Historia roweru Rower (pierwotne nazwy: welocyped, bicykl – i podobnie nazywany jest w większości nowożytnych języków europejskich; obecna polska nazwa pochodzi od brytyjskiej firmy Rover, która dawniej produkowała rowery) – pojazd napędzany siłą mięśni osoby nim kierującej przy pomocy przekładni mechanicznej, wprawianej w ruch (najczęściej) nogami. Opis ogólny: Typowy współczesny rower klasyczny jest jednośladem dwukołowym. Ramy roweru wykonuje się ze stali zwykłych lub stopowych, stopów aluminium lub kompozytów. Układ jezdny roweru to koła (zwykle) szprychowe i ogumienie pneumatyczne. Napęd jest przekazywany przez układ napędowy roweru, którym przeważnie jest przekładnia łańcuchowa i system zmiany przełożeń (przerzutka zewnętrzna, przerzucającą łańcuch na koła łańcuchowe o różnych ilościach zębów lub wewnętrzna, znajdującą się w piaście). Bywają również modele z napędem przekazywanym wałkiem Cardana. Hamulce: mogą być nożne, działające przy kręceniu pedałami w tył (tzw. torpedo lub hamulce zintegrowane z przerzutką wewnętrzną). Najpopularniejsze są jednak działające na obręcz mechaniczne, lub (rzadziej) hydrauliczne, hamulce ręczne (hamulce szczękowe, hamulce V-brake). Coraz popularniejsze w rowerach są hamulce tarczowe. Obecnie często (oprócz rowerów szosowych) stosuje się w rowerach amortyzację przedniego, jak i tylnego koła.

Pierwsze kroki Historia roweru zaczyna się w czasach antycznych. Wizerunki pojazdów, które mogą być uznawane za "przodków" dzisiejszego roweru obecne są na reliefach odnalezionych na terenie starożytnego Egiptu i Babilonii. Zanim rower osiągnął swoją dzisiejszą formę, przebył długą drogę rozwoju, począwszy od etapu prymitywnej "maszyny do biegania". Pierwszymi nowożytnymi przodkami roweru były pojazdy, w których jeździec poruszał się odpychając się nogami od ziemi. Po raz pierwszy pojawiły się pod koniec XVIII wieku w Paryżu, a ich wynalazcą był Francuz de Sivrac. Pojazdy tego typu wykonane były z drewna, składały się z dwóch kół połączonych żerdzią, na której umocowane było siedzenie. Biorąc pod uwagę stan ówczesnych dróg wygoda podczas jazdy musiała pozostawiać wiele do życzenia. Pojazd nie zachwycał również funkcjonalnością, przedni widelec był nieruchomy, więc w przypadku chęci zmiany kierunku jazdy "kierowca" był zmuszony do zejścia na ziemię i ustawiania maszyny w odpowiednim kątem. Wehikuł ten nie nadawał się zbytnio do podjazdów, a w szczególności do zjazdów, podczas których "kierowca", uzbrojony jedynie we własne buty jako hamulce, tracił kontrolę nad rozpędzającym się pojazdem. Jeździec podczas jazdy wyglądał jak gdyby biegł, stąd nazwa pojazdu - " maszyna do biegania". Maszyna ta nie zyskała sobie zbyt wielu zwolenników, jednak odegrała istotną rolę w historii rozwoju roweru, gdyż kolejni inżynierowie bazowali na jej formie i wprowadzali ulepszenia. Istotnych zmian w konstrukcji "maszyny do biegania" dokonał w 1816 r. Niemiec Karl von Drais de Sauerbrun. Jego ulepszenie polegało na zastosowaniu obrotowego widelca przedniego, połączonego z kierownicą, umożliwiającego skręcanie bez konieczności zsiadania z pojazdu, co znacznie poprawiło komfort jazdy. Oryginalny egzemplarz, nazwany przez autora - od jego nazwiska - "draisine", czyli po polsku drezyna, zachował się do dziś i można go oglądać w muzeum miejskim w Karlsruhe. Drezyna ważyła początkowo ok. 45 kg i pozwalała osiągnąć prędkość ok. 10 km/h. W następnych modelach udało się zmniejszyć wagę do ok. 20 kg, dzięki czemu prędkość wzrosła do ok. 15 km/h. Drais opatentował swoją konstrukcję, zajął się jej produkcją i udoskonalaniem. Stworzył uruchamiany linką hamulec oraz siodełko z regulacją wysokości. Konstrukcja Draisa zyskała sobie sporą popularność, również w Anglii, głównie za sprawą Dennisa Johnsona, który rozpoczął produkcję drezyn.

