Pierwsze lata II Rzeczpospolitej 1.Władze centralne II Rzeczpospolitej 2.Mała Konstytucja Konstytucja marcowa 1921 r. 4.Wybory prezydenckie Problemy ekonomiczne odrodzonej Polski 6.Pierwszy rząd Chjeno – Piasta Reformy Władysława Grabskiego

GŁÓWNE PARTIE I STRONNICTWA II RZECZPOSPOLITEJ LEWICACENTRUMPRAWICA Polska Partia Socjalistyczna ( PPS) Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski -demokracja parlamentarna, szerokie prawa obywatelskie; - uspołecznienie głównych gałęzi gospodarki -reforma rolna bez odszkodowania dla wielkiej własności - autonomia dla mniejszości narodowych - oddzielenie Kościoła od państwa Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” PSL „Piast” Wincenty Witos, Maciej Rataj -podkreślanie znaczenia chłopstwa -demokracja parlamentarna -reforma rolna ( wykup ziemi użytkowanej przez chłopów Narodowa Demokracja (ND) – od 1919 Związek Ludowo – Narodowy ( ZLN) – od 1928 Stronnictwo Narodowe ( SN) Roman Dmowski; Władysław Grabski -demokracja parlamentarna -postulat ochrony własności prywatnej i nieingerencji państwa w gospodarkę -program państwa narodowego(nacjonalizm), solidaryzm narodowy( ograniczanie praw mniejszości – polonizacja), - antysemityzm Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie ( PSL – Wyzwolenie) Stanisław Thugutt, Tomasz Nocznicki -podkreślanie znaczenia chłopstwa -demokracja parlamentarna -radykalna reforma rolna ( podział ziemi między chłopów bez odszkodowania dla ziemian) - ograniczenie wpływów Kościoła Narodowa Partia Robotnicza ( NPR) Karol Popiel -solidaryzm klasowy -solidaryzm narodowy ( ograniczenia praw obywatelskich dla mniejszości etnicznych) -uspołecznienie kluczowych gałęzi przemysłu -zapewnienie robotnikom udziału w administracji i zyskach przedsiębiorstw Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji (PSCHD), CHADECJA Wojciech Korfanty -odwoływanie się do wartości chrześcijańskich -krytyka komunizmu, socjalizmu i liberalizmu -idea upowszechniania własności z zapewnieniem robotnikom udziału w zyskach przedsiębiorstw - współpraca Kościoła i państwa

WYBORY DO SEJMU USTAWODAWCZEGO 26 I 1919

Lewica 32,1 %Centrum 13,4 %Prawica 42,7 % W tym: 15 % PSL „Wyzwolenie” 9,9 % PPS W tym: 11,7 % PSL „Piast” W tym: 35,8 % Związek Ludowo-Narodowy 11,1 % mniejszości narodowe

SEJM USTAWODAWCZY 10 LUTY 1919 Półtora wieku walk, krwawych nieraz i ofiarnych, znalazło swój tryumf w dniu dzisiejszym. Półtora wieku marzeń o wolnej Polsce czekało swego ziszczenia w obecnej chwili. Dzisiaj mamy wielkie święto narodu, święto radości po długiej, ciężkiej nocy cierpień. – J. Piłsudski

20 II 1919 rok Sejm Ustawodawczy przyjmuje ustawę nazywaną Małą Konstytucją : Najwyższą władzę w państwie stanowił Sejm Ustawodawczy, którego wolę wykonywać miał Naczelnik Państwa oraz Rada Ministrów, jako swoisty komitet pozbawiony własnych, niezależnych od parlamentu uprawnień; Prawa i ograniczenia Naczelnika Państwa; Naczelnik Państwa na podstawie "porozumienia z Sejmem" powoływał rząd; Naczelnik Państwa i rząd byli odpowiedzialni przed Sejmem; Naczelnik Państwa został pozbawiony inicjatywy ustawodawczej; Naczelnik Państwa nie posiadał prawa do rozwiązywania parlamentu; Akty prawne wydawane przez Naczelnika Państwa wymagały kontrasygnaty właściwego ministra. Pierwsze lata II Rzeczpospolitej

S. Krukowski w pracy poświęconej Małej Konstytucji tak scharakteryzował zapisane w niej zasady: „Wprowadzała ona system rządów parlamentarnych w postaci skrajnej. Odrzucała zasadę trójpodziału władz. Stojąc na gruncie suwerenności nie samego narodu, lecz jego reprezentacji – sejmu. Naczelnik nie miał prawa rozwiązania parlamentu, ani veta ustawodawczego, ale nawet nie dano mu – przysługującego zazwyczaj prezydentom republik parlamentarnych – prawa ogłaszania ustaw. Nie miał on też inicjatywy ustawodawczej, którą regulamin sejmowy dawał sejmowi i rządowi. W kluczowej sprawi odpowiedzialności egzekutywy Sejm zabezpieczał się niejako podwójnie. Nie tylko bowiem wprowadzono zasady politycznej odpowiedzialności rządu przed sejmem i kontrasygnaty, które stanowią podstawę systemu rządów parlamentarnych, ale również uznano, że i Naczelnik jest odpowiedzialny przed parlamentem. […] Chęć podwójnego zabezpieczenia się Sejmu znalazła także wyraz w artykule o powoływaniu rządu. W systemie rządów parlamentarnych jego powoływanie należy nas ogół go głowy państwa. Przed powołaniem rządu nieodpowiadającego parlamentowi chronią przepisy o votum nieufności. Mała Konstytucja nie zadowoliła się tym rozwiązaniem, zaznaczając wyraźnie, że mianowanie rządu przez Naczelnika Państwa wymaga porozumienia z Sejmem”

