Strategie Interwencji Kryzysowej

Prezentacja na temat: "Strategie Interwencji Kryzysowej"— Zapis prezentacji:

1 Strategie Interwencji Kryzysowej
Opracowała: Agnieszka Jajkiewicz-Sołtys

2 I. Czym jest kryzys? Kryzys – wynik stresu i napięcia w życiu człowieka. Stres – reakcja na pojedyncze zdarzenie lub serię zdarzeń. Sytuacja kryzysowa – sytuacja niespodziewanego, niekorzystnego wydarzenia o szerokim zasięgu w otoczeniu szkoły lub w szkole. Interwencja kryzysowa – jest to wsparcie w wyjątkowej sytuacji, będące próbą szybkiego poradzenia sobie w aktualnym problemem. Celem interwencji jest umiejętne wkroczenie we właściwym momencie w sytuację osobistą ofiary kryzysu by rozwiązać problem, który grozi destrukcją fizyczną lub psychiczną. Szybkie opanowanie kryzysu zapobiega poważnym zaburzeniom takim jak: trauma, PTSD (zespół stresu pourazowego). Interwencja kryzysowa nie jest terapią – to pierwsza pomoc psychologiczna, która poprzedza terapię. Powinna trwać od kilku minut do kilku tygodni po urazie.

3 II. Elementy kryzysu nagłość
dolegliwość (np. utrata lub groźba utraty dobrej reputacji) skala zjawiska (jednostkowa lub o szerszym zasięgu)

4 III. Wydarzenia, które mogą poprzedzić kryzys
zdarzenie lub trudna sytuacja w domu (separacja, rozwód, choroba, śmierć, trudna sytuacja materialna) klasyfikacja semestralna-roczna egzamin gimnazjalny podjęcie nauki w nowej szkole zmiana pozycji wśród rówieśników choroba fizyczna zaburzenia psychiczne klęski naturalne lub spowodowane przez człowieka (powódź, huragan, zamach terrorystyczny, pożar, wypadek komunikacyjny, zagrożenie wybuchem bomby, wypadek podczas lekcji, konieczność ewakuacji, zagrożenie uzależnieniem, itp.)

5 IV. Sytuacja trudna Sytuacja związana z rozwiązaniem problemu, np. konflikt między nauczycielem a rodzicem, uczniem, pogarszające się wyniki egzaminów, sprawdzianów, itp. W sytuacji kryzysowej występują określone stany ryzyka, czyli symptomy kryzysu. Jeżeli nie zostaną one rozwiązane na poziomie operacyjnym (aktywność nauczyciela, pracownika administracyjnego, wychowawcy, pedagoga szkolnego, psychologa, dyrektora) mogą doprowadzić do wybuchu kryzysu.

6 V. Rozpoznanie osoby przeżywającej kryzys
1) Objawy emocjonalne ogólny niepokój oszołomienie otępienie szok zaprzeczanie brak poczucia bezpieczeństwa smutek poczucie winy poczucie utraty kontroli żal wściekłość niepewność lęk poczucie bezradności apatia depresja ambiwalencja naprzemiennie euforia i depresja panika rozpacz złość podenerwowanie

7 2) Objawy behawioralne wycofanie się zaburzenia snu brak koncentracji nadmierny apetyt wybuchy gniewu zmiana w aktywności, nasilenie się zmęczenia częste korzystanie ze zwolnień lekarskich brak kontaktu z własną rodziną, przyjaciółmi trudności w normalnym funkcjonowaniu częste wizyty u lekarza bez wyraźnych powodów gniew na Boga regresja płacz nadmierna czujność i pobudzenie nadmierne dbanie o bezpieczeństwo swoje i bliskich zachowania dziwaczne i nieadekwatne

8 3) Objawy poznawcze natrętne myśli lub wspomnienia o wydarzeniu
koszmary senne rekonstruowanie w myślach tego co się wydarzyło aby odzyskać poczucie kontroli koncentracja na problemach lub wspomnieniach zastanawianie się co by było gdyby, lub gdyby tylko …… w sytuacji kryzysowej niepewność

9 VI. Konsekwencje wewnętrzne i zewnętrzne kryzysu w szkole
Kryzys w szkole możemy rozpatrywać w wymiarze jednostkowym (mówimy wtedy o traumie, lęku, przerażeniu, niepokoju, wstydzie itp. pojedynczych osób wymagających wsparcia ze strony profesjonalistów) i organizacyjnym (zaburzeniach w funkcjonowaniu różnych sfer działalności szkoły). Wewnątrz szkoły kryzys wywołuje poczucie zagrożenia i niepewności, obnaża słabości, odrywa od spraw związanych z rozwojem organizacji, utrudnia prace nauczycieli, wychowawców, pracowników administracyjnych.

