PRAWA DZIECKA Opracowała: Jolanta Smuniewska

„Dzieci jeżeli są złe, to nie dlatego, że znają swoje prawa, lecz dlatego, że kiedyś prawa te zostały wobec nich zaniedbane.” ,,Czegoż można bardziej życzyć całemu narodowi i całej ludzkości, wszystkim dzieciom świata, jeśli nie owej lepszej przyszłości, w której poszanowanie praw dziecka stanie się pełną rzeczywistością..” Jan Paweł II

Akty prawa oświatowego określające prawa ucznia w polskiej szkole Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991r (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, ze zmianami). W preambule ustawy czytamy: „Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności”.

Akty prawa oświatowego określające prawa ucznia w polskiej szkole art. 55 ust.5 wymienia prawa ucznia : prawo do zapoznania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami; prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu; prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji miedzy wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań; prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej; prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem; prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 2007r. nr 83 poz.562 ze zmianami). Z tego rozporządzenia wynikają prawa i uprawnienia uczniów: Prawo do: Informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz postępach w tym zakresie, udzielane pomocy  w planowaniu swojego rozwoju, motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu. Informowania uczniów o wymaganiach edukacyjnych z zajęć obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych o warunkach i trybie uzyskania wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych i oceny zachowania. Ocen jawnych i uzasadniania przez nauczyciela na wniosek ucznia, kontrolnych prac pisemnych oraz wglądu do innej dokumentacji dotyczącej oceniania ucznia są 

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 2007r. nr 83 poz.562 ze zmianami). 5. Poinformowanie ucznia i jego rodziców  o przewidywanych ocenach rocznych z zajęć edukacyjnych i  z zachowania,  w terminie i formie określonych w statucie szkoły. 6. Stwarzania uczniowi możliwości uzupełnienia braków, jeżeli stwierdzono, w wyniku klasyfikacji śródrocznej, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi lub utrudni kontynuowanie nauki w klasie programowo wyższej.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 2007r. nr 83 poz.562 ze zmianami). Uprawnienia do: Dostosowaniu wymagań edukacyjnych na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom. Zwolnienia z zajęć z wychowania fizycznego, informatyki lub technologii informacyjnej na podstawie opinii wydanej przez lekarza, zwolnienie z nauki drugiego języka obcego na podstawie opinii lub orzeczenia. Otrzymania oceny celującej laureatom i finalistom konkursów przedmiotowych. Przystąpienia do sprawdzianu bądź egzaminu z przyczyn losowych w dodatkowym terminie.

bezpieczeństwo uczniów, dostępność statutu. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 lutego 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2007 r. Nr 35, poz. 222) Statut określa: obowiązki ucznia oraz jego prawa z uwzględnieniem praw zawartych w Konwencji o prawach dziecka oraz tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia, tworzenie samorządu uczniowskiego, wydawanie opinii o programie wychowawczym i programie profilaktyki, rekrutację uczniów, bezpieczeństwo uczniów, dostępność statutu.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 lutego 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2007 r. Nr 35, poz. 222) Uprawnienia ucznia: zapewnienie opieki i pomocy uczniom, którym potrzebna jest pomoc dydaktyczna bądź materialna, Statut określa również: rodzaje nagród i kar stosowanych wobec uczniów oraz tryb odwołania się od kary, przypadki skreśleń z listy uczniów a także przypadki, w których dyrektor szkoły może wystąpić do kuratora oświaty z wnioskiem o przeniesienie ucznia do innej szkoły, sposób korzystania z telefonów komórkowych, zasady noszenia jednolitego stroju

Pomoc psychologiczno - pedagogiczna polega między innymi na: Rozporządzenie w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 11 poz. 114 z 2003 r.) Uprawnienia do: Pomoc psychologiczno - pedagogiczna polega między innymi na: rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i umożliwianiu ich zaspokojenia, rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych, wspieraniu ucznia z wybitnymi uzdolnieniami. Korzystanie z pomocy psychologiczno - pedagogicznej jest dobrowolne i nieodpłatne.

Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. (Dz. U. Nr 6 poz.69 z 2003 r.) Prawo i uprawnienie: Dyrektor szkoły zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek.

Rozporządzenie w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz. U. Nr 26 poz. 226 z 2003 r.) Prawo: Dyrektor organizuje działania wychowawcze i zapobiegawcze wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem, prowadzi edukację prozdrowotną i promocję zdrowia psychicznego. Rozporządzenie to obliguje szkoły do podejmowania działań interwencyjnych polegających na powiadomieniu rodziców i Policji w sytuacjach kryzysowych w szczególności, gdy dzieci i młodzież używają, posiadają lub rozprowadzają środki odurzające lub psychotropowe.

Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214 poz. 1579 z 2007 r.) Prawo: Uczniowie mają prawo do zapewnienia przez szkołę warunków umożliwiających podtrzymanie i rozwijanie tożsamości narodowej, etnicznej i językowej oraz własnej historii i kultury.

Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych. (Dz. U. Nr 36, poz. 155 z 1992 r.) Uprawnienie: Nauka religii lub etyki w szkole, jeśli rodzice bądź pełnoletni uczniowie wyrażą takie życzenie. Rozporządzenie stanowi, że uczestniczenie bądź nieuczestniczenie w nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek i w jakiejkolwiek formie.

Prawa ucznia wynikają z obowiązujących dokumentów międzynarodowych dotyczących praw i wolności człowieka należą do nich: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Konwencja o Prawach Dziecka.

1. Prawo do nauki, informacji oraz rozwoju zainteresowań, zdolności i talentów. Art.42 Konwencji o prawach dziecka stanowi: „Państwa- strony zobowiązują się do szerzenia informacji o zasadach i postanowieniach niniejszej konwencji zarówno wśród dorosłych, jak i dzieci, wykorzystując do tego celu będące w ich dyspozycji środki.” Obowiązkiem szkoły jest dostarczenia uczniom podstawowych informacji na temat ich praw. Ramowy statut szkoły obliguje do zapoznania uczniów ze statutem, a więc prawami i uprawnieniami.

1. Prawo do nauki, informacji oraz rozwoju zainteresowań, zdolności i talentów. Art.13 mówi, że dziecko ma prawo: „do swobody poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei, wszelkiego rodzaju, bez względu na granice, w formie ustnej, pisemnej, bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka” oraz że „wykonywanie tego prawa może podlegać pewnym ograniczeniom, lecz tylko takim, które są przewidziane przez prawo i które są konieczne: dla poszanowania praw i reputacji innych osób albo do ochrony bezpieczeństwa narodowego lub porządku publicznego bądź zdrowia albo moralności społecznej”.

1. Prawo do nauki, informacji oraz rozwoju zainteresowań, zdolności i talentów. Art.17 stanowi: „państwa- strony uznają rolę spełnianą przez środki masowego przekazu i zapewnią, aby dziecko miało dostęp do informacji oraz materiałów pochodzących z różnych źródeł krajowych i międzynarodowych (...)”.

1. Prawo do nauki, informacji oraz rozwoju zainteresowań, zdolności i talentów. Art.10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności stanowi: Każdy ma prawo do wolności i wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych (...). Korzystanie z tych wolności, jako pociągające za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym (...). Uczniowie mają prawo do: otrzymywania informacji z różnych źródeł dostosowanych do wieku, zdolności percepcyjnych, potrzeb i zainteresowań; otrzymywania informacji dotyczących ucznia i środowiska szkolnego.

2. Prawo do swobody wyrażania myśli, przekonań, w szczególności dotyczących życia szkoły, a także światopoglądowych i religijnych. Art. 12 Konwencji o prawach dziecka wskazuje: „Państwa- strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dziecka dotyczących, przyjmując je z należytą uwagą, stosownie do woli oraz dojrzałości dziecka.” Dzięki temu dziecko uczy się prezentować własnych argumentów, a także szacunku i tolerancji wobec ludzi myślących inaczej.

2. Prawo do swobody wyrażania myśli, przekonań, w szczególności dotyczących życia szkoły, a także światopoglądowych i religijnych. Wolność wypowiedzi jako: Możliwość wypowiadania własnych sądów , opinii na temat programów i metod nauczania oraz spraw ważnych w życiu szkoły, klasy, wygłoszenia opinii, przedstawienia własnego stanowiska; „Państwa- strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania. (...)” art. 14 KoPDz. Wolność myśli, sumienia i wyznania jako: Możliwość uzewnętrzniania przekonań religijnych i światopoglądowych; równe traktowanie, niezależnie od wyznawanej religii, światopoglądu; tolerancja wobec „inności” religijnej, kulturowej, etnicznej.

3. Prawo do życia bez przemocy oraz życzliwego i podmiotowego traktowania w procesie dydaktycznym Konwencja o prawach dziecka w art. 19 stanowi: „Państwa- strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania (...)”.

Art. 40 Konstytucji stanowi: 3. Prawo do życia bez przemocy oraz życzliwego i podmiotowego traktowania w procesie dydaktycznym Art. 40 Konstytucji stanowi: „Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się kar cielesnych.” Zgodnie z przepisami oświatowymi, w szkole nie wolno stosować kar naruszających godność i nietykalność cielesną ucznia, więc niemożność stosowania form przemocy fizycznej oraz poszanowanie godności ucznia (zakaz obrażania, poniżania, wyśmiewania, stosowania presji psychicznej itp.).

4. Prawo do wpływania na życie szkoły przez działalność samorządową oraz zrzeszanie się w organizacjach szkolnych. W ramowym statucie szkoły publicznej napisano: „uczeń ma prawo do wpływania na życie szkoły przez działalność samorządową oraz zrzeszanie się w organizacjach działających w szkole”. Wolność zrzeszania się jako: Możliwość działania w samorządzie szkolnym i rola samorządu szkolnego w decydowaniu o ważnych sprawach dotyczących uczniów, wydawanie gazetki szkolnej- forma działalności samorządu i możliwość wypowiadania się w sprawach szkoły.

