Projekt własny na przedmiot: Współczesne kierunki modernizacji w dydaktyce na etapie wczesnoszkolnym Opracowanie: Agnieszka Ziomkowska, Aleksandra Zając, Katarzyna Socha, Monika Turek. II r., II°, gr. II, studia stacjonarne

„Poziom edukacji zależy w znacznym stopniu od poziomu szkół wyższych i jakości kształcenia, ale w głównej mierze od samych przyszłych nauczycieli – ich kultury pedagogicznej i kompetencji.” [Muchacka 2006, s. 10]

 kompetencja (łac. competentia) - zdolność i gotowość podmiotu do wykonania zadań na oczekiwanym poziomie. Kompetencja powstaje w wyniku zintegrowania wiedzy, dużej liczby drobnych umiejętności sprawności w dokonywaniu wartościowań. Bywa uważana za rezultat procesu kształcenia [Kwiatkowska 2008, s. 35].  kompetencja - zakres uprawnień do wykonywania zawodu, często utożsamiany z kwalifikacjami [Muchacka, Szymański 2008, s. 42].  Według W. Okonia, kompetencja to zdolność do osobistej samorealizacji” stanowiąca podstawowy warunek wychowania (kształcenia). Przyjmuje się, że kompetencja jest rezultatem procesu uczenia się. Mówi się przy tym o wielu różnych rodzajach kompetencji, np. kompetencjach komunikacyjnych (językowych), dydaktycznych, zawodowych – w tym także o kompetencjach nauczycielskich [Okoń 1998, s. 175].

 kompetencja nauczyciela – szczególna jego właściwość, wyrażająca się w demonstrowaniu na wyznaczonym przez społeczne standardy poziomie, umiejętności adekwatnego zachowania się, w świadomości potrzeby i konsekwencji takiego właśnie zachowania oraz w przyjmowaniu na siebie odpowiedzialności za nie. [Czerepaniak-Walczak 1997, s. 89]  kompetencje nauczyciela - kwalifikacje, czyli wiadomości i umiejętności niezbędne do efektywnego wykonywania tego zawodu. Są to: zdolność i gotowość do wykonywania określonych zadań dydaktyczno-wychowawczych, umiejętność realizacji zadań sprawnie i skutecznie, radzenia sobie z problemami, właściwego zachowania się, postawy racjonalności i odpowiedzialności w realizacji swoich powinności praw. [Moroz 2005, s. 24]

Komisja Europejska opracowała w Brukseli w czerwcu 2005 roku pakiet kompetencji, którymi musi legitymować się nauczyciel. Wyróżnione przez Komisję kompetencje dotyczą z jednej strony:  procesu nauczania (tutaj warto przytoczyć umiejętności współdziałania z rodzinami i środowiskiem uczniów, rozwiązywania problemów, tworzenia własnych programów nauczania, zachęcania uczniów do rozwoju),  kształtowania postaw i motywacji uczniów (tu na uwagę zasługuje kształtowanie w uczniach postaw przedsiębiorczych, otwartości na zasoby informacyjne, nauka komunikacji i współdziałania z innymi ludźmi oraz znalezienie miejsca dla tych kompetencji w programach nauczania). [Bębas, s. 31]

Rodzaje kompetencji nauczycielskich na każdym szczeblu edukacji obejmują przede wszystkim umiejętności radzenia sobie w tym świecie. [Walenda 2009, s.535] [Moroz 2005, s.24]

 konstrukcyjny – umiejętność projektowania i konstruowania programów kształcenia, które stymulują i wspierają rozwój uczniów;  komunikacyjny – pozyskiwanie i przekształcanie informacji w procesie kształcenia oraz wchodzenie z uczniami w relacje rzeczowe i osobowe;  organizacyjny – właściwa organizacja czynności poznawczych i działań praktycznych uczniów;  badawczy – badania w działaniu (action researches), czyli badania w praktycznie zorientowanej dydaktyce. [Moroz 2005, s ]

1) Etap wzorców metodycznych, 2) Etap krytycznej refleksji, 3) Etap samokontroli 4) Etap twórczy. [Moroz 2005, s. 131]

1) kompetencje, 2) cechy osobowości, 3) społeczne funkcjonowanie.

