Nowa Umowa Kapitałowa w bankowości spółdzielczej Wiesław Żółtkowski www.doradztwo.zoltkowski.pl Warszawa, 14 listopada 2007

Nowa Umowa Kapitałowa Komitet Bazylejski – gromadzi ekspertów zarządzania ryzykiem bankowym. Tworzą go przedstawiciele 12 krajów. 1988 r. - Komitet Bazylejski przyjął Umowę Kapitałową 2004 r. - Nowa Umowa Kapitałowa 2006 r. – dyrektywa dla krajów Unii Europejskiej – Capital Requirement Directive (CRD) 2007 r. – w Polsce nowelizacja ustawy Prawo bankowe i uchwały Komisji Nadzoru Bankowego. Genezą NUK są metody zarządzania w dużych międzynarodowych bankach. Z innych warunków działania wyrósł system zarządzania funkcjonujący w bankach spółdzielczych. Przepisy prawa uwzględniają istnienie tych różnic. Nie ma potrzeby prostego przenoszenia rozwiązań z banków dużych do małych. Zawsze lepszy jest bank, który efektywniej zarządza ryzykiem.

Jak różne są banki Jest rażąca różnica w wielkości i charakterze działania banków: suma bilansowa: 300 mld zł, 7 mld zł, 60 mln zł, obszar działania: wiele krajów, cały kraj, część powiatu, zatrudnienia: 30 000, 1500, 40 pracowników, rozpiętości zarządzania: kilka poziomów i jeden poziom, procesy decyzyjne: wiele ośrodków decyzyjnych na różnych szczeblach i w komórkach sztabowych i jeden ośrodek decyzyjny. To wymaga stosowania w bankach różnych metod zarządzania ryzykiem. Lepszy jest bank, który efektywniej zarządza ryzykiem, a nie tylko zarządzający ryzykiem tak samo jak inni.

Specyfika zarządzania bankiem spółdzielczym Nowoczesne zarządzanie ryzykiem zmieniające system zarządzania bankiem – „system zarządzania stanowi zbiór zasad i mechanizmów odnoszących się do procesów decyzyjnych, zachodzących w banku oraz do oceny prowadzonej działalności bankowej.” Struktura organizacyjna i podział obowiązków w zarządzie: duża liczba banków zatrudnia od kilkunastu do 30-40 osób, sieć placówek oraz wydzielone centrale, aktywa od 10 do 60 mln zł, to nie pozwala na wzrost kosztów. Kwalifikacje kadr – różne. W zarządach osoby przyzwyczajone do bankowości tradycyjnej. Są też młodzi z kwalifikacjami (wykształcenie, informatyka) ale nie mają doświadczenia w nowoczesnej bankowości. Jakość istniejących procedur – poprawne i często obszerne, opracowane zewnątrz i adoptowane mechanicznie (nie zawsze ze zrozumieniem).

Specyfika zarządzania bankiem spółdzielczym Faktyczne zarządzanie ryzykiem – poprawne, na miarę potrzeb. Co decyduje o poprawnym zarządzaniu? Znajomość klientów zapewniająca dobrą ocenę ich ryzyka Proste instrumenty finansowe Bezpośrednie zarządzanie (decydowanie z jednej ręki) Skutkiem tego są niewielkie straty z tytułu działalności obarczonej ryzykiem Istotny aspekt – samodzielność banków ale równocześnie przymus zrzeszania się i określona zależność od banków zrzeszających. Rzeczywisty brak merytorycznej reprezentacji do partnerskiej rozmowy z GINB (w Filarze II)

Co to jest ryzyko? Ryzyko dotyczy zjawisk, które możemy zdefiniować i zmierzyć oraz obliczyć stratę, którą mogą spowodować. Zmierzyć możemy zwykle zdarzenia powtarzalne. Ryzyko prowadzi do generowania strat poprzez ograniczenie dochodów lub wzrost kosztów. Są to straty oczekiwane przy danym rodzaju działalności. Są one kosztem działania banku i muszą być pokryte przychodami. Straty nieoczekiwane, dotyczą zjawisk nagłych i niezależnych od banku. Straty te mają pokrycie w kapitale własnym banku. Ich wielkość oblicza się według szczegółowych wskazań nadzoru bankowego (wagi ryzyka, limity) lub na podstawie modeli statystycznych opracowanych przez bank. Zarządzanie ryzykiem polega na świadomym akceptowaniu określonego poziomu ryzyka. Zarządza się tymi procesami, które można zmierzyć. Używać trzeba miar, które się rozumie i wie jak na ich podstawie formułować wnioski. Nie można używać narzędzi, których sensu działania się nie rozumie.

