Dr Krzysztof Ludwik Sobolewski Mgr Zofia Wasilewska – Sobolewska JAK PROWADZIĆ LEKCJĘ I W JAKI SPOSÓB OCENIAĆ, ABY UCZEŃ POSIADAŁ MOTYWACJĘ DO ĆWICZEŃ Dr Krzysztof Ludwik Sobolewski Mgr Zofia Wasilewska – Sobolewska

Prakseologia jest nauką o skutecznym działaniu Prakseologia jest nauką o skutecznym działaniu. Wychowanie fizyczne możemy zaliczyć do modelu prakseologicznego, ponieważ ma służyć optymalizacji procesu nauczania i wychowania do kultury fizycznej. Według S. Strzyżewskiego podstawowymi częściami tego modelu są: społeczeństwo w roli podmiotu, szkolnictwo jako narzędzie oraz młodzież jako tworzywo.

Model ten musi zawsze być zgodny z ogniwami schematu prakseologicznego, tzn. - diagnoza i prognoza (ustalanie potrzeb i odpowiednich motywacji do działań w zależności od wieku); - programowanie i planowanie pracy (wytyczne ministerstwa oraz planowanie pracy ze strony nauczyciela czyli plan dydaktyczno – wychowawczy dla danej klasy w poszczególnych etapach edukacyjnych; - realizacji (wykonawstwo); - ocena wyników (ewaluacja i epikryza).

Praca nauczyciela zgodnie z nauką prakseologii to szereg czynności dla osiągnięcia konkretnych i korzystnych skutków, czyli realizacją celów zarówno doraźnych jak i prospektywnych (zachowanie sprawności i zdrowia społeczeństwa).

Według J. Poplucza do najważniejszych czynności nauczyciela należą: - czynności przygotowawcze, czyli umiejętności operowania przez nauczyciela formami organizacyjnymi oraz środkami dydaktycznymi; - czynności motywujące, polegają na wzbudzaniu zainteresowań wykonywanymi działaniami (po co?, dlaczego?, i w jakim celu?). Czynności te mają walory charakterologiczne, moralne i społeczne. Kształtują własną postawę uczniów wobec postawionych przed nimi zadań. Stawiają na pierwszym miejscu zrozumienie celów tych zadań, a dotyczy to zwłaszcza uczniów również trudnych i niechętnych wszelkim działaniom; - czynności informujące, tak słowne jak i ruchowe (pokaz), dostosowane do wieku uczniów i ich umiejętności. Nauczyciel powinien stosować nowoczesne metody zadaniowe umożliwiające uczniom samodzielne problemowe rozwiązywanie postawionych przed nimi zadań;

- czynności kontrolne, prowadzą do oceny realizowanych zadań, ich analizy oraz porównań z posiadanymi wzorami, przy czym bardzo istotnym jest stwarzanie warunków do samooceny i samokontroli uczniów. Ma to istotne znaczenie – co przedstawia M. Demel „ponieważ wychowanie nie jest metodą, a wychowanek nie jest biernym przedmiotem naszych zabiegów, powinniśmy dążyć do tego, aby postawić ucznia w roli świadomego współtwórcy swoich sukcesów”; - czynności naprowadzające, czyli pomaganie uczniom w samodzielnej pracy w nauczaniu nowych czynności ruchowych oraz nowych informacji; - czynności korekcyjne, czyli korygowanie powstających błędów; - czynności zabezpieczające, czyli bezpośrednio występujące na zajęciach ruchowych.

Spośród wymienionych przez J Spośród wymienionych przez J. Poplucza czynności nauczycielskich najważniejszymi wydają się czynności motywujące, gdyż uruchamiają wewnętrzne przekonanie ucznia do celowego podejmowania określonego zadania i poprawiają jego wykonanie. Ażeby uczeń mógł i chciał sprostać postawionym zadaniom należy sprecyzować dokładnie co chcemy osiągnąć.

Według S. Strzyżewskiego w skład struktury czynności motywacyjnych wchodzą następujące elementy: - wywołanie zainteresowania (ważność i przydatność); - indywidualne wywołanie potrzeby pracy nad zadaniami; - stosowanie dodatkowych bodźców motywujących (pochwała, uwaga, nakaz); - ocenianie wysiłku uczniów i zachęcenie ich do pokonywania trudności. Ostatnim z tych elementów jest ocenianie ucznia, gdzie jego zaangażowanie powinno być najważniejszą wartością w skali oceny.

