Wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój obszarów wiejskich

Prezentacja na temat: "Wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój obszarów wiejskich"— Zapis prezentacji:

1 Wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój obszarów wiejskich
fot. Anna Hoffmann-Niedek

2 Rozwój wielofunkcyjny i zrównoważony wsi
ma na celu poprawienie sytuacji bytowej mieszkańców wsi poprzez rozwijanie wielokierunkowych form aktywności społecznej, gospodarczej (w szczególności pozarolniczej) i kulturowej w poszczególnych gminach i regionach. polega na przyjmowaniu przez wieś nowych funkcji, mogących znacznie zredukować panujące tam bezrobocie i podnieść ekonomiczną i estetyczną atrakcyjność wsi jako miejsca do życia i pracy. Koncepcja rozwoju wielofunkcyjnego powstała w latach 80-tych, kiedy spostrzeżono (głównie w krajach zachodnich UE), że na obszarach wiejskich zaczyna dominować jedna „funkcja” – produkcja rolnicza. Rozwój wielofunkcyjny ma zasadniczo na celu poprawienie sytuacji bytowej mieszkańców wsi poprzez rozwijanie wielokierunkowych form aktywności społecznej, gospodarczej (w szczególności pozarolniczej) i kulturowej w poszczególnych gminach i regionach. Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich polega więc na przyjmowaniu przez wieś nowych funkcji, mogących znacznie zredukować panujące tam bezrobocie i podnieść ekonomiczną i estetyczną atrakcyjność wsi jako miejsca do życia i pracy. Koncepcja rozwoju wielofunkcyjnego powstała w latach 80-tych, kiedy spostrzeżono (głównie w krajach zachodnich UE), że na obszarach wiejskich zaczyna dominować jedna „funkcja” – produkcja rolnicza, co powodowało wiele negatywnych konsekwencji społecznych (negatywne konsekwencje ekologiczne zaczęto dostrzegać dopiero później). Modernizacja, mechanizacja rolnictwa i intensyfikacja produkcji rolnej powodowały wzrost bezrobocia z uwagi na mniejsze zapotrzebowanie na siłę roboczą i migrację ludności wiejskiej do miast. Równolegle do tego następowała centralizacja rozwijających się usług społecznych w miastach i pogorszenie dostępu do nich dla mieszkańców wsi, powodując w dużej mierze ich cywilizacyjne wykluczenie. fot. Anna Hoffmann-Niedek

3 II filar Wspólnej Polityki Rolnej
W 1992 r. w UE przyjęto pakiet zmian komisarza ds. rolnictwa UE Raya Macsharry'ego. Miał on na celu zmianę ówczesnej polityki rolnej, powodującej nadprodukcję żywności, stagnację dochodów gospodarstw rolnych mimo zwiększających się nakładów, jak również spadek liczby zatrudnionych w rolnictwie. Wprowadzono mechanizmy zachęcające rolników do wcześniejszego przechodzenia na renty strukturalne i rezygnacji z działalności rolniczej, a także do zakładania gospodarstw leśnych i agroturystycznych jako alternatywnych form działalności rolniczej, które korzystnie oddziałują na stan środowiska naturalnego. Kluczowym zadaniem jest przeciwdziałanie procesowi wyludniania się wsi. Koncepcja rozwoju wielofunkcyjnego stała się w Polsce szczególnie aktualna w latach 90-tych, gdy transformacja ustrojowa zrodziła pytanie o wizję i przyszłość polskiej wsi. Sprzyjała temu również reforma Wspólnej Polityki Rolnej UE i przyjęty w 1992 r. pakiet zmian komisarza ds. rolnictwa UE Raya Macsharry'ego. Miał on na celu zmianę ówczesnej polityki rolnej, powodującej nadprodukcję żywności, stagnację dochodów gospodarstw rolnych mimo zwiększających się nakładów, jak również spadek liczby zatrudnionych w rolnictwie. Reforma ta wprowadziła mechanizmy zachęcające rolników do wcześniejszego przechodzenia na renty strukturalne i rezygnacji z działalności rolniczej, a także do zakładania gospodarstw leśnych i agroturystycznych jako alternatywnych form działalności rolniczej, które korzystnie oddziałują na stan środowiska naturalnego. Powstał wtedy tzw. II filar Wspólnej Polityki Rolnej, dotyczący właśnie rozwoju obszarów wiejskich, a nie tylko rolnictwa. Warunkiem jakiegokolwiek rozwoju, w tym wielofunkcyjnego i zrównoważonego jest istnienie zasobów ludzkich, a konkretnie ludzi, którzy będą wytwarzać i konsumować dobra i usługi. Jeśli tendencje depopulacyjne na obszarach wiejskich będą się utrzymywać, nie pomogą żadne działania i programy stymulujące rozwój. Kluczowym zadaniem rozwojowym jest zatem utrzymanie odpowiedniej liczebności społeczności lokalnych na obszarach wiejskich, przy czym warunek demograficzny jest ściśle sprzężony z kwestią ekonomiczną (miejsca pracy) i społeczną (atrakcyjność środowiska życia i warunków mieszkaniowych). fot. Anna Hoffmann-Niedek

4 Założenia rozwoju wielofunkcyjnego
gospodarka obszarów wiejskich powinna się w coraz większym stopniu opierać na inicjatywie przedsiębiorcy wiejskiego. tworzenie nowych miejsc pracy na terenach wiejskich, głównie w małych miasteczkach i większych wsiach „kluczowych”. zrównoważony rozwój infrastruktury – sprzyja temu odpowiednio opracowany (zgodnie z zasadami ekorozwoju) plan przestrzennego zagospodarowania, strategia zrównoważonego rozwoju lokalnego i inne dokumenty planistyczne, powstałe metodą partycypacyjną, z uwzględnianie opinii społeczności lokalnych. Głównym założeniem wielofunkcyjnego rozwoju jest fakt, że bazująca od niepamiętnych czasów na rolnictwie gospodarka obszarów wiejskich powinna się w coraz większym stopniu opierać na inicjatywie przedsiębiorcy wiejskiego. Przedsiębiorcą wiejskim może być nie tylko osoba z zewnątrz lub miejscowa nie związana z rolnictwem, ale także posiadacz gospodarstwa rolnego wprowadzający nowe formy aktywności, mniej lub bardziej związane z produkcją rolną, np. obsługa turystów, przetwórstwo rolne, rzemiosło, handel itp. Jawne i ukryte bezrobocie na wsi oraz zahamowanie procesu migracji ze wsi do miast może być złagodzone przez tworzenie nowych miejsc pracy na terenach wiejskich, głównie w małych miasteczkach i większych wsiach „kluczowych”. Podstawowym elementem planów aktywizacji terenów wiejskich jest przy tym rozwój infrastruktury. Rozwój infrastruktury, szczególnie drogowej i komunikacyjnej powinien być prowadzony jednak również w sposób zrównoważony, tzn. zgodnie z otoczeniem przyrodniczym i społecznym. Sprzyja temu odpowiednio opracowany (zgodnie z zasadami ekorozwoju) plan przestrzennego zagospodarowania, strategia zrównoważonego rozwoju lokalnego i inne dokumenty planistyczne, powstałe metodą partycypacyjną, z uwzględnianie opinii społeczności lokalnych. Sprzyjają temu również nowoczesne technologie zarządzania informacją przestrzenną GIS fot. Anna Hoffmann-Niedek

