Wpływ rolnictwa na skażenie wód Polski Konferencja dla doradców Radom 12 czerwca

Zmiany w strukturze użytkowania gruntów rolnych w Polsce Za A.Rutkowska 2011 Udział gospodarstw według liczby posiadaczy Udział gospodarstw według posiadanej powierzchni gruntów gospodarstwa w klasie powierzchni hektarów 2

Zmiana powierzchni gruntów ornych w Polsce 3

Zmiana powierzchni głównych upraw w Polsce od 2000 r. Zboża Ziemniaki 4

Pszenica Żyto Jęczmień Pszenżyto Zmiana plonów zbóż w Polsce od 1996r. 5

Zużycie nawozów w rolnictwie polskim w latach 1996 – 2008 GUS 2008, Środki produkcji w rolnictwie w latach ) A.Rutkowska

Efektywność nawożenia azotem jest wysoka i dla umiarkowanych dawek azotu wynosi: kg ziarna zbóż, kg zielonej masy kukurydzy, kg korzeni buraka cukrowego, kg korzeni buraka pastewnego, kg zielonej masy traw w uprawie polowej, 4-15 kg nasion rzepaku, kg bulw ziemniaka 7

„ W przeliczeniu na 1 ha UR zużycie NPK wyniosło 132,6 kg (dla porównania Niemcy zużywają około 140 kg, Holendrzy ponad 200 kg, Czesi 115 kg, Francuzi 120 kg, Litwini 125 kg, a Rumuni niespełna 30 kg), jednak w kraju występuje duże zróżnicowane regionalnie. Największe zużycie NPK odnotowano w województwie opolskim – 197,9 kg, najniższe natomiast w podkarpackim – 66,1 kg. W strukturze zużycia największy był udział nawozów: azotowych (53,3%), nawozy potasowe stanowiły 25,1%, fosforowe – 21,6%. Widoczne jest również zjawisko zróżnicowania w stosowaniu wapnowania gleb w poszczególnych województwach, np. w woj. opolskim zużycie nawozów wapniowych wyniosło 100,4 CaO na 1 ha użytków rolnych, podczas gdy w woj. małopolskim 7,7 kg [Środki , Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej ]. 8

9 CENY SKŁADNIKÓW I/II 2012 (średnia dla NPK 1:0.4:1 = 3,7 zł) składnik % Nazwa nawozu Cena PLN za 1t Cena kg składnika NP2O5P2O5 K2OK2OMgO 34 saletra amonowa1 4504,26 15 saletra wapniowa1 4309,53 20 siarczan amonu8004,00 46 mocznik1 7103,72 27 saletrzak CAN1 3104,85 32 RSM ,69 20 superfosfat prosty9954,98 40 superfosfat wzbogacony1 7504,38 60 sól potasowa2 0303,38 40 Kamex1 5203,80 50 siarczan potasu2 5205, Polidap2 5503, Polifoska , Polifoska , Yara Mila1 8705, Tarnogran1 3053, Lubofos ,88 25Kizeryt gran1 5506,20 115Magnesia7004, Patentkali1 9004,75 16WapMag (27%CaO)4502,81 15 WapnoMg 45%CaO+15%MgO 2501,67 NAJTAŃSZY SKŁADNIK Średnia cena dla NPK 1:0,4:13,69

Jak zwiększać efektywność nawożenia ? 1.Gleba, podtrzymywanie żyzności - struktura - zasobność w próchnicę - głębokość warstwy penetrowanej przez korzenie - zdolność buforowa 2. Woda 3. Precyzyjny rozkład poziomy nawozów 4. Nawożenie według potrzeb 5. Likwidacja błędów nawozowych 6. Precyzyjne dawki 10

11

12 pHFOSFORPOTASMAGNEZ w KClwapnowaniemgzasobnośćmgzasobnośćmgzasobność 7,5zbędne22b.wysoka8,2niska13,2b.wysoka 7,2zbędne19,4wysoka10niska12b.wysoka 7,1zbędne32,6b.wysoka19,5wysoka15,6b.wysoka 6,7zbędne13,8średnia17,2wysoka17,3b.wysoka 7,2zbędne51,9b.wysoka18,3wysoka17,3b.wysoka GOSPODARSTWO I GOSPODARSTWO II pHFOSFORPOTASMAGNEZ w KClwapnowaniemgzasobnośćmgzasobnośćmgzasobność 3,9konieczne8,9niska6,2niska2,9niska 4,3konieczne23,3b.wysoka14średnia5 4konieczne7,5niska6,7niska3,5średnia 4,8potrzebne7niska11,7średnia7,8b.wysoka 4,4konieczne7,9niska4,7b.niska4średnia

Monitoring azotu jako potencjalnym źródle zanieczyszczenia Jako kraj członkowski UE Polska jest zobowiązana do wyznaczenia stref zagrożonych zanieczyszczeniem wód i prowadzenia działań ograniczających zanieczyszczenie wód azotanami pochodzenia rolniczego Dyrektywa Azotanowa 1991 r. [Council Directive 1991] dotyczy jakości wód pitnych. Zakłada, że głównym sprawcą zanieczyszczenia tych wód jest rolnictwo. Za dopuszczalne stężenie azotanów w wodzie pitnej uznaje 50 mg NO 3, co odpowiada 11,3 mg N-NO 3 w 1 dm 3 wody (na podstawie wcześniejszych zaleceń WHO (World Health Organization) Realizacja zaleceń Dyrektywy Azotanowej spoczywa na Krajowym Zarządzie Gospodarki Wodnej HELCOM – Program ochrony Bałtyku – zakłada redukcję ładunku azotu i fosforu z obszaru Polski 13

