POCZĄTKI CYWILIZACJI GRECKIEJ 1.Przyrodniczo – geograficzne uwarunkowania dziejów starożytnych Greków 2.Starożytni Grecy – nazwa, język osadnictwo 3. Kultury minojska i mykeńska u początków cywilizacji greckiej 4. Epoka Wieków Ciemnych 5. Świat grecki w VIII-VI w. p.n.e. – powstanie polis, Wielka Kolonizacja

POCZĄTKI CYWILIZACJI GRECKIEJ Hellenowie – nazwa od mitycznego Hellena Grecy nazwa z języka łacińskiego ( od nazwy jednego z plemion greckich)

WARUNKI NATURALNE LINIA BRZEGOWA dobrze rozwinięta linia brzegowa – wiele półwyspów(Joński, Chalcydycki, Peloponez, Attyka) oraz zatok( Koryncka, Ternajska, Sarońska, Mesyńska) Wyspy liczne mniejsze i większe (Kreta, Eubeja, Naksos, Chios, Lesbos, Samos, Salamina, Rodos) SKUTKI linia brzegowa sprzyjała rozwojowi transportu morskiego, a co za tym idzie- prowadzenie handlu i ekspansji, zarówno w basenie M. Egejskiego, jak i na dalszych obszarach rybołówstwo

WARUNKI NATURALNE pasma górskie liczne łańcuchy górskie - ¾ powierzchni(najdłuższe pasmo – Pindos, najwyższy masyw – Olimp) pasma górskie dzielą obszar Grecji na wiele niedużych krain, co musiało utrudniać prowadzenie handlu lądowego niewiele równin sprzyjających uprawie zbóż( na lepszych glebach uprawiano pszenicę, na gorszych jęczmień) na całym obszarze rozwinięta uprawa oliwek i winorośli oraz hodowla kóz i owiec lasy w starożytnej Grecji stosunkowo szybko wyeksploatowane – konieczność importu drewna, niezbędnego np. do budowy okrętów brak znaczniejszych złóż bogactw naturalnych – niewielkie złoża srebra oraz rudy żelaza, dużo dobrej jakości kamienia oraz glinki (potrzebnej do produkcji ceramiki) Ubóstwo greckich krain skłaniało Hellenów do kolonizacji odległych terenów oraz rozwijania morskiej wymiany handlowej

KRAINY GEOGRAFICZNE Część północna – Tessalia i Epir – na ich równinach hodowano konie; obszar w porównaniu z pozostałymi państwami greckimi zacofany; połączenie z częścią środkową – Wąwóz Termopilski Część środkowa – Beocja(Teby) i Attyka ( Ateny) – dobrze rozwinięte rolnictwo, ale o ile Beocja zawsze była regionem wyłącznie rolniczym, o tyle Attyka stała się wielkim ośrodkiem produkcji rzemieślniczej. Połączenie z częścią południową Przesmykiem Korynckim Część południowa – Argolida, Lakonia, Messenia – obszar zróżnicowany : rolnictwo i pasterstwo na południu (dolina Eurotasu – Lakonia), na północy handel i rzemiosło( Korynt) Podział na : wschód z bogato rozczłonkowaną linią brzegową, połączony łańcuchem wysp z Azją Mniejszą i zachód z gorszą linią brzegową i bardziej górzysty

EPOKI W DZIEJACH GRECJI Wiek p.n.e. XX-XVXIV-XIIXI-IXVIII-VIV-IV(338 r)IV - I wpływy kultury minojskiej kultura mykeńska wieki ciemne epoka archaiczna epoka klasyczna epoka hellenistyczna

PLEMIONA GRECKIE ACHAJOWIE * przybyli na początku II tys.p.n.e. * zasiedlili północną i wschodnią część Peloponezu i Cypr JONOWIE * przybyli ok. poł. II tysiąclecia p.n.e. * zasiedlili północno - zachodnią część Grecji, wschodnią część (Attykę), Eubeję, wyspy M. Egejskiego, zachodnią część Azji Mniejszej (Jonię) EOLOWIE * przybyli ok. poł. II tysiąclecia p.n.e. * zasiedlili Tesalię pn-zach wybrzeży Azji Mniejszej (Eolia), Arkadia w środkowym Peloponezie DOROWIE * przybyli ok r. p.n.e. * zasiedlili głownie Peloponez, Kretę, wyspy Rodos i Korkyrę