5 Obszary rozwoju lokalnego rynku pracy
wytwarzanie żywności i produktów lokalnych i wysokiej jakości smakowej i żywieniowej, produkcja energii ze źródeł odnawialnych (rozwój instalacji wykorzystujących energię: wiatru, słońca, wody, biomasy, biogazu, ciepła ziemi), turystyka wiejska, ekoturystyka i agroturystyka, ochrona przyrody, tworzenie i konserwacja atrakcji przyrodniczych, przetwórstwo rolno-spożywcze, drobna produkcja, naprawy i podwykonawstwo (tzw. outsourcing) rzemiosło i rękodzieło, w tym tradycyjne i regionalne, drobny handel, rozwój organizacji pozarządowych (stowarzyszeń i fundacji), działających w obszarze pomocy społecznej, usług społecznych i wolontariatu, kultury i sztuki, sportu i rekreacji, edukacji (w tym ekologicznej) usługi dla ludności (w tym komunalne), rozwój lokalnych przedsiębiorstw społecznych dla osób zagrożonych marginalizacją (np. długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych, uzależnionych, starych). Programowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich ze strony jednostki samorządu terytorialnego polega zatem na tworzeniu warunków do powstawania nowych miejsc pracy w dziedzinach takich jak te wymienione na slajdzie. Wymienione uwarunkowania i kierunki działań w zakresie wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich odnoszą się także do ich rozwoju zrównoważonego, czyli ekorozwoju. Ekorozwój promuje przedsięwzięcia nie ingerujące negatywnie w przyrodę, lecz te które mogą zapewnić stałe miejsca pracy i dochód społeczności lokalnej właśnie z korzystania i pielęgnowania kapitału przyrodniczego. Chodzi tu przede wszystkim o estetyczne kształtowanie przyrodniczego i kulturowego krajobrazu terenów wiejskich w celach turystycznych, ekoturystycznych i agroturystycznych, wprowadzanie odnawialnych źródeł energii, biologicznych oczyszczalni ścieków, gospodarstw ekorolniczych, atrakcji przyrodniczych i kulturalnych.

6 Rolnictwo ekologiczne (1)
„Rolnictwo ekologiczne jest to system gospodarowania, który aktywizując przyrodnicze mechanizmy produkcyjne poprzez stosowanie środków naturalnych, nie przetworzonych technologicznie, zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość biologiczną produktów rolniczych” (U. Sołtysiak) Rolnictwo ekologiczne (1) Rolnictwo nastawione na wytwarzanie żywności wysokiej jakości żywieniowej i smakowej metodami przyjaznymi środowisku powinno być istotnym elementem zrównoważonego rozwoju wsi. Rolnictwo nastawione na wytwarzanie żywności wysokiej jakości żywieniowej i smakowej metodami przyjaznymi środowisku powinno być istotnym elementem zrównoważonego rozwoju wsi. Kryteria tego rolnictwa spełnia tzw. rolnictwo ekologiczne (określane też w różnych krajach UE mianem „biologicznego” i „organicznego”). Według U. Sołtysiak „rolnictwo ekologiczne jest to system gospodarowania, który aktywizując przyrodnicze mechanizmy produkcyjne poprzez stosowanie środków naturalnych, nie przetworzonych technologicznie, zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość biologiczną produktów rolniczych”. Wspólne cechy i zasady rolnictwa ekologicznego wymieniono w wykładzie głównym fot. Anna Hoffmann-Niedek

7 Rolnictwo ekologiczne (2)
Do zadań rolnika ekologicznego należy również kształtowanie i pielęgnacja krajobrazu rolniczego. Różnorodność biologiczna przyczynia się do zachowania równowagi w środowisku produkcji rolniczej. Współzależności między organizmami nie dopuszczają do przewagi ich niektórych grup Dewizą rolnictwa ekologicznego jest zapobieganie zamiast zwalczania, czyli przeciwdziałanie masowemu występowaniu chorób i szkodników przez stwarzanie równowagi biologicznej w środowisku. Oprócz dbałości o żyzność gleby do zadań rolnika ekologicznego należy również kształtowanie i pielęgnacja krajobrazu rolniczego, na który składają się zarówno pola i łąki, jak i zadrzewienia śródpolne, przydrożne i nadwodne, pasy zadrzewień ochronnych, miedze, zbiorniki małej retencji wodnej itp. Te miejsca bytowania różnorodnych gatunków roślin i zwierząt pełnią funkcję buforów biologicznych w środowisku: zmniejszają ryzyko inwazji chorób i szkodników roślin, utrzymują większą wilgotność i mikroklimat w pobliskim obszarze, ograniczają prędkość wiatru, przeciwdziałają erozji i przywracają harmonię w krajobrazie. Dewizą rolnictwa ekologicznego jest zapobieganie zamiast zwalczania, czyli przeciwdziałanie masowemu występowaniu chorób i szkodników właśnie przez stwarzanie równowagi biologicznej w środowisku. Temu celowi podporządkowane są wszystkie działania rolnika, ujęte w kryteriach gospodarowania ekologicznego.

8 Rolnictwo ekologiczne (3)
Międzynarodowa Federacja Ruchów Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM – International Federation of Organic Agriculture Movments). Rozporządzenie Rady EWG nr 2092/91 w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz oznakowania jego produktów i środków spożywczych. Pierwsze regulacje prawne rolnictwa ekologicznego w Polsce zostały przyjęte w 2001 r. Obecnie obowiązuje ustawa o rolnictwie ekologicznym z dn. 25 czerwca 2009 r. (Dz. U. z 2009 nr 116, poz. 975). W 2011 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przyjęło Plan Działań dla Żywności i Rolnictwa Ekologicznego w Polsce na lata 2011 – 2014. Kontakty między pionierskimi grupami praktyków i teoretyków stosowania naturalnych metod w rolnictwie, doprowadziły do powstania w 1972r. w Wersalu Międzynarodowej Federacji Ruchów Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM – International Federation of Organic Agriculture Movments). Organizacja ta podjęła się systematycznego opracowania ogólnych zasad i założeń rolnictwa „bez agrochemii”, które stały się podstawowym układem odniesienia dla wszystkich późniejszych organizacji rolnictwa ekologicznego na świecie. Były one także punktem wyjścia do kolejnych prawnych, międzynarodowych dekretacji rolnictwa ekologicznego – Wspólnego programu FAO/WHO z roku 1990/91, dotyczącego produkcji, przetwórstwa, oznakowania oraz zbytu żywności wytwarzanej metodami ekologicznymi; amerykańskiego projektu ustawy o produkcji żywności organicznej z 1990 r.; Rozporządzenia Rady EWG nr 2092/91 w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz oznakowania jego produktów i środków spożywczych. Pierwsze regulacje prawne rolnictwa ekologicznego w Polsce zostały przyjęte w 2001 r. Obecnie obowiązuje ustawa o rolnictwie ekologicznym z dn. 25 czerwca 2009 r. fot. Anna Hoffmann-Niedek

