Agnieszka Trela doktorantka psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Koncepcje stresu  Definicję stresu sformułowano w połowie XIX wieku ogłaszając, że przy zakłóceniu równowagi (homeostazy) organizmu występują negatywne dla niego skutki w wymiarze psychicznym jak i fizycznym (Reykowski, 1966, s. 36)

Biologiczno-psychologiczna koncepcja stresu H. Selye’go  Teoria stresu w jego biologicznym ujęciu wywodzi się z badań kanadyjskiego fizjologa Hansa Selye’go, który jako pierwszy sformułował ogólne pojęcie stresu, będącego stanem wywołanym przez szkodliwy bodziec, w wyniku działania którego następuje reakcja obronna organizmu” (H. Selye, 1977, s. 25).

Biologiczno-psychologiczna koncepcja stresu H. Selye’go  W ujęciu biologicznym organizm człowieka pod wpływem rozmaitych, nie zawsze wyłącznie negatywnych bodźców, reaguje w określony, niejednokrotnie wyuczony sposób, wpływając bezpośrednio na funkcjonowanie osi międzymózgowie - przysadka - nadnercza, jak również na cały układ dokrewny (Korzeniowski, 1986, s.406)

Psychologiczna koncepcja stresu  Według Rebera, stres jest każdym takim oddziaływaniem, pod wpływem którego organizm człowieka zakłócenie jego funkcjonowania w negatywnym tego słowa znaczeniu; pod pojęciem stresu należy także traktować w prezentowanym ujęciu stan istniejącego w określonych warunkach napięcia psychicznego, wywoływanego określonymi czynnikami, zwanymi stresorami (Reber, 2000, s. 712)

Psychologiczna koncepcja stresu  Stres często ujawnia się jako ograniczenie możliwości jednostek do konstruktywnego myślenia i działania, w efekcie czego człowiek nie znajduje motywacji do jakiegokolwiek, oczekiwanego bądź spodziewanego w konkretnych warunkach, zachowania (Heszen-Niejodek, w: Strelau, 2007, s. 466)

Przyczyny stresu  Do stresu doprowadzają rozmaite obciążenia ustroju człowieka; dzieli się je na zewnętrzne (takie jak praca zawodowa, życie domowe, stan zdrowia własny i rodziny, problemy materialne) oraz wewnętrzne (wszelkiego rodzaju obawy przed realnymi bądź urojonymi zagrożeniami, Sęk, 2003, s. 86)

Oddziaływanie stresu na organizm człowieka  Stres wywołuje dwojakiego rodzaju reakcje w organizmie człowieka:  lokalny zespół adaptacyjny (LAS), wywołujący zmiany specyficzne w tym obszarze organizmu, na który bezpośrednio oddziałuje stresor, oraz  ogólny zespół adaptacyjny (GAS), wywołujący zmiany w całym organizmie, niezwiązane bezpośrednio z oddziaływaniem stresora

Charakterystyczne objawy stresu  Stres może objawiać się w trzech wymiarach, to jest fizycznym, fizjologicznym i psychicznym. W pierwszym występuje usztywnianie (napięcie) mięśni oraz ich ból, zmiany w postawie człowieka, jego zachowaniu oraz mowie. W drugim występuje zwiększenie tętna, przyspieszenie oddechu, zmiany w przemianie materii oraz zmiany hormonalne.

Charakterystyczne objawy stresu  W trzecim wymiarze, psychicznym, pojawiają się problemy z koncentracją, zmiany nastroju oraz bezpośrednio z tym związane zmiany zachowania (Kulmatycki, 2002, s. 22).  Napięcie nerwowe może wywołać zaburzenia apetytu, napięcia mięśniowe, zwiększone ciśnienie, wzrost temperatury ciała oraz potencjalne zagrożenie rozmaitymi chorobami psychosomatycznymi (Szewczuk, 1985, s. 348).

Reakcja na stres  Według Selye’go reakcję stresową wyróżniają trzy etapy, to jest etap alarmu, obrony i rezygnacji. W pierwszym z nich wywoływany jest zagrożeniem, a organizm reaguje, starając się zwalczyć stres i zniwelować jego skutki. Etap drugi, służący obronie, wyraża się w walce z czynnikiem stresującym albo też w ucieczce przed jego szkodliwym działaniem. W etapie trzecim, o ile czynnik stresujący oddziałuje zbyt długo na organizm, następuje wyczerpanie ustroju, czyli rezygnacja z walki ze stresem (Kulmatycki, 2002, s. 20).

Stadia stresu  Pierwszym etapem stresu jest reakcja alarmowa, w której organizm przeżywa szok, a więc reaguje fizjologicznie. Drugim etapem jest przeciwdziałanie szokowi-reakcje obronne. Stadium odporności obejmuje przystosowanie się do stresujących czynników; trzecie stadium - wyczerpania - jest elementem końcowym reakcji obronnej wobec stresu i cechuje się wycieńczeniem organizmu i zaburzeniem fizjologicznych reakcji obronnych (Selye, 1963, s )

Skutki stresu  Według Reykowskiego, stres może oddziaływać na organizm w trzech wymiarach, wywołując zmiany niespecyficzne, specyficzne oraz w sferze ekspresji emocjonalnej (Reykowski, 1966, s. 35). Zmiany niespecyficzne powodują między innymi pobudzenie organizmu oraz mobilizację, przyczyniając się do umożliwienia wykorzystania wszystkich zasobów ustroju.

Skutki stresu  Jest to tak zwany eustres, będący fazą korzystną stresu, motywującą organizm do walki z zagrożeniem lub ucieczki przed nim (Zimbardo, Johnson, McCain, 2010, s. 151).  W przypadku braku możliwości walki ze stresem, pojawiają się problemy z pamięcią, z logicznym myśleniem, w ocenie swojej sytuacji, spostrzeganiem, oznaczające stres dezorganizujący, czyli dystres (Lewicki, 1972, s ).

Literatura  Kulmatycki L., Lekcja relaksacji, Wyd. Akademii Wychowania Fizycznego, Wrocław  Lewicki A., Psychologia kliniczna, PWN, Warszawa  Łosiak W., Psychologia stresu, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa  Oniszczenko W., Stres to brzmi groźnie, PWSiP, Warszawa  Reber A.S., Słownik psychologii, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa  Reykowski J., Funkcjonowanie osobowości w warunkach stresu psychologicznego, PWN, Warszawa  Selye H., Stres życia, PZWL, Warszawa  Selye H., Stres okiełznany, PWN, Warszawa  Sęk H., Wprowadzenie do psychologii klinicznej, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa  Strelau J. (red.), Psychologia, t. 3, GWP, Gdańsk  Terelak W., Stres psychologiczny, OW BRANTA, Bydgoszcz  Zimbardo P., Johnson R., McCain V., Psychologia, PWN, Warszawa 2010.

 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