Cywilizacja minojska 3000 – 1450 r. p.n.e Terminy, którymi określa się cywilizację minojską, to: cywilizacja pałacowa (pałac był siedzibą władcy oraz centrum życia społecznego, politycznego i gospodarczego a zarazem magazynem żywności i surowców oraz ich dystrybucji) oraz talassokracja (określenie na dominację Krety na morzu). Minos – król Krety według mitologii greckiej. Był synem Zeusa i Europy

ruiny pałacu w Knossos Tezeusz zabija Minotaura rzekomy labirynt Minotaura Dedal i Ikar

Arthur John Evans Prowadził prace wykopaliskowe na Krecie( początek XX w), których owocem było odkrycie kultury minojskiej i najcenniejszych jej zabytków (pałac w Knossos, dysk z Faistos, pismo linearne A i pismo linearne B).

Monarchia biurokratyczna Ustrój panujący na Krecie można określić jako monarchię biurokratyczną. Władca rezydujący w Knossos posiadał władzę absolutną, opartą na rozbudowanej administracji. Kontrolowała ona wszystkie dziedziny życia gospodarczego: produkcję rolną i rzemieślniczą, handel morski. Sprawował funkcję najwyższego kapłana tron Minosa w Knossos

SPOŁECZEŃSTWO Społeczeństwo, było bardzo zróżnicowane pod względem zamożności, zajmowało się głównie rybołówstwem, handlem z Grecją, Fenicją i Egiptem, żeglugą, inżynierią, budownictwem i sztuką. Kupcy sprowadzali na wyspę cenne surowce: złoto, srebro, ołów, cynę, miedź, kość słoniową.

Potęga morska Wyspa Kreta była na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. centrum wymiany handlowej na Morzu Śródziemnym. Żegluga do Egiptu, oddalonego o 330 mil morskich w linii prostej, musiała trwać co najmniej 2 dni. Oznacza to, że Kreteńczycy posiedli umiejętność nawigowania za pomocą Słońca i gwiazd. O tym, że wiedza ta budziła podziw wśród innych ludów, może świadczyć ustęp z ósmej pieśni Odysei Homera (VIII p.n.e.), opisującej pobyt Odyseusza u Feaków. Alkinoos, król Feaków, twierdził, że ich okręty: [...] same zgadują myśl pana i chęcie, Trafią w najdalsze kraje, znajdą wszystkie grody Śród mgieł i nocy czarnych, a lecą przez wody Morskie najchyżej. [...] Odyseja VIII (tłum. L. Siemieński)

POKOJOWE USPOSOBIENIE KRETEŃCZYKÓW Kreteńczycy są postrzegani jako cywilizacja ludzi pogodnych i cieszących się życiem. Świadczy o tym to, że ich żołnierze nie używali broni, Kreteńczycy byli rozmiłowanie w dekorowaniu swoich domów barwnymi malowidłami, ich miasta i pałace nie posiadały fortyfikacji.

Sztuka minojska Terminem tym określa się dzieła sztuki powstałe pod wpływem cywilizacji minojskiej, której główne ośrodki mieściły się w Knossos, Fajstos, Malia i Palaikastro. Sztuka ta powstała i przeżyła swój rozkwit w epoce brązu, a czas jej trwania dzieli się na trzy główne okresy: wczesnominojski ( p.n.e.) średniominojski ( p.n.e.) późnominojski ( p.n.e.) Najważniejszą cechą zarówno cywilizacji jak i sztuki minojskiej są pałace. Pojawiają się na krecie po 2000r p.n.e. To głównie w tych centrach politycznych i kulturalnych powstawały najwspanialsze dzieła sztuki. bogini z wężami fresk Paryżanka

fresk, Książę z liliami fresk, Damy dworu

Osiągnięcia cywilizacyjne Kreteńczyków Kreteńczycy znali wodociągi i kanalizację, a ich łazienki pozostały niedoścignione do XIX wieku. Jako pierwsi stosowali spłukiwane toalety; budowano kamienne drogi ponad trzymetrowej szerokości, a także kamienne teatry, w których odbywały się ceremonie religijne i występy muzyczne.