9 Cele rolnictwa ekologicznego
produkcja żywności o wysokiej jakości biologicznej utrzymanie dobrej jakości wód powierzchniowych i gruntowych, gleby i powietrza utrzymanie wysokich walorów przyrodniczych – bioróżnorodności i estetyki krajobrazu zwiększenie turystycznej atrakcyjności terenu (regionu) (m. in. poprzez rozwój agroekoturystyki) rozwój małych zakładów przetwórstwa produktów ekologicznych zmniejszenie bezrobocia poprzez większe lokalne zapotrzebowanie na siłę roboczą oraz wzrost ilości miejsc pracy w rolnictwie, przetwórstwie i agroturystyce wzrost dochodów i poziomu życia mieszkańców wsi rozwój demokratycznych metod zarządzania środowiskiem zwiększenie ekologicznej świadomości mieszkańców wsi Metody ekologicznej produkcji żywności pozwalają realizować wiele istotnych dla rozwoju obszarów wiejskich celów, natury ekologicznej, ekonomicznej, społecznej, estetycznej i mentalnej: produkcja żywności o wysokiej jakości biologicznej; utrzymanie dobrej jakości wód powierzchniowych i gruntowych, gleby i powietrza; utrzymanie wysokich walorów przyrodniczych – bioróżnorodności i estetyki krajobrazu; zwiększenie turystycznej atrakcyjności terenu (regionu) (m. in. poprzez rozwój agroekoturystyki); rozwój małych zakładów przetwórstwa produktów ekologicznych; zmniejszenie bezrobocia poprzez większe lokalne zapotrzebowanie na siłę roboczą oraz wzrost ilości miejsc pracy w rolnictwie, przetwórstwie i agroturystyce; wzrost dochodów i poziomu życia mieszkańców wsi; rozwój demokratycznych metod zarządzania środowiskiem; zwiększenie ekologicznej świadomości mieszkańców wsi. fot. Anna Hoffmann-Niedek

10 Perspektywy rolnictwa ekologicznego
polskie rolnictwo jest predestynowane do stosowania ekologicznych metod produkcji żywności na koniec 2010 r., w Polsce kontrolą jednostek certyfikujących objętych było ponad 20 tys. gospodarstw ekologicznych, co stanowiło 20% wzrost w stosunku do 2009 r. najwięcej ekologicznych gospodarstw rolnych znajduje się w województwach: zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim i małopolskim w okresie powierzchnia użytków ekologicznych wzrosła 8,5-krotnie i stanowi obecnie ok. 2,8% całej powierzchni użytkowanej rolniczo w Polsce śmiertelne zagrożenie dla rolnictwa ekologicznego stanowią uprawy roślin modyfikowanych genetycznie (GMO), grożąc zanieczyszczeniem genetycznym atestowanych upraw ekologicznych oraz, jak pokazują badania, negatywnie wpływających na populacje pożytecznych owadów  Warunki strukturalne, środowiskowe, społeczne i historyczne powodują, że polskie rolnictwo jest predestynowane do stosowania ekologicznych metod produkcji żywności. Polska jest krajem, w którym zużycie chemicznych środków produkcji w rolnictwie było zawsze niższe, niż w większości krajów europejskich, co sprawiło, że jakość ekologiczna przestrzeni produkcyjnej w rolnictwie oraz jej bogactwo różnorodności biologicznej należą do najlepszych w Europie. Może to znacznie ułatwić polskim rolnikom podejmowanie produkcji żywności metodami ekologicznymi. Zwiększenie udziału żywności ekologicznej na rynku jest korzystne dla polskiego rolnictwa, a także zaspokoi rosnące zapotrzebowanie konsumentów na taką żywność. Najnowsze dane wskazują, że rolnictwo ekologiczne w Polsce stale się rozwija, o czym świadczyć może ciągle zwiększająca się liczba gospodarstw ekologicznych. W okresie powierzchnia użytków ekologicznych wzrosła 8,5-krotnie i stanowi obecnie ok. 2,8% całej powierzchni użytkowanej rolniczo w Polsce. Śmiertelne zagrożenie dla rolnictwa ekologicznego stanowią uprawy roślin modyfikowanych genetycznie (GMO), grożąc zanieczyszczeniem genetycznym atestowanych upraw ekologicznych oraz, jak pokazują badania, negatywnie wpływających na populacje pożytecznych owadów. fot. Anna Hoffmann-Niedek

11 Rolnictwo ekstensywne
Rolnictwo ekstensywne – to taki sposób gospodarowania, w którym nie stosuje się sztucznych środków wspomagających uprawy. nakłady pracy są wysokie, lecz poza tym czynnikiem produkcji, nie wymaga ono wysokich nakładów kapitału, energii i technologii dla osiągnięcia odpowiedniej ilości plonów wymaga ono jednak znacznych areałów produkcji przyczynia się do utrzymania różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego Rolnictwo ekologiczne jest formą rolnictwa ekstensywnego, czyli takiego rodzaju gospodarowania, w którym nie stosuje się sztucznych środków wspomagających uprawy, takich jak nawozy mineralne i pestycydy. W rolnictwie ekstensywnym nakłady pracy są wysokie, lecz poza tym czynnikiem produkcji, nie wymaga ono wysokich nakładów kapitału, energii i technologii. Dla osiągnięcia odpowiedniej ilości plonów wymaga ono jednak znacznych areałów produkcji, gdyż nie jest ono (jak wskazuje sama nazwa) tak wydajne jak rolnictwo intensywne. Rolnictwo ekstensywne przyczynia się do utrzymania różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego, posługując się tradycyjnymi metodami uprawy, nie stosując środków chemicznych oraz ciężkiego i szybko pracującego sprzętu, za to szeroko wykorzystuje możliwości współpracy z siłami przyrody. Rolnictwo ekstensywne jest również dobrym sposobem ochrony przyrody i tradycyjnego krajobrazu rolniczego.

12 Rolnictwo intensywne upadek gospodarstw rodzinnych i wyludnianie się wsi, a tym samym zanik tradycyjnej struktury wsi i tradycyjnych więzi społeczności lokalnych, negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze – zanik żyzności i skażenie gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych agrochemią, spadek różnorodności biologicznej oraz ujednolicenie krajobrazu (monokulturowe obszary upraw), dominacja jednej funkcji gospodarczej – produkcji rolnej – jednofunkcyjność obszarów wiejskich. Przeciwieństwem ekstensywnych metod uprawy ziemi jest rolnictwo intensywne (przemysłowe) odpowiedzialne za szereg negatywnych zjawisk społecznych, ekologicznych i gospodarczych: Przeciwieństwem ekstensywnych metod uprawy ziemi jest rolnictwo intensywne (przemysłowe). W kontekście wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich jest ono odpowiedzialne za szereg negatywnych zjawisk społecznych, ekologicznych i gospodarczych. Do najważniejszych należy zaliczyć: upadek gospodarstw rodzinnych i wyludnianie się wsi, a tym samym zanik tradycyjnej struktury wsi i tradycyjnych więzi społeczności lokalnych, negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze – zanik żyzności i skażenie gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych agrochemią, spadek różnorodności biologicznej oraz ujednolicenie krajobrazu (monokulturowe obszary upraw), dominacja jednej funkcji gospodarczej – produkcji rolnej – jednofunkcyjność obszarów wiejskich.