10 VII. Procedury stosowane w skutecznej interwencji kryzysowej
Proponowany schemat reagowania na różne zdarzenia kryzysowe okres przed kryzysem – działania uprzedzające okres kryzysu i bezpośrednio po kryzysie – działania interwencyjne działania naprawcze

11 Interwencja kryzysowa składa się z 6 głównych elementów:
1) Natychmiastowość (włączenie się, nawiązanie kontaktu psychologicznego). Natychmiastowe działanie ma na celu przerwać krwawienie emocjonalne: złagodzić niepokój, zapobiec pogłębianiu dezorientacji, zdobyć pewność, że nie ma zagrożenia dla tej osoby i innych. Interwencja rozpoczyna się od momentu zetknięcia się interwenta z osobą przeżywającą kryzys. Istotne jest pozytywne nastawienie, wysłuchanie z empatią tego, co osoba ma do powiedzenia. Możemy zaprosić do rozmowy, wyrazić zrozumienie używając potwierdzających słów, gestów, nawiązując kontakt niewerbalny. Istotne jest aby interwent zachował spokój i zrównoważony nastrój (staramy się nie uzewnętrzniać własnych emocji).

12 Unikamy sformułowań: „rozumiem jak się czujesz”
„poczujesz się lepiej jak mi opowiesz” „jak ja byłem w podobnej sytuacji”

13 2) Kontrola - sprawdzamy zasięg problemu
2) Kontrola - sprawdzamy zasięg problemu. Celem przejęcia kontroli nie jest zawładnięcie ofiarą a jedynie pomoc jej w uporządkowaniu chaosu jaki towarzyszy osobie będącej w kryzysie (prowadzimy za rękę i podpowiadamy, że rozwiązania istnieją – niektórzy w szoku nie widzą żadnego wyjścia w sytuacji). Interwent udziela potrzebnego wsparcia do czasu kiedy ofiara będzie mogła ponownie zapanować nad sytuacją. Sprawdzając zasięg problemu możemy pytać: o najbliższą przeszłość – co się stało bezpośrednio przed kryzysem, co poprzedziło kryzys, jakie zdarzenie miało miejsce, co doprowadziło do powstania kryzysu. o chwilę obecną – kto co, kiedy, jak, prosimy o opowiedzenie historii o najbliższą przyszłość – jakie trudności mogą zostać wywołane tym kryzysem, co nastąpi na jego skutek. Przejmując kontrolę nie składamy obietnic w niepewnych kwestiach („będzie dobrze”).

14 3) Ocena sytuacji oceniamy co trapi ofiarę w danym momencie
dlaczego właśnie teraz przeżywa załamanie co wymaga największej uwagi co można należy natychmiast rozwiązać co hamuje rozwiązanie jak pomóc w najkrótszym czasie

15 Oceniając sytuację nie zajmujemy się historią życia ofiary, koncentrujemy się na teraz. Zadajemy krótkie, bezpośrednie pytania dając dość czasu na odpowiedź. Akceptujemy niewygodne milczenie. Pozwalamy ofierze świadomie przeżywać kryzys. Unikamy pocieszania, osądzania, kazań. Uwzględniamy niesprawdzone bądź pierwotnie odrzucone rozwiązanie i ponownie sprawdzamy ich użyteczność. Analizujemy przeszkody utrudniające realizację rozwiązań, zanim plan akcji zostanie wprowadzony w życie. Czasami należy rozbić kryzys na mniejsze składniki i radzić sobie z nimi stopniowo jeden po drugim.

16 4) Dyspozycje – postępowanie
Ustalając metody postępowania ofiara ma otworzyć się na kreatywne myślenie, inne możliwości, rozwiązywanie problemu. Interwent pomaga ofierze rozpoznać i wykorzystać własne możliwości. Stwarza możliwość wsparcia społecznego, wzmacnia nadzieje, poszerza zakres możliwości. Dyspozycje często ograniczają się do wybrania najlepszego następnego kroku i wdrożenia wspólnie wybranego rozwiązania skierowanego na zaspokojenie pilnych potrzeb.

