POPULARYZACJA NAJNOWSZEJ WIEDZY EKONOMICZNEJ WŚRÓD LUDZI MŁODYCH MATERIAŁY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ ŚREDNICH dr Joanna Dzionek-Kozłowska dr hab. Rafał Matera.

Prezentacja na temat: "POPULARYZACJA NAJNOWSZEJ WIEDZY EKONOMICZNEJ WŚRÓD LUDZI MŁODYCH MATERIAŁY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ ŚREDNICH dr Joanna Dzionek-Kozłowska dr hab. Rafał Matera."— Zapis prezentacji:

1 POPULARYZACJA NAJNOWSZEJ WIEDZY EKONOMICZNEJ WŚRÓD LUDZI MŁODYCH MATERIAŁY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ ŚREDNICH dr Joanna Dzionek-Kozłowska dr hab. Rafał Matera Katedra Historii Myśli Ekonomicznej i Historii Gospodarczej Uniwersytet Łódzki

2 PLAN PREZENTACJI: 1.Krótka historia Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii. 2.Wybory Akademii. Kontrowersje. Tandemy i tercety. 3.Polityka, prawo, historia u wybranych Noblistów w dziedzinie nauk ekonomicznych. 4.Resumé. Wykorzystanie historii gospodarczej przez Noblistów. 5.Resumé. Zróżnicowany stosunek do polityki gospodarczej. 6.Resumé. Nobliści na temat prawa i instytucji.

3 NAGRODA BANKU SZWECJI W NAUKACH EKONOMICZNYCH IMIENIA ALFREDA NOBLA – UFUNDOWANA W 1968 R., PRZYZNAWANA OD 1969 R. Riksbank [Bank Centralny Szwecji]

4 KRÓLEWSKA SZWEDZKA AKADEMIA NAUK I TRYB WYBORU LAUREATÓW

5 STATYSTYKA „NOBLOWSKA” Z DZIEDZINY NAUK EKONOMICZNYCH: -przyznana 47 razy (1969-2015); -przyznana 76 laureatom: 24 razy jednej osobie; 17 razy dwóm osobom; 6 razy 3 osobom; -najstarszy laureat – 90 lat (L. Hurwicz), najmłodszy – 51 lat (K. Arrow); -ponad 70% laureatów pochodzi(ło) ze Stanów Zjednoczonych; -blisko 80% laureatów związanych z uczelniami amerykańskimi; -najwięcej laureatów afiliowanych jest przy University of Chicago oraz Princeton i Yale; -wartość nagrody to ok. 10 mln koron ≈ 1,5 mln USD (czyli ok. 25% mniej niż zwycięstwo Radwańskiej w turnieju MASTERS)

6 KRYTERIA I TENDENCJE PRZY PRZYZNAWANIU NAGRODY: NOMINALNE [na papierze] nagroda jest przyznawana za: - Szczególnie ważny wkład w rozwój nauk ekonomicznych; - Pokazanie różnorodności poglądów; - Oddanie pierwszeństwa odkryciom. REALNE: -Przewaga ekonomistów o profilu formalistycznym; -Przewaga laureatów zajmujących się makroekonomią; -Poszukiwanie złotego środka, dominacja eklektyzmu, bez podejmowania ryzyka.

