PRZEDSIĘBIORSTWA HANDLOWE STRATEGIE, INNOWACJE, RELACJE BIZNESOWE PRZEDSIĘBIORSTWA HANDLOWE STRATEGIE, INNOWACJE, RELACJE BIZNESOWE Warszawa, 18 stycznia 2016 roku Organizator: Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji Referat nt. Prezentacja raportu o handlu - stare i nowe dylematy rozwoju handlu w Polsce Autor: dr Urszula Kłosiewicz-Górecka, prof. IBRKK

Agenda I. Miejsce handlu w gospodarce Polski II. Liczba, powierzchnia i struktura sklepów III.Dylematy przedsiębiorstw handlowych IV. Perspektywa 2016 roku

Udział sfery handlu: 2010 r. Sekcja: Handel i naprawy 2014 r. Sekcja: Handel; naprawa pojazdów samochodowych Zmiana w PKB17,0%16,3%Nieznaczny spadek w liczbie przedsiębiorstw ogółem w gospodarce narodowej 1100,6 tys. przedsiębiorstw handlowych, tj. 28,1 % ogółem w kraju 1 070,7 tys. przedsiębiorstw handlowych, tj. 26,0 % ogółem w kraju Spadek liczby przedsiębiorstw handlowych o 2,7% w liczbie pracujących ogółem w gospodarce narodowej 2 189,1 tys. osób, tj. 15,5% ogółem w gospodarce 17,1% udział pracujących w firmach handlowych z kapitałem zagranicznym wśród pracujących w handlu (dane dla 2011 r.) 2 169,6 tys. osób tj. 15,1% ogółem w gospodarce 18,3% udział pracujących w firmach handlowych z kapitałem zagranicznym wśród pracujących w handlu (dane dla 2013 r.) Spadek liczby pracujących w handlu o 0,9% i ich udziału wśród ogółem pracujących w gospodarce w nakładach inwestycyjnych ogółem w gospodarce narodowej 7,7%9,5% Wzrost I. Miejsce handlu w gospodarce Polski Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Dynamika liczby przedsiębiorstw, pracujących oraz wartości dodanej w 2014 r. w porównaniu z 2010 r. w sektorze Przemysłu, Rolnictwa, Budownictwa oraz w sekcji Handel; naprawa pojazdów samochodowych, w % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. WyszczególnieniePrzedsiębiorstwaPracującyPKB/ Wartość dodana Ogółem kraj105,4102,1119,0 Przemysł105,0101,6120,7 Rolnictwo81,7100,4120,8 Budownictwo102,794,8105,2 Handel; naprawa pojazdów samochodowych 97,399,1114,2

Nakłady inwestycyjne w sekcji Handel; naprawa pojazdów samochodowych w latach Rok Nakłady inwestycyjneNakłady inwestycyjne podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego sekcji Handel; naprawa pojazdów samochodowych ogółem kraj w mln zł sekcja Handel; naprawa pojazdów samochodowych w mln zł w % ogółu nakładów inwestycyjnych w sekcji Handel; naprawa pojazdów samochodowych w mln zł , , ,350, , ,9 2014/ 2010 w %62,376,886,8x 2014 / 2013 w %58,674,165,3x Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

2010 r.2014 r.Zmiana Sklepy sklepów m 2 powierzchni sprzedażowej ogółem w kraju 91,8 m 2 średnia pow. sklepów w kraju sklepów m 2 powierzchni sprzedażowej ogółem w kraju 98,5 m 2 średnia pow. sklepów w kraju Zwiększenie liczebności sklepów o 2,5% i o 9,8% powierzchni sprzedażowej ogółem w kraju Dynamika sklepów i powierzchni sprzedażowej 2014/2010 Dynamika sklepów: -krajowych 101,6% -zagranicznych 104,3% Dynamika powierzchni sprzedażowej sklepów: -krajowych 104,8% -zagranicznych 123,3% Udział sklepów z artykułami: - żywnościowymi - nieżywnościowymi 34,5% 21,9% 31,8% 34,1% Korzystne zmiany ilościowe i jakościowe w branżowej strukturze sklepów Udział pow. sprzedażowej wielkopowierzchniowych sklepów w pow. sprzedażowej ogółem 39,2%41,9% Wzrost Udział pow. sprzedażowej sklepów zagranicznych w powierzchni sprzedażowej ogółem 24,1%27,1% Wzrost znaczenia sklepów z kapitałem zagranicznym II. Liczba, powierzchnia i struktura sklepów

