wobec „deinstytucjonalizacji” opieki psychiatrycznej Jacek Wciórka, Instytut Psychiatrii i Neurologii Forum Liderów Ochrony Zdrowia i Polityki Społecznej Warszawa, 23 października 2015

model systemu pomocy wybór aksjologiczny - podstawowe wartości postawy wobec wprost osób cierpiących psychicznie odzwierciedlające uniwersalne cechy relacji społecznych epoki założenia organizacyjne zaspokojenia oczekiwań interesariuszy, udostępniania zasobów, określanie szans i barier rozwiązania organizacyjne ustawodawstwo, nakłady, instytucje i pracownicy

modele minione (?) wygnanie uwięzienie

współczesne modele opieki psychiatrycznej 1800 schronienie i opieka w azylu: pierwsze uwolnienie, przywrócenie człowieczeństwa człowiek - podopieczny, pacjent (przedmiot) azyl: duży szpital psychiatryczny leczenie w środowisku: drugie uwolnienie: przywrócenie praw i miejsca we wspólnocie wspólnota, społeczność, sieć społeczna (relacja) centrum środowiskowe, prawa obywatela i pacjenta zdrowienie, dobre życie trzecie uwolnienie; przywracanie podmiotowości osoba (podmiot) proces osobowy, ruchy samopomocowe 1950 1990

deinstytucjonalizacja? = środowiskową przebudowa systemu opieki psychiatrycznej deperyferyzacja (p. oddaleniu), degettyzacja (p. wykluczeniu), demonopolizacja (p. zawłaszczeniu), deazylacja (p. totalizacji) = wdrożenie środowiskowego modelu ochrony zdrowia psychicznego = rozsądne zrównoważenie opieki pozaszpitalnej i szpitalnej = „zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym”

środowiskowa opieka psychiatryczna rozwój na świecie środowiskowe centra psychiatryczne dysfunkcjonalny azyl, instytucja totalna, wielki szpital psychiatryczny (odległy, zamknięty, monopolista) systemy wsparcia społecznego przywracanie uczestnictwa społecznego (nauka, praca, relacje)

środowiskowa opieka psychiatryczna zasady poszanowanie praw i godności, przeciwdziałanie piętnu, nierówności i wykluczaniu lokalna, społeczna odpowiedzialność, terytorialny zasięg równa dostępność, ciągłość, dostosowanie do potrzeb koordynacja działań, świadczeń i kompetencji zintegrowany model opieki i rozwiązywania problemów: koordynowany podział zadań i odpowiedzialności wielostronność świadczeń i wielokierunkowość oddziaływań

psychiatryczna opieka środowiskowa w Polsce kierunki zmian ośrodki psychiatryczne pierwszego kontaktu - krajowa sieć lokalnych środowiskowych centrów zdrowia psychicznego inicjatywa i odpowiedzialność lokalna, wola centralna kompleksowe, wielospecjalistyczne świadczenia ambulatoryjne, środowiskowe/mobilne, dzienne, stacjonarne współpraca w zakresie oparcia i uczestnictwa społecznego ośrodki psychiatryczne wyspecjalizowane – referencyjne i profilowane inicjatywa i odpowiedzialność regionalna i krajowa

Rada/Zespół Zdrowia Psychicznego środowiskowa opieka psychiatryczna ochrona zdrowia psychicznego w społeczności lokalnej Opieka zdrowotna (Centrum Zdrowia Psychicznego) Pomoc i oparcie społeczne (np. Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie) Zatrudnienie, aktywność zawodowa (np. Powiatowy Urząd Pracy, Ośrodki Poradnictwa Zawodowej) Inne inicjatywy (np. organizacje samopomocowe, charytatywne, wyznaniowe) Samorząd powiatu (gminy, dzielnicy) Rada/Zespół Zdrowia Psychicznego