Konstytucja marcowa została uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 17 III 1921 r. Od tego czasu przestała obowiązywać Mała Konstytucja z 20 II 1919 r., która miała charakter przejściowy. Najważniejsze postanowienia: „Państwo polskie jest Rzeczypospolitą. Władza zwierzchnia w RP należy do narodu. Organami narodu w zakresie ustawodawstwa są sejm i senat, w zakresie władzy wykonawczej – prezydent RP łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości – niezawisłe sądy.” (Artykuł 1 i 2 konstytucji) Władzą ustawodawczą jest Sejm i Senat Sejm wybierany na kadencję pięcioletnią liczył 444 posłów. Prawo wyborcze czynne miały osoby od 21 lat. Uprawnienia sejmu: ustalał prawo, budżet, wysokość podatków, sprawował kontrolę nad rządem, ratyfikował liczne traktaty, posiadał inicjatywę ustawodawczą powoływał NIK. Marszałek sejmu mógł zastąpić prezydenta. Senat wybierany na kadencję pięcioletnią liczył 111 senatorów. Prawo wyborcze czynne miały osoby od 30 lat, a bierne od 40 lat. Senat zgłaszał poprawki do ustaw sejmowych, za zgodą 3/5 senatorów prezydent miał prawo rozwiązania parlamentu. Zarówno posłów jak i senatorów chronił immunitet. Konstytucja marcowa - 17 III 1921 r. Od tego czasu przestała obowiązywać Mała Konstytucja z 20 II 1919 r., która miała charakter przejściowy.

Władzą wykonawczą jest Prezydent i Rząd. Prezydent wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe. Zadania prezydenta: mianował i odwoływał rząd, wyższych urzędników, podpisywał akty prawne, wypowiadał wojny, a także zawierał pokoje za uprzednią zgodą sejmu. Był zwierzchnikiem armii, miał prawo łaski, rozwiązywał parlament, zwoływał jego posiedzenia, reprezentował państwo na arenie międzynarodowej. Chronił go immunitet z wyjątkiem przypadków: zdrady państwa, pogwałcenia konstytucji lub przestępstwa karnego. Rząd - Rada Ministrów na czele z premierem opracowywała projekty ustaw, decydowała o kierunku polityki. Rząd był odpowiedzialny przed sejmem. Władzę sądowniczą sprawowały niezależne i niezawisłe sądy. Konstytucja gwarantowała szeroki zakres praw obywatelskich: - prawa polityczne – prawo wyborcze, piastowanie urzędów; - prawa obywatelskie – równość, wolność; - prawa społeczne – ochrona pracy, ubezpieczenia, zakaz pracy dzieci do lat 15 - prawa wolnościowe – wolność słowa i prasy. KONSTYTUCJA MARCOWA 17 III 1921

Wyniki wyborów do sejmu w 1922 roku Frekwencja mniej niż 70 % Lewica 22 %Centrum 30 %Prawica 29 % W tym: 11 % PSL „Wyzwolenie” 10 % PPS 1,5 % Związek Proletariatu Miast i Wsi (komuniści) W tym: 13 % PSL „Piast” 5 % Narodowa Partia Robotnicza W tym: 29 % Chrześcijański Związek jedności Narodowej 22% mniejszości narodowe

Wybory prezydenckie 9 XII1922 Kandydaci: W 5 turze zwyciężył kandydat PSL,,Wyzwolenie ‘’ Gabriel Narutowicz, pokonując kandydata Narodowej Demokracji Maurycego Zamoyskiego. Narutowiczowi pomogły głosy Bloku Mniejszości Narodowych i dużej części nieposłusznych elektorów PSL,, Piast ‘’( na 289 głosów otrzymanych 103 to głosy mniejszości ).Stąd nagonka prawicowej Endecji na Narutowicza. Gabriel Narutowicz PSL- Wyzwolenie Maurycy Zamoyski Narodowa Demokracja Stanisław Wojciechowski PSL - Piast Ignacy Daszyński PPS Jan Baudouin de Courtney mniejszości narodowe

Ja tego, proszę pana, nie nazywam Konstytucją, ja to nazywam konstytutą. I wymyśliłem to słowo, bo ono najbliższe jest do prostituty. Pierdel, serdel, burdel. – Józef Piłsudski Jako oficer czynnej służby, nigdy przed nikim nie stawałem na baczność, stoję na baczność przed Polską, który ty reprezentujesz