5. Prawo do prywatności Art. 16 Konwencji o prawach dziecka mówi: 1. Żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę jego życia prywatnego, rodzinnego lub domowego czy w korespondencję ani bezprawnym zamachom na jego honor i reputację. 2. Dziecko ma prawo do ochrony prawnej przeciwko tego rodzaju ingerencji lub zamachom”.

5. Prawo do prywatności Art. 8 Konwencji Europejskiej mówi:  Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i korespondencji” Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób”. W szkole prawo do prywatności powinno oznaczać: Ochronę danych osobowych ,zakaz publicznego komentowania sytuacji rodzinnej, społecznej, osobistej ucznia.

Prawa dziecka są pojęciem z kategorii praw człowieka. Prawa dziecka, podobnie jak prawa człowieka, nie zależą od wykonywanych obowiązków. Praw nie można pozbawić, czy je zawiesić. Jeżeli dzieci nie wykonują obowiązków, można je ukarać, na przykład - nie dając nagrody, czy pozbawiając przywilejów, ale nie praw.

Katalog kar Agresja skierowana na osobę. 1. Przeprosiny: słowne wypowiadane w obecności osoby poszkodowanej; słowne wypowiadane na forum klasy; pisemne wręczone osobie poszkodowanej; pisemne zamieszczone na tablicy „przeprosin„; pisemne w formie listu wysłane w przypadku obrażenia członków rodziny.

Katalog kar 2. Inne formy zadośćuczynienia: W przypadku agresji słownej lub fizycznej podejmowanie działań zmierzających do poprawy nastroju osoby poszkodowanej a ponad to: noszenie tornistra osobie poszkodowanej; wspólna praca winowajców i poszkodowanych nad zorganizowaniem spotkania klasowego (w przypadku agresji grupowej) - charakter spotkania do uzgodnienia; wyszukiwanie w słownikach synonimów słów, których użył winowajca obrażając osobę lub grupę

Katalog kar inne formy zadośćuczynienia wyznaczone przez nauczyciela, bądź zaproponowane przez winowajcę: w przypadku ośmieszania cudzej pracy lub wypowiedzi ustnych wyznaczenie dodatkowych zadań do wykonania z przedmiotu; w przypadku niewłaściwego komentowania i ośmieszania poglądów innej osoby wyegzekwowanie od winowajcy uzasadnienia opinii własnej lub osoby poszkodowanej (winowajca uzasadnia dlaczego poszkodowany ma rację), bądź rzeczowe wyjaśnienie dlaczego poszkodowany nie ma racji; w przypadku mówienia nieprawdy napisanie listu z przyznaniem się i wytłumaczeniem; w przypadku wyłudzania pieniędzy lub innych rzeczy wykonanie dodatkowego zadania zleconego przez nauczyciela.

Katalog kar Nieposzanowanie cudzej własności. 1. Przeprosiny: słowne w obecności osoby poszkodowanej; słowne na forum klasy 2. Inne formy zadośćuczynienia: naprawa bądź odkupienie

Katalog kar Mówienie nieprawdy. 1. Przeprosiny: słowne w obecności osoby poszkodowanej; słowne na forum klasy. 2. Inne formy zadośćuczynienia: wykonanie dodatkowego zadania zleconego przez nauczyciela ( patrz prace dodatkowe)

Katalog kar Prace dodatkowe: sprzątanie śmieci na terenie szkoły, na wyznaczonym terenie wokół szkoły (określony czas, po swoich lekcjach/na przerwie); opieka nad roślinami szkolnymi: sadzenie, przesadzanie, podlewanie, czyszczenie, wyrywanie chwastów (określony czas); czynności dodatkowe zlecone przez nauczyciela do wykonania: w bibliotece - porządkowanie księgozbioru; w świetlicy - przygotowanie zajęć dla młodszych kolegów; w stołówce - pomoc nauczycielowi w pełnieniu dyżuru; w klasie - wykonanie gazetki; w sali gimnastycznej - pompowanie piłek.

Katalog kar w gabinecie przyrodniczym wymiana wody w akwarium, mycie kamieni, porządkowanie map, odkurzanie globusów; przygotowanie lekcji wychowawczej prezentującej właściwe zasady zachowania/postępowania w przypadku naruszenia przyjętych norm; wykonanie pracy pisemnej na zadany przez nauczyciela temat związany z wykroczeniem, kilkakrotna (ilość wyznacza nauczyciel) pisemna deklaracja obietnicy poprawy; wykluczenie z udziału w imprezie klasowej i szkolnej; skierowanie winowajcy do pomocy uczniom osiągającym słabsze wyniki w nauce (czas i forma do uzgodnienia); pełnienie dyżuru klasowego przez miesiąc; pełnienie dyżuru z nauczycielem.