17 5) Odniesienie – odsyłanie do innych źródeł pomocy
Interwent sprawdza kto, co, gdzie, kiedy może pomóc. Dowiaduje się jak się można skontaktować z profesjonalistami takimi jak: psycholodzy, lekarze, policjanci. Pyta czy zgodzą się oni udzielić pomocy kiedy się do nich zadzwoni. Sporządza listę możliwych źródeł pomocy, upewnia się czy numery telefonów, adresy oraz nazwiska kontaktowe są aktualne.

18 Kiedy kierujemy ofiarę do źródła pomocy wykonujemy następujące czynności:
pomagamy ofierze nawiązać kontakt ze specjalistycznymi ośrodkami pomocy (może to być interwencja telefoniczna) pytamy ofiarę czy zrozumiała treść wszystkich uzyskanych informacji pytamy ofiarę czy mogą zaistnieć jakiekolwiek okoliczności, które mogłyby uniemożliwić nawiązanie kontaktu ze wskazanymi instytucjami lub dotrzymaniem terminu wizyty.

19 6) Uzupełnienie – sprawdzenie
zbieramy informacje i ustalamy czy postawione cele zostały zrealizowane: pomoc dostarczona zagrożenie zmniejszone odpowiednie źródła pomocy uruchomione jeśli ofiara nie nawiązała kontaktu ze wskazanymi instytucjami po określonym czasie próbujemy dowiedzieć się o przyczyny. W miarę potrzeb staramy się pomóc ofiarom w uporaniu się z przyczynami, które uniemożliwiły im nawiązanie kontaktu z wyspecjalizowanymi ośrodkami.

20 VIII. Rola i zadania pracowników szkoły w sytuacji kryzysowej
Osobą najbardziej odpowiedzialną za zarządzanie sytuacją kryzysową w szkole jest Dyrektor szkoły. Niemniej jednak wychowawca klasy, pedagog, psycholog, nauczyciel, pracownik administracyjny, jako członek społeczności szkolnej, osobiście odpowiedzialny za bezpieczeństwo powierzonych mu przez rodziców-dzieci uczestniczy w procesie zarządzania sytuacją kryzysową. Skuteczność działania w kryzysie zależna jest od podziału obowiązków między pracownikami szkoły. W dobrym zespole każdy powinien wiedzieć co ma robić, jakie sa wobec niego oczekiwania, czego może oczekiwać od innych. Pracownicy pod kierunkiem Dyrektora szkoły określili mocne i słabe strony szkoły, zastanowili się nad jej wizerunkiem i wyodrębnili potencjalne sytuacje kryzysowe. Na tej podstawie stworzony został modelowy plan działania w warunkach kryzysowych, wyznaczone zostały osoby, które w pierwszej kolejności będą zawiadamiane o sytuacji kryzysowej.

21 1) Dyrektor szkoły: W każdym przypadku należy niezwłocznie zawiadomić Dyrektora Gimnazjum. Dyrektor szkoły bądź osoba go zastępująca po otrzymaniu informacji o sytuacji kryzysowej dokonuje jej analizy i podejmuje decyzje o : powiadomienie policji, pogotowia ratunkowego, rodziców i innych ewentualnym przerwaniu pracy szkoły lub lekcji ewentualnym przeprowadzeniu ewakuacji pracowników i uczniów zabezpieczeniu dokumentów kierowaniu służb interwencyjnych do miejsca incydentu udzielaniu informacji o topografii budynku utrzymuje kontakt z mediami

22 2) Wychowawca, inni nauczyciele
powiadomienie uczniów w klasie i podjęcie w miarę potrzeby tematów dyskusji niezwłoczne zidentyfikowanie uczniów potrzebujących porady, pomocy i zawiadomienie o tym pedagoga, psychologa eskortowanie uczniów szczególnie pobudzonych, roztrzęsionych do miejsca udzielania pomocy monitorowanie stanu uczniów w okresie późniejszym towarzyszenie uczniom rannym, chorym angażowanie zespołu klasowego w konstruktywne lub pożądane formy aktywności (w zależności od rodzaju zdarzenia) zmniejszanie dolegliwości skutków w okresie po zdarzeniu.

