Historia ponad granicami – Historie hranicí nekončí Czeski Cieszyn, dr Barbara Grabowska Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Pedagogiczne aspekty kształtowania świadomości historycznej

Droga do zgodnego współżycia społeczeństwa wielokulturowego wiedzie przez realizację projektów umożliwiających realizację działań uwzględniających problematykę zróżnicowania kulturowego.

Zadania szkoły w środowisku wielokulturowym: poznawanie i odwoływanie się do własnego dziedzictwa narodowego; dostrzeganie inności kulturowej i uwrażliwianie na nią; kształtowanie świadomości równorzędności wszystkich kultur; uznanie tolerancji jako szczególnej wartości

Nauczyciel prowadzący zajęcia w środowisku wielokulturowym powinien: przyjąć założenie, że wszystkie kultury są równe, wszystkie są w równym stopniu wartościowe (nie oceniać, nie osądzać); uczyć szacunku dla odmienności; uświadomić sobie, że kultura jest złożoną i różnorodną całością; pamiętać, że wszystkim ludziom przysługują równe prawa; prezentować różna zjawiska, poglądy (nie ten jedynie słuszny); zaplanować na zajęciach czas na refleksję i swobodną dyskusję, w której każdy może wyrazić własny punkt widzenia; stwarzać częste okazje do osobistych kontaktów uczniów z przedstawicielami innych kultur.

Historia stanowi swoiste memento i podstawę edukacji międzykulturowej Nauczanie historii na terenach wielokulturowych, zamieszkałych przez mniejszości o charakterze autochtonicznym powinno być nacechowane pluralizmem i tolerancją.

Drażliwe tematy w historii pogranicza powinny być rozpatrywane z różnych punktów widzenia. Spory nie dotyczą faktów lecz najczęściej stosunku do nich i wartości jaką im nadajemy. Lekcje historii nie tylko dostarczają uczniom wiedzy historycznej, ale także – a może przede wszystkim – kształtują wartości, wyobrażenia, opinie, poglądy (w tym mity i stereotypy).

Można wyróżnić historyczny i praktyczny stosunek do przeszłości: historyczny stosunek oznacza zainteresowanie przeszłością bez odnoszenia jej do teraźniejszości; praktyczny stosunek do przeszłości polega na tym, że rozumiemy przeszłe wydarzenia jedynie w relacji do nas samych i naszej bieżącej działalności. Człowiek, który ma taki stosunek do przeszłości czyta przeszłość wstecz. Interesuje się tylko tymi przeszłymi wydarzeniami i tylko te uznaje, które może odnieść do teraźniejszości. Zwraca się do przeszłości w celu wyjaśnienia obecnego świata, usprawiedliwienia go lub uczynienia miejscem lepiej nadającym się do zamieszkania i mniej tajemniczym. (B. Szacka: Miejsce historii w świadomości współczesnego człowieka. Kwartalnik historyczny 1973, nr 2).

Nauczanie o trudnych wydarzeniach z przeszłości nie może ograniczać się tylko do historii, ma pełnić funkcję prewencyjną. Powinno się to odbywać poprzez wprowadzenie elementów edukacji międzykulturowej - kształtowania postaw tolerancyjnych, otwartych, uczenia szacunku dla Innego.

Poznając jedną interpretację wydarzenia zamykamy się na historię drugiego narodu, w tym na losy mniejszości narodowej. Projekt Historia ponad granicami stwarza niespotykaną dotychczas możliwość spojrzenia na wydarzenia z historii regiony z dwóch punktów widzenia: polskiego i czeskiego. Uczniowie będą mieli okazję poznać różne punkty widzenia, stanowisko czeskich i polskich historyków. Takie działania dadzą możliwość przeciwdziałania dyskryminacji, rasizmowi, ksenofobii, a zarazem stworzą warunki do kształtowania wrażliwości, a zarazem świadomości historycznej.

Uczeń w Kartach pracy otrzyma dwa opisy każdego wydarzenia/faktu, dwa stanowiska historyków polskich i czeskich. Rolą ucznia będzie zbudowanie samodzielnego sądu. Zachęci to uczniów do samodzielnych poszukiwań, rozwijania zainteresowań historycznych, kształtowania myślenia historycznego. Tak prowadzona edukacja będzie zgodna z krytyczno-kreatywną doktryną edukacji, w której uczeń jest traktowany podmiotowo.

Zajęcia prowadzone z wykorzystaniem Kart pracy pozwolą kształtować świadomość historyczną, którą rozumiemy jako funkcjonujący w toku działania (indywidualnego i społecznego zasób wiedzy, systemu ocen dotyczących przeszłości społeczeństwa (narodów, regionu). Pozwolą również uświadomić uczniom rolę wiedzy o przeszłości w działaniu, systemie wartości, dokonywanych ocenach, postawach wobec Innych.

Nauczyciele mając opisy wydarzeń historycznych z punktu widzenia historyka polskiego i czeskiego będą mogli wykorzystać: uczenie się w grupie; uczenie się oparte na współpracy, a to ma prowadzić do uczenia się, aby żyć zgodnie.

Uczniowie powinni poznawać także: wkład mniejszości w historię, kulturę kraju zamieszkania; losy mniejszości na przestrzeni dziejów; prawa mniejszości narodowych we współczesnej Europie i w Polsce/Czechach; Nauka historii powinna być prowadzona równolegle z edukacją narodową, obywatelską, europejską.

Realizacja zajęć z historii z wykorzystaniem Kart pracy da możliwość budowania świadomości wspólnej przeszłości, co stanowi istotny element więzi społecznej między mieszkańcami pogranicza bez względu na ich pochodzenie narodowe. Dziedzictwo kulturowe Śląska Cieszyńskiego po obu stronach Olzy tworzy wspólna (trudna) historia, tradycja, gwara, system wartości.

Dziękuję