Maszyna do biegania

Pierwszy napęd W 1839 r. Szkot Kirkpatrick MacMillan opracował pojazd z mechanizmem napędowym, dzięki czemu nie było potrzeby odpychania się od ziemi podczas jazdy. Mechanizm skonstruowany był z dwóch pionowych prętów, przymocowanych wahliwie do kierownicy, połączonych przymocowanymi przegubowo prętami z korbami osadzonymi na piaście tylnego koła. Poprzez naprzemienne ruchy nogami do przodu i do tył, pojazd był wprawiany w ruch. W 1842 r. MacMillan przejechał, liczącą 229 km trasę z Courthill do Glasgow i z powrotem, na której osiągnął średnią prędkość ok. 13 km/h. Autor owego wynalazku jest również sprawcą pierwszego odnotowanego wypadku rowerowego, na swoim pojeździe potrącił dziecko, za co musiał zapłacić 5 szylingów. Wynalazek MacMillana nie zyskał sobie jednak wielkiej popularności.

Rower Macmillana

Czas pedałów Dalszy rozwój jednośladów miał miejsce we Francji, gdzie za sprawą Pierre'a Michaux i jego syna Ernesta rozpoczęła się era roweru wysokiego. W 1861 r. stworzyli oni mechanizm korbowy umieszczony na piaście przedniego koła. Jeździec wprawiał pojazd w ruch, obracając pedałami. Pojazd Michaux, zwany welocypedem, różnił się od swoich poprzedników również materiałami, z których został wykonany: drewniana żerdź została zastąpiona stalowymi prętami, siodło było mocowane do sprężystego pręta, co miało łagodzić wstrząsy podczas jazdy. Koła pozostały drewniane, lecz zostały opasane obręczą wykonaną ze stali. Ponieważ nie wymyślono jeszcze mechanizmu napędowego z przełożeniami, aby uzyskać większą prędkość, podczas szybkiej jazdy nawet powyżej 30 km/h, zaczęto zwiększać przednie koło, natomiast tylne zmniejszać, aby poprawić stabilność pojazdu. Prowadziło to do dysproporcji w wymiarach kół, przednie było czterokrotnie większe od tylniego. Ten typ roweru został nazwany bicyklem. Niestety jazda na bicyklach była niewygodna i niebezpieczna, gdyż rowerzysta siedział na nie małej wysokości i nader często z niej spadał. Wkrótce wprowadzono zmianę w produkcji i sposobie mocowania szprych do piasty. Grube, drewniane szprychy zostały zastąpione przez cienkie i metalowe. Zamiast mocowania promienistego zaczęto stosować styczne, a sąsiednie szprychy były skierowane w przeciwne strony. Układ ten, stosowany do dziś, zmniejszył nacisk na szprychy i pozwolił uniknąć wyboczeń.