System monitoringu Liczba punktów w gminie zależnie od obsady DJP < 40 DJP/100 ha UR – 1 pkt DJP/ 100 ha UR – 2 pkt >80 DJP/100 ha – 3 pkt Punkty monitoringu są zlokalizowane przy pomocy GPS 14

Stężenia azotanów w wodach w 2009 roku Wiosna Jesień 15

Stężenie azotanów w wodach wiosną a straty N min z gleby w okresie zimy Straty N min z gleby 16

17

Pow. Bałtyku ok. 0,415 mln km 2 Pow. zlewiska ok. 1,72 mln km 2 14 krajów 85 mln mieszkańców Głębokość – m Głębia Landsort m 18

Ukształtowanie (rys. lewy) i pokrycie/zagospodarowanie terenu (rys. prawy) (źródło: HELCOM, 2005) 19

Udział terenów zagospodarowanych rolniczo – gruntów ornych (rys. lewy) i łąk i pastwisk (rys. prawy) (źródło: HELCOM, 2005) 20

Gęstość zaludnienia w zlewisku Bałtyku (źródło: Helcom 2005) 21

Antropopresja składników biogenicznych (N i P) w Polsce i w innych krajach EU: - zużycie składników w nawozach mineralnych i naturalnych - bilans składników - efektywność wykorzystania - ocena jakości wody Ocena wielkości zrzutów składników biogenicznych z Polski i innych krajów: - ładunki składników biogenicznych w ilościach bezwzględnych - jednostkowe ładunki składników biogenicznych - na mieszkańca, na ha, na km 2, etc. 22

Zużycie nawozów azotowych w 2009 r. w wybranych krajach UE (obliczenia własne na podstawie danych EFMA 2008) Za J.Igras,

Zużycie azotu na 1 mieszkańca w wybranych krajach UE (obliczenia własne na podstawie danych EFMA 2008) Za J.Igras,

Zużycie nawozów azotowych na wyprodukowanie 100 kg ziarna zbóż w wybranych krajach UE w 2007 roku Za J.Igras,

Zużycie azotu w nawozach mineralnych i naturalnych (lewa oś) oraz udział azotu z nawozów naturalnych w ogólnym zużyciu składnika (prawa oś) w województwach w 2008 roku (źródło: J.Igras ) 26

Porównanie sald bilansu azotu w wybranych krajach UE w okresie 10 lat (opracowanie autorów na podstawie danych OECD) 27

Województwo Wartości elementów bilansu azotu (N) Efektywność wykorzyst. N (odpływ/dopływ) (%) tys. t N nadwyżka jedn. w kg N·ha -1 UR dopływodpływsaldo Kujawsko-pomorskie KJP 177,485,891,686,348,4 Wielkopolskie WKP 298,0146,3151,785,349,1 Łódzkie LOD 154,772,482,475,546,8 Warmińsko-maz. WAM 132,972,360,663,054,4 Lubuskie LBS 55,526,029,562,946,8 Pomorskie POM 96,052,543,657,654,6 Mazowieckie MAZ 255,1139,3115,854,954,6 Opolskie OPL 78,650,428,250,564,1 Zachodniopomorskie ZPM 104,658,046,750,255,4 Lubelskie LUB 168,895,173,648,456,4 Świętokrzyskie SWK 61,634,826,848,156,5 Śląskie SLK 51,631,320,345,360,6 Podlaskie POD 138,091,346,742,166,1 Dolnośląskie DLS 106,869,137,640,164,8 Małopolskie MPL 67,948,119,728,770,9 Podkarpackie PDK 60,644,116,522,472,8 Polska POL 2008,11116,7891,456,755,6 28

Procentowy udział powierzchni ogólnej, gruntów rolnych, lasów i ludności w ogólnych wartościach dla zlewni Bałtyku (opracowanie własne na podstawie danych HELCOM 2004) 29

Całkowity odpływ związków azotu z terytorium Polski do Bałtyku w latach 1994 – 2007 mision of nitrogen (opracowanie własne na podstawie danych HELCOM 2004) 30

Jednostkowe - na 1 ha i 1 mieszkańca, ładunki azotu odprowadzone do Bałtyku w 2005 roku (źródło: HELCOM Indicator Fact Sheets 2007) 31

Lata Dopływ związków azotuDopływ związków fosforu tys. ton N kg N na osobę Per capita 1) kg N ∙ km 2 2) tys. ton P kg P ∙ osobę per capita kg P ∙ km – , ,90, ,774608,860,2328 Dopływ związków azotu i fosforu rzekami do morza Bałtyckiego z terytorium Polski, średnio w okresach 3 letnich 1) liczba mieszkańców 38,2 mln, 2) powierzchnia ogółem 313 tys. km 2, 1 km 2 = 100 ha 32

Emisja składników biogennych do głównych zlewni polskich - azot N Opady atmosf. Spływ powierz. Melioracje Erozja Wody gruntowe Źródła punkt. Miasta Opady atmosf. Spływ powierz. Melioracje Erozja Wody gruntowe Źródła punkt. Miasta 33

Opady atmosf. Spływ powierz. Melioracje Erozja Wody gruntowe Źródła punkt. Miasta Opady atmosf. Spływ powierz. Melioracje Erozja Wody gruntowe Źródła punkt. Miasta Emisja składników biogennych do głównych zlewni polskich - fosfor P 34

Dziękuję 35