawionej na przyciąganie inwestycji do regionów opóźnionych w kierunku waloryzowania endogenicznego potencjału rozwoju i mobilizowania zasobów lokalnych.

Zintegrowane Operacje Rozwoju

W nowym regulaminie EFRR zostały uznane zintegrowane operacje rozwoju (ZOR). Zostały zapoczątkowane eksperymentalnie przez Komisję na przełomie lat Istota operacji polegała na skoncentrowaniu wszystkich możliwych do uruchomienia środków prywatnych i publicznych na wewnątrzregionalnych strefach, w których skala przeżywanych trudności osiągnęła rozmiary niosące groźbę pociągnięcia za sobą schyłku całego regionu.

Celem ZOR stało się uzyskanie efektów synergicznych równoczesnej, skoordynowanej interwencji różnych podmiotów w różnych dziedzinach w wyniku uruchomienia całego endogenicznego potencjału rozwoju. Dwa pierwsze pilotażowe projekty ZOR podjęte zostały kolejno w Neapolu w 1980 roku i Belfaście w 1982 roku.

Efektem zintegrowanego podejścia była zapoczątkowana w 1985 roku specyficzna akcja w postaci Zintegrowanych Programów Śródziemnomorskich. Koncepcja ZPŚ była oparta na podobnych zasadach jak ZOR. Uwzględniony został sektor rolniczy, rybołówstwo i leśnictwo oraz przemysł i usługi.

Każdy program śródziemnomorski zawierał:  sprecyzowanie obszaru  charakterystykę społeczno-gospodarczą regionu i opis występujących w nim problemów  kierunki działań i cele, jakim mają służyć

 analiza spójności ustaleń programu z innymi rodzajami polityk Wspólnoty  instytucje oraz narzędzia służące realizacji i kontroli przebiegu programu

ZPŚ było odpowiedzią na groźbę pogorszenia sytuacji regionów śródziemnomorskich po przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii do Wspólnego Rynku. ZPŚ objął:  Grecję  Centralne i południowe Włochy  Południowe i południowo-zachodnie regiony Francji

W latach na sfinansowanie ZPŚ przeznaczono ze środków wspólnotowych 6,6 mld ecu. Udział Wspólnot mógł sięgać nawet 70% kosztów niektórych przedsięwzięć. Środki pochodziły z funduszy strukturalnych (2,5 mld ecu), bezpośrednio z budżetu Wspólnot (1,6 mld ecu) oraz z EBI i NIW (2,5 mld ecu). Głównym beneficjentem ZPŚ była Grecja, która uzyskała pomoc w wysokości 2,4 mld ecu, z czego 575 mln ecu stanowiły pożyczki z EBI.

Podsumowanie polityki regionalnej w latach

ZPŚ i ZOR stanowiły przejściowy etap na drodze do nowej europejskiej polityki regionalnej. Zasięg reformy z 1985 roku pozostał nadal ograniczony. W polityce europejskiej została utrzymana dominacja celów narodowych. Mnogość formuł komplikował politykę regionalną i prowadził do nakładania się programów i ich „przecinania” w przekroju branżowym i przestrzennym.

Od 1960 do 1989 roku przeciętne subwencje na rozwój regionalny nie przekraczały 2 mld ecu, z czego na EFRR przypadało niewiele ponad 1/3. Wydatki z EFRR w latach osiągnęły poziom 24,4 mld ecu, współfinansując 41 tys. projektów, 17 programów podjętych z inicjatywy Wspólnot i 80 programów narodowych. Efektem było utworzenie lub utrzymanie ok. 900 tys. miejsc pracy.

Udział środków w wydatkach wspólnotowych wzrósł z 4,8% w 1975 roku do 9,7% w 1987 roku. Brak znaczących efektów polityki regionalnej wynikał z rozproszenia subwencjonowanych projektów, braku komplementarności regionalnej pomocy europejskiej i krajowej, błędów w zarządzaniu funduszami i braku spójności dokonywanych wyborów.

Dziękuję za uwagę