CYWILIZACYJNE OSIĄGNIĘCIA KULTURY GRECKIEJ 1.Periodyzacja – okresy archaiczny i klasyczny 2.Wierzenia, religia, święta 3.Filozofia 4.Igrzyska panhelleńskie

PERIODYZACJA DZIEJÓW KULTURY GRECKIEJ EPOKI ARCHAICZNA ok. 800 – ok. 480 p.n.e. KLASYCZNA ok.480 – ok.338 p.n.e.

EPOKA ARCHAICZNA  pismo ( przejęte od Fenicjan)  epika – poematy Homera  liryka  sympozjony  dramat  igrzyska panhelleńskie ( Olimpia)  porządki architektoniczne ( dorycki i joński)  Początki filozofii ( jońska filozofia przyrody) HOMER

EPOKA KLASYCZNA  szczytowy rozwój greckiej tragedii i komedii  określenie kanonu rzeźby  architektoniczny porządek koryncki  rozkwit retoryki  rozkwit filozofii  narodziny greckiej historiografii

CHECHY RELIGII GRECKIEJ  Politeizm – wiara w wielu bogów  Antropomorfizm – ludzka postać i charakter ( jedynie Mojra- Przeznaczenie nie miała postaci ludzkiej)  Bogowie byli nieśmiertelni i piękni  Bóstwa nie były wszechmocne, każdy posiadał władzę w określonej sferze działania i musiał się liczyć z innymi bogami  Hierarchiczność bóstw( choć nie znaczyło to o randze boga w poszczególnych państwach), często ze sobą skłóconych  Brak „świętych ksiąg” i klasy kapłańskiej( kult religijny sprawowali wyznaczeni urzędnicy lub ojcowie rodzin  Siedzibą bogów była góra Olimp  Między światem bogów i ludzi umieszczali Grecy całe mnóstwo bóstw niższego rzędu: drzewa zamieszkiwały nimfy zwane driadami źródła – najady ukwiecone łąki – lemoniady  Ze związku bogów i Ziemianek rodzili się tzw. herosi HERAKLES

BOGOWIE OLIMPIJSCY narodziła się z piany morskiej zroszonej krwią Uranosa bogini miłości zmysłowej i piękna główne ośrodki kultu: Cypr, Azja Mniejsza, Ateny AFRODYTA

APOLLON bóg obrzędów oczyszczających, wróżbiarstwa patron młodzieży i opiekun sztuk chronił ludzi przed złem, chorobami, jednocześnie przypisywano mu zsyłanie zaraz i powodowanie nagłej śmierci główne ośrodki kultu: zasięg ogólnogrecki, ważniejszymi ośrodkami były Olimpia i Delfy( siedziba wyroczni)

ARES bóg krwawej wojny i szału wojennego ogarniającego walczących na polu bitwy podczas wojen towarzyszyli mu synowie: Fotos(Strach) i Deimos (Trwoga) oraz córka lub siostra, Eros (Niezgoda)

ARTEMIDA Córka Zeusa i Latony Bogini łowów Jej atrybutami były łuk i strzały, a ulubionym zwierzęciem łania Kult w Sparcie, Arkadii, świątynia w Efezie uważana za jeden z cudów świata

ATENA narodziła się z głowy Zeusa początkowo była boginią władców i pałaców monarszych później opiekunka miast(główne bóstwo Aten) patronka mądrości, małżeństw, wojny sprawiedliwej, strategii i podstępów wojennych główne ośrodki kultu: Ateny

DEMETER bogini ziemi uprawnej, zbóż i życia osiadłego uczestnicy misteriów ku czci Demeter uzyskiwali pewność szczęśliwego życia po śmierci główny ośrodek kultu: Eleusis

DIONIZOS bóg wina i ekstazy religijnej opiekun wegetacji roślin uroczystości ku jego czci (Dionizje) były najważniejszym świętem Aten

HADES bóg świata zmarłych i podziemi, uważany za surowego i bezlitosnego główne ośrodki kultu: nie miał własnego kultu ani świątyń

HEFAJSTOS pierwotnie bóg ognia opiekun kowalstwa, rzemieślników wykuł m.in. zbroję Achillesa, pioruny Zeusa, wóz Heliosa, strzały dla Erosa głownie ośrodki kultu: wyspa Lemnos