23 3) Pedagog, psycholog koordynowanie działań związanych z pomocą psychologiczną, w tym zgłaszanie zapotrzebowania wsparcia w tym zakresie stałe udzielanie informacji – informacja jest podstawową formą pomocy sytuacji krytycznej kontaktowanie się z instytucjami i organizacjami w sprawie ewentualnego wsparcia nad uczniami prowadzenie ewidencji uczniów którym należy udzielić pomocy informowanie rodziców/prawnych opiekunów o konieczności udzielania pomocy i zachęcanie do kontynuowania stosownych form pomocy poza szkołą pomoc rodzicom w zrozumieniu podstawowych, typowych reakcji ich dzieci na zdarzenie kryzysowe pomoc pracownikom szkoły w radzeniu sobie z własnymi reakcjami na zdarzenie kryzysowe

24 4) Pielęgniarka lub lekarz (jeśli są obecni)
udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej zgłaszanie potrzeb pomocy medycznej udzielanie uczniom informacji ewentualnych konsekwencjach dla zdrowia jakie niesie za sobą incydent przekazanie lekarzom niezbędnych informacji o sytuacji poszkodowanych

25 IX. Plan działania w sytuacjach kryzysowych – procedury szczegółowe
1) Próby lub myśli samobójcze ucznia. Działania interwencyjne: ustalenie i potwierdzenie rodzaju zdarzenia przez osobę, która dostrzegła niepokojące symptomy w zachowaniu ucznia nie pozostawiać ucznia samego usunąć wszystko co może ułatwić realizacje zamiaru bez rozgłosu przeprowadzić ucznia w bezpieczne miejsce zawiadomić Dyrektora szkoły zebrać wstępne informacje o okolicznościach zdarzenia ewentualnie wezwać odpowiednie służby – policja, pogotowie ratunkowe, straż miejska (decyzje o wezwaniu podejmuje Dyrektor szkoły) zawiadomić wychowawcę, pedagoga szkolnego, pielęgniarkę powiadomić rodziców/opiekunów prawnych chronić ucznia przed zbędnymi czynnikami traumatyzującymi (media, świadkowie, itp.) zadbać aby interwencja służb przebiegała dyskretnie towarzyszyć uczniowi – jesteś dla niego ważny

26 Działania naprawcze: dokonać diagnozy ryzyka ponownej próby samobójczej uwzględniając, że uratowana osoba ma nadal problemy bezwzględnie skonstruować dalszą strategię z poradniami: PPP, PZP, OPS lub inną placówką opieki zdrowotnej podjąć próbę zmobilizowania rodziny aby udzieliła wsparcia ofierze, zapewniła bezpieczeństwo, wzmocniła wzajemne więzi

27 Depresja i skłonności samobójcze są szczególnie ważnym problemem nastolatków. Młody człowiek w depresji cierpi przede wszystkim z powodu jakiejś straty – rozpadu dla niego ważnego związku, straty istotnych atrybutów takich jak: umiejętności sportowe czy utrata własnej pozycji.

28 Kliniczne objawy depresji dzieci i młodzieży:
depresyjny nastrój niezdolność do odczuwania przyjemności lęk i obawa pobudzenie lub opóźnienie reakcji psychomotorycznych wycofywanie się ze związków rówieśniczych słabe wyniki w nauce zmęczenie zaburzenia snu bóle (brzucha, głowy) utrata apetytu lub nadmierny apetyt zmiana wagi ciała zmiana nastroju w ciągu dnia negatywna ocena siebie, świata i przyszłości zwiększone poczucie winy niemożność koncentracji nieumiejętność podejmowania decyzji myśli samobójcze

29 Depresja jest problemem psychicznym często kojarzonym z samobójstwem
Depresja jest problemem psychicznym często kojarzonym z samobójstwem. Częstotliwość samobójstw wśród nastolatków zwiększa się zwłaszcza wśród chłopców. Parasamobójstwo (tj. pozorowana próba samobójcza) jest zjawiskiem powszechnym i średnia częstotliwość w Europie wynosi 195 na 100 tyś. nastoletnich mieszkańców. Ocena ryzyka samobójstwa jest konieczna gdy: młody człowiek podejmował już próby samobójcze nastolatek grozi samookaleczeniem istnieją oznaki ciężkiej depresji.

30 Mity o depresji i samobójstwach wśród dzieci i młodzieży (Green 1994)
samobójstwo przed osiągnięciem dojrzałości jest niezwykle rzadkie ze względów psychodynamicznych i rozwojowych u dzieci nie może występować depresja dziecko nie jest w stanie zrozumieć czym jest śmierć dzieci są poznawczo i fizycznie nie zdolne do popełnienia samobójstwa nagłe i radykalne zmiany zachowań i nastrojów dzieci, np. apatia, izolacja, lęk nie są wskaźnikami zachowań o charakterze samobójczym, dzieci te przechodzą po prostu proces zmian rozwojowych i wyrosną z tego.