 zorientowane na rozwój osobowości (Personality Teacher Education),  kładące nacisk na społeczne funkcjonowanie nauczycieli (Sociological Teacher Education)  przesuwające akcent w kierunku kształcenia pedagogicznych i merytorycznych kompetencji nauczyciela (Competency Based Teacher Education) [Moroz 2005, s. 131]

a) merytoryczno-metodyczne:  zdolności,  fachowość i identyfikacja zawodowa, autokreacja,  inspiracje i poszukiwanie,  krytyczna refleksja, autorefleksja, doskonalenie się i dokształcanie; b) metodyczno-organizacyjne:  nauczanie,  nowatorstwo pedagogiczne (innowacyjność),  umiejętności organizatorskie,  czynności kontrolno-oceniające,  autoocena; c) społeczno-kulturotwórcze:  poznawanie wychowanka,  partnerstwo,  rozumienie i socjalizacja,  komunikatywność,  czynne uczestnictwo w kulturze oraz społecznym działaniu.

 aspekt międzynarodowy,  wielokulturowy i globalny  aspekt informacyjny.

Współcześnie w kompetencjach silniej akcentuje się kształtowanie indywidualności i podmiotowości nauczyciela oraz godzenie w jego osobowości takich sprzecznych interesów i wartości, jak: - honorowanie zastanej tradycji kulturowej i jednocześnie przezwyciężanie jej obciążeń, - podporządkowanie i szacunek dla władzy zwierzchniej i jednocześnie wybijanie się na własną autonomię i samodzielność, - przestrzeganie w pracy standardowych norm wymagań i jednocześnie stosowanie kryteriów własnych, związanych ze stymulowaniem i wspieraniem rozwoju uczniów, - kierowanie się własnymi prawdami, wiedzą oraz doświadczeniem i jednocześnie gotowość do ich porzucenia jako zdezaktualizowanych, - posługiwanie się własnym obrazem świata i jednocześnie tworzenie zmodyfikowanych obrazów w układzie: konstrukcja – dekonstrukcja – rekonstrukcja nowych obrazów.

- orientacja na odtwarzanie znaczeń w zastanej kulturze symbolicznej i jednocześnie gotowość do projektowania znaczeń w kulturze przez siebie tworzonej, - otwartość na nowe odkrycia naukowe w różnych dziedzinach nauk przyrodniczych i społecznych i jednocześnie podejmowanie prób ich wdrożenia w edukacji szkolnej, - odwoływanie się równocześnie do dyscypliny i swobody metodycznej, rygoryzmu aksjologicznego w sferze wartości samoistnych i relatywizmu w sferze wartości niesamoistnych, indywidualizmu i kolektywizmu, centralizmu w określaniu wymagań i jednocześnie ich zróżnicowania w odniesieniu do poszczególnych uczniów, opisu i wyjaśnienia zjawisk oraz ich interpretacji i rozumienia, - przyswajanie wiedzy w szkole i jednocześnie jej konstruowanie, - rozwijanie racjonalności myślenia i jednocześnie stymulowanie myślenia narracyjnego, - łączenie działalności normatywnej z instrumentalną, -odwoływanie się do dorobku nauk pedagogicznych i jednocześnie otwartość na nowe idee edukacyjne. [Moroz 2005, s. 129].

 Dotyczą one zarówno wiedzy szczegółowej z nauczanego przedmiotu, jak i wiedzy ogólnej. Warunkiem nauczania jest dobre opanowanie wiedzy, którą przekazuje nauczyciel. Ponadto dydaktyk powinien potrafić w razie potrzeby odwołać się do bardziej szczegółowej wiedzy niż ta omawiana w czasie lekcji oraz przedstawić dane zagadnienie w szerszym kontekście, np. w odwołaniu do pokrewnych dyscyplin naukowych.  Znaczenie wiedzy przedmiotowej dla pracy nauczyciela jest powszechnie doceniane i bezsporne. Ważne, by nauczyciel sam rozumiał przedstawiane zjawiska i wiedział, że są one zgodne z prawdą, a także zawsze sprawdzał wiarygodność przekazywanych informacji. Nauczyciel ponosi pełną odpowiedzialność za przekazywaną przez siebie wiedzę.