HERA siostra i małżonka Zeusa patronowała małżeństwu, wierności małżeńskiej, kobietom zamężnym główne ośrodki kultu: Argos

HESTIA siostra Zeusa i Hery opiekunka ogniska domowego, podróżnych, nowożeńców i sierot była najłagodniejsza z bogów ( nigdy nie brała udziału w sporach)

HERMES opiekun dróg, podróżnych, wychowania młodzieży męskiej posłaniec bogów i przewodnik dusz do świata zmarłych uważany za bóstwo płodności i opiekun pasterzy i złodziei główne ośrodki kultu: czczony głownie w gimnazjach męskich

POSEJDON sprawował władzę nad morzami patron żeglarzy i rybaków

ZEUS bóg zjawisk atmosferycznych opiekun rodziny i państwa poręczyciel przysiąg i układów główne ośrodki kultu: Olimpia i Dodona

FILOZOFIA FILOZOFIA – filo” miłuję” i sofia: „mądrość” proces - zbliżania się ku mądrości, droga prowadząca ku mądrości. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania: czym jest świat i jak powstał czym są bogowie i ludzie na czym polega cnota jak powinno się postępować w życiu prywatnym i publicznym

Szkoła Ateńska Rafael Santi, 1509–10

droga, która wiedzie do "Prawdy poprzez Rozum".

Gł ó wne działy filozofii: W starożytnej Grecji wyłoniły się – uprawiane do dziś – główne działy filozofii:

Logika (gr. λόγος, logos - rozum) – nauka o sposobach poprawnego myśleniagr.

Estetyka (gr. aisthetikos - dosł. 'dotyczący poznania zmysłowego', ale też 'wrażliwy') – nauka o pięknie i przeżyciach z nim związanych.

Etyka (z gr. ἦ θος ethos - "zwyczaj") – nauka o ludzkich obyczajach, o dobru i złu.gr

Metafizyka (gr. τα μετα τα φυσικά ta meta ta physika – "to, co po fizyce/ponad fizyką„) – nauka o pierwszych zasadach, podstawach bytu.gr.

Psychologia (od gr. ψυχή psyche = dusza, i λόγος logos = słowo, myśl, rozumowanie) – nauka o duszy (dziś odrębny dział nauki).gr Grecka litera Psi jest symbolem psychologii

SZKOŁA JOŃSKA pramaterią jest woda; wysnuł ten wniosek na podstawie potocznych obserwacji, według których woda jest ośrodkiem życia, z wody wywodzi się życie, a dzięki temu, że zmienia stany skupienia - występuje w każdej formie Tales z Miletu r. p.n.e.

Słynne myśli Talesa „Panujący sam sobą kieruje”. „Pamiętaj o przyjaciołach obecnych i nieobecnych”. „Nie wahaj się sprzyjać rodzicom”.

SZKOŁA JOŃSKA Pratworzywem z którego zbudowano świat jest powietrze Anaksymenes

SZKOŁA JOŃSKA uznał ogień za zasadę świata, bo dynamika tego żywiołu odzwierciedla obraz świata – uważał, że istotą świata jest ruch – zmienność rzeczy i zjawisk - był prekursorem dialektyki - walka przeciwieństw powoduje rozwój świata - "panta rei" – wszystko płynie, gdyż nie ma trwałych rzeczy - nic nie zdarza się dwa razy - wszystko ulega ciągłej zmianie Heraklit z Efezu

Słynne myśli Heraklita: „Niepodobna wejść dwa razy do tej samej rzeki”. „Ukryte piękno jest lepsze od jawnego”. „Bogiem człowieka jest jego charakter”.

SZKOŁA JOŃSKA Podstawą istnienia natury jest ciągły ruch materialnych, niepodzielnych i wiecznych cząsteczek(atomów), których połączenie daje w efekcie różnorodne substancje. Głosił etyczny postulat zachowania umiaru. Demokryt z Abdery

Słynne myśli Demokryta: „Prosta droga jest najlepsza”. „Słowo jest tylko cieniem czynu”. „Kto nikogo nie kocha, sam niczyjej nie zazna miłości”.