7 1969Ragnar Frisch, Jan Tinbergen1970Paul Samuelson 1971Simon Kuznets1972John R. Hicks, Kenneth Arrow 1973Wassily Leontief1974Gunnar Myrdal, F.A. von Hayek 1975Leonid Kantorovich, Tjalling Koopmans1976Milton Friedman 1977Bertil Ohlin, James Meade1978Herbert A. Simon 1979Theodore W. Schultz, W. Arthur Lewis1980Lawrence Klein 1981James Tobin1982George Stigler 1983Gerard Debreu1984J. Richard Stone 1985Franco Modigliani1986James Buchanan 1987Robert Solow1988Maurice Allais 1989Trygve Haavelmo1990H. Markowitz, M. Miller, W. Sharpe 1991Ronald H. Coase1992Gary Becker 1993Robert W. Fogel, Douglass C. North1994John Harsanyi, J.F. Nash Jr., R. Selten 1995Robert Lucas1996William Vickrey, James A. Mirrlees 1997Robert C. Merton, Myron Scholes1998Amartya K. Sen 1999Robert A. Mundell2000James J. Heckman, Daniel L. McFadden 2001G.A. Akerlof, A.M. Spence, Joseph E. Stiglitz2002Daniel Kahneman, Vernom L. Smith 2003Robert F. Engle III, Clive W.J. Granger2004Finn E. Kydland, Edwart C. Prescott 2005Robert J. Aumann, Thomas C. Schelling2006Edmund S. Phelps 2007L. Hurwicz, E.S. Maskin, R.B. Myerson2008Paul Krugman 2009Elinor Ostrom, Oliver Williamson2010P. Diamond, D. Mortensen, Ch. Pissarides 2011Thomas Sargent, Christopher Sims2012Alvin Roth, Lloyd Shapley 2013E. Fama, L.P. Hansen, R. Shiller2014Jean Tirole 2015Angus Deaton2016Nasi faworyci

8 Ranking najbardziej popularnych laureatów (uzasadnienie): 1.Angus Deaton (2015, nowy laureat, zainteresowania badawcze dotyczące zdrowia, szczęścia, nierówności) 2.John Nash (1994, popularyzacja w filmie „Piękny umysł”) 3.Amartya Sen (1998, zainteresowania badawcze dotyczące edukacji, nierówności; jedyny przedstawiciel krajów rozwijających się) 4.Daniel Kahneman (2002, psychologia, autor bestsellera „Pułapki myślenia”) 5.Elinor Ostrom (2009, jedyna uhonorowana kobieta) 6.Jean Tirole (2014, nowy laureat, kwestie działania monopoli) 7.Friedrich August von Hayek (1974, guru liberałów) 8.Milton Friedman (1976, guru monetarystów, popularyzacja wiedzy, wspomagał polityków amerykańskich) 9.Herbert Simon (1978, działanie w organizacjach, zarządzanie) 10.Robert Shiller (2013, nowy laureat, analiza cen akcji, rodzaje ryzyka) KOPALNIA WIEDZY: HTTP://WWW.NOBELPRIZE.ORG/NOBEL_PRIZES/ECONOMIC-SCIENCES/

9 ROK 1974 GUNNAR KARL MYRDAL (1898-1987): “TEORIA EKONOMII A KRAJE GOSPODARCZO NIEROZWINIĘTE” “BOGATE I BIEDNE REGIONY: DROGA DO ŚWIATOWEGO DOBROBYTU” “DRAMAT AZJI. BADANIA NAD UBÓSTWEM NARODÓW” Nobel w rodzinie: Gunnar i Alva

10 PRZEWODNIA MYŚL MYRDALA: Teoria rozwoju w kontekście historycznym: Główna hipoteza: nierówności ekonomiczne między krajami rozwiniętymi a słabo rozwiniętymi wzrastają. Główną przyczyną tych nierówności jest wolny rynek. Działania organizacji międzynarodowych zabezpiecza przed większymi nierównościami. Koncepcja integracji (znaczenie prawa): Rozróżnienie na integrację narodową i międzynarodową. Integracja jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym, które uwzględnia nie tylko elementy gospodarcze, społeczne, polityczne, ale też powiązania prawne i związki kulturowe.

11 ROK 1974 FRIEDRICH AUGUST VON HAYEK (1899-1992) „DROGA DO ZNIEWOLENIA”; „INDYWIDUALIZM I PORZĄDEK EKONOMICZNY”; „KONSTYTUCJA WOLNOŚCI”

12 PRZEWODNIA MYŚL HAYEKA: Guru neoliberalizmu: wolność jest źródłem postępu i siłą fundamentalną tworzenia kultury/cywilizacji. Polityka gospodarcza: państwo (rząd), które dąży do ograniczenia ekonomicznych dysproporcji musi interweniować w procesy rynkowe i regulować ceny. Kiedy zasady wolnego rynku są zaburzone, państwo dobrobytu może zmienić się w system zniewolenia.