Osiągnięcia cywilizacyjne Kreteńczyków Kreteńczycy używali początkowo pisma w formie hieroglifów, później wynaleźli tzw. pismo linearne A, do dzisiaj nie odczytane. Dysk z Fajstos – znaleziony w ruinach pałacu z czasów kultury minojskiej w Fajstos, datowany na okres między 1650 a 1600 rokiem p.n.e.,

Upadek kultury minojskiej Wybuch wulkanu na Therze ok. r p.n.e. Najazdy Achajów i Dorów ok. r p.n.e. Santoryn

KULTURA MYKEŃSKA ( p.n.e.) najstarsza kultura Grecji kontynentalnej na półwyspie Peloponeskim. Nazwa pochodzi od ważnego ośrodka cywilizacji Achajów – miasta Mykeny. Kultura ta poznana dokładniej dopiero pod koniec XIX wieku dzięki pracom wykopaliskowym prowadzonym przez archeologa Heinricha Schliemanna z 1874 roku, Około 1450 Mykeńczycy najechali i zasiedlili Kretę, wciągając ją w obręb świata greckiego

USTRÓJ PAŃSTW ACHAJSKICH Królowie rezydujący w fortecach rozsianych po całej Grecji byli władcami niezależnych państewek. Drugim po królu urzędnikiem był lawagetas- dowódca wojska i majordomus. Wojska mykeńskie składały się z ciężkozbrojnej piechoty uzbrojonej w duże tarcze, włócznie i miecze, oraz z rydwanów, których załogi złożone były z ciężkozbrojnych arystokratów. Najniższą w hierarchii warstwą ludności byli zależni chłopi i niezbyt liczni rzemieślnicy, a także niewolnicy pracujący dla króla i szlachty. Istnieli też pisarze posługujący się pismem linearnym B, będącym zapisem wczesnej formy języka greckiego. Pismo to było używano niemal wyłącznie do celów gospodarczych. Tabliczki z pismem linearnym B

GRÓB AGAMEMNONA ( SKARBIEC ARTREUSZA) Na zdjęciu prawdopodobnie grób Agamemnona, króla greckiego znanego z opisywanej przez Homera w Iliadzie wojny trojańskiej. Pod koniec XIXw. n.e. niemiecki archeolog Schliemann, odkrył w tym miejscu skarb, który wywiózł do Niemiec. Większa część skarbów zaginęła.

Tzw. Maska Agamemnona, odkryta przez Schliemanna w Mykenach

WOJNA TROJAŃSKA Echem potęgi cywilizacji mykeńskiej jest tradycja mityczna o wielkiej wyprawie przeciw Troi (według historyków zdobycie Troi przez Achajów miało miejsce ok r. p.n.e., oblężenie trwało 10 lat), której ostateczny kształt nadały poematy Homera w VIII w. p.n.e. Ruiny Troi odkryte przez H. Schliemana

Sąd Parysa – obraz Rubensa Z polecenia Zeusa Parys rozstrzygnął spór między Herą, Afrodytą i Ateną powstały na weselu Tetydy o to, która z nich jest najpiękniejsza

fragment obrazu "Procesja z koniem trojeńskim do Troi" autorstwa Giovanni Domenico Tiepolo

Johann Georg Trautmann, Płonąca Troja

Wieki ciemne 1200r.p.n.e. do połowy VIIIw. p.n.e.  Najazd Dorów.  Określenie ciemne wiążę się z: bardzo skromnym zasobem źródeł archeologicznych (znajdowane zabytki pochodzą głównie z grobów) i całkowitym brakiem źródeł pisanych (zanikło mykeńskie pismo linearne B), załamaniem i zubożeniem jakie wystąpiło na początku tego okresu -wiele ośrodków miejskich zostało opuszczonych -na miejscu dawnych warownych miast powstają prymitywne osiedla ludzkie -niektóre regiony jak np. Lakonia, Messenia czy część wysp zostały niemal całkowicie wyludnione. -ograniczenie kontaktów ze światem zewnętrznym, w znaleziskach archeologicznych dominują produkty miejscowe -brak jakichkolwiek monumentalnych budowli  Pojawienie się narzędzi i broni z żelaza  Powstanie alfabetu greckiego amfora protogeometryczna