Dynamika rozwoju liczby sklepów krajowych i zagranicznych w Polsce w latach (rok poprzedni = 100,0) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Powierzchnia sprzedażowa sklepów w Polsce i udział powierzchni sprzedażowej sklepów zagranicznych w powierzchni sprzedażowej ogółem w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

III. Dylematy przedsiębiorstw handlowych 1. Zapewnienie harmonijnego rozwoju różnych form handlu na rynkach lokalnych 2. Zagrożenia wynikające ze zmiany regulacji prawnych dotyczących sfery handlu 3. Wyczerpywanie się łatwych metod wzrostu w handlu Źródło: opracowanie własne.

1. Zapewnienie harmonijnego rozwoju różnych form handlu na rynkach lokalnych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w: Handel wewnętrzny w Polsce (2015), IBRKK, Warszawa. Dynamika rozwoju sklepów wg wielkości powierzchni sprzedażowej w latach , w % Dynamika rozwoju wybranych formatów handlowych w latach , w %

Dotychczasowe próby regulacji:  Ustawa o planowaniu zagospodarowania przestrzennego z 2003 r. – wprowadzono regulacje odnośnie do lokalizacji obiektów powyżej 2000 m 2 powierzchni sprzedażowej  Ustawa z 2007 r. o tworzeniu i działaniu wielkopowierzchniowych obiektów handlowych. Została uchylna w 2008 r.  W 2015 r. uchwalono nowelizację w myśl której będą obowiązkowe konsultacje z mieszkańcami na etapie prac planistycznych dla inwestycji przed przygotowaniem projektu studium i planu miejscowego Postulaty: Realizacja modelu 3P (People-Planet-Profit) Przesłanki, którymi powinni kierować się samorządy w kreowaniu harmonijnego rozwoju lokalnej sieci handlowej: -zapewnienie konkurencji przez unikanie monopolizacji rynku lokalnego -zapewnienie zróżnicowania form handlu -zapewnienie racjonalnego rozmieszczenia sklepów -pobudzanie przedsiębiorczości i ograniczenie bezrobocia na lokalnym rynku Nowe wyzwania dla samorządów: -minimalizacja negatywnego oddziaływania handlu na środowisko naturalne -pobudzanie działań biznesu na rzecz lokalnej społeczności (dzielenie się wiedzą, pobudzanie lokalnej przedsiębiorczości, działania na rzecz integracji lokalnej społeczności) Źródło: opracowanie własne na podstawie : M. Stefańska (2015), Rola samorządów lokalnych w rozwoju sieci handlu detalicznego, w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa oraz A. Czubała (2015), Społeczna odpowiedzialność w misjach przedsiębiorstw handlowych, w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa. cd. Zapewnienie harmonijnego rozwoju różnych form handlu na rynkach lokalnych

2. Zagrożenia wynikające ze zmiany regulacji prawnych dotyczących sfery handlu Istota zaproponowanego przez PIS podatku od handlu: -przewiduje opodatkowanie sklepów, które mają więcej niż 250 m 2 powierzchni sprzedażowej -opodatkowanie podatkiem w wysokości 2% od obrotów Cele podatku:  Ma ograniczyć potencjalny transfer zysków osiąganych przez zagraniczne sieci ze sprzedaży detalicznej na terenie kraju do zagranicznych spółek- matek  Przeciwdziałanie agresywnej ekspansji zagranicznych sieci handlowych  Ma wspierać mniejsze sklepy niezależne (poprawa konkurencyjności polskich firm)  Ma zapewnić wpływy do budżetu (początkowo ok. 3,5 mld zł, obecnie szacuje się na ok. 2 mld zł) z przeznaczeniem na ważne cele społeczne Źródło: opracowanie własne.