13 ROK 1976 MILTON FRIEDMAN (1912-2006) „KAPITAŁ I WOLNOŚĆ” „HISTORIA MONETARNA STANÓW ZJEDNOCZONYCH, 1867-1960” (Z ANNĄ SCHWARTZ); „WOLNY WYBÓR” (Z ŻONĄ ROSE FRIEDMAN) ROSE I MILTON

14 MYŚL FRIEDMANA: Polityka gospodarcza (zasada nadrzędna): najważniejszym zadaniem państwa jest kontrola zasobów pieniądza. Money matters. Friedman wyróżniał sztukę ekonomii, która w dużym stopniu przypomina politykę rozumianą jako umiejętność perswazji. Tłumaczył, że polega ona „(...) na zdolności osądzania, które z poszczególnych uogólnień ekonomicznych przyczyniają się najbardziej do zrozumienia określonego zbioru wydarzeń”. Ponadto Friedman definiował dalej politykę ekonomii „(...) jako sztukę przekonywania ogółu społeczeństwa lub decydentów politycznych do stosowania określonych środków politycznych” (Snowdon, Vane, Wynarczyk 1998: 188).

15 wolny rynek gwarantem EFEKTYWNOŚCI gospodarowania i NAJLEPSZEGO ZASPOKOJENIA POTRZEB JEDNOSTKI Założenia: najwyższą wartością jest WOLNOŚĆ JEDNOSTKI KONCEPCJA PAŃSTWA MINIMALNEGO ZAKRES DZIAŁANIA RZĄDU MUSI BYĆ OGRANICZONY DECENTRALIZACJA WŁADZY zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego + dostarczanie dóbr publicznych FRIEDMAN O ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE: LIBERALIZM GOSPODARCZY

16 FRIEDMANOWSKA KRYTYKA IDEI „PAŃSTWA DOBROBYTU” Programy realizowane w celu wcielenia w życie tej idei są: NIESKUTECZNE (nie prowadzą do rozwiązania problemów społecznych) a ich efektem jest gigantyczne MARNOTRAWSTWO ŚRODKÓW PUBLICZNYCH GENERUJĄ CAŁY SZEREG NOWYCH PROBLEMÓW Generalną przyczyną fiaska tej koncepcji jest rozerwanie naturalnej relacji pomiędzy świadczeniobiorcą (np. pacjentem) a świadczeniodawcą (np. lekarzem). Pomiędzy nimi pojawia się bowiem urzędnik państwowy. Główne problemy to: (1) brak mechanizmów skutecznej kontroli jakości usług (2) brak bodźców do efektywnego wykorzystania środków

17 DEREGULACJA PRYWATYZACJA ORGANICZENIE WYDATKÓW SOCJALNYCH ORGANICZENIE SUBWENCJI RZĄDOWYCH WNIOSKI FRIEDMANA:

18 ROK 1995 ROBERT LUCAS JR. (UR. 1937) „RACJONALNE OCZEKIWANIA I PRAKTYKA EKONOMETRYCZNA” Wszystkie aktualne informacje są wykorzystywane przez ludzi do formułowania oczekiwań w stosunku do przyszłych zmian ekonomicznych. Wolny rynek jest najefektywniejszym narzędziem alokacji dóbr, zasobów i informacji.

19 KONSEKWENCJE ROZWAŻAŃ LUCASA DLA POLITYKI GOSPODARCZEJ: TEZA O NIESKUTECZNOŚCI POLITYKI GOSPODARCZEJ wezwanie do całkowitego odejścia od polityki dyskrecjonalnej i przestawienie się na stosowanie jednoznacznie określonych, jasnych reguł Na dłuższą metę polityka rządu nie ma wpływu na gospodarkę, a jej wpływ w okresie krótkim jest zależny od tego, czy działania rządu są oczekiwane przez ludzi, czy nie. Polityka zwalczania inflacji będzie miała niższe koszty (wskaźnik poświęcenia), jeśli podmioty gospodarcze uwzględnią ją w swoich oczekiwaniach.