Polis - to greckie miasto wraz z przyległymi do niego obszarami ziemi w dolinie, otoczone łańcuchami górskimi i posiadające samodzielność polityczna, ten typ organizacji państwa upowszechnił się w pierwszych wiekach I tysiąclecia p.n.e. Cechy: niewielkie rozmiary ( oprócz Sparty i Aten ). liczyło od kilku do kilkunastu tyś. obywateli ( mężczyzn ) greckie państwa różniły się z reguły sposób sprawowania władzy państwo dla Greków było wspólnotą obywateli rządzących się bez tworzenia odrębnego i stałego aparatu władzy podstawowe decyzje : wypowiadanie wojny, uchwalanie praw i podatków, nowych kultów było podejmowane przez zgromadzenie ludowe państwa greckie nie znały osobnej grupy, której zawodem jest rządzenie. obok urzędników wybieranych tylko na rok działała zawsze rada starszych, której zadaniem było proponowanie ustaw, debatowanie nad istniejącą sytuacją oraz doradzanie urzędnikom. polis była także wspólnotą religijną., czcząc wspólnie bogów, wznosząc świątynie i organizując święta. polis nie znały początkowo wojska jako odrębnej grupy wśród obywateli. Od ludzi zamożniejszych spodziewano się większego udziału w wojnie. Nie istnieli też zawodowi wojskowi, armią dowodzili urzędnicy. powstanie polis - wspólnoty było możliwe, dzięki temu, że różnice majątkowe wśród Greków nie były wielkie ( w porównwniu z cywilizacjami starożytnego Wschodu ) życie polityczne toczyło się publicznie na oczach całej wspólnoty, na największym placu zwanym agorą. Podstawowym narzędziem walki było słowo. ( walka na argumenty - demagogia słowa ).Taki typ życia politycznego zwiększał aktywność obywateli. przywiązanie do własnej polis, walki pomiędzy nimi, warunki geograficzne i brak wrogów zewnętrznych uniemożliwiało proces zjednoczenia Grecji.

FORMY USTROJU GRECKICH POLIS OLIGARCHIA DEMOKRACJAARYSTOKRACJATYRANIAMONARCHIA

WIELKA KOLONIZACJA - VIII-VI w. p.n.e.  GENEZA głód ziemi,przemieszczali się w stronę Morza Czarnego i Italii(ziemia była daleko zyźniejsza rokując na lepsze plony i mniejszy trud fizyczny. brak wielu surowców mineralnych niezbędnych do rozwoju rzemiosła przyrost demograficzny w Grecji właściwej z czym wiązał się nierówny podział ziem uprawnych. napięcia społeczne związane z rządami arystokracji która sprawowała władze w własnym interesie. Wpływowa arystokracja miała możliwość pozbywania się niepożądanych elementów społecznych. chęć posiadania własnych upraw i eksportowania z Grecji towarów pożądanych takich jak, oliwki, ceramika, wina.W zamian za żywność, niewolników, produkty rzemiosła.

SKUTKI WIELKIE KOLONIZACJI Grecy potęgą handlową Powstanie alfabetu greckiego Polis jako forma państwa Ostatecznie ukształtował się model miasta-państwa (polis) jako dominującej wśród Greków formy ustrojowej. Więzi między metropolią (miastem macierzystym) a jej koloniami sprzyjały rozwojowi kontaktów handlowych na dużą skalę. Przemiany społeczno-gospodarcze -Nastąpił stopniowy rozkład systemu rodowego z powodu znacznego przemieszania się ludności. -Niewolnicy, zatrudniani przed okresem wielkiej kolonizacji tylko jako służba domowa, stali się podstawą systemu produkcji, pracując w warsztatach rzemieślniczych i w kopalniach. -Poszczególne miasta wyspecjalizowały się w określonych rodzajach produkcji. Najważniejszymi towarami eksportowymi Grecji stały się wino i olej z oliwek -wieś grecka zaczęła przeżywać kryzys z powodu napływu tanich produktów żywnościowych z kolonii – co jeszcze pogłębiło specjalizację produkcji. -Aby zaspokoić potrzeby dynamicznie się rozwijającego handlu morskiego wprowadzono do użycia nowy rodzaj statku, tak zwaną trierę, szybką i o dużej wyporności. Zastosowanie pieniądza wynalezienie monet w greckich koloniach w Azji Mniejszej (VII wiek p.n.e.); początki rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej Cyrenajka, ruiny greckiego miasta