Propozycje zmian w sporze o konstrukcję planowanego podatku od handlu Odejście od kryterium powierzchni sklepu na rzecz obrotu, który uznano za lepszą podstawę opodatkowania Odejście od jednolitej stawki 2% na rzecz koncepcji wprowadzającej podatek od obrotu, z kwotą wolną, tak żeby dopiero przekroczenie pewnego poziomu obrotów, skutkowało obowiązkiem płacenia podatku Podatek ma mieć charakter progresywny, a jego konstrukcja ma wspierać konkurencyjność wewnątrz sfery handlu Podatek ma dotyczyć podmiotów sprzedaży online i offline * ** Powinna być przygotowana ustawa będąca w korelacji z całym systemem podatkowym; likwidacja PIT i CIT i zastąpienie podatkiem przychodowym, obejmującym wszystkie sektory gospodarki - propozycja Związku Przedsiębiorców i Pracodawców Źródło: opracowanie własne na podstawie opinii PIZ, POHiD, PFPŻ, FPH, ZPiP publikowanych na

Krytyka podatku od handlu Krytyka podatku od powierzchni 1. Uznano, że może być niezgodny z prawem UE gdyż wyłącza część przedsiębiorców z zakresu opodatkowania; ma charakter dyskryminacyjny i stanowi niedozwoloną pomoc publiczną 2. Podatek od powierzchni zachęci zagraniczne sieci handlowe do otwierania małych sklepów na osiedlach i w centrum miast, czyli w obszarach lokalizacji małych firm detalicznych 3. Podatek od powierzchni może udaremnić dotychczasowe wysiłki krajowych sieci handlowych w zakresie integracji 4. Sieci handlowe część kosztów związanych z podatkiem mogą starać się przenieść na dostawców (niektóre branże balansują już na progu rentowności) oraz konsumentów Ocena propozycji podatku obrotowego progresywnego 1. Zaskakuje przedsiębiorców i zmienia warunki działania na rynku 2. Przy starannie dobranych progach wysokości podatku może wspierać konkurencyjność wewnątrz sfery handlu 3. Podatek od e-handlu utrudni finansowanie tych sklepów gdyż jest wśród nich dużo startupów, a niektóre branże e-handlu pracują na bardzo niskich marżach 4. Przedsiębiorstwa handlowe część kosztów związanych z podatkiem mogą starać się przenieść na dostawców i konsumentów, a to może spowodować odpływ klientów do zagranicznej konkurencji 5. Podatek może spowolnić rozwój polskiego e-handlu Źródło: opracowanie własne na podstawie opinii PIZ, POHiD, PFPŻ, FPH, ZPiP na temat podatku od handlu, publikowanych na

3. Wyczerpywanie się łatwych metod wzrostu w handlu  konieczność przebudowy handlu hurtowego jako warunek wzrostu konkurencyjności małych firm detalicznych  konieczność dostosowania strategii przedsiębiorstw handlowych do innowacyjnych technologii i zmieniających się oczekiwań klientów Źródło: opracowanie własne.

Wielkość przedsiębiorstwa handlowego HurtoweDetaliczne Do 9 pracujących 93,797, ,52,5 50 i więcej pracujących 0,80,3 Struktura przedsiębiorstw handlowych według liczby pracujących w 2014 r. w % Struktura przedsiębiorstw handlowych według liczby pracujących w 2010 r. w % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wielkość przedsiębiorstwa handlowego HurtoweDetaliczne Do 9 pracujących 93,997, ,32,1 50 i więcej pracujących 0,80,2  W strukturze przedsiębiorstw handlowych dominują mikro przedsiębiorstwa, ale ich udział zmniejsza się zarówno w grupie przedsiębiorstw hurtowych, jak i detalicznych. Jest to m. in. skutek silnej konkurencji w sferze handlu i procesów konsolidacji poziomej.  konieczność przebudowy handlu hurtowego jako warunek wzrostu konkurencyjności małych firm detalicznych

Struktura sprzedaży hurtowej według wielkości przedsiębiorstwa 2010 r. Struktura sprzedaży hurtowej w 2010 r. przedsiębiorstw: - do 49 osób pracujących 52,9% - 50 i więcej osób pracujących 47,1% Struktura sprzedaży hurtowej w 2014 r. przedsiębiorstw: - do 49 osób pracujących 53,0% - 50 i więcej osób pracujących 47,0% Struktura sprzedaży detalicznej według wielkości przedsiębiorstwa Detal 2010 Detal 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Rynek wewnętrzny w 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, ( ). GUS. Warszawa.