20 ROK 2004 EDWARD PRESCOTT (UR. 1937) & FINN KYDLAND (UR. 1943) TEORIA REALNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO Dla wyjaśnienia cyklicznych wahań koniunktury gospodarczej najważniejsze znaczenie mają CZYNNIKI REALNE, a uwzględnienie czynników monetarnych (pieniężnych) niemal nie ma znaczenia dla wyjaśnienia fluktuacji gospodarczych

21 NIESTABILNOŚĆ GOSPODARKI efektem OPTYMALNYCH REAKCJI racjonalnych podmiotów gospodarczych na zmiany warunków Przeciwnie, to WSZELKIE PRÓBY STABILIZOWANIA GOSPODARKI SĄ SZKODLIWE, bo to one właśnie prowadzą do obniżenia poziomu dobrobytu ogólnospołecznego postrzeganie FLUKTUACJI jako SZKODLIWYCH dla dobrobytu ogólnospołecznego jest BŁĘDEM! WNIOSKI DLA POLITYKI GOSPODARCZEJ:

22 SPRZECZNOŚCI KAPITALIZMU: model wolnej przedsiębiorczości kontra model korporacjonistyczny (inspiracje Hayekiem) ROK 2006 EDMUND PHELPS TEORIA REALNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO POLITYKA GOSPODARCZA: Polityka pieniężna nie może być narzędziem zwalczania bezrobocia. „Twarda” polityka pieniężna jest inwestycją w niską inflację INWESTYCJE W EDUKACJĘ (inspiracje A.K. Senem). Im wyższe wykształcenie, tym większa zdolność do innowacji i przyjmowania wysokich technologii Ale PROBLEM WYKLUCZENIA

23 Przyjmowanie perspektywy krótkookresowej w korporacjach oraz tendencje do fuzji i przejęć; Akcje w rękach funduszy inwestycyjnych, a nie gospodarstw domowych; (presja zarządów funduszy na krótkookresowe zyski); Upolitycznienie gospodarki: duża część popytu jest pod kontrolą rządu. Coraz mniejsza część gospodarki jest otwarta na decyzje spontaniczne; Decyzje i działania w biznesie są coraz luźniej związane z ich konsekwencjami. Teraz, gdy ktoś poniesie stratę, może postulować otrzymanie pomocy finansowej od państwa; Dewaluacja pracy – część osób próbuje działać w taki sposób, by pozyskać środki do życia bez pracy EDMUND PHELPS O PRZYCZYNACH KRYZYSÓW GOSPODARCZYCH:

24 ROK 2007 LEONID HURWICZ (1917-2008), ERIC MASKIN (UR. 1950) I ROGER MYERSON (UR. 1951) TEORIA PROJEKTOWANIA MECHANIZMÓW ALOKACYJNYCH MECHANIZMY ALOKACYJNE zestawy reguł określających metody dokonywania alokacji (rozdysponowania) zasobów

25 Dla ekonomii głównego nurtu znamienne jest postrzeganie rynkowej alokacji zasobów jako najbardziej efektywnej Kenneth Arrow (noblista z 1972 r.) wraz z Gerardem Debreu przedstawili formalny dowód, że rynkowa alokacja zasobów pozwala zmaksymalizować dobrobyt ogólnospołeczny choć rynek nie jest doskonały… DOBRA PUBLICZNE EFEKTY ZEWNĘTRZNE rozwiązaniem AKTYWNOŚĆ PAŃSTWA L. HURWICZ, 1960 TEORIA PROJEKTOWANIA MECHANIZMÓW ALOKACYJNYCH