13 Rolnictwo integrowane
cechuje się mniejszym zużyciem nawozów mineralnych i pestycydów, niż w rolnictwie intensywnym stosuje się odpowiedni płodozmian, polepszający strukturę i żyzność gleby ochrona roślin prowadzona jest przede wszystkim metodami mechanicznymi i jedynie uzupełniana pestycydami W Polsce integrowana produkcja rolna (IP) jest regulowana przepisami: ustawy o ochronie roślin z dnia 18 grudnia 2003 r. (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849) oraz rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie integrowanej produkcji (Dz. U. z 2010 r. Nr 256, poz. 1722). Od 2007 r. integrowana produkcja została uznana za krajowy system jakości żywności. Producenci, wytwarzający płody rolne w systemie Integrowanej Produkcji, mają prawo posługiwania się certyfikatem IP wydawanym przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) oraz mogą oznaczać swoje produkty zastrzeżonym znakiem (logo) integrowanej produkcji. Intensyfikacja rolnictwa jest trudna do pogodzenia z wielofunkcyjnością rozwoju obszarów wiejskich, nie mówiąc już o rolnictwie ekologicznym. Powstały jednak formy łączenia rolnictwa ekologicznego i konwencjonalnego, określane mianem rolnictwa integrowanego. Charakteryzuje się ono mniejszym zużyciem nawozów mineralnych i pestycydów, niż w rolnictwie intensywnym. W Polsce integrowana produkcja rolna (IP) jest regulowana przepisami ustawy o ochronie roślin z dnia 18 grudnia 2003 r. oraz rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie integrowanej produkcji Od 2007 r. decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi integrowana produkcja została uznana za krajowy system jakości żywności. Producenci, wytwarzający płody rolne w systemie Integrowanej Produkcji, mają prawo posługiwania się certyfikatem IP wydawanym przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz mogą oznaczać swoje produkty zastrzeżonym znakiem integrowanej produkcji. Podstawą systemu IP są prawidłowo dobrane elementy takie jak: poprawny płodozmian i agrotechnika, racjonalne nawożenie oparte na rzeczywistym zapotrzebowaniu roślin oraz stosowanie w uzasadnionych sytuacjach środków ochrony roślin jak najmniej zagrażających zdrowiu ludzi i zwierząt oraz środowisku naturalnemu. 13

14 Rolnictwo ekstensywne a intensywne
Głównym zarzutem po adresem rolnictwa ekologicznego jest niska wydajność i pracochłonność, a tym samym kosztowność produkcji. Do rzeczywistych kosztów rolnictwa intensywnego nie wlicza się wszakże tzw. „kosztów zewnętrznych”: - kosztów degradacji przyrody (zubożenia biologicznego i zanieczyszczenia gleb i wód, zanieczyszczenia genetycznego GMO) - kosztów społecznych (kosztów depopulacji wsi i kosztów zdrowotnych) Efektywność ekonomiczna rolnictwa intensywnego w długofalowej perspektywie ma słabe podstawy, gdyż koszt ekologiczny i społeczny intensyfikacji rolnictwa jest odsuwany w przyszłość, a zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju nie powinniśmy żyć kosztem przyszłych pokoleń. Dlaczego zatem rolnictwo ekologiczne i integrowane, skoro są tak istotne dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, nie znajdują tak szerokiego poparcia w gremiach decyzyjnych jak rolnictwo intensywne (tzw. „nowoczesne”) i nie stanowi ono powszechnej praktyki? Głównym zarzutem po adresem rolnictwa ekologicznego jest niska wydajność i pracochłonność, a tym samym kosztowność produkcji. Warto jednak mieć na uwadze, że do kosztów rolnictwa przemysłowego nie wlicza się kosztów środowiskowych, czyli degradacji kapitału przyrodniczego związanego z intensywnymi metodami produkcji. Rolnictwo intensywne będzie stawać się też coraz droższe z uwagi na rosnące ceny nośników energii (a ten sposób produkcji jest bardzo energochłonny), chemii i technologii rolnej, nie wspominając już o patentowanym przez koncerny biotechnologiczne ziarnie siewnym roślin GMO, również znacząco podwyższającym koszty produkcji, które zamierza wprowadzić się do Polski. Należy też zauważyć, że intensywne rolnictwo leży w interesie przemysłu agrochemicznego i biotechnologicznego, stanowiąc rynek zbytu dla produktów tego przemysłu. Efektywność ekonomiczna rolnictwa intensywnego w długofalowej perspektywie ma więc słabe podstawy, gdyż koszt ekologiczny i społeczny intensyfikacji rolnictwa jest odsuwany w przyszłość, a zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju nie powinniśmy żyć kosztem przyszłych pokoleń. Czy obszary wiejskie będą rozwijały się w sposób zrównoważony zależy więc od postaw i decyzji rolników, samorządowców, pracowników i liderów jednostek samorządowych, ale też polityki państwa i systemu wsparcia. Zależy to też od konsumentów, którzy mogą decydować, czy chcą konsumować produkty rolnictwa intensywnego czy proekologicznego.

15 Agroturystyka i turystyka wiejska
Agroturystyka – forma wypoczynku, wykorzystująca bazę noclegową i warunki do rekreacji związane z gospodarstwem rolnym i jego otoczeniem przyrodniczym. Turystyka wiejska obejmuje również inne rodzaje działalności, związane z życiem na wsi, jej kulturą, historią, religijnością, obyczajami. Funkcje agroturystyki: Socjopsychologiczne - związane z kontaktem mieszkańców miast z wsią i jej tradycjami - przenikanie się kultury miejskiej i wiejskiej, Ekonomiczne – pozyskiwanie przez gospodarstwa rolne nowych źródeł dochodu oraz impulsów do dalszego ich rozwoju, w tym rozwoju oferty produktowej gospodarstw, Środowiskowe – związane z ochroną i dbałością o środowisko naturalne wsi. Turystyka wiejska i agroturystyka, jako formy pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich znajdują coraz większe uznanie i popularność, zarówno w Polsce jak i w krajach UE. Ich rozwój jest szansą na wykorzystanie przestrzeni obszarów wiejskich i infrastruktury oraz pozyskanie przez rolników dodatkowych przychodów. Turystyka wiejska nie jest pojęciem tożsamym z agroturystyką, aczkolwiek pojęcia te dość mocno się zazębiają. Agroturystyka jest zazwyczaj rozumiana jako forma wypoczynku, wykorzystująca bazę noclegową i warunki do rekreacji związane z gospodarstwem rolnym i jego otoczeniem przyrodniczym. Turystyka wiejska natomiast obejmuje także inne rodzaje działalności, związane z życiem na wsi, jej kulturą, historią, religijnością, obyczajami. Agroturystyka spełnia wiele funkcji o istotnym znaczeniu zarówno dla ludności miejskiej jak i wiejskiej. Do najważniejszych należy zaliczyć funkcje: socjopsychologiczne; ekonomiczne i środowiskowe. W wykładzie głównym omówiono cztery typy gospodarstw agroturystycznych. fot. Anna Hoffmann-Niedek 15