SOFIŚCI „ Człowiek jest miarą wszechrzeczy” wszystkie sądy są subiektywne, zależne od potrzeb jednostki (relatywizm) „ każdemu twierdzeniu można przedstawić równie uzasadnione twierdzenie z nim sprzeczne” – nie ma jedynej, obiektywnej prawdy ( sceptycyzm) Protagoras z Abdery

Sokrates (469–399 p.n.e.) - wybitna umysłowość - w oczach przeciętnego Ateńczyka zwykły dziwak - w młodości rzeźbiarz - szybko porzucił ten zawód i zajął się bezpłatną uliczną działalnością jako nauczyciel - oskarżony przez władze o herezję, demoralizację młodzieży, krzewienie ateizmu - skazany na śmierć przez wypicie cykuty - ogromne poczucie wolności w głoszeniu własnych poglądów - w mowie obrończej jego oskarżyciele stali się oskarżonymi

- jego poglądy upowszechnił Platon (dialogi filozoficzne) - jego zdaniem cnota jest dobrem bezwzględnym, a jej istotą jest poznanie – wiedza - uświadomienie sobie własnej niewiedzy jest początkiem wędrówki człowieka ku szczęściu i zdobyciu wiedzy - uczył ludzi myślenia i dedukcji, aby dojść do prawdy - drogą dialogu doprowadzał do ostatecznych wniosków

Słynne myśli Sokratesa: „Poznaj samego siebie”. „Pierwszym warunkiem szczęścia jest rozsądek”. „Błąd jest przywilejem filozofów, tylko głupcy nie mylą się nigdy”.

Śmierć Sokratesa (filozof zmarł rozmawiając z uczniami), J.L. Davida

CYNICY Konieczność wyrzeczenia się wszelkich dóbr materialnych i życie zgodne z naturą Diogenes z Synopy

Diogenes, Rafael Santi

Platon (427 – 347 p.n.e.) - znawca i twórca liryki, malarstwa, muzyki - założył Akademię zwaną Platońską, która przetrwała do VI w.n.e. - wyznawał pogląd o harmonii ducha i ciała - twórca systemu idealistycznego - badał swym intelektem idee oraz cienie idei - uważał świat postrzegany zmysłami za niestały i zmienny (względność świata)

idea państwa (teoria państwa idealnego – doskonałego) - ludzie mniej rozwinięci intelektualnie muszą podlegać tym, którzy posiadają wiedzę - na czele państwa winni stanąć filozofowie, którym podlegają wojownicy, zaś trzecią warstwę społeczną stanowią kupcy, rzemieślnicy i rolnicy - poetów należy wypędzić z państwa, gdyż jako zbyt zmienni w uczuciach mogliby doprowadzić do jego upadku - demokracja sprzyja anarchii

Słynne myśli Platona: „ Miłość dąży do tworzenia w pięknie”. „Najważniejszy w każdym działaniu jest początek”. „Demokracja prowadzi do dyktatury”

Platon i Arystoteles – fragment fresku Szkoła ateńska Rafaela Santi

Arystoteles (384–322 p.n.e.) - zdobył gruntowne wykształcenie w Akademii Platona - zajmował się - metafizyką - psychologią - teorią literatury - logiką - historią naturalną zwierząt - fizyką (przyrodą) - określał istotę szczęścia (eudajmonizm) - w życiu należy kierować się: - cnotą - prawością - rozumem

- ważnymi cnotami są przyjaźń oraz sprawiedliwość - przedmiotem poznania jest realne istnienie rzeczywistości - stworzył koncepcję człowieka jako istoty społecznej - przekształcił i usystematyzował teorię idei Platona

Słynne myśli Arystotelesa: „Przyjacielem mi Plato, drogi Sokrates, ale jeszcze droższa prawda”. „Kto kocha mity, jest w jakimś stopniu filozofem”. „Nie poznamy prawdy, nie znając przyczyny”.

Pitagoras (572 p.n.e p.n.e.) liczby niewymierne, słynne twierdzenie Pitagorasa, system filozoficzny zwany pitagoreizmem czy twierdzenie równoległych.

a2+b2=c2 Jeśli trójkąt jest prostokątny, to suma kwadratów długości przyprostokątnych jest równa kwadratowi przeciwprostokątnej.

Słynne myśli Pitagorasa: „Liczba jest istotą wszystkich rzeczy”. „Nie łatwo iść przez życie kilkoma drogami jednocześnie” „Natura jest wszędzie taka sama”.