26 HURWICZ: duża skuteczność rynku jest konsekwencją stwarzania warunków do ujawniania informacji posiadanych przez jednostki Z kolei NIEDOSKONAŁOŚCI RYNKU dostarczają silnych bodźców do ukrywania informacji Jednakże możliwe jest tworzenie takich rozwiązań, które będą skłaniały jednostki do ujawniania swojej „prywatnej” wiedzy

27 TEORIA PROJEKTOWANIA MECHANIZMÓW umożliwia: E. MASKIN: inżynieryjna część teorii ekonomicznej wskazujemy CEL, a następnie poszukujemy mechanizmu alokacyjnego, który pozwoliłby najłatwiej go osiągnąć OCENĘ i PORÓWNANIE różnych mechanizmów alokacyjnych rozstrzygnięcie, czy w danych warunkach możliwe jest skonstruowanie mechanizmu spełniającego warunek zgodności bodźców PROJEKTOWANIE NOWYCH ROZWIĄZAŃ

28 rozwinęli koncepcję Hurwicza i dowiedli jej szerokich możliwości aplikacyjnych MASKIN & MYERSON aukcje, na których sprzedawane są prawa do zanieczyszczeń (ograniczenie emisji SO 2 ) organizacja sprzedaży częstotliwości nadawczych dla rozgłośni radiowych, telewizyjnych i operatorów telefonii komórkowej (maksymalizacja wpływów ze sprzedaży) system opłat za poruszanie się po zatłoczonych centrach wielkich miast reformy systemów wyborczych (ujawnianie przez wyborców rzeczywistych preferencji)

29 SIMS: YALE I PRINCETONSARGENT: CHICAGO, STANFORD, NEW YORK UNIVERSITY Wątki wspólne: Doktoraty na HARVARDZIE Wczesne lata na BERKELEY Doświadczenia i szczeble kariery na University of MINNESOTA W dniu ogłoszenia Nagrody razem na PRINCETON ROK 2011 CHRISTOPHER SIMS (UR. 1942) & THOMAS SARGENT (UR. 1943)

30 ELEMENTY HISTORII GOSPODARCZEJ U SIMSA I SAGENTA: SIMS : Porównanie międzywojennego i powojennego cyklu koniunkturalnego SARGENT : Koniec czterech wielkich inflacji Wielki problem drobniaków

31 Nagroda im. Alfreda Nobla z zakresu nauk ekonomicznych dla SARGENTA i SIMSA została przyznana za „za empiryczne badania nad przyczynami i skutkami w makroekonomii” POLITYKA GOSPODARCZA GOSPODARKA ? W jaki sposób stwierdzić, czy mamy do czynienia z zależnością przyczynowo-skutkową czy z przypadkową koincydencją zdarzeń? POLITYKA GOSPODARCZA GOSPODARKA

32 STRUKTURALNE MODELE EKONOMETRYCZNE analiza konsekwencji zmian zasad prowadzenia polityki gospodarczej np. zmiana nastawienia w polityce monetarnej realizowanej przez bank centralny, zmiana celu inflacyjnego, ograniczenie wydatków rządowych, obniżenie stopy podatku akcyzowego na paliwa,... parametry modelu szacowane na podstawie danych statystycznych z przeszłości uwzględnienie oczekiwań

33 identyfikacja i analiza konsekwencji tzw. szoków wszystkie zmienne są endogeniczne, nie ma określonych a priori warunków zerowych, dopuszczalna współzależność między zmiennymi np. nieoczekiwane zmiany cen, gustów i preferencji konsumentów, rozmiarów produkcji, rozmiarów popytu, zmiany w technologii produkcji, nagły wzrost wydatków rządowych,...