ZABÓJSTWO GABRIELA NARUTOWICZA 16 XII 16 grudnia 1922 roku prezydent przybył do gmachu Zachęty, aby otworzyć wystawę obrazów. Trzy strzały malarza-fanatyka powiązanego z endecją, Eligiusza Niewiadomskiego, trafiły prezydenta w plecy. Zmarł natychmiast. Eligiusz Niewiadomski Kadr z filmu „Śmierć prezydenta” J. Kawalerowicza

WYBORY PREZYDENCKIE 20 XII grudnia 1922 r przeprowadzono nowe wybory prezydenckie, w których zwyciężył Stanisław Wojciechowski kandydat tych samych ugrupowań, które poparły wcześniej Narutowicza.

TRUDNOŚCI GOSPODARCZE II RZECZPOSPOLITEJ Zniszczenia wojenne( rozgrabienie majątku narodowego przez wycofujące się wojska zaborcze): - tabela s45 Zróżnicowanie pod względem rozwoju gospodarczego Polska A – rolniczo rozwinięty zabór pruski i uprzemysłowiona Kongresówka w zaborze rosyjskim Polska B – zacofane Kresy Wschodnie i Galicja Chaos walutowy(w Rosji ruble, w Niemczech marki, w Austrii korony) Komunikacyjne : w carskiej Rosji rozstaw szyn większy niż w Niemczech i Austrii, brak połączeń pomiędzy ziemiami b. zaborów np. Górnego Śląska z resztą kraju brak portu morskiego (trudności w Gdańsku)

TRUDNOŚCI GOSPODARCZE Zacofanie gospodarcze: kraj rolniczy – 65-75% mieszkańców wsi niekorzystna struktura gospodarstw – aż 1 mln osób utrzymywało się z gospodarstw o powierzchni do 2 ha Utrata dotychczasowych więzi gospodarczych - przemysł włókienniczy Warszawy i Łodzi stracił rynki rosyjskie i dalekowschodnie - przemysł ciężki Górnego śląska rynki niemieckie Deficyt budżetowy: koszty wojen wprowadzanie ustawodawstwa socjalnego np. ubezpieczenia, skrócenie czasu pracy niskie wpływy do budżetu trudności w zaciąganiu kredytów Inflacja

POLSKA A i B – kryterium rozwoju A B

RZĄD CHJENO – PIASTA 1923 Powstał w wyniku porozumienia koalicyjnego ugrupowań prawicowych, skupionych wokół Narodowej Demokracji, a PSL,,Piast ‘’ – ( porozumienie to nazywano paktem lanckorońskim ). Przewidywał on : 1). Utworzenie wspólnego rządu i określał politykę gabinetu koalicyjnego. 2). Osiągnięto kompromis w sprawie reformy rolnej i polityki wobec mniejszości narodowych. 3). Przewidywano reorganizację sił zbrojnych dla ograniczenia wpływów Piłsudskiego w armii. Rząd ten objął władzę w czasie kryzysu. Położenie międzynarodowe Polski pogorszyło się. Narastała inflacja, W listopadzie 1923 r. podczas strajku powszechnego w Krakowie użyto policji i wojska i zginęło 32 osoby. Skompromitowany rząd podał się do dymisji.

REFORMA WŁADYSŁAWA GRABSKIEGO 1924 Reforma finansów państwa zrównoważenie dzięki temu budżetu nadzwyczajny podatek majątkowy waloryzacja istniejących podatków rygoryzm w ściąganiu należności podatkowych ograniczenie wydatków budżetowych - ograniczenia zatrudnienia w administracji - zmniejszenie wynagrodzeń w sferze budżetowej - zmniejszenie dotacji do PKP – (podniesienie taryf przewozów) stabilizacja zmian stworzenie niezależnego od państwa, z udziałem kapitału prywatnego emisyjnego Banku Polskiego(wyłączne prawo do emisji banknotów) wprowadzenie nowej monety „złoty polski” - wymiana 1,8 mln marek za 1 zł - 1 dolar= 5 zł Reformy socjalne zasiłek dla bezrobotnych = 30-50% wcześniejszego zarobku zmniejszenie bezrobocia

Upadek rządu Grabskiego Wojna celna z Niemcami 1925 r. Obniżka światowych cen węgla, drewna, cukru Nieurodzaj na zboże Spadek dochodów z eksportu i ceł Wzrost wydatków budżetowych wzrost kosztów ochrony granicy wschodniej(bolszewiccy dywersanci i ukraińscy nacjonaliści) – powołanie KOP wzrost wydatków socjalnych (zasiłki dla bezrobotnych) Dymisja Grabskiego, rząd Aleksandra Skrzyńskiego emituje duże ilości bilonu czym wywołuje kolejną inflację Michałek traci zęby na "polskich orzechach", czyli na produktach eksportowych, starając się je "rozgryźć" za pomocą leżącego u jego stóp dziadka do orzechów, tj. ceł zaporowych