16 Rola władz lokalnych we wspieraniu agroturystyki
wspieranie rolników zajmujących się agroturystyką w działalności promocyjnej, m. in. przez współorganizowanie wyjazdów na giełdy i targi turystyczne, wydawanie folderów i katalogów z ofertą agroturystyczną. współorganizowanie z ośrodkami doradztwa rolniczego kursów i szkoleń agroturystycznych dla osób myślących o uruchomieniu działalności agroturystycznej, ale także dla rolników już zajmujących się agroturystyką w celu podniesienia jakości usług. opracowanie strategii rozwoju agroturystyki jako elementu lokalnej strategii zrównoważonego rozwoju. Strategia powinna obejmować badanie potencjału rynku turystycznego, planowanie rozwoju turystyki, (roz-)budowy infrastruktury turystycznej, promocji oraz przygotowania kadr na potrzeby turystyczne. Rozwój agroturystyki jest uwarunkowany wieloma czynnikami. Jednym z najistotniejszych jest aktywność władz lokalnych w gminie, które mogą wspomagać proces rozwoju usług agroturystycznych w różnoraki sposób: wspieranie rolników zajmujących się agroturystyką w działalności promocyjnej, m. in. przez współorganizowanie wyjazdów na giełdy i targi turystyczne, wydawanie folderów i katalogów z ofertą agroturystyczną. współorganizowanie z ośrodkami doradztwa rolniczego kursów i szkoleń agroturystycznych dla osób myślących o uruchomieniu działalności agroturystycznej, ale także dla rolników już zajmujących się agroturystyką w celu podniesienia jakości usług. opracowanie strategii rozwoju agroturystyki jako elementu lokalnej strategii zrównoważonego rozwoju. Strategia powinna obejmować badanie potencjału rynku turystycznego, planowanie rozwoju turystyki, (roz-)budowy infrastruktury turystycznej, promocji oraz przygotowania kadr na potrzeby turystyczne. fot. Anna Hoffmann-Niedek

17 Marketing terytorialny
Marketing terytorialny – stosowanie szeregu instrumentów i działań marketingowych, mających na celu wzrost zdolności konkurencyjnej danego obszaru (np. gminy) w stosunku do innych tego rodzaju jednostek geograficznych. Zadaniem władz lokalnych jest planowanie rozwoju turystyki z uwzględnieniem możliwości (pojemności) lokalnego środowiska przyrodniczego (antropopresja) i pozostałych miejscowych zasobów społecznych, infrastrukturalnych, technicznych i kulturowych. W działalności władz lokalnych na rzecz rozwoju agroturystyki, a mówiąc szerzej gospodarki turystycznej w gminie istotne znaczenie spełnia tzw. marketing terytorialny. Ten rodzaj marketingu, nazywany również marketingiem miejsca lub przestrzeni oznacza stosowanie szeregu instrumentów i działań marketingowych, mający na celu wzrost zdolności konkurencyjnej danego obszaru (np. gminy) w stosunku do innych tego rodzaju jednostek geograficznych. Szczególną rolę marketing terytorialny spełnia w przypadku obszarów z dominacją funkcji turystycznej, określanych jako regiony turystyczne. Zadaniem władz  lokalnych jest zatem planowanie rozwoju turystyki z uwzględnieniem możliwości (pojemności) lokalnego środowiska przyrodniczego (antropopresja) i pozostałych miejscowych zasobów społecznych, infrastrukturalnych, technicznych i kulturowych. Podstawę zarządzania lokalną gospodarką turystyczną, a także czynnikiem kształtującym lokalną samorządność w turystyce stanowią samodzielne podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie turystyki i agroturystyki. fot. Anna Hoffmann-Niedek Podstawę zarządzania lokalną gospodarką turystyczną, a także czynnikiem kształtującym lokalną samorządność w turystyce stanowią samodzielne podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie turystyki i agroturystyki.

18 Produkt lokalny i regionalny, grupy producentów
produkty lokalne i regionalne = produkty specjalnej i gwarantowanej jakości Ich wytwarzanie opiera się na historii, tradycji i specyfice miejsca, w których były od dawna wytwarzane, będąc swoista własnością regionalną. Nie jest to system patentowany, lecz ochrony specyficznej jakości i marki. Produkty regionalne stanowią ok. 10% produkcji rolno-spożywczej w Europie a ich udział stale wzrasta. W Polsce dynamika rejestracji produktów lokalnych i regionalnych nie odzwierciedla istniejącego potencjału. Produkty tradycyjne i regionalne funkcjonują w krajach Unii Europejskiej jako produkty specjalnej i gwarantowanej jakości. Ich wytwarzanie opiera się na historii, tradycji i specyfice miejsca, w których były od dawna wytwarzane, będąc swoista własnością regionalną. Nie jest to więc system patentowany, lecz ochrony specyficznej jakości i marki. Produkty regionalne stanowią ok. 10% produkcji rolno-spożywczej w Europie a ich udział stale wzrasta. Niestety w Polsce dynamika rejestracji produktów lokalnych i regionalnych nie odzwierciedla istniejące potencjału. Polska posiada ogromne potencjalne możliwości wytwarzania takich produktów ze względu na istniejące jeszcze w wielu miejscach tradycyjne rolnictwo, rodzinne gospodarstwa rolne, dużą ilość siły roboczej na obszarach wiejskich, czyste środowisko naturalne i stosunkowo bogate i zróżnicowane dziedzictwo kulturowe.

19 Bariery rozwoju produktów lokalnych i regionalnych
Do istotnych barier w rozwoju szerszej oferty produktów regionalnych w Polsce należy: brak tradycji wytwarzania przez rolnika produktu zamiast wyłącznie surowca; brak rozwoju sprzedaży bezpośredniej produktów regionalnych i lokalnych na szerszą skalę, w wyeliminowaniem zbędnych pośredników; brak firm przetwórczych i organizacji producenckich. Do istotnych barier w rozwoju szerszej oferty produktów regionalnych w Polsce należy: brak tradycji wytwarzania przez rolnika produktu zamiast wyłącznie surowca; brak rozwoju sprzedaży bezpośredniej produktów regionalnych i lokalnych na szerszą skalę, w wyeliminowaniem zbędnych pośredników; brak firm przetwórczych i organizacji producenckich. W przełamywaniu tych barier szczególną rolę mają do odegrania organizacje samorządu gospodarczego. W skali ogólnokrajowej w Polsce działa Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego ( działająca od 2004 r. i zrzeszająca producentów rolnych. Izba opracowała pierwszy krajowy system jakościowy „Jakość Tradycja” służący wyróżnianiu produktów żywnościowych wysokiej jakości z uwzględnieniem produktów tradycyjnych. Daje on jego beneficjentom możliwość skorzystania z mechanizmów wsparcia uczestnictwa w systemie i promocji produktów regionalnych i tradycyjnych (Działania 132 i 133 PROW ) na podobnych zasadach, jak dla produktów zarejestrowanych w unijnym systemie jakości żywności produktów regionalnych i tradycyjnych. W przełamywaniu tych barier szczególną rolę mają do odegrania organizacje samorządu gospodarczego. W skali ogólnokrajowej w Polsce działa: Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego

20 System „Jakość Tradycja” (1)
Surowce do produktów regionalnych/lokalnych pochodzą z gospodarstw ekologicznych lub z gospodarstw  o systemie produkcji stosujących  Dobrą Praktyką Rolniczą i Dobrą Praktykę Hodowlaną z wyłączeniem GMO i muszą być w pełni identyfikowalne. Produkty te muszą się charakteryzować: tradycyjnym składem, tradycyjnym sposobem wytwarzania, szczególną jakością wynikającą  z ich tradycyjnego charakteru, szczególną jakością lub reputacją  odróżniającą je od produktów należących do tej samej kategorii. W ramach systemu „Jakość Tradycja” surowce do produktów regionalnych/lokalnych pochodzą z gospodarstw ekologicznych lub z gospodarstw  o systemie produkcji stosujących  Dobrą Praktyką Rolniczą i Dobrą Praktykę Hodowlaną z wyłączeniem GMO, przy czym surowce te muszą być w pełni identyfikowalne. Produkty zaś muszą się charakteryzować: tradycyjnym składem, tradycyjnym sposobem wytwarzania, szczególną jakością wynikającą  z ich tradycyjnego charakteru, szczególną jakością lub reputacją  odróżniającą je od produktów należących do tej samej kategorii. Za tradycyjny skład, tradycyjny sposób wytwarzania, tradycyjny charakter, uważa się takie produkty, które posiadają co najmniej 50-letni rodowód (dwa pokolenia). Za tradycyjne rasy i odmiany uważa się te, które użytkowano przed 1956 rokiem. System "Jakość Tradycja" jest kierowany do indywidualnych przedsiębiorstw lub wytwórców. Przyznanie znaku określonemu produktowi i jego producentowi, nie ogranicza możliwości innym wytwórcom do otrzymania znaku "Jakość Tradycja" dla podobnego lub takiego samego produktu. W wykładzie głównym omówiono ogólne zasady systemu „Jakość i Tradycja”

21 System „Jakość i Tradycja” (2)
Zalety systemu „Jakość i Tradycja”: motywuje do aktywności gospodarczej pobudza przedsiębiorczość integruje samorządy lokalne, podmioty gospodarcze i społeczne wprowadza nową jakość do produktu turystycznego (oferty turystycznej regionu) i ułatwia promocję regionu (obszaru) Określając zalety produktu lokalnego, należy stwierdzić, że: motywuje do aktywności gospodarczej pobudza przedsiębiorczość integruje samorządy lokalne, podmioty gospodarcze i społeczne wprowadza nową jakość do produktu turystycznego (oferty turystycznej regionu) i ułatwia promocję regionu (obszaru).

22 Lokalne grupy producenckie (1)
Efektywność ekonomiczna wytwarzania produktów lokalnych wymaga, aby były one wytwarzane w odpowiedniej skali – sprzyja temu organizowanie się wytwórców w zorganizowane grupy producentów. Grupa producentów może się zorganizować do wspólnego wytwarzania produktu (np. wspólna serowarnia) lub współdziałania na którymś z etapów wytwarzania produktu i sprzedaży (np. sortownia czy chłodnia) lub podejmowania skoordynowanych działań promocyjnych i marketingowych. Każda z form prawnych organizowania się producentów może być wykorzystana w celu złożenia wniosku o rejestrację do Komisji Europejskiej w celu uzyskania znaków: - Chronionej Nazwy Pochodzenia lub Chronionego Oznaczenia Geograficznego; - Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności (regulowane Rozporządzeniami Rady WE Nr 509/2006 oraz 510/2006 z dn. 20 marca 2006 r.). Efektywność ekonomiczna wytwarzania produktów lokalnych wymaga, aby były one wytwarzane w odpowiedniej skali. Sprzyja temu organizowanie się wytwórców w zorganizowane grupy producentów. Grupa producentów może się zorganizować do wspólnego wytwarzania produktu (np. wspólna serowarnia) lub współdziałania na którymś z etapów wytwarzania produktu i sprzedaży (np. sortownia czy chłodnia) lub podejmowania skoordynowanych działań promocyjnych i marketingowych. Każda z form prawnych organizowania się producentów może być wykorzystana w celu złożenia wniosku o rejestrację do Komisji Europejskiej w celu uzyskania znaków: Chronionej Nazwy Pochodzenia lub Chronionego Oznaczenia Geograficznego; Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności. Można tez skorzystać z prostszych form organizacyjnych – konsorcjum (umowa cywilno-pranwa) lub porozumienie o utworzenie grupy.

23 Lokalne grupy producenckie (2)
Formy organizacyjne: - konsorcjum (umowa cywilno-pranwa) - porozumienie o utworzenie grupy. Jedną z form grup producentów, mającą status prawny jest grupa producencka. Podstawy prawne organizowania się grup producenckich, które chciałyby korzystać z pomocy ze środków publicznych tworzą: ustawa z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. z 2000 r., Nr 88, poz. 983 z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie wykazu produktów i grup produktów, dla których mogą być tworzone grupy producentów rolnych, minimalnej rocznej wielkości produkcji towarowej oraz minimalnej liczby członków grupy producentów rolnych, znowelizowane w marcu 2011 r. (Dz. U. Nr 72, poz. 424). Jedną z form grup producentów, mającą status prawny jest grupa producencka. Podstawy prawne organizowania się grup producenckich, które chciałyby korzystać z pomocy ze środków publicznych stworzyła ustawa z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw. Ustawa określa zasady organizowania się producentów rolnych oraz zasady i warunki udzielania ze środków publicznych pomocy finansowej związanej z ich organizowaniem i funkcjonowaniem. Drugim najważniejszym aktem prawnym regulującym działalność grup producenckich jest rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie wykazu produktów i grup produktów, dla których mogą być tworzone grupy producentów rolnych, minimalnej rocznej wielkości produkcji towarowej oraz minimalnej liczby członków grupy producentów rolnych, znowelizowane w marcu 2011 r.

