Pnącza i konstrukcje je wspierające w architekturze krajobrazu

Funkcje roślinności pnącej Roślinność pnąca pełni funkcje biologiczne i kulturowe Wyjątkowość tych roślin polega na zdolności szybkiego wzrostu pędów na długość, a samych roślin – niekiedy na całkiem sporą wysokość i bardzo duże pokrycie pionowej powierzchni, przy jednocześnie małej ilości miejsca zajmowanego przez system korzeniowy

w/w właściwości, obok niewielkich wymagań siedliskowych, dużej odporności na suszę i zanieczyszczenia powietrza, powodują ich szczególną przydatność w zagospodarowaniu terenów miejskich Doskonale sprawdzają się jako element zmiękczający kompozycyjnie masywne ściany budynków i ogrodzeń

Funkcje sanitarno-higieniczne Funkcje klimatyczne Pnącza oczyszczają powietrze z zanieczyszczeń (pyły, spaliny) Funkcje klimatyczne Rośliny pnące zwiększają wilgotność powietrza, przyczyniają do jego schłodzenia przez osłanianie terenu przed promieniowaniem słonecznym (pergole, trejaże), mogą osłaniać od wiatru (np. kratki, altany, pergole) Na ścianach budynków pnącza przyczyniają się do powstawania tzw. ruchów konwekcyjnych powietrza (efekt kominowy), co powoduje ochładzanie i osuszanie elewacji Właściwości izolacyjne tej grupy roślin przyczyniają się do zmniejszania amplitudy zmian temperatur ścian budynków o kilka stopni Celsjusza

Funkcje ekonomiczne Wynikają m.in. z właściwości izolacyjnych, które wpływają na oszczędność kosztów ponoszonych na ogrzewanie budynków (oszczędność energii rzędu 15-30% rocznie) Funkcje techniczne Warstwa liści roślinności pnącej chroni elewację budynków przed uszkodzeniami powodowanymi przez kwaśne deszcze Korzenie pnączy przyczyniają się do osuszania fundamentów, przy jednoczesnym braku zagrożenia ich uszkodzenia

Funkcje biocenotyczne Rośliny pnące stanowią siedlisko bytowania dla wielu owadów i ptaków – jest to ich miejsce pożywienia, schronienia i rozmnażania

Funkcje przestrzenne, estetyczne i kompozycyjne Związane są ze zdolnością porastania różnych płaszczyzn przez rośliny pnące z ich różnorodnymi walorami dekoracyjnymi w/w funkcje nie są zbyt często wykorzystywane we współczesnej architekturze krajobrazu Szkoda – bo ta roślinność może stanowić podstawę kompozycji w połączeniu z trejażami, pergolami i kratami tworzą ściany wnętrz krajobrazowych

W połączeniu z ozdobnymi słupami, stojakami itp W połączeniu z ozdobnymi słupami, stojakami itp. są doskonałymi akcentami kompozycyjnymi i rzeźbiarskimi w ogrodzie (porastają konstrukcje dowolnego kształtu) Gdy porastają tzw. bramki, koncentrują uwagę widza na określonych elementach Mogą służyć do tworzenia złudzeń optycznych w połączeniu z kratkami naściennymi Pnącza wraz z podporami znakomicie nadają się do zasłaniania nieestetycznych widoków Stanowią doskonały element wydzielania w przestrzeni wnętrz pełniących różne funkcje

Pnącza mają wyjątkową wśród roślin łatwość porastania nawet wysokich ścian budynków i murów. Są to miejsca trudne lub niemożliwe do zagospodarowania inną roślinnością. Jednak dzięki pnączom można zwiększać ilość powierzchni zazielenionych, żeby istotnie poprawić trudne warunki ekologiczne w miastach

Rodzaje roślinności pnącej Podział oparty na cechach morfologicznych i praktycznych Pnącza prymitywne Pnącza owijające się Pnącza samoczepne

Pnącza prymitywne Zaliczamy do nich rośliny, które nie są właściwymi pnączami Wspierają się o podpory długimi pędami, wyposażonymi niekiedy w prymitywne ograny w postaci kolców lub cierni

Pnącza prymitywne Forsycja zwisła (Forsythia suspensa) Jaśmin nagokwiatowy (Jasminum nudiflorum) Jeżyny, maliny (Rubus sp.) Ognik szkarłatny (Pyracantha coccinea) Róże wielokwiatowe i pnące (Rosa multiflora, Rosa sp.)

Pnącza owijające się Należą do nich rośliny, które owijają się wokół elementów podporowych za pomocą takich organów, jak: pędy, ogonki liściowe i wąsy

Pnącza wijące się za pomocą pędów w określonym kierunku, gdy napotkają na pionową podporę Aktinidie (Actinidia sp.) Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) Dławisz okrągłolistny (Celastrus orbiculatus) Glicynie (Wisteria sp.) Hortensja pnąca (Hydrangea anomala) Kokornaki (Aristolochia sp.) Milin amerykański (Campsis radicans) Psianka słodkogórz (Solanum dulcamara) Wiciokrzewy (Lonicera sp.)