Ponadto nauczyciel, który chce prowadzić zajęcia w sposób niestereotypowy, przeciwdziałający de faworyzacji, powinien posiadać poniższe cechy osobowości i określone umiejętności m.in. Takie jak:  autonomia i niezależność,  wysoka samoocena, równowaga,  samoświadomość, realistyczna ocena siebie samego połączona ze zrozumieniem istoty swojej roli zawodowej,  tolerancja, unikanie stereotypowego myślenia i działania,  entuzjazm i aktywność,  optymizm i poczucie humoru,  takt i dyskrecja,

 dojrzałość emocjonalna, empatia, wrażliwość, zdolność rozumienia problemów uczniów,  zdolność motywowania uczniów i oddziaływania na nich,  odporność na stres i umiejętność radzenia sobie z nim,  twórcze myślenie i rozwiązywanie problemów,  zaufanie do innych osób,  autentyzm w zachowaniu,  cierpliwość i opanowanie,  elastyczność,  życzliwość,  samodyscyplina,  umiejętność diagnozowania,  wysoka inteligencja i kultura języka,  demokratyczny styl kierowania grupą,

 Bardzo istotne w pracy nauczyciela jest dążenie do mobilności, a ponadto otwartość na osoby z innych kultur i dążenie do współistnienia z nimi. Ułatwia to znajomość języków obcych, do której zobligowany jest nauczyciel; umożliwi mu ona podróże edukacyjne oraz nauczanie osób pochodzących z różnych kręgów kulturowych. Jakiego nauczyciela można nazwać mobilnym? Według M. Schratza mobilny nauczyciel powinien znać więcej niż jeden język obcy – znajomość języków jest więc jednym z wyznaczników mobilności. Nadto mobilny nauczyciel powinien dążyć do integracji europejskiej oraz do wymiany doświadczeń z nauczycielami z innych państw, a także do umożliwiania organizowania wymiany międzynarodowej uczniów w trakcie nauki. [Bębas, s. 31]

Ważny element w pracy pedagogicznej to autorytet. Autorytet może być budowany na różnych podstawach. Do najważniejszych typów autorytetu należą: 1. Autorytet wewnętrzny:  Oparty na doświadczeniu zawodowym;  Oparty na zaufaniu i kontaktach w codziennych relacjach – np. relacja między wychowawcą i wychowankami w czasie wyjazdu klasowego; 2. Autorytet zewnętrzny:  Pochodzący z nominacji – wynikający z uznania dla sprawowanej funkcji;  Autorytet pochodzący z władzy – wynikający ze sprawowania zwierzchnictwa nad innymi.

 R. Kwiecińska mówi: nie można myśleć o nabytych kompetencjach nauczyciela jako o kompetencjach w postaci finalnej. W związku z niepowtarzalnością praktyki muszą one ciągle stawać się. Są kształtowane w trakcie procesu określonego jako „rozwój zawodowy”.” [Kwiecińska 2000, s. 27]  Autorka podkreśla również, że zawód nauczycielski należy do tych profesji, w których nie da się określić finalnej postaci kwalifikacji. Rozwój wpisuje się w zawód, jest jego stałą cechą.” [Kwiatkowska 2008, s. 205]

 Bębas S, Nowoczesny nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej. Projekt pn. „Najlepsze programy praktyk pedagogicznych kluczem do profesjonalnego kształcenia nauczycieli” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.  Bogaj A., Dróżka W., Proces stawania się nauczycielem, Wyd. Wszechnica Świętokrzyska, Kielce  Czerepaniak-Walczak M., Aspekty i źródła profesjonalnej refleksji nauczyciela, Wydawnictwo „Edytor” s. c., Toruń  Gnitecki J. (red.), Konstruowanie programów autorskich stymulujących i wspierających rozwój, Wydawnictwo Naukowe PTP, Poznań  Hurło L., Klus-Stańska D., Łojko M. (red.), Paradygmaty współczesnej dydaktyki, Wyd. Impuls, Kraków  Kwiatkowska H, Pedeutologia, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa  Kwiecińska R., Rozum czy serce? Postawy wobec zawodu nauczycielskiego studentów uczelni pedagogicznej, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2000.

 Moroz H., Rozwój zawodowy nauczyciela, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków  Muchacka B., Kształcenie nauczycieli przyszłej szkoły, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków  Muchacka B., Szymański M. (red.), Nauczyciel w świecie współczesnym, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków  Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa Strony internetowe:  Muszkieta R., Ocenianie osiągnięć uczniów przez nauczycieli wychowania fizycznego [w:] dostęp dn r.,  Dereń E., Nauczyciel – zawód czy misja i powołanie? [w:] --zawod-czy-misja-i-powolanie, dostęp dn r.