31

32 2) Nadużywanie środków odurzających (ostre zaburzenia psychotyczne – schizofrenia, napady epilepsji)
Działania interwencyjne: osoba, która zauważy niepokojące symptomy lub dziwne zachowania ucznia ma obowiązek powiadomić Dyrektora szkoły, wychowawcę, pedagoga szkolnego wezwać rodziców/opiekunów prawnych jeżeli rodzic/opiekun prawny odmówi przyjazdu, należy wezwać policję lub straż miejską w przypadku podejrzenia zagrożenia życia lub zdrowia należy wezwać pogotowie ratunkowe odizolować ucznia od innych, dbając jednak aby nie pozostał sam i nie miał dostępu do niebezpiecznych przedmiotów

33 2) Działania naprawcze:
otoczyć ucznia opieką pedagoga, wychowawcy, specjalistów z PPP, PZP, OPS, omówić problem i skonstruować wspólną strategię wspólnego działania wesprzeć rodziców informując, na co powinni zwrócić szczególna uwagę, nakłaniając jednocześnie do skorzystania z pomocy wyspecjalizowanych placówek (Poradnie Uzależnień, Towarzystwo Powrót z U, OPS) w przypadku powtarzania się zachowań ryzykownych zawiadomić Sąd Rodzinny lub policję. podejmować temat dotyczący uzależnień na godzinach wychowawczych i spotkaniach z pedagogiem zgodnie z założeniami Szkolnego Programu Profilaktyki

34 3) Incydent bombowy, atak terrorystyczny
Symptomy wystąpienia zagrożenia: nietypowe zachowania osób pozostawione bez opieki przedmioty typu paczki, teczki, pakunki itp. osoby wyglądające na obcokrajowców osoby ubrane nietypowo do występującej pory roku samochody (furgonetki) zaparowane w pobliżu szkoły

35 Działania interwencyjne:
powiadomić Dyrektora szkoły niezwłocznie poinformować policję, straż miejską do czasu przybycia policji akcją kieruje Dyrektor szkoły lub osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo na terenie szkoły wezwać służby pomocnicze tj. pogotowie ratunkowe, straż pożarna, pogotowie energetyczne, cieplne, gazowe itp. decyzje o ewakuacji podejmuje Dyrektor szkoły po ogłoszeniu ewakuacji wszyscy pracownicy szkoły zachowują spokój i opanowanie co pozwoli na sprawne i opuszczenie zagrożonego rejonu podczas opuszczana pomieszczeń wszyscy zabierają ze sobą rzeczy osobiste (plecaki, torebki) podejrzanych przedmiotów nie wolno dotykać, o ich lokalizacji należy powiadomić Dyrektora szkoły zarówno podczas ewakuacji jaki i w czasie przebywania w bezpiecznym rejonie, uczniowie pozostają pod całkowitą opieką nauczyciela podczas działań związanych z neutralizacją zagrożenia, należy dostosować się do poleceń policji w przypadku włączenia parkingu dla pojazdów w strefę zagrożenia, nie „ratuj” na siłę swojego samochodu, życie jest ważniejsze.

36 4) Wypadki i sytuacje losowe
Działania interwencyjne: zawiadomić Dyrektora szkoły wezwać odpowiednie służby (pielęgniarka, pedagog szkolny, pogotowie ratunkowe, policja, straż miejska, inne służby miejskie) powiadomić wychowawcę zawiadomić rodziców/opiekunów prawnych w każdym przypadku nauczyciel pozostaje z uczniem, udziela pierwszej pomocy zgodnie z predyspozycjami zawodowymi, umiejętnościami i posiadanym przeszkoleniem

37 5) Zagrożenia naturalne (huragan, powódź)
Działania interwencyjne: w celu bezpieczeństwa uczniów nauczyciele przebywający w pomieszczeniach szkolnych zobowiązani są do sprawdzenia czy okna są zamknięte podczas zajęć i przerw nauczyciele zobligowani są do minimalizowania skutków zagrożeń atmosferycznych w przypadku powstania niebezpieczeństwa uczniów należy zadbać o bezzwłoczne zabezpieczenie zagrożonego rejonu (np. zabezpieczyć uszkodzone okna, drzwi, dach, usunąć kwiaty z parapetów) uczniowie pozostają pod całkowitą opieką nauczyciela

38 6) Pożar Działania interwencyjne: zawiadomić Dyrektora szkoły
zaalarmować straż pożarną w razie konieczności powiadomić pogotowie ratunkowe, gazowe, energetyczne, cieplne, policję , straż miejską decyzje o alarmie ewakuacyjnym podejmuje Dyrektor szkoły nauczyciele wraz z uczniami bez paniki opuszczają pomieszczenia ustalonymi drogami ewakuacyjnymi, przed opuszczeniem nauczyciel jest zobowiązany zamknąć okna i drzwi.