Podstawowe rodzaje ryzyka w banku Ryzyko płynności – mieć środki na realizacje bieżących zobowiązań i bieżące inwestycje Ryzyko kredytowe – żeby pożyczkobiorcy oddali pieniądze. W jakimś sensie to także ryzyko rentowności. Ryzyko operacyjne – żeby funkcjonowały urządzenia techniczne i pracownicy działali poprawnie. Czyli ryzyko bezpieczeństwa działania. Ryzyko rynkowe, ryzyko zmiany cen rynkowych wyrażanych w : stopach procentowych, kursach walutowych. Ryzyko niewypłacalności – żeby bank miał pieniądze na pokrycie zobowiązań, nie tylko bieżących.

System zarządzania ryzykiem W ramach systemu zarządzania ryzykiem bank powinien: stosować sformalizowane zasady służące określaniu wielkości podejmowanego ryzyka i zasady zarządzania ryzykiem, stosować sformalizowane procedury identyfikacji i pomiaru ryzyka występującego w działalności banku, stosować sformalizowane limity ograniczające ryzyko, stosować przyjęty system sprawozdawczości zarządczej, posiadać strukturę organizacyjną dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego przez bank ryzyka. Kontrola wewnętrzna i komórka audytu wewnętrznego Przestrzeganie tych wymogów jest kontrolowane przez nadzór bankowy.

Organy banku w zarządzaniu ryzykiem Rada Nadzorcza: Zatwierdza strategię działania banku oraz zasady ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem Wprowadza strukturę organizacyjną z systemem zarządzania ryzykiem Nadzoruje wprowadzenie sytemu zarządzania ryzykiem oraz ocenia jego funkcjonowanie Zarząd: Opracowuje i wprowadza pisemne strategie i procedury w zakresie systemu zarządzania ryzykiem, kontroli wewnętrznej oraz szacowania kapitału wewnętrznego Odpowiada za skuteczność funkcjonowania systemu Określa podział obowiązków pracowników i zasady ich pracy Przekazuje okresowe informacje Radzie Nadzorczej

Wyznaczenie kapitału wewnętrznego Kapitał wewnętrzny, to całość kapitału potrzebnego na pokrycie strat nieoczekiwanych z tytułu różnego rodzaju ryzyka występującego w danym banku. W praktyce składa się z: kwoty wymogu kapitałowego obliczonej według ścisłych wskazań nadzoru bankowego (Filar I), obliczanych w sposób określony przez instytucje nadzoru bankowego oraz kwoty uwzględniającej skutki dodatkowego rodzaju ryzyka występującego w danym banku, a nie ujętego w limitach i normach określonych przez nadzór bankowy, obliczonych według metod określonych w banku (Filar II).

Zadania w zakresie Filaru I Uchwała nr 1/2007 KNB w sprawie szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka Portfel handlowy – operacje dokonywane na własny rachunek w celach handlowych, tj. z zamiarem uzyskania korzyści finansowych w krótkich okresach z różnic między rynkowymi cenami zakupu i sprzedaży (operacje giełdowe, operacje na rynku finansowym, transakcje z przyrzeczeniem odkupu (typu repo). Ważne jest kryterium znaczącej skali działalności handlowej. Portfel bankowy – operacje nie zaliczone do portfela handlowego (kredyty, pożyczki, lokaty, depozyty)

Jeśli bank nie ma znaczącego portfela handlowego, to oblicza obowiązują go: ryzyko kredytowe w obszarze ryzyka rynkowego: ryzyko walutowe (jeśli pozycja walutowa całkowita przewyższa 2% funduszy własnych banku), ryzyko cen towarów (jeśli występują) przekroczenia limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań przekroczenia progu koncentracji kapitałowej ryzyko operacyjne

Ryzyko kredytowe – metoda standardowa Ekspozycje dzieli się na klasy ekspozycji. Jest 16 klas. Ale nas interesują przede wszystkim: ekspozycje wobec samorządów, ekspozycje wobec przedsiębiorców, ekspozycje detalicznych, ekspozycje zabezpieczone na nieruchomościach, ekspozycje przeterminowane. Zarządzanie portfelem kredytowym wymaga: podziału portfela kredytowego na klasy ekspozycji, opracowania standardowych metod oceny ryzyka pojedynczych ekspozycji dla różnych klas ekspozycji kredytowych, przypisywania ekspozycjom odpowiednich wag ryzyka. gromadzenia informacji o kwotach ekspozycji, klasach ekspozycji i portfelu kredytowym.

Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego Wymóg kapitałowy = suma ekspozycji ważonych ryzykiem x 8%. Ta waga 8% zawierała dotychczas różne aspekty ryzyka portfela kredytowego. W banku spółdzielczym kluczem jest zarządzanie portfelem kredytowym. Kredyty stanowią podstawową część należności banku. Z nimi związane jest ryzyko kredytowe, ryzyko koncentracji, ryzyko dużych zaangażowań, ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym, a także w dużej części ryzyko operacyjne.

Ryzyko operacyjne – metoda podstawowego wskaźnika Określenie rodzajów zdarzeń, które skutkują stratą: Oszustwo wewnętrzne Oszustwo zewnętrzne Praktyka kadrowa i bezpieczeństwo pracy Klienci, produkty i praktyka gospodarcza Uszkodzenie aktywów fizycznych Zakłócenie działalności i awarie systemów Dokonywanie transakcji oraz zarządzanie procesami. Każdy rodzaj zdarzeń trzeba przedstawić w języku i praktyce działania banku, podać przykłady zdarzeń występujących w banku. Sporządza się tabelkę klasyfikującą potencjalne zdarzenia. Bank jest zarządzany w sposób bezpośredni przez zarząd. Kierownicy komórek organizacyjnych raportują o zdarzeniach klasyfikując je do określonych rodzajów zdarzeń

Ryzyko operacyjne – wymóg kapitałowy Zgromadzenie informacji o zdarzeniach z obszaru ryzyka operacyjnego pozwoli na opracowanie w przyszłości własnego modelu zarządzania ryzykiem operacyjnym. Teraz obowiązuje ściśle określony sposób obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. Bank stosuje metodę podstawowego wskaźnika, gdzie: wymóg kapitałowy = średni wynik za ostatnie 3 lata x 15% Średni wynik = wynik z tytułu odsetek + wynik z tytułu prowizji + przychody z udziałów lub akcji + wynik operacji finansowych + wynik z pozycji wymiany

Zadania w zakresie Filaru II Poziom Filaru II – wewnętrzne procesy szacowania kapitału wewnętrznego zgodne z profilem ryzyka w danym banku. Typowe rodzaje ryzyka w bankach spółdzielczych, nie ujęte w Filarze I, to przede wszystkim: ryzyko koncentracji, ryzyko stopy procentowej w księdze bankowej, ryzyko płynności, Metoda testowania warunków skrajnych, Lepsze zarządzanie ryzykiem pozwoli na większą sumę bilansową przy danych funduszy własnych.

Zasady obowiązujące w Filarze II Zasady budowania modeli zarządzania ryzykiem na poziomie Filaru II: zasada proporcjonalności, zasada odpowiedzialności, relacje nadzoru bankowego z bankami. Proces oceny adekwatności kapitału wewnętrznego (ICAAP) – proporcjonalny do skali, charakteru i stopnia złożoności działalności banku. Proces ten nie jest jednakowy dla wszystkich banków. Proces badania i oceny nadzorczej (SREP) – też z zasadą proporcjonalności.

Ryzyko koncentracji jest to istotnie wpływające na stabilność i bezpieczeństwo działania banku ryzyko niewykonania zobowiązania przez pojedynczy podmiot, podmioty powiązane lub grupy podmiotów, w przypadku których prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania jest zależne od wspólnych czynników. Ryzyko koncentracji dotyczy zaangażowań wobec podmiotów: Ryzyko podmiotów powiązanych – stare regulacje. Ryzyko branżowe – trzeba uzasadniać, że istniejące zaangażowanie w branże jest poprawne. Ryzyko zaangażowań wobec prowadzących działalność tego samego rodzaju – rzadko występuje. Ryzyko regionu geograficznego – nie występuje w kraju. Ryzyko tego samego rodzaju zabezpieczenia – potrzebna analiza istotności występowania. Ryzyko zaangażowania w tej samej walucie – zwykle nie występuje w banku spółdzielczym.