34 STOSUNEK SARGENTA I SIMSA DO GLOBALNEGO KRYZYSU I FUNKCJONOWANIA STREFY EURO: zachęty do ograniczeń budżetowych, przeciwko nadmiernym wydatkom (nawet w trakcie kryzysu – sceptyczni co do zasadności wprowadzania pakietu Obamy); rynek powinien czuć rękę państwa kontrolującą zadłużenie; wielokrotne ostrzeżenia przed katastrofą w strefie euro (kryzys w eurolandzie wróżył Sims od początku jej istnienia); skuteczna polityka monetarna wypływa ze współpracy z polityką fiskalną (porównania do polityki gospodarczej USA); wyrzucenie Grecji ze strefy euro nie jest dobrym rozwiązaniem (lub tylko na krótką metę); Europejski Bank Centralny winien być ostateczną monetarną instancją (a nie odrębne/dodatkowe decyzje rządów); tylko odważne polityczne decyzje pozwolą trwać strefie euro = musi istnieć zgoda co do WSPÓLNEJ POLITYKI FISKALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ!

35 1991 RONALD COASE (1910-2013) „NATURA FIRMY” „PROBLEM KOSZTÓW SPOŁECZNYCH” KOSZTY TRANSAKCJI Dlaczego istnieją przedsiębiorstwa, skoro konkurencja na rynku, wedle tego, co twierdzą teoretycy ekonomii, stwarza dostateczny mechanizm koordynacji? A z drugiej strony: dlaczego powstają wielkie koncerny, które funkcjonują na zasadzie decyzji administracyjnych? PUNKT WYJŚCIA: = koszty działania systemu rynkowego koszty poszukiwania informacji i partnerów, negocjowania warunków kontraktu, rozstrzygania ewentualnych roszczeń związanych z realizacją kontraktu, a także koszty związane z niepewnością

36 OBOK ORGANIZOWANIA PRODUKCJI POPRZEZ SYSTEM RYNKOWY ISTNIEJE ALTERNATYWNE ROZWIĄZANIE: stworzenie FIRMY W ramach FIRMY transakcje rynkowe zostają zastąpione przez decyzje administracyjne Przedsiębiorstwo powstaje, gdy wewnętrzny system koordynacji jest mniej kosztowny niż wykorzystywanie mechanizmu rynkowego. OPTYMALNE ROZMIARY PRZEDSIĘBIORSTWA są określone poprzez zrównanie krańcowego kosztu zarządzania z krańcowym kosztem transakcji rynkowych

37 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: występują wówczas, gdy dany podmiot produkując określone dobra lub usługi powoduje równocześnie powstawanie szkód lub korzyści dla osób trzecich (takich, które nie są odbiorcami tych dóbr czy usług) np. zanieczyszczenie środowiska przez fabrykę lub COASE: zakaz działalności, albo nakaz ograniczenia działalności podmiotu, który wyrządza szkodę spowoduje, że szkoda zostanie wyrządzona tej osobie i odbiorcom jej produktów COASE O ROZWIĄZANIU PROBLEMU ISTNIENIU NEGATYWNYCH EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH Gdyby nie występowały koszty transakcji, to negocjacje pomiędzy uczestnikami procesów gospodarczych, niezależnie od rozkładu odpowiedzialności za efekty zewnętrzne, prowadziłyby do MAKSYMALIZACJI DOBROBYTU.

38 INSTYTUCJE: reguły postępowania ludzi w życiu społecznym, które powstają w wyniku dążenia do uporządkowania ludzkich interakcji i zmniejszenia niepewności INSTYTUCJE FORMALNE NIEFORMALNE normy prawne regulujące stosunki polityczne i ekonomiczne normy moralne, zwyczaje, obyczaje, wierzenia religijne, itd. 1993 DOUGLASS C. NORTH (1920-2015) „INSTYTUCJE, ZMIANA INSTYTUCJONALNA I KONDYCJA GOSPODARCZA” „ZROZUMIEĆ PRZEMIANY GOSPODARCZE”

39 Poza samymi instytucjami formalnymi i nieformalnymi na kształt życia społecznego i gospodarczego wpływa STOPIEŃ PRZESTRZEGANIA TYCHŻE USTALONYCH REGUŁ. Jest on tym większy, im wyższy jest stosunek korzyści związanych z ich przestrzeganiem do kosztów ich przestrzegania. Wprowadzenie tych samych reguł (instytucji) formalnych w różnych społeczeństwach daje różne efekty. D.C. NORTH: Najważniejszym źródłem niepowodzeń i stagnacji gospodarczej jest niezdolność społeczeństw do stworzenia takiej struktury instytucjonalnej, która sprzyja przestrzeganiu umów i pobudza podział pracy.