HISTORIOGRAFIA Historiografia (z gr. Historia + grapho – pisać) – dział piśmiennictwa, obejmujący gatunki historyczne. Historiografia to inaczej określenie całokształtu pracy historyka razem z jej rezultatem, czyli produkcją dziejopisarską. Klio – muza historii

HERODOT, Herodotos z Halikarnasu (ok. 485-ok. 425 p.n.e.), Autor wiekopomnego dzieła historycznego pt. Dzieje (Historiai1)), w którym przedstawił historię wojen grecko- perskich (do bitwy pod Platejami) jako przejawy odwiecznego konfliktu między Europą a Azją. Oprócz faktów politycznych podał szereg wiadomości dotyczących życia i obyczajów mieszkańców. W dziele jego widać zaczątki krytyki historycznej. Herodot zastanawiał się nad wiarygodnością źródeł, w przypadku istnienia kilku wersji tego samego wydarzenia podawał je wszystkie, sąd o nich pozostawiając najczęściej czytelnikowi, uznawał wprawdzie wiadomości zawarte w mitach, odrzucił jednak element cudowności. Był człowiekiem głęboko religijnym i wierzył, że bogowie karzą za zbrodnie i kierują biegiem historii. Popiersie Herodota, Palazzo Massimo alle Terme, Rzym „Ojciec historiografii” jako pierwszy odszedł od mitycznego i bajkowego przedstawiania dziejów. Od pisarza zajmującego się badaniem dziejów oczekiwał obiektywizmu i prawdy o przeszłości.

Herodot, fragment Dziejów „Herodot z Halikarnasu przedstawia tu wyniki swoich badań, żeby ani dzieje ludzkości z biegiem czasu nie zatarły się w pamięci, ani wielkie i podziwu godne dzieła, jakich bądź Grecy, bądź barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały bez echa, między innymi szczególnie wyjaśniając, dlaczego oni ze sobą walczyli” 1. Jaki główny cel stawiał swemu pisarstwu Herodot? 2. Kto w dziele Herodota jest podmiotem narracji historycznej?. O czym to świadczy? 3. O którym etapie badania historycznego wspomniał w cytowanym tekście Herodot?

TUKIDYDES ok. 460 p.n.e. - zmarł między p.n.e.) Główne dzieło – „Wojna peloponeska” odrzuca wiarę w interwencję bogów w bieg dziejów; jego zdaniem historią kierują ludzie zgodnie ze swoimi interesami, których ujawnienie należy do zadań historyka. Zasługą Tukidydesa jest stworzenie zasad krytyki źródeł. Tukidydes pierwszy potraktował historię jako naukę, która powinna dostarczyć obiektywnych wiadomości o przeszłości. Dążenie do ujmowania opisywanych wypadków w ich związku przyczynowym oraz krytyczny stosunek do wykorzystywanych źródeł

Tukidydes, fragment „Wojny peloponeskiej” „Jednakże nie zbłądziłby ten, kto na podstawie wyżej przytoczonych dowodów nabrał przekonania, że właśnie tak było, jak to przedstawiłem, i nie powinien ufać poetom, którzy wyolbrzymiali przeszłość, ani też […] [dawniejszym pisarzom], którzy przedstawiali w sposób raczej interesujący niż prawdziwy. Są to bowiem rzeczy niedające się udowodnić i takie, z których wiele zostało z czasem przeniesionych między baśnie. Słuszne byłoby tedy mniemanie, że osiągnąłem, opierając się na oczywistych dowodach, rezultaty wystarczające[…]. Jeśli chodzi o słuchaczy, to dzieło moje, pozbawione baśni, wyda im się może mniej interesujące, lecz wystarczy mi, że jeśli uznają je za pożyteczne ci, którzy będą chcieli poznać dokładnie przeszłość i wyrobić sobie sąd o takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze zwykłą koleją spraw ludzkich mogą zajść w przyszłości. Dzieło moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a nie utworem dla chwilowego popisu” 1.Co, według Tukidydesa, odróżnia narrację historyczną od dzieła literackiego? 2.Jaką rolę, według Tukidydesa, powinny odgrywać w życiu ludzkim dzieła historyczne

IGRZYSKA SPORTOWE Igrzyska panhelleńskie – organizowane dla wszystkich Hellenów, w ośrodkach religijnych o szczególnym znaczeniu dla wszystkich Greków: w Olimpii ( od 776 r. p.n.e.) ku czci Zeusa w Delfach ku czci Apollona Pytyjskiego na Przesmyku Korynckim ku czci Posejdona w Nemei na Peloponezie ku czci Zeusa

Krótka historia igrzysk Pierwsze starożytne igrzyska olimpijskie odbyły się w 776 roku p.n.e. W roku 393 zostały zakazane przez cesarza Teodozjusza I Wielkiego, gdyż uznał je za przejaw kultu bogów pogańskich. Przywrócono je dopiero w 1896 roku n.e. Odtąd nie odbyły się tylko trzy razy: w 1916 roku z powodu I wojny światowej, w 1940 i w 1944 z powodu II wojny światowej.