środowiskowa opieka psychiatryczna model centrum zdrowia psychicznego CZP dla dorosłych   1 CZP/50-200 tys. mieszkańców (średnio na ok. 100 tys.); CZP powinno łącznie spełniać wskaźniki dostępności proponowane dla form organizacyjnych wchodzących w jego skład; orientacyjny wskaźnik zatrudnienia 1 pracownik/1000 mieszkańców powiatu, grupy powiatów, dużej gminy lub dzielnicy dużego miasta; dla dzieci i młodzieży 1 CZP/100-400 tys. mieszkańców (średnio na ok. 200 tys.); CZP powinno łącznie spełniać wskaźniki dostępności proponowane dla form organizacyjnych wchodzących w jego skład orientacyjny wskaźnik zatrudnienia 0,5 pracownik/1000 mieszkańców powiatu, grupy powiatów, dużej gminy lub dzielnicy dużego miasta; sieć: ok. 380 lokalnych CZP ok. 190 CZP dla dzieci i młodzieży Zespół ambulatoryjny (porady, konsultacje, leczenie ambulatoryjne) Zespół środowiskowy, mobilny (opieka czynna, leczenie domowe) Zespół szpitalny (opieka stacjonarna) Zespół dzienny (hospitalizacja częściowa)

psychiatryczna opieka środowiskowa w Polsce kierunki zmian zmiana funkcji i roli dużych szpitali psychiatrycznych ograniczona rola lokalnego centrum zdrowia psychicznego (o określonej odpowiedzialności terytorialnej), ograniczona rola ponadlokalnego ośrodka specjalistycznego (odpowiednio do kompetencji), ośrodki sądowo-psychiatryczne i (tymczasowo) opiekuńcze określenie roli lekarzy rodzinnych (pierwszego kontaktu)

psychiatryczna opieka środowiskowa w Polsce kierunki zmian Kształcenie kadr zwiększenie zakresu wiedzy i kompetencji lekarzy w kształceniu przeddyplomowym, zmiana programu kształcenia specjalistycznego psychiatrów i psychologów klinicznych i nakładów na nie, regulacja szkolenia psychoterapeutów, udostepnienie szkolenia terapeutów środowiskowych

psychiatryczna opieka środowiskowa w Polsce kierunki zmian Przełamanie barier międzyresortowych w zakresie polityki zdrowotnej i społecznej w zakresie zdrowia psychicznego Różnicowanie i udostępnianie zasobów oparcia społecznego Różnicowanie i udostępnianie form uczestnictwa społecznego w tym rehabilitacji zawodowej, zatrudnienia chronionego i wspomaganego oraz przedsiębiorczości społecznej.

psychiatryczna opieka środowiskowa w Polsce kierunki zmian Koordynacja i odpowiedzialność: lokalna (potrzeby, zasoby, rozwiązania), regionalna (ponadlokalne potrzeby, zasoby i rozwiązania, wsparcie dla rozwiązań lokalnych) krajowa (planowanie, legislacja, modelowanie, monitoring)

psychiatryczna opieka środowiskowa w Polsce kierunki zmian Finansowanie zapewnienie środków i racjonalizacja mechanizmu finansowania świadczeń (budżet lokalny?) Inwestowanie zapewnienie z budżetu państwa niezbędnych środków na tworzenie, przekształcenia i modernizację infrastruktury środowiskowej, zasady udziału własnego JST (jednostek samorządu terytorialnego).

propozycja zmiany społeczno-kulturowej wartości: równe traktowanie, solidaryzm, troska, personalizm postawy: destygmatyzacja, pomoc, odpowiedzialność prawa: poszanowanie praw i godności, współudział i współdecydowanie

propozycja zmiany polityki wobec zdrowia psychicznego: polityka zdrowotna i społeczna, decyzje społeczno-gospodarcze fundamentalne dobro osobiste? legislacja, odpowiedzialność, zarządzanie zmianą, koordynacja promocja, profilaktyka, wszechstronna pomoc, funkcjonalny system: lecznictwo/oparcie/uczestnictwo równy dostęp, jakość (skuteczność i dostosowanie), godziwość

propozycja zmiany modelu organizacyjnego: podstawy aksjologiczne: cele i zadania zasoby materialne: instytucje, finansowanie, inwestowanie zasoby niematerialne: ludzie i kompetencje zarządzanie: inspiracja, koordynacja, monitorowanie, ewolucja

od wygnania/uwięzienia (niebyt), przez opiekę i nadzór (azyl), przez pomocną wspólnotę (środowisko), do zdrowiejącej osoby (recovery).