40 KLIOMETRIA = NOWA HISTORIA GOSPODARCZA próba syntezy historii gospodarczej i ekonometrii Co jest decydującym wyznacznikiem rozwoju gospodarczego? NORTH: nie innowacje techniczne i akumulacja kapitału, ale ELEMENTY WIĄŻĄCE SIĘ Z ROZWOJEM I EWOLUCJĄ INSTYTUCJI Z punktu widzenia rozwoju kluczowa jest EFEKTYWNOŚĆ ADAPTACYJNA czyli zdolność do tworzenia takich form współpracy i wspierania kreatywności, które sprzyjają wzrostowi dobrobytu

41 2009 ELINOR OSTROM (1933-2012) & OLIVER WILLIAMSON (UR. 1932) W jaki sposób wspólnoty mogą efektywnie zarządzać wspólnymi zasobami? OSTROM: Prywatyzacja takich zasobów lub ich upaństwowienie to nie jedyne rozwiązania. Możliwe jest określenie pewnych reguł, które pozwolą na efektywne zarządzanie nimi przez wspólnoty lokalne (powinny być one ustanowione demokratycznie, wspólnota powinna mieć możliwość sankcjonowania ich przestrzegania, a dobro musi być organiczone, tak, by możliwe było wykluczenie potencjalnych korzystających spoza wspólnoty)

42 Różnorodność organizacyjna przedsiębiorstw i innych podmiotów działających na rynku jest efektem ich dążenia do zmniejszenia kosztów transakcyjnych Łączenie się przedsiębiorstw, powstawanie związków zawodowych czy organizacji branżowych ma na celu przede wszystkim obniżanie kosztów transakcyjnych, a nie dążenie do monopolizacji OLIVER WILLIAMSON:

43 TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO = = ekonomiczna teoria (lub analiza) polityki = teoria podejmowania decyzji nierynkowych 1986 JAMES BUCHANAN (1919-2013) „RACHUNEK ZGODY” (Z GORDONEM TULLOCKIEM) „FINANSE PUBLICZNE W WARUNKACH DEMOKRACJI” POBUDKI DZIAŁAŃ LUDZI NA PŁASZCZYŹNIE POLITYCZNEJ SĄ TAKIE SAME, JAK NA PŁASZCZYŹNIE RYNKOWEJ Podstawowe założenie:

44 jednostki kierują się WŁASNYM INTERESEM i dążą do MAKSYMALIZACJI UŻYTECZNOŚCI najważniejsza różnica pomiędzy rynkiem ekonomicznym a politycznym polega na ODMIENNYCH WARUNKACH, w jakich dążą do realizacji swoich interesów. MODEL ŻYCIA POLITYCZNEGO WEDŁUG BUCHANANA Instytucjonalnym fundamentem porządku społecznego jest KONTRAKT KONSTYTUCYJNY

45 Kontrakt konstytucyjny ogranicza on swobodę działania jednostek, ale jest to swoista cena, jaką płacą one za pewien stopień stabilizacji, bezpieczeństwa i przewidywalności działań innych. społeczeństwa dokonują wyboru „pomiędzy anarchią a Lewiatanem” Buchanan wyodrębnia tworzenie KONTRAKTU KONSTYTUCYJNEGO od uprawiania tzw. „zwykłej” polityki EKONOMIA KONSTYTUCYJNA

46 2002 DANIEL KAHNEMAN (UR. 1934) I VERNON L. SMITH (UR. 1927) „PUŁAPKI MYŚLENIA. O MYŚLENIU SZYBKIM I WOLNYM” „RACJONALNOŚĆ W EKONOMII” Powiązanie badań ekonomicznych i psychologicznych Badania empiryczne i eksperymentalne zachowań ludzi na płaszczyźnie gospodarczej w warunkach niepewności Ludzkie działania nie są w pełni racjonalne. Zarówno posiadane przez ludzi informacje, jak i ich zdolności poznawcze są ograniczone. Istotną rolę odgrywają emocje, wierzenia i ograniczoność siły woli.