Rower Michaux

Łańcuch, ogumienie i przekładnia Niemal pół wieku po MacMillanie, w 1879 r. Anglik Harry John Lawson ponownie skonstruował rower z napędem na tylnie koło, przekazywanym za pomocą łańcucha. Lawson nie zmniejszył jednak rozmiaru kół, czego dokonał John Starley. Zmienił on konstrukcję, tak aby koła były jednakowej wielkości, a rama była w kształcie czworokąta i w 1885 r. rozpoczął produkcję pojazdu pod nazwą "Rover", która przyjęła się w Polsce na określenie tego typu pojazdu. Następnym krokiem na drodze rozwoju roweru stało się wprowadzenie pneumatycznego ogumienia, zamiast dotychczas stosowanych gum pełnych. Dokonał tego w 1888 r., pochodzący z Belfastu, weterynarz John Dunlop. Jego wynalazek zwiększył znacznie komfort jazdy i pozwolił na uzyskiwanie większych prędkości. Współcześnie znane i cały czas stosowane torpedo - czyli wolnobiegowa piasta została wprowadzona na rynek przez firmę Fichtel & Sachs w 1900 roku. W 1902 r. James Archer oraz Henry Sturmey stworzyli przekładnie, umożliwiającą zmianę biegów podczas jazdy. Początkowo dwu-, a później trzybiegowa przerzutka, przesuwająca łańcuch z jednego trybu na inny, była montowana na tylnej piaście Konstrukcja Starleya oraz wynalazki Dunlopa, Archera i Sturmey doprowadziły do powstania roweru, uważanego za prototyp współczesnego. Ustabilizowała się zasadniczo konstrukcja roweru. Rozpoczął się złoty wiek w historii roweru. Zasadnicza idea roweru nie uległa już zmianie. Dalszy rozwój dokonywał się poprzez systematyczne usprawnianie konstrukcji m.in.: zmiany umiejscowienia siodełka, zmiany wykorzystywanych w produkcji materiałów, w celu zmniejszenia wagi pojazdu oraz usprawnianiu mechanizmów oraz wprowadzaniu nowych m.in.: amortyzatorów czy też hamulców tarczowych. Rower stał się jednym z najpopularniejszych środków komunikacji.

Rower Gendrona

Górski epizod Pierwsza namiastka roweru górskiego powstała już w 1933 roku, kiedy to Ignaz Schwinn opracował model topornego, ciężkiego roweru na grubych oponach i z płaską kierownicą. Schwinn Excelsior był używany do praktycznych celów - jako maszyna do przewożenia przedmiotów codziennego użytku. Gary Fisher Prawdziwym początkiem są jednak lata siedemdziesiąte. Kiedy władze zakazały jazdy motocyklami po zboczu stromej góry Mount Tamalpais (znanej także jako Mount Tam) w okręgu Marin (Marin County) w Kalifornii w USA ze względu na zły wpływ na środowisko, młodzi ludzie postanowili zjeżdżać na rowerach. Rowery - zazwyczaj mocne Schwinny Excelsior - były wwożone na górę na pace ciężarówki. O tego momentu sprawy potoczyły się szybkim biegiem. Rosnąca popularność nowego sportu wymuszała coraz to nowe przeróbki i poprawki oryginalnego "klunkera" (z ang. clunker - klekot, grat, rzęch)) - bo też tak zwano ten rodzaj roweru. Problemów było wiele - począwszy od gotującego się smaru w łożyskach, rozgrzewających się hamulcach nożnych (torpedo), aż po niemożność wjazdu na górę o własnych siłach. To Gary Fisher - czołowy kolarz przełajowy - uznawany obecnie za "ojca" kolarstwa górskiego zastosował przerzutkę, kciukowe manetki biegów oraz regulowanej wysokości wspornik podsiodłowy, który umożliwiał regulację wysokości siodełka w zależności czy rowerzysta jechał pod górę, czy z góry. Następnie Joe Breeze - konstruktor ram - postanowił przerobić geometrię roweru Schwinn Exc Schwinn Excelsior 1948 r. elsior tak, aby zmniejszyć jej ciężar. W rowerze zastosowano 15-biegową przekładnię, hamulce cantilever oraz używane w motorach kierownice i dźwignie hamulców. To już był prawdziwy rower górski. Fabrykę rowerów górskich z prawdziwego zdarzenia założyli w 1979 roku Tom Ritchey, Gary Fisher i Charlie Kelly. Produkowali oni wyłącznie rowery górskie - "MountainBikes", które następnie nazwano "Fisher MountainBikes", a potem "Gary Fisher Bicycles". Ponieważ każdy z założycieli miał inną wizję robienia biznesu, trzej założyciele w 1984 roku rozeszeli się. Gary Fischer chciał popularyzować ten sport i robić rowery dla wszystkich. Charlie Kelly miał wizję produkowania najlepszych rowerów na świecie - w małych seriach i oczywiście drogich. Charlie Kelly ostatecznie wycofał się z rowerowego biznesu. W 1980 roku zastosowano obręcze aluminiowe, zamiast stalowych, co wydatnie obniżyło wagę roweru. Pierwszym seryjnie produkowanym rowerem był od 1981 roku Specialized Stumpjumper w cenie 750 dolarów, produkowany przez Mike'a Sinyarda - producenta rowerów z San Jose w Kaliforni, a skonstruowany przez Tima Neena. Kolejny duży krok w rozwoju roweru górskiego to rok 1982. Dwie japońskie firmy Shimano i SunTour zaprezentowały kompletne grup osprzętu do MTB (łańcuch, kaseta (zębatki), korbowód, piasty, hamulce). Dzięki temu produkcja rowerów była prostsza i tańsza. Co dziesiąty kupowany w USA w 1983 r. rower należał do nowej kategorii MTB, a w roku 1989 sprzedaż stanowiła 70 procent amerykańskiego rynku. Podobny boom nastąpił także w Europie.