Dylematy przedsiębiorstw handlu hurtowego: - zmniejszająca się liczebność małych firm detalicznych - brak następców w małych firmach detalicznych - postępujące pionowe procesy integracji w handlu detalicznym - rosnące udziały handlu sieciowego w wyniku procesów integracji - rosnące znaczenie e-handlu - nasilająca się konkurencja wśród firm hurtowych Źródło: opracowanie własne.

Postulowane działania przedsiębiorstw hurtowych: -integracja przedsiębiorstw hurtowych (rozwój przez integrację hurtu i detalu) -kreowanie dobrowolnych łańcuchów hurtowych z inicjatywy przedsiębiorstw hurtowych, które skupiają wokół siebie jednostki handlu detalicznego. Współpraca z firmami detalicznymi realizowana wg zasad franczyzy -porozumienia kontraktowe przedsiębiorstw hurtowych, wykorzystujące korzyści wynikające ze specjalizacji firm -uruchamianie regionalnych centrów dystrybucji Porozumienia kontraktowe przedsiębiorstw hurtowych Liczba firm hurtowych Liczba regionalnych centrów dystrybucji 1.PT Dystrybucja SA 2.Grupa Dystrybucyjna Delko SA 3.Grupa Kapitałowa Specjał Sp. z o.o. 4.Grupa MPT Sp. z o.o. 5.Grupa Kapitałowa Bać-Pol SA 6.Polska Sieć Handlowa Unia SA Źródło: opracowanie własne na podstawie: Sł. Tajer (2015), Znaczenie hurtu w przemianach kanałów dystrybucji w Polsce, w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa.

Korzyści wynikające ze zintegrowanych przedsiębiorstw hurtowych i detalicznych:  korzyści wynikające ze wspólnych zakupów  efekty synergii wynikające ze specjalizacji (transfer wiedzy i zasobów ludzkich, zwiększenie liczby sklepów i wejście na nowe rynki, szerszy asortyment i profesjonalizacja działań)  korzyści wynikające ze skali działania: - wspólne strategie marketingowe - możliwości rozwiązywania wspólnych problemów logistycznych, przy zastosowaniu Efficient Consumer Response (ECR) - podniesienie sprawności całego łańcucha dostaw - optymalizacja kosztów w całym łańcuchu dostaw Źródło: opracowanie własne.

 Konieczność dostosowania strategii przedsiębiorstw handlowych do innowacyjnych technologii i zmieniających się oczekiwań klientów Kierunki działania: 1. Multikanałowość 2. Dywersyfikacja formatów handlu posiadanych przez przedsiębiorstwa handlowe (multiformatowość) 3. Specjalizacja asortymentowa i poszukiwanie innowacyjnych konceptów oferty asortymentowo-usługowej 4. Wykorzystywanie pozaekonomicznych czynników konkurowania 5. Personifikacja ofert Źródło: opracowanie własne.

1.Multikanałowość = kluczowy trend w handlu  Nowoczesne technologie informacyjne i komunikacyjne zmieniają zachowania zakupowe. Konsument już umiejętnie porusza się między zakupami online i offline.  W raporcie dot. handlu detalicznego, przygotowanym przez ekspertów firmy doradczej Savillas, wskazuje się, że blisko 60% użytkowników Internetu, zamieszkujących w krajach UE, dokonuje zakupów online, a do 2025 r. sprzedaż w Internecie może osiągnąć 25% ogółu wydatków konsumenckich.  Według szacunków PMR sprzedaż w e-handlu w Polsce osiągnęła 34 mld zł  Kierunkiem rozwoju przedsiębiorstw handlu detalicznego zapewnienie klientowi płynnego przechodzenia między kanałami sprzedaży online i offline  Sklepy mogą ewoluować w kierunku stacjonarnych sklepów internetowych (walk-in-web-store)  e-handel i m-handel będzie zgłaszał zapotrzebowanie na różne powierzchnie magazynowe, tj. centra obsługi zamówień internetowych, huby kurierskie i sortownie, miejskie centra logistyczne oraz centra obsługi zwrotów, a także magazyny artykułów spożywczych sprzedawanych online  Wielokanałowość sprzedaży spowoduje, że: -sprzedawcy i operatorzy logistyczni będą musieli posiadać kompetencje umożliwiające im zarządzanie bardziej złożonymi kanałami zamówień i dystrybucji -wzrośnie zatrudnienie w handlu Źródło: opracowanie własne na podstawie: Omnichannel coraz bardziej istotnym modelem na rynku handlowym, w:

2. Dywersyfikacja formatów handlu posiadanych przez przedsiębiorstwa handlowe (multiformatowość)  Łączenie w jednej firmie handlowej różnych konceptów sklepów, zróżnicowanych pod względem powierzchni i dostosowanych do potencjału lokalnych rynków.  Decentralizacja zarządzania sklepami dla wykorzystania potencjału do rozwoju na rynkach lokalnych W warunkach silnej konkurencji w handlu multiformatowość przyczynia się do: -optymalizacji operacyjnej i finansowej - przenikania się formatów handlu i równocześnie do nasilenia działań podkreślających tożsamość formatów Przykłady: 1.Sieci hipermarketów uruchamiają mniejsze formaty, które lokalizowane są bliżej miejsca zamieszkania klienta. Zarządzają już: supermarketami, convenience stores funkcjonującymi w ramach franczyzy, sklepami specjalistycznymi 2. Charakterystycznymi kierunkami rozwoju supermarketów są: -powstawanie mniejszych obiektów, lokalizowanych blisko miejsc zamieszkania konsumentów, których oferta asortymentowo-usługowa przybliża je do formatu convenience stores -rozwój supermarketów z szeroką ofertą artykułów delikatesowych (Alma, Bomi, Piotr i Paweł, Delima) -powstawanie supermarketów z rozbudowaną ofertą artykułów przemysłowych i produktami świeżymi (sklepy Super należące do Intermarche) - rozszerzanie oferty producentów lokalnych. Źródło: opracowanie własne.

3. Specjalizacja asortymentowa i poszukiwanie innowacyjnych konceptów oferty asortymentowo- usługowej Struktura sklepów z artykułami żywnościowymi w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Powstanie sklepów łączących różne koncepty asortymentowo-usługowe np. kawiarni i convenience store Zagospodarowanie nisz rynkowych Wykorzystanie szans tkwiących w rozwoju ulic handlowych

4.Pozaekonomiczne czynniki konkurowania Rosnące znaczenie wizerunku firmy Rosnący potencjał handlowy tkwiący w mediach społecznościowych Wzrost znaczenia relacji z klientami biznesowymi Źródło: opracowanie własne

Rosnące znaczenie wizerunku firmy  Znaczenie marek własnych Stały się instrumentem powszechnie wykorzystywanym przez sieci handlowe dla zaoferowania konsumentom asortymentu bardziej atrakcyjnego od konkurentów. Przedsiębiorstwa handlowe rozwijają produkty marek własnych o najniższych cenach oraz wprowadzają do oferty produkty mające cechy wyrobów luksusowych, ale o cenach niższych niż odpowiadające im produkty markowe producentów.  Sięganie do praktycznego wykorzystywania koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (SOB) Przedsiębiorstwa w swojej strategii działania uwzględniają interesy społeczne i ochronę środowiska, a także relacje z otoczeniem firmy, czyli dobrowolne zaangażowanie, podejmując: - akcje charytatywne - działania proekologiczne - inwestycje w infrastrukturę służącą poprawie warunków życia społeczności lokalnych  Wzrost wydatków na reklamę W okresie od I do X 2015 r. największe sieci handlowe zwiększyły wydatki na reklamę w mediach o blisko 23% (osiągnęły 1,14 mld zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Największe sieci handlowe zwiększyły wydatki na reklamę, w: [dostęp: ]

Wzrost znaczenia relacji z klientami biznesowymi  Silniejsze niż dotychczas postrzeganie wagi relacji kooperacyjnych w osiąganiu sukcesu firmy na rynku Firmy przywiązują coraz więcej uwagi do badania satysfakcji swoich partnerów biznesowych. W sposób szczególny dotyczy to systemów franczyzowych. Analizuje się czynniki mające istotny wpływ na relacje B2B, takie jak: organizacyjne i finansowe warunki współpracy, obsługa logistyczna, system doboru lokalizacji sklepów, terminowość i terminy wzajemnych rozliczeń, szkolenia i wsparcie ze strony sieci oraz działania promocyjne  Zaadaptowanie na grunt gospodarki polskiej projektu: "Voluntary Initiative for B2B trading practices in the food supply chain” podjętej na forum UE Powinny one stać się dla handlu i producentów bodźcem do działań na rzecz poprawy relacji w łańcuchu dostaw w celu: - odbudowy zaufania w oparciu o zasady swobody umów, ekwiwalentności świadczeń, dobrowolności korzystania ze świadczeń - uniknięcia regulacji rynku za pomocą dyrektyw i rozporządzeń UE Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ajenci oceniają współpracę z Żabką. Sieć chce dbać o dobre relacje, w: [dostęp: ]