Ocenianie jest procesem dochodzenia do opinii o uczniu, klasie, szkole Ocenianie jest procesem dochodzenia do opinii o uczniu, klasie, szkole. Jest to proces gromadzenia informacji, integralna część procesu uczenia się i nauczania, powinno służyć wspieraniu szkolnej kariery uczniów i ich motywowaniu. Ocena z wychowania fizycznego od wielu lat była w kręgu zainteresowań zarówno teoretyków jak i praktyków edukacji fizycznej.

Wśród wielu zagadnień dotyczących ewaluacji z wychowania fizycznego wysuwają się dwa zasadnicze kryteria stanowiące jej podstawę. Z jednej strony podstawą ewaluacji z wf jest sprawność ucznia, jego umiejętności oraz wiedza z drugiej jego zaangażowanie do działań oraz zrozumienie sensu stałego podnoszenia swojej sprawności fizycznej i zdrowia oraz świadomej samooceny i samokontroli działań z tych wiązanych.

W wielu szkołach w dalszym ciągu uwzględnia się przede wszystkim wyniki testów, sprawdzianów oraz zaangażowanie uczniów w sport wyczynowy. To stanowi jak podaje E. Gutowska - Wyrzykowska przyczynę zniechęcania się większości uczniów a zwłaszcza dziewcząt do aktywnego uczestnictwa w zajęciach szkolnej kultury fizycznej.

Ocenianie z wychowania fizycznego wg E Ocenianie z wychowania fizycznego wg E. Czerskiej powinno dotyczyć obserwowanych zmian w osobowości ucznia ( fizycznych, intelektualnych, emocjonalnych i społecznych ). Sposób oceniania zależy i wynika z nadrzędnych celów edukacji fizycznej, takich jak: - rozwijanie zainteresowań różnymi formami aktywności sportowej i rekreacyjnej dostosowanych do indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, - rozwijanie inicjatywy i samodzielności w planowaniu i organizowaniu czasu wolnego w środowisku rówieśniczym i rodzinnym, - wdrażanie do zdrowego stylu życia i samodoskonalenie do sprawności fizycznej na miarę swoich możliwości, - kształtowanie postaw sprzyjających cało-życiowej aktywności fizycznej (sporty całego życia), - wdrażanie do dbałości o prawidłową postawę ciała, - wdrażanie do systematycznej samokontroli i samooceny swojego rozwoju fizycznego.

Ogólnie znane są następujące sposoby oceniania według „Nowej szkoły dla nauczycieli i trenerów”: - intuicyjne, - kryterialne, - oparte o założenia lub obowiązujące normy, - oparte na modelu wzorca, - oparte o nauczycielskie standardy (wymagań i osiągnięć), - oparte na poziomach wymagań programowych (pomiar dydaktyczny), - w formie oceny opisowej, - w formie samooceny uczniów, - mieszane.

Oceny spełniają dwie podstawowe funkcje: a) klasyfikacyjną wyrażoną za pomocą umownego symbolu i służącą ocenie zgodnie z pewna ustalona skalą; - w ramach tej funkcji możemy oceniać: poziom opanowania wiedzy w dłuższym dystansie; - zróżnicowanie i selekcję uczniów ze względu na dalsze ścieżki kształcenia; - osiągnięcia uczniów w porównaniu ze standardami; - jako informację dla nadzoru i środowiska.

b) diagnostyczną jako wspierającą szkolną karierę ucznia oraz monitorowanie jego postępów i określaniu jego indywidualnych potrzeb. Funkcja ta jest potrzebna przy: - opisie rozwoju kompetencji ucznia, - rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb każdego ucznia, - porównywaniu efektywności programów nauczania, - określaniu efektywności stosowanych metod pracy, - planowaniu procesu nauczania, - informacji zwrotnej dla ucznia i rodzica, - współodpowiedzialności ucznia za proces uczenia się.