24 Lokalne grupy producenckie (3)
Grupa producencka powinna prowadzić działalność jako przedsiębiorca mający osobowość prawną, w formie spółki z o.o., spółdzielni, zrzeszenia lub stowarzyszenia. Podstawowe wymogi i zasady obowiązujące przy tworzeniu i funkcjonowaniu grupy producenckiej są następujące: grupa jest utworzona przez producentów jednego produktu lub grupy produktów, działa na podstawie aktu założycielskiego, przychody ze sprzedaży produktów lub grup produktów wytworzonych w gospodarstwach członków grupy stanowią więcej niż połowę przychodów grupy ze sprzedaży produktów lub grup produktów, dla których grupa została utworzona, została wpisana do rejestru, który prowadzi marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce siedziby grupy. W celu uzyskania wsparcia dla grupy producentów ze środków PROW (Działanie 133) może ubiegać się organizacja mająca dowolną formę prawną, która łączy podmioty gospodarcze aktywnie biorące udział w systemie jakości żywności dla określonych produktów lub środków spożywczych. Według obowiązujących przepisów Grupa producencka powinna prowadzić działalność jako przedsiębiorca mający osobowość prawną, w formie: spółki z o.o., spółdzielni, zrzeszenia lub stowarzyszenia. Podstawowe wymogi i zasady obowiązujące przy tworzeniu i funkcjonowaniu grupy producenckiej są następujące: grupa jest utworzona przez producentów jednego produktu lub grupy produktów, działa na podstawie aktu założycielskiego, przychody ze sprzedaży produktów lub grup produktów wytworzonych w gospodarstwach członków grupy stanowią więcej niż połowę przychodów grupy ze sprzedaży produktów lub grup produktów, dla których grupa została utworzona, została wpisana do rejestru, który prowadzi marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce siedziby grupy. W celu uzyskania wsparcia dla grupy producentów ze środków PROW (Działanie 133) może ubiegać się organizacja mająca dowolną formę prawną, która łączy podmioty gospodarcze aktywnie biorące udział w systemie jakości żywności dla określonych produktów lub środków spożywczych. Dotyczy to w szczególności rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego.

25 Zielone miejsca pracy (1)
Koncepcja „zielonych miejsc pracy” wychodzi naprzeciw dwóm podstawowym problemom jednostek samorządu terytorialnego: bezrobocie osiągnięcie europejskich standardów ochrony środowiska Zielone miejsca pracy = wszelkie miejsca pracy powstające w związku z podejmowaniem inwestycyjnych i bezinwestycyjnych przedsięwzięć, których efektem jest zmniejszenie presji na środowisko ze strony gospodarki i konsumpcji. „Zielony rynek pracy” jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się rynków i jako jeden z niewielu wykazuje dodatni wzrost stopy zatrudnienia na przestrzeni ostatnich lat. Koncepcja „zielonych miejsc pracy” wychodzi naprzeciw dwóm podstawowym problemom jednostek samorządu terytorialnego: bezrobocie; osiągnięcie europejskich standardów ochrony środowiska. Do niedawna jeszcze pod pojęciem „zielonych miejsc pracy” rozumiano stanowiska pracy w gospodarce leśnej, ochronie przyrody, agroturystyce i rolnictwie (rolnictwo ekologiczne i zrównoważone), czyli miejsca pracy na obszarach wiejskich. Takie rozumienie „zielonych miejsc pracy” figurowało jeszcze w Programie „Pierwsza Praca”, gdzie przez zielone miejsca pracy rozumiano jako prace w gospodarce leśnej. Obecnie przez to pojęcie rozumie się wszelkie miejsca pracy powstające w związku z podejmowaniem inwestycyjnych i bezinwestycyjnych przedsięwzięć, których efektem jest zmniejszenie presji na środowisko ze strony gospodarki i konsumpcji. Dotyczy to zarówno obszarów wiejskich, miejsko-wiejskich, jak i samych miast. Jeszcze w połowie lat 90-tych ochronę środowiska postrzegano jako zagrożenie i barierę dla wzrostu i rozwoju gospodarczego, a nakłady na ochronę środowiska wielu przedsiębiorców traktowało jako „przykry obowiązek”, obniżający konkurencyjność firm. Z biegiem lat przekonano się, że inwestowanie w ochronę środowiska wiąże się nie tylko z kosztem, ale stymuluje rozwój nowych sektorów gospodarki i rodzajów działalności gospodarczej. Jak pokazują obserwacje Europejskiego Biura ds. Środowiska (European Environmental Bureau) „zielony rynek pracy” jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się rynków i jako jeden z niewielu wykazuje dodatni wzrost stopy zatrudnienia na przestrzeni ostatnich lat

26 Zielone miejsca pracy (2)
Można wyróżnić dwa sposoby rozumienia „zielonych miejsc pracy”: 1. Ekologizacja miejsc pracy już istniejących: wprowadzanie i podwyższanie standardów ochrony środowiska, wdrażanie technik i technologii proekologicznych, wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach, w tym w komunalnych jednostkach gospodarczych i administracyjnych (ISO 1400x, EMAS), uczestniczenie w programach „Czystszej Produkcji”, uwzględnianie kryteriów ekologicznych w zamówieniach publicznych i in. 2. Tworzenie nowych miejsc pracy Można wyróżnić dwa sposoby rozumienia „zielonych miejsc pracy”: 1. Ekologizacja miejsc pracy już istniejących – wprowadzanie i podwyższanie standardów ochrony środowiska, wdrażanie technik i technologii proekologicznych, wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach, w tym w komunalnych jednostkach gospodarczych i administracyjnych (ISO 1400x, EMAS), uczestniczenie w programach „Czystszej Produkcji”, uwzględnianie kryteriów ekologicznych w zamówieniach publicznych i in. Obecnie ekologiczność produkcji i prowadzenia działalności gospodarczej staje się czynnikiem konkurencyjności zarówno firm, jak i terenów, na których prowadzona jest proekologiczna gospodarka komunalna.

27 Tworzenie zielonych miejsc pracy (1)
Obszary wiejskie: rolnictwo ekologiczne i promocja produktów lokalnych (wysoka pracochłonność metod upraw), programy rolno-środowiskowe w ramach II filaru Wspólnej Polityki Rolnej; ochrona dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, krajobrazu i bioróżnorodności, starych odmian roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych agro-eko-turystyka; odnowa wsi i rustykalnego krajobrazu. Na obszarach wiejskich tworzenie nowych miejsc pracy obejmuje takie obszary jak: rolnictwo ekologiczne i promocja produktów lokalnych (wysoka pracochłonność metod upraw), programy rolno-środowiskowe w ramach II filaru Wspólnej Polityki Rolnej; ochrona dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, krajobrazu i bioróżnorodności, starych odmian roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych agro-eko-turystyka; odnowa wsi i rustykalnego krajobrazu.