47 Simon KUZNETS 1971: jego dorobek dotyczył wzrostu gospodarczego, dochodu narodowego i jego podziału oraz badań historii gospodarczej epoki nowożytnej; John Richard HICKS 1972, „Teoria historii gospodarczej”. Hicks uznał ją za najważniejszą w swoim dorobku; Milton FRIEDMAN 1976, zwłaszcza „Historia monetarna” praca z Anną Schwartz; Robert FOGEL 1993, za dokonanie odnowy w badaniach historii gospodarczej poprzez zastosowanie w nich teorii ekonomii i metody ilościowych w celu wyjaśniania zmian ekonomicznych i instytucjonalnych. Popularyzacja kliometrii – kliodynamiki; Douglass NORTH 1993, za dokonanie odnowy w badaniach historii gospodarczej poprzez zastosowanie w nich teorii ekonomii i metod ilościowych w celu wyjaśniania zmian ekonomicznych i instytucjonalnych. „Wzrost gospodarczy świata zachodniego” + znaczenie instytucji. Thomas SARGENT 2011, „Wielki problem drobniaków”. Angus DEATON 2015, „The Great Escape. Health, Wealth and the Origins of Inequality”. NOBLIŚCI WYKORZYSTUJĄCY W SWOICH BADANIACH HISTORIĘ GOSPODARCZĄ

48 GŁÓWNE STANOWISKA NOBLISTÓW WOBEC POLITYKI GOSPODARCZEJ Wśród laureatów Nagrody Nobla z dziedziny nauk ekonomicznych można wskazać zarówno osoby, które opowiadały się za ograniczeniem roli państwa w gospodarce (Hayek, Friedman, Lucas, Sargent, Kydland Prescott, Buchanan, Smith), jak i takich ekonomistów, którzy optowali za zwiększeniem jego roli (Mydral, Stiglitz, Krugman). Co więcej, procesy zachodzące na płaszczyźnie życia politycznego były przedmiotem bezpośrednich badań Buchanana, Beckera, Stiglera oraz von Hayeka. Tego rodzaju próby stworzyły fundament pod tzw. Ekonomiczną teorię polityki.

49 NOBLIŚCI NA TEMAT PRAWA I INSTYTUCJI Zainteresowanie Noblistów instytucjami (rozumianymi jako reguły życia społecznego, „zasady gry” na rynkach gospodarczych i politycznych) można uznać za zjawisko niemal powszechne. Najaktywniejszą grupę stanowią pod tym względem badacze tzw. Nowej Ekonomii Instytucjonalnej (D.C. North, R. Coase, O. Williamson, E. Ostrom, J. Buchanan). Znaczenie norm prawnych (instytucji formalnych) dla procesów gospodarczych było przedmiotem wnikliwych analiz F.A. von Hayeka, G. Stiglera i G. Beckera. Prace tych ostatnich doprowadziły do ukonstytuowania się nurtów określanych mianem ekonomii praw własności oraz prawa i ekonomii.

50 WYKORZYSTANE W PREZENTACJI ZDJĘCIA NOBLISTÓW POCHODZĄ ZE STRON INTERNETOWYCH: http://www.riksbank.se/en/The-Riksbank/Economics- prize/ https://pl.wikipedia.org/ William Thomas Cain/Getty Images North America https://www.nationalchurchillmuseum.org/ dr Joanna Dzionek-Kozlowska prof. Rafał Matera Uniwersytet Łódzki