39 X. Obowiązki nauczycieli i personelu administracyjnego
1) Natychmiast reagować na zauważone symptomy zagrożenia: ustalić cel pobytu osób nieznanych lub nietypowo zachowujących się na terenie szkoły dążyć do ustalenia właściciela podejrzanego pakunku, paczki, teczki, itp. odizolować miejsce zagrożenia przed dostępem innych każde niepokojące zachowanie ucznia wymaga bacznej obserwacji i w razie potrzeby natychmiastowych działań. 2) Po uzyskaniu informacji zagrożeniu lub po wykonaniu powyższych czynności, bez względu na ich wynik, natychmiast poinformować o swoich spostrzeżeniach Dyrektora szkoły lub osobę go zastępującą. 3) Informacji o zagrożeniu sytuacją kryzysową nie wolno bagatelizować ani lekceważyć.

40 4) Informacji o zagrożeniu sytuacją kryzysową nie należy przekazywać osobom niepowołanym gdyż jej niekontrolowane rozpowszechnienie może doprowadzić do paniki i w konsekwencji utrudnić prowadzenie sprawnej ewakuacji osób z zagrożonego miejsca. 5) Przed rozpoczęciem ewakuacji nauczyciele wyraźnie informują uczniów, kto ją będzie prowadził, kogo mają słuchać, polecają uczniom wyłączenie telefonów komórkowych, wyprowadzają uczniów ze strefy zagrożenia zgodnie z wyznaczonymi drogami ewakuacji. 6) Szczególną opieką należ otoczyć dzieci wystraszone 7) Nie należy informować o ewakuacji rodziców/prawnych opiekunów.

41 XI. Skutki prawne interwencji kryzysowej
wszyscy pracownicy szkoły muszą znać prawa obowiązujące w wykonywanej przez nich pacy ofiary należy traktować jak istoty ludzkie, a nie przypadki interweniuj zgodnie z zakresem własnego doświadczenia, umiejętnościami, wykształceniem jeśli podjąłeś się interwenci doprowadź ją do końca, chyba że zastąpi cię osoba mająca wyższe kwalifikacje jeśli to możliwe uzyskaj zgodę ofiary na przeprowadzenie interwencji, zanim ją rozpoczniesz nie ujawniaj informacji uzyskanych od ofiar prowadź dokumentację wszystkich swoich działań w trakcie interwencji poszerzaj swoje kompetencje zawodowe szanuj prawo ofiary do prywatności pomyśl zanim przejdziesz do działania.

42 XII. Ośrodki wsparcia i pomocy
Ośrodek Interwencji Kryzysowej ul. Polska 33 tel. 022  Ośrodek Interwencji Kryzysowej ul. Dalibora 1 tel. 022  Ośrodek Interwencji Kryzysowej ADAMUS ul. 6-sierpnia 1/5 tel. 022  Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska linia” ul. Szczotkarska 48a tel Instytut Psychiatrii i Neurologii ul. Sobieskiego 9 tel. 022  Szpital Neuropsychiatryczny dla Dzieci i Młodzieży Zagórze k/Warszawy tel Ośrodek Pomocy Społecznej dzielnicy Żoliborz ul. Dębińskiego 3 tel Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna ul. Aleja Wojska Polskiego 36 tel

43 BIBLIOGRAFIA 1. James L. Greenstone
Sharon C. Leviton „Interwencja kryzysowa” 2. Richard K. James Burl E. Gilliland „Strategie interwencji kryzysowych” 3. Komenda Rejonowa Policji Warszawa V Sekcja Prewencji „Zasady postępowania w sytuacji zagrożenia atakiem terrorystycznym” 4. „Sytuacje kryzysowe w szkole – materiał edukacyjny dla Naczelników Wydziałów Oświaty i Wychowania w Dzielnicach Miasta Stołecznego Warszawa 5.Alan Carr „Depresja i próby samobójcze młodzieży” 6. A. Jajkiewicz-Sołtys Materiały własne – studia podyplomowe„Zarządzanie kryzysem – pierwsza pomoc emocjonalna”.