28 Tworzenie zielonych miejsc pracy (2)
Obszary wiejsko-miejskie: prace przy rozwoju infrastruktury ochrony środowiska (oczyszczalnie ścieków, w tym biologiczne, kanalizacja, instalacje proekologicznego zagospodarowania odpadów na potrzeby recyklingu); wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (biomasy, energii słonecznej i wiatrowej, małe elektrownie wodne, kompostownie z odzyskiem biogazu); selektywna gospodarka odpadami (sortownie odpadów, stacje przeładunkowe, kompostownie, rekultywacja i modernizacja wysypisk); budownictwo proekologiczne (tzw. budynki pasywne, z proekologicznych materiałów budowlanych); prace związane z likwidacją substancji szkodliwych – azbestu (eternitu) mogilników, PCB praca w edukacji ekologicznej i proekologicznych organizacjach pozarządowych Na obszarach wiejsko-miejskich tworzenie nowych miejsc pracy obejmuje takie obszary jak: prace przy rozwoju infrastruktury ochrony środowiska (oczyszczalnie ścieków, w tym biologiczne, kanalizacja, instalacje proekologicznego zagospodarowania odpadów na potrzeby recyklingu); wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (biomasy, energii słonecznej i wiatrowej, małe elektrownie wodne, kompostownie z odzyskiem biogazu); selektywna gospodarka odpadami (sortownie odpadów, stacje przeładunkowe, kompostownie, rekultywacja i modernizacja wysypisk); budownictwo proekologiczne (tzw. budynki pasywne, z proekologicznych materiałów budowlanych); prace związane z likwidacją substancji szkodliwych – azbestu (eternitu) mogilników, PCB praca w edukacji ekologicznej i proekologicznych organizacjach pozarządowych

29 Tworzenie zielonych miejsc pracy (3)
Obszary miejskie: termomodernizacja budynków i działania na rzecz zwiększania efektywności energetycznej (ustawa o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych z 1998 r. spowodowała utworzenie lokalnych, nawet kilkusetosobowych rynków pracy); ekologizacja transportu publicznego (zarówno logistyki, jak i paliwa); rozwój sieci sklepów z atestowaną żywnością ekologiczną i produktami „przyjaznymi środowisku” (biodegradowalność opakowań, oszczędność, powtórne użytkowanie i odzysk materiałów i surowców); rewitalizacja terenów zdegradowanych (poprzemysłowych). Na obszarach miejskich zielony rynek pracy może się rozwijać w takich obszarach jak: termomodernizacja budynków i działania na rzecz zwiększania efektywności energetycznej (ustawa o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych z 1998 r. spowodowała utworzenie lokalnych, nawet kilkusetosobowych rynków pracy); ekologizacja transportu publicznego (zarówno logistyki, jak i paliwa); rozwój sieci sklepów z atestowaną żywnością ekologiczną i produktami „przyjaznymi środowisku” (biodegradowalność opakowań, oszczędność, powtórne użytkowanie i odzysk materiałów i surowców); rewitalizacja terenów zdegradowanych (poprzemysłowych).

30 Perspektywy rozwoju zielonych miejsc pracy (1)
Wzrost efektywności i wydajności pracy na konwencjonalnym rynku pracy powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na pracę „Zielone rynki pracy” cechują dużą dynamiką wzrostu, jak również pracochłonnością (np. rolnictwo ekologiczne) Szczególnie dynamicznie rozwijającym się w „zielonym” kierunku, pracochłonnym sektorem gospodarczym jest selektywna gospodarka odpadami na potrzeby recyklingu materiałowego i organicznego, Zielone (zrównoważone) zamówienia publiczne – systemowe zazielenianie rynku Konwencjonalny rynek pracy dąży do stałego zwiększania efektywności i wydajności pracy (minimalizacji nakładów pracy na jednostką wytarzanego produktu) i obniżenia pracochłonności (zwiększenia produktywności wytwarzania), a tym samym zmniejszenia zapotrzebowania na pracę. „Zielone miejsca pracy” cechują się zaś stosunkowo dużą pracochłonnością i użytecznością społeczno-ekologiczną świadczonej pracy. Przykładem może być rolnictwo ekologiczne, gdzie dużo prac wykonuje się ręcznie – jedynie ten rynek pracy jest w stanie (lokalnie) wchłonąć nadwyżki siły roboczej (również niewykwalifikowanej). Szczególnie dynamicznie rozwijającym się w „zielonym” kierunku, pracochłonnym sektorem gospodarczym jest selektywna gospodarka odpadami na potrzeby recyklingu materiałowego i organicznego, o po zmianie sytuacji prawnej (nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach) od 2012 r. i wzrostu znaczenia gmin w organizacji systemów selektywnej zbiórki odpadów, perspektywy tego rynku są szczególnie obiecujące. Systemowy wpływ na zazielenianie i tworzenie nowych „zielonych” miejsc pracy, na który wyłączny wpływ ma inicjatywa i aktywność jednostek samorządu terytorialnego jest włączanie aspektów ekologicznych do procedur (warunków, wymogów i kryteriów) zamówień publicznych. Wytyczne w tym obszarze zawiera opracowany przez Urząd Zamówień Publicznych „Krajowy plan działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata ”

31 Perspektywy rozwoju zielonych miejsc pracy (2)
Przykładowe spektrum możliwych działań obszarach gospodarki i polityki komunalnej zmierzających do ekologizacji lokalnego rynku pracy, przedstawia tabela na slajdzie.

32 Perspektywy rozwoju zielonych miejsc pracy (3)
Miejsca pracy, które mogłyby powstać w związku z realizacją wymienionych na slajdzie działań można uznać za miejsca pracy przyjazne środowisku i sprzyjające realizacji lokalnego, zrównoważonego rozwoju, w szczególności obszarów wiejskich.

33 Działania JST na rzecz rozwoju zielonego rynku pracy
Przyjęcie koncepcji ekorozowju gminy (związku gmin) jako głównego priorytetu i naczelnej zasady lokalnej strategii rozwoju, opracowanie programu wykonawczego tej strategii metodą partycypacyjną oraz systemu wskaźników i jego konsekwentna realizacja; Integrowanie lokalnej polityki społecznej, gospodarczej i ekologicznej – jest to warunek osiągnięcia celów wielofunkcyjnego i zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich; Stworzenie systemu zachęt (finansowych, przetargowych, podatkowych, promocyjnych) nagradzających prośrodowiskowe działania gospodarcze na terenach wiejskich; Promowanie „czystych ekologicznie” lokalnych i regionalnych produktów wiejskich (zielony marketing). Do kroków, jakie może podjąć jednostka samorządu terytorialnego, chcąca działać na rzecz stworzenia lub zdynamizowania rozwoju lokalnego (regionalnego) zielonego rynku pracy należą: Przyjęcie koncepcji ekorozowju gminy (związku gmin) jako głównego priorytetu i naczelnej zasady lokalnej strategii rozwoju, opracowanie programu wykonawczego tej strategii metodą partycypacyjną oraz systemu wskaźników i jego konsekwentna realizacja; Integrowanie lokalnej polityki społecznej, gospodarczej i ekologicznej – jest to warunek osiągnięcia celów wielofunkcyjnego i zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich; Stworzenie systemu zachęt (finansowych, przetargowych, podatkowych, promocyjnych) nagradzających prośrodowiskowe działania gospodarcze na terenach wiejskich; Promowanie „czystych ekologicznie” lokalnych i regionalnych produktów wiejskich (zielony marketing). fot. Anna Hoffmann-Niedek fot. Anna Hoffmann-Niedek

34 Zapraszamy do zadawania pytań autorowi wykładu!
fot. Anna Hoffmann-Niedek