Schwinn Excelsior 1937 r.

Schwinn Excelsior 1948 r.

Rower w Polsce Rower w Polsce pojawił się stosunkowo wcześnie. Od 1886 r. działało Warszawskie Towarzystwo Cyklistów, grupujące początkowo miłośników bicykla, a następnie rowerów. Jak już wcześniej pisaliśmy nazwa "rower" w polskim języku została zapożyczona od marki rowerów "Rover" produkowanych w Anglii w 1885 roku przez Johna Starleya. Pierwszą produkcję rowerów w Polsce rozpoczęto w 1917 roku w zakładzie F.Zawadzkiego. Słowo produkcja jest nieco na wyrost - w pierwszym roku złożono 17 sztuk. W latach trzydziestych było to już 60 sztuk dziennie. Wkrótce powstały dalsze wytwórnie prywatne: Kamińskiego, Lipińskiego, Wahrena i innych. W 1929 roku powstała Państwowa Wytwórnia Uzbrojenia w Warszawie, która podjęła się produkcji rowerów marki "Łucznik" na skalę przemysłową. Zakład ten w sezonie wytwarzał do 5000 rowerów miesięcznie, podczas gdy pozostałe wytwórnie prywatne osiągały do 6000 szt, rocznie. Sumaryczna roczna produkcja w tym okresie to 80.000 szt. rocznie. Po II Wojnie Światowej wznowiono państwową produkcję rowerów w oparciu o dotychczasowe prywatne wytwórnie. W roku 1945 sprzedano 4000 sztuk.

Wagant

Rower nie zawsze wyglądał tak jak teraz

Bicykl Bicykl – rodzaj roweru dwukołowego, z wielkim przednim kołem i małym tylnym. Konstrukcja przedniego koła o tak dużej średnicy była możliwa dopiero po patencie Jamesa Starleya i Williama Huntera w 1869 na koło z drutowymi szprychami, pracującymi na rozciąganie. Przed wynalezieniem przekładni łańcuchowej pedały roweru umocowane były bezpośrednio do przedniego koła. Dla uzyskania większej prędkości jazdy powiększano jego średnicę, nawet do 2 m. Naturalnym ograniczeniem rozmiarów tego koła była długość nóg kierowcy, który musiał dosięgnąć pedałów.

Bicykl

Rower składany Rower składany – (składak) rower, o zmniejszonych rozmiarach, który można łatwo jeszcze zmniejszyć na czas transportowania lub przechowywania. Zmniejszenie rozmiarów uzyskuje się poprzez stosowanie kół o mniejszej średnicy, mniejszej ramie, składanie obejmuje zwykle obniżanie kierownicy i siodełka oraz składanie ramy czasami. Większość rowerów składanych posiada współcześnie, niewielkie, 14–24-calowe koła, można je błyskawicznie złożyć do rozmiarów walizki, co umożliwia ich łatwe transportowanie nawet w bardzo zatłoczonych środkach transportu publicznego. Są szczególnie popularne w wielkich aglomeracjach miejskich (zwłaszcza w Londynie, Nowym Jorku i Tokio) jako pojazd, służący do krótkich przejazdów od stacji metra do domu i miejsca pracy. Większość tych rowerów bazuje na konstrukcji legendarnego "Bromptona", roweru zaprojektowanego w 1975 r. przez Anglika, Andrew Ritchie. Oprócz składanych rowerów miejskich, wielu producentów sprzedaje też składane rowery najrozmaitszych typów – poczynając od składanych rowerów górskich, przez rowery do zastosowań dla wojska i służb specjalnych (ze słynnym "Paratrooperem" na czele), a kończąc na składanych "Holendrach" a nawet kolarskich rowerach szosowych. Oprócz podstawowej zalety roweru składanego – czyli możliwości jego szybkiego złożenia i rozłożenia, rower ten zwykle posiada kilka wad, które powodują, że nie jest on zbyt popularny: jest cięższy od analogicznych rowerów nieskładanych jest mniej trwały dobrej jakości rowery składane są dość drogie złej jakości rowery składane są niebezpieczne w użyciu a ich składanie jest bardzo kłopotliwe.