Pomiar ryzyka koncentracji Ryzyko koncentracji związane jest z możliwością skorzystania z efektu dywersyfikacji. Przykład objaśni na czym to polega. Bank ma jednorodny portfel kredytowy o wartości 100 i charakteryzujący się prawdopodobieństwem wystąpienia braku spłaty na poziomie 10%. Więc wartość narażona na ryzyko wynosi 100 x 10% = 10. Bank ma portfel kredytowy składający się z dwu jednorodnych części o wartości po 50, z których każda ma prawdopodobieństwie wystąpienia braku spłaty na poziomie 10%. Więc wartość narażona na ryzyko jednej części wynosi 5 i drugiej też 5. Wartości narażona na ryzyko całego portfela nie będzie jednak równa 5+5, będzie mniejsza niż 10. Dlaczego? Zróżnicowanie powoduje, że jeżeli wystąpią warunki wywołujące brak spłaty w jednej części portfela, to nie wywołają takiego skutku w drugiej części portfela. Rzeczywista wartość narażona na ryzyko całego portfela będzie pomiędzy 5 a10.

Pomiar ryzyka koncentracji w praktyce Miary bezwzględne określone zewnętrznie (art. 71 ustawy Prawo bankowe, np.. zaangażowanie wobec kredytobiorców powiązanych do 25% funduszy własnych banku). Na podstawie danych historycznych można ustalić, jakie grupy ekspozycji kredytowych generowały określone wartości kredytów zagrożonych (to jest praktycznie jedyna miara). Bank ma portfel składający się zwykle z kilku jednorodnych części. W praktyce trudno zmienić strukturę portfela, bo jest ona związana z lokalnym rynkiem, który przekształca się wolno. Jeżeli w jakiejś części portfela nie występuje wyraźnie wyższy wskaźnik kredytów zagrożonych, to oznacza, że bank ma właściwą (w danych warunkach działania) strukturę portfela i nie ma potrzeby dodatkowego kapitału na pokrycie ryzyka koncentracji.

Ryzyko płynności W zarządzaniu płynnością chodzi o to, aby bank w każdym dniu miał środki do spłaty zobowiązań (przyjmowanych depozytów, przyrzeczonej wypłaty kredytów). Zarządza się płynnością poprzez dostosowywanie wartości i terminów zapadalności depozytów i innych zobowiązań do terminów wymagalności kredytów i innych należności. Potrzebne jest określanie w planie finansowym wartości i charakteru pozyskiwanych środków. Płynność uzyskuje się poprzez zrządzanie pozycjami po obu stronach bilansu. Podstawowym narzędziem zarządzania płynnością jest obliczanie luki płynności. Polega to na zestawieniu terminów płatności i badanie wielkości niedopasowania wartości pozycji w określonych przedziałach terminowych.

Luka płynności – niedopasowania 1 miesiąc 3 miesiące 6 miesięcy 1 rok Aktywa 200 100 300 500 Pasywa 600 50 Luka -500 450 Luka skumulowana -400

Miary ryzyka płynności Dla banków z sumą bilansową do 200 mln zł Miary płynności krótkoterminowej: Współczynnik udziału podstawowej i uzupełniającej rezerwy płynności (aktywów płynnych) w aktywach ogółem – nie mniejszy niż 20%. Miary płynności długoterminowej: Współczynnik pokazujący relację pomiędzy wartością aktywów niepłynnych i funduszami własnymi na poziomie nie mniejszym od 1.

Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka płynności Bank w planie finansowym zakłada utrzymanie przyjętych miar płynności, poprzez odpowiednie planowanie wartości aktywów i pasywów. Jednak możliwy spadek wartości depozytów o 20% i wówczas trzeba spłacić je aktywami płynnymi. Odtworzenie wskaźnika 20% aktywów płynnych w aktywach wymaga działań korygujących. Ich treść określona jest w planie awaryjnym. Chodzi o przesunięcie środków zaangażowanych w należnościach długoterminowych do aktywów płynnych oraz / lub wydłużenie terminu wymagalności zobowiązań. Operacja taka zwykle powoduje wzrost kosztów. Ta wyliczona zmiana wyniku odsetkowego, z tytułu utrzymania miar płynności, obciąża kapitał wewnętrzny banku. Wielkość ta powinna być szacowana już przy opracowywaniu planu awaryjnego. Koszt planu awaryjnego obciąża kapitał wewnętrzny.