Rosnący potencjał handlowy tkwiący w mediach społecznościowych  W świecie media społecznościowe stają się ważnym kanałem komunikacji z klientem oraz kanałem sprzedaży.  Szacuje się, że w 2015 r. obroty ze sprzedaży za pośrednictwem mediów społecznościowych osiągnęły łącznie 30 mld dolarów  W Polsce aktywne konta w mediach społecznościowych posiada 13 mln internautów. Większość z nich zarejestrowana jest na międzynarodowych platformach, takich jak: Facebook, Instragram, Pinterest.  W mediach społecznościowych sprzedają nie tylko firmy mające strony internetowe swoich sklepów, na które kierują cały proces zakupowy. Działają tam także podmioty, a nawet osoby prywatne, nie prowadzące sklepów internetowych, ale oferujące swoje produkty do sprzedaży. Osób takich nie obowiązują przepisy ustawy o prawach konsumenta. Oznacza to, że transakcje te mogą wiązać się z ryzykiem, że towar nie dotrze do klienta oraz że nie będzie go można zareklamować. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Media społecznościowe z potencjałem handlowym, w: [dostęp: ].

5. Personifikacja ofert  Personalizacja ofert nie jest zjawiskiem nowym, ale w dobie obsługi masowych nabywców jest jednym z najbardziej aktualnych trendów rozwoju procesów zarządzania marketingowego.  Personalizacja nie jest jednoznacznie zdefiniowana.  Jest wyzwaniem dla zarządzających; polega na tworzeniu unikatowych rozwiązań dopasowanych do unikatowych potrzeb pojedynczych nabywców.  Głównymi przesłankami personalizacji są: - oczekiwania klientów - bezpośredni dostęp do danych na temat zachowań nabywczych klientów - zaawansowanie technicznych możliwości gromadzenia i przetwarzania informacji pozwalających budować profile klientów.  Personalizacja może być realizowana na kilku poziomach i obejmować różne obszary aktywności, np. personalizacja asortymentu, komunikacji, cen, sposobu i miejsca zakupu. Źródło: opracowanie własne na podstawie: B. Borusiak, B. Pierański (2015), Możliwości personalizacji oferty w przedsiębiorstwach handlu detalicznego, w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa.

IV. Perspektywa 2016 roku Niewielki wzrost obrotów; szacuje się na 2,1% Zmiany regulacji prawnych dotyczących sfery handlu, które przyczynią się do obniżenia zysków Silna konkurencja w handlu Nielojalność konsumentów i zmiana zachowań zakupowych Rosnące znaczenie postępu technicznego w zarządzaniu firmami handlowymi Źródło: opracowanie własne.

Bibliografia: Borusiak B., Pierański (2015), Możliwości personalizacji oferty w przedsiębiorstwach handlu detalicznego, w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa. Czubała A. (2015), Społeczna odpowiedzialność w misjach przedsiębiorstw handlowych, w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa. Dane GUS. Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2011, 2013 (2012, 2014), GUS, Warszawa. Handel wewnętrzny w Polsce (2015), IBRKK, Warszawa. Rynek wewnętrzny w 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, ( ). GUS. Warszawa. Stefańska M. (2015), Rola samorządów lokalnych w rozwoju sieci handlu detalicznego, w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa. Tajer Sł. (2015), Znaczenie hurtu w przemianach kanałów dystrybucji w Polsce, w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa. Ajenci oceniają współpracę z Żabką. Sieć chce dbać o dobre relacje, w: [dostęp: ]. Media społecznościowe z potencjałem handlowym, w: [dostęp: ]. Największe sieci handlowe zwiększyły wydatki na reklamę, w: [dostęp: ]. Opinie PIZ, POHiD, PFPŻ, FPH, ZPiP na temat podatku od handlu, publikowane na Omnichannel coraz bardziej istotnym modelem na rynku handlowym, [dostęp: ]. [dostęphttp://appsso.eurostat.ec.europa.eu [dostęp: ]. Dziękuję za uwagę