Biorąc pod uwagę funkcje oceniania i równocześnie sposoby oceniania jak również uwzględniając nowoczesne trendy obowiązujące w kulturze fizycznej XXI wieku system oceniania ma za zadanie jak podaje E. Gutowska – Wyrzykowska: zachęcić ucznia do efektywnego, systematycznego szkolnego wychowania fizycznego co oddziaływać będzie na zakres jego umiejętności ruchowych i poziom sprawności fizycznej. Jednocześnie wzrastać będzie stan świadomości na temat wartości ciała, zdrowia oraz kształcenia systemu osiągania sukcesów indywidualnych na miarę swoich możliwości, co docenione zostanie przez nauczyciela. Co zawierać powinien sposób oceniania konkretyzuje E. Czerska stwierdzając, że ocena powinna wynikać z nadrzędnych celów edukacji fizycznej.

Reasumując wynika z tego, że do oceny nie powinny być brane wrodzone predyspozycje ucznia, ale przede wszystkim jego postawa, zaangażowanie oraz świadomość konieczności stałego pomnażania zdrowia oraz sprawności fizycznej na miarę swoich możliwości. Profesor T. Frołowicz przedstawia hierarchię właściwości ucznia, które maja podlegać ocenie z wychowania fizycznego. Na pierwszym miejscu znajduje się wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywaniu się z obowiązków wynikających ze specyfiki wychowania fizycznego, a dalej poziom umiejętności i postęp w umiejętnościach wynikających z realizowanego programu, poziom wiadomości oraz postęp w zasobie wiadomości wynikających z realizowanego programu wf.

Wskaźnikami oceny wysiłku ucznia wg T. Frołowicza są: - udział i aktywność na lekcjach, - udział w obligatoryjnych pozalekcyjnych zajęciach z wychowania fizycznego, - udział w zajęciach nieobligatoryjnych, - wypełnianie funkcji organizacyjnych w czasie lekcji, zajęć obligatoryjnych i nieobligatoryjnych, - wykonywanie na rzecz szkoły prac w obrębie wychowania fizycznego.

Tak więc, przedmiotowy system oceniania z wychowania fizycznego, który budują nauczyciele we wszystkich szkołach, ażeby ocena była obiektywna powinien uwzględniać (wg materiałów „Nowej szkoły”): - systematyczność udziału w zajęciach, - aktywność na zajęciach, - działalność na rzecz sportu w szkole, - postęp w usprawnieniu odpowiednim do możliwości, - poziom wiedzy, - poziom umiejętności ruchowych odpowiedni do możliwości ucznia.

Ten nowoczesny system uwzględnia możliwości, potrzeby oraz zainteresowania ucznia i wymaga od niego uczestnictwa w planowaniu i organizowaniu procesu kształcenia oraz stwarza możliwości realizowania własnych pomysłów doceniając indywidualne zaangażowanie ucznia.

Literatura: Czerska E. Ocenianie w wychowaniu fizycznym. (referat wygłoszony na VI Sejmiku Szkolnej Kultury Fizycznej w 2004 r.), publikacja w Lider, 19 wrzesień 2005 [on line http://www.lider.szs.pl/index.php]. Demel M. Frołowicz T. Przedmiot i kryteria oceny z wychowania fizycznego. Lider 7-8.2012 s. 257-258. Gutowska – Wyrzykowska E. Problematyka oceny szkoły z WF. Wychowanie fizyczne i zdrowotne. Nr. 2, 2009 r. Poplucz J. Organizacja czynności nauczycielskich. Wyd. PZWS Warszawa 1972 Strzyżewski S. Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej. Wyd. Wydawnictwa Szkolne I Pedagogiczne. Warszawa 1996.

PYTANIA 1. Schemat prakseologiczny to ogniwa? A. Procesu nauczania. B. Planowania pracy. C. Całokształtu sprawnego i skutecznego działania nauczyciela. 2. Które czynności nauczyciela uważane są za najważniejsze ?. A. Przygotowawcze. B. Motywujące C. Kontrolne 3. Co rozumiesz przez motywację ucznia ? A. Zachęcanie do ćwiczeń. B. Wzbudzanie zainteresowania wysiłkiem (po co? dlaczego? w jakim celu) C. Przedstawienie toku lekcji .

4. Co powinniśmy oceniać na lekcjach jako najważniejsze w świetle reformy wychowania fizycznego. A. Sprawność fizyczną. B. Umiejętności. C. Zaangażowanie i postawę ucznia.