Ryzyko stopy procentowej w księdze bankowej Badanie, w jakim stopniu wynik finansowy banku i jego wartość są narażone na skutki zmian rynkowych stóp procentowych. Chodzi o niedopasowanie terminów przeszacowania aktywów i pasywów oraz niedopasowania stawek oprocentowania aktywów i pasywów. Pomiar ryzyka uwzględnia miarę ryzyka rozumianą jako: wielkość oczekiwanej straty prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia Pomiar ryzyka stopy procentowej: Metoda luki przeszacowania (GAP) Metoda ryzyka bazowego Metoda ryzyka opcji klienta Metoda elastyczności krzywej dochodowości

Luka stopy procentowej – pozycje o stałej stopie procentowej do czasu przeszacowania   1 miesiąc 3 miesiące 6 miesięcy 1 rok Aktywa 500  200  300  pozycja 1  400  150  75  40  pozycja 2  50  10 Pasywa  700 100   100  80  20 Luka  - 200  0 Luka skumulowana

Metoda luki (GAP) Pozycja niedopasowania oznacza lukę pomiędzy wartością aktywów i pasywów w danym przedziale czasowym. Miarę ryzyka oblicza się jako ważoną terminami przeszacowania sumę wartości luki w przedziałach i wahań oprocentowania rynkowego. Wpływ zmian rynkowych stóp procentowych na wynik finansowy: Zmiana rynkowych stóp procentowych Luka stopy procentowej Wpływ na wynik finansowy Wzrost Dodatnia Ujemna Niekorzystny Korzystny Spadek

Wpływ na zmianę wyniku finansowego ΔD –potencjalna niekorzystna zmiana wyniku odsetkowego, Li–wartość luki netto na koniec i-tego okresu, ΔS– prognozowana zmiana rynkowych stóp procentowych Ti –czas pozostający do końca roku, liczony w dniach od dnia przeszacowania poszczególnych aktywów/pasywów wrażliwych, w luce netto Li

Ryzyko bazowe Ryzyko wynikające z niedoskonałego powiązania stóp procentowych np.. kredytów (generujących przychody) i depozytów (generujących koszty odsetkowe), w sytuacji gdy instrumenty te mają podobne okresy przeszacowania. Dotyczy to sytuacji, gdy np.. jednoroczny kredyt przeszacowany na podstawie zmiany stopy redyskontowej, finansowany jest jednorocznym depozytem przeszacowywanym na podstawie decyzji Zarządu. Ryzyko polega na tym, że marża pomiędzy tymi stawkami może zmieniać się niespodziewanie.

Ryzyko opcji klienta Dotyczy ryzyka zrywania umów o stałej stopie procentowej: wcześniejszej spłaty kredytów i zerwania depozytów. Zjawiska takie występują w przypadku gwałtownych zmian rynkowych stóp procentowych, gdy klienci zrywają umowy, które są dla nich niekorzystne. Jeśli banki nie mają udokumentowanych zdarzeń i potwierdzenia ich istotności (dowodu, że nie są to tylko indywidualne przypadki), to nie można obliczyć wpływu ryzyka opcji na wynik finansowy. W tej sytuacji stosowanie „magicznych”, subiektywnych modeli obarczone jest większym ryzykiem, niż nie uwzględnianie tego ryzyka.

Metoda elastyczności stopy procentowej Chodzi o różną elastyczność dostosowania się oprocentowania określonych pozycji aktywów i pasywów do zmiany rynkowych stóp procentowych. A / P A / P t t

Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej Odpowiednie kształtowanie struktury aktywów i pasywów : prognozowanie, w okresach rocznych zmiany rynkowych stóp procentowych i kształtowania się pozycji aktywów i pasywów banku narażonych na te zmiany, opracowanie polityki kredytowej i polityki depozytowej uwzględniających ryzyko stóp procentowych, miesięczne obliczanie wpływu zmiany rynkowych stóp procentowych na wynik finansowy, stosowanie operacji zabezpieczających przed skutkami ryzyka stóp procentowych

Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym W planie finansowym banku wynik procentowy obliczony jest przy założeniu określonego poziomu rynkowych stóp procentowych. Tak ukształtowane pozycje bilansu narażone na zmiany rynkowych stóp procentowych poddaje się testowi warunków skrajnych. W praktyce bada się zmianę wyniku odsetkowego przy zmianie rynkowych stóp procentowych o 200 punktów bazowych. Różnica, pomiędzy wynikiem, obliczonym w ramach testu i wynikiem uzyskiwanym przy założonym planie (przed testem) jest kwotą obciążającą kapitał wewnętrzny. Im większy akceptowany poziom ryzyka stopy procentowej, tym większy efekt testu warunków skrajnych i większa kwota obciążenie kapitału wewnętrznego.

Testowanie warunków skrajnych Testowanie warunków skrajnych jest metodą stosowaną do zarządzania różnymi rodzajami ryzyka. Pozwalają one ocenić wartość kapitału wewnętrznego w warunkach skrajnie niekorzystnych. Testy warunków skrajnych przeprowadza się dla kilku (najczęściej 1 -2) scenariuszy. Wartości zakładanych zmian szokowych: skrajnie negatywne, ale realne. Zakładające funkcjonowanie rynków finansowych. W przypadku zupełnej katastrofy żaden bank nie zakłada przetrwania, dostosowane do akceptowanego w banku poziomu ryzyka. Bank narażony na większe ryzyko bada gorsze scenariusze, dostosowane do cykli ekonomicznych wynikających z charakteru badanych rodzajów ryzyka. Parametry testów są określone przez nadzór bankowy i samodzielnie (z dostosowaniem do warunków działania) przez bank. Częstotliwość testów dostosowana do charakterystyki ryzyka w banku, ale są to okresy roczne lub półroczne.

Inne rodzaje ryzyka – ich istotność Ryzyko prawne Ryzyko strategiczne Ryzyko utraty reputacji Ryzyko modeli Ryzyko systemów informatycznych Ryzyko kapitałowe Ryzyko transferowe Ryzyko cyklu gospodarczego Ryzyko kraju Ryzyko ubezpieczeniowe Inne rodzaje ryzyka

Co to jest ryzyko braku zgodności? Jest to ryzyko nieprzestrzegania przepisów prawa, regulacji wewnętrznych oraz przyjętych przez bank standardów postępowania. Polityka zgodności zawiera podstawowe zasady działania pracowników banku i wyjaśnia główne procesy identyfikujące ryzyko braku zgodności i umożliwiające zarządzanie ryzykiem braku zgodności na wszystkich szczeblach organizacji banku. Zarząd powołuje komórkę organizacyjną ds.. Zarządzania ryzykiem braku zgodności. W banku spółdzielczym funkcje zarządzania ryzykiem braku zgodności spełnia zarząd, który bezpośrednio kontroluje respektowanie przez pracowników przepisów prawa i regulacji wewnętrznych

Obowiązki informacyjne banku Bank jest zobowiązany do ogłaszania w sposób ogólnie dostępny, w miejscu wykonywania czynności, informacji na temat dostępu do zasad polityki informacyjnej regulujących: zakres ogłaszanych informacji, częstotliwość ogłaszania (które informacje raz w roku, a które częściej), formy i miejsce ogłaszania, zasady zatwierdzania i weryfikacji ogłaszanych informacji, które nie są objęte badaniem sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta, zasady weryfikacji polityki informacyjnej. Zasady polityki informacyjnej ustala zarząd, a następnie zatwierdza rada nadzorcza.

Dylemat zarządu banku spółdzielczego Podstawowe zasady dobrej praktyki: Uchwalić procedury dostarczone z zewnątrz. Ale ważne, aby były one dostosowane do praktyki banków spółdzielczych, a nie przeniesione z dużych banków komercyjnych. Rozumieć ryzyko własnej działalności, nie powielać mechanicznie definicje wszystkich rodzajów ryzyka. Współpracować w sektorze banków spółdzielczych – wspólnie zamawiać projekty procedur, aby były dostosowane do potrzeb banków spółdzielczych. O zarządzaniu ryzykiem bez mitów: Zarządzać faktycznym ryzykiem, nie przenosić automatycznie procedur z dużych banków komercyjnych. Służyć biznesowi (efektywność !)