Początki roweru składanego: Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstał pierwszy rower składany. Według holenderskiej encyklopedii rowerów z 1967 r. (Geschiedenis van de fiets, Alkmaar, 1967) pierwsza dobrze udokumentowana konstrukcja roweru "świadomie składanego", powstała w 1900 r. dla potrzeb armii holenderskiej. Był to rower na bazie tradycyjnego roweru miejskiego (tzw. "holendra"), który posiadał łatwe do rozmontowania koła, kierownicę i siodełko oraz zawias na głównej ramie, umożliwiający zmniejszenie jej rozmiarów mniej więcej o połowę. Na podobnych rowerach jeździły też (i nadal jeżdżą) oddziały rowerowe armii szwajcarskiej, oraz posługiwali się nimi żołnierze niemieccy, francuscy i brytyjscy w czasie I wojny światowej. Rowery składane, ze względu na wysoką cenę, nie przyjęły się w zastosowaniach cywilnych, aż do lat 50. XX w. Dopiero w połowie lat 50. firma Bickerton wypuściła na rynek rower składany na kołach 18-calowych, który stał się dość popularny w Wielkiej Brytanii. Po sukcesie tego modelu, w latach 60. XX w. znalazł on wielu naśladowców na całym świecie, w tym w Polsce (seria rowerów Wigry). Rowery te posiadały jednak dość prymitywną konstrukcję, były ciężkie, a ich składanie było bardzo kłopotliwe, gdyż wiązało się odkręcaniem przy pomocy kluczy kilku śrub blokujących zawias na ramie. Sytuacja zmieniła się dopiero w 1975, kiedy to Adrew Riche wyeliminował większość wad Bickertona. Zmniejszył on rozmiar kół do "dziecinnego rozmiaru" 16 cali, skonstruował zawias uchylny, który można złożyć "jednym ruchem" bez konieczności stosowania narzędzi i tak skonstruował ramę, siodełko i kierownicę, że po złożeniu cały rower przyjmuje kształt niewielkiej walizki. Powstał w ten sposób rower o nazwie "Brompton", który jest produkowany do dzisiaj i na którym wzoruje się większość współczesnych producentów miejskich rowerów składanych. Brompton stał się w latach 70. i 80. XX w. bardzo popularny w Londynie, Tokio, Nowym Jorku i innych wielkich metropoliach, zwłaszcza na Dalekim Wschodzie. Jego popularność zmniejszyło dopiero rozpowszechnienie się mody na deskorolki i rolki, z pomocą których w jeszcze prostszy sposób można realizować krótkie podróże od przystanków i stacji transportu publicznego, do miejsc docelowych w miastach. Rowery składane znalazły jednak w latach 80. i 90. XX w. kolejną niszę rynkową – właścicieli jachtów i przyczep kempingowych, którzy używają ich w wakacje do odbywania krótkich podróży wokół kempingów i przystani jachtowych. Kilku producentów samochodów, (m.in Mercedes, Porsche, BMW, Renault) oferuje też nabywcom nowych samochodów, konstruowane przez siebie wysokiej jakości rowery składane, "idealnie dopasowane" do rozmiarów i kształtu bagażników samochodowych, najczęściej bezpłatnie w ramach akcji promocyjnych. Największym producentem rowerów składanych są jednak obecnie firmy z Tajwanu – zwłaszcza Giant, Dahon i Montague, która swoje korzenie ma USA w mieście Cambridge, MA. Dahon posiada całą paletę modeli rowerów składanych – od miejskich i dziecięcych po rowery szosowe. Z kolei Montague jest producentem pełnowymiarowych składanych rowerów górskich i miejskich.

Legendarny Brompton

Prezentację wykonała uczennica kl. iia.