KONKURENCJE - bieg na 1 stadion (analogiczny do dzisiejszego bieg na 200m) – zawodnicy na tym dystansie najwyższą szybkość: do 15 olimpiady biegali w luźnych strojach, później nago, start ułatwiały im kamienne progi. - bieg na 2 stadiony ( współczesne 400m) – bieg ten odbywał się wzdłuż stadiony i z powrotem, wymagał od zawodnika poza szybkością także zwrotności. - bieg długi – dystans tego biegu mógł być równy od 7 do 24 długości stadionu; powstanie tych biegów związane było z szybkimi posłańcami, których zadaniem było przenoszenie ważnych wiadomości ( najsłynniejszy z nich był ten, który przyniósł do Aten wiadomość o zwycięstwie pod Maratonem w 490 r.p.n.e nad Persami) - pięciobój (pentatlon) składał się z biegu, skoku w dal, rzutu dyskiem, rzutu oszczepem i zapasów, wymagał od zawodnika wysokiej wszechstronnej sprawności, dlatego był bardzo ceniony - pięściarstwo – było uprawiane już w czasach achajskich, o czym nadmienia w swoich poematach Homer, zawodnicy – Pięściarze używali specjalnych psaków skórzanych chroniących ręce, walki odbywały się na otwartej przestrzeni, bez przerw aż do rozstrzygnięcia - wyścigi rydwanów – wyścigowe rydwany były dwukołowe, miały po obu stronach zabezpieczenia, nagrodę za zwyciestwo otrzymywał nie „kierowca”, lecz właściciel koni ( podobie jak w wyścigach konnych) - bieg hoplitów – początkowo biegi te odbywały się w pełnym uzbrojeniu, później zrezygnowano kolejno z nagolannic i włóczni i zawodnik biegł już tylko z tarczą – konkurencja ta stopniowo swój właściwy charakter. - pankration – połączenie zapasów z pięściarstwem, jedna z najcięższych konkurencji olimpijskich

Dzień pierwszy Wszyscy zawodnicy uczestniczyli w obrzędach ku czci Zeusa i przysięgali wraz z ojcem i swymi braćmi i siostrami, że będą walczyć uczciwie. Każdy składał przysięgę, że nie dopuści się żadnego oszustwa na zawodach, co potwierdzało drugą przysięgą, w której mówili, że ściśle przykładali się do ćwiczeń przez poprzednie 10 miesięcy. Zaprzysięgani byli również sędziowie

Dzień drugi Rano rozgrywane były wyścigi rydwanów na hipodromie, natomiast po południu rozgrywany był pentatlon czyli pięciobój składający się z następujących konkurencji: bieg, skok w dal, rzut dyskiem i oszczepem oraz zapasy

Dzień trzeci O poranku ponownie składano ofiary Zeusowi, ze 100 wołów, natomiast popołudniu odbywały się biegi chłopców

Dzień czwarty W tym dniu rozgrywane były zawody, w których celem było wykazanie się odwagą i wytrwałością - zapasy, boks, pankration, wyścigi w pełnym uzbrojeniu

Dzień piąty Rozdanie nagród i zakończenie igrzysk olimpijskich. Zwycięzcy otrzymywali w nagrodę w Olimpii wieniec z gałązek drzewa oliwnego ( laurowego w Delfach), cieszyli się ponadto wielką sławą. W ich rodzinnych miastach wielokrotnym zwycięzcom stawiano pomniki i honorowano na różne sposoby, np. pisząc na ich cześć pieśni, wiersze

Znaczenie igrzysk  Utrwalały wśród Greków przekonanie, że mimo toczących się sporów, nadal pozostają ludem o wspólnych korzeniach, języku, tradycji i kulturze.  Wierzono, że szczęście człowieka zależy od dobrej kondycji fizycznej.  Igrzyska dostarczały rozrywki.