Pnącza wąsoczepne Pnącza ogonkoczepne Winniki (Ampelopsis sp.) Winorośle (Vitis sp.) Pnącza ogonkoczepne Przytwierdzają się do podpór za pomocą ogonków liściowych Powojnki (Clematis sp.)

Pnącza samoczepne Należą do nich rośliny, które mocują się do elementów podporowych za pomocą najbardziej wyspecjalizowanych organów czepnych, jakimi są przylgi i korzenie Pnącza korzenioczepne Pnącza przylgoczepne

Pnącza korzenioczepne Wytwarzają korzenie przybyszowe zapewniające połączenie rośliny z podporą Mają zdolność wnikania w niewielkie zagłębienia, co pozwala tym roślinom wspinać się nawet po stosunkowo gładkich powierzchniach podpór Bluszcz pospolity (Hedera helix) Hortensja pnąca (Hydrangea anomala ssp. petiolaris) Milin amerykański (Campsis radicans)

Pnącza przylgoczepne Wytwarzają specjalne przylgi na końcach wąsów czepnych oraz kleje kontaktowe, które pomagają w trwałym mocowaniu przylg do podpór, nawet bardzo gładkich Winobluszcze Winobluszcz pięciolistkowy (= dzikie wino) Winobluszcz trójklapowy Winobluszcz zaroślowy (Parthenocissus vitacea)

Rodzaje konstrukcji wspierających dla pnączy Słupy, ozdobne stojaki i parasole Pojedyncze elementy konstrukcyjne (murowane, betonowe, drewniane lub metalowe) Stosowane są samodzielnie jako swoiste elementy rzeźbiarskie lub też jako elementy bardziej złożonych konstrukcji, do których zaliczamy trejaże, bramki i pergole

Girlandy Elementy dekoracyjne towarzyszące najczęściej formom kwietnym w postaci np. kwietników

Bramki, łuki To elementy złożone z dwóch słupów i elementu poprzecznego – prostego lub łukowato wygiętego, zdobionego lub prostego Stosowane są pojedynczo, np. przy wejściach do wnętrz ogrodowych, lub jako podstawowy element innej konstrukcji w postaci tzw. pergoli

Kratki i siatki To elementy wolno stojące lub też naścienne Wykonane najczęściej z metalu lub drewna Mogą być stosowane pojedynczo lub jako elementy innych konstrukcji wspierających, takich jak: trejaż, pergola czy berso Kratki jako elementy wolno stojące doskonale nadają się do wydzielania wnętrz ogrodowych o bardzo dowolnych kształtach

Bogactwo wzorów kratek naściennych stwarza z kolei ogromne możliwości w uzyskiwaniu różnorodnych efektów plastycznych Może to być np. przełamanie monotonii ściany o dużej powierzchni czy też tworzenie złudzeń optycznych z wykorzystaniem porośniętej przez pnącza elewacji budynku w celu powiększenia przestrzeni (tzw. widoki pozorne)

Trejaże Konstrukcje wspierające zbudowane z rzędu słupów połączonych ze sobą ściankami – kratkami, zwieńczone u góry poprzecznymi belkami Trejaże tworzą jednostronne konstrukcje wydzielające przestrzeń w ogrodzie i jednocześnie ocieniające (tzw. półpergole)

Pergole Konstrukcje tworzone za pomocą ciągu ustawionych w równych odległościach bramek, które mogą być ze sobą połączone dodatkowymi elementami poziomymi w postaci np. drewnianych belek Tworzą one cieniste tunele w ogrodzie, stąd ich nazwa – cienniki

Berso Odmiana bardzo bogato dekorowanej, stylizowanej pergoli

Altany i pawilony To mniejsze lub większe budowle ogrodowe o ażurowej konstrukcji, złożonej ze słupów i kratek, zadaszone – w sposób ażurowy albo zakryte całkowicie Podobnie jak pozostałe konstrukcje mogą być wykonane z różnych materiałów (drewno, metal, kamienie, cegły)

Zasady kompozycji pnączy i podpór w architekturze krajobrazu Przy projektowaniu zachowujemy przede wszystkim odpowiednie proporcje podpory w stosunku do obiektu Rozmiary konstrukcji wspierającej dla pnączy powinny odpowiadać wielkości konkretnego wnętrza, ale także całego obiektu, na którego terenie podpora jest planowana

Należy pamiętać o zachowaniu odpowiednich proporcji między podporą i rośliną pnącą Przy masywnej, dużej podporze należy przewidzieć rośliny silnie rosnące i wytwarzające dużą masę liści Przy małej konstrukcji odpowiedniejsze są pnącza o delikatnym, lekkim pokroju, np. powojniki i wiciokrzewy

Kolejna zasada – dostosowanie wytrzymałości konstrukcji wspierającej do siły wzrostu i przewidywanego ciężaru pnącza Do silnie rosnących pnączy, wymagających mocnych konstrukcji, można zaliczyć: Kokornak wielkolistny Rdestówkę Auberta winorośl

Przy projektowaniu dostosowuje się rodzaj pnącza do roli odgrywanej w danej kompozycji w celu wyeksponowania jego walorów dekoracyjnych oraz zharmonizowania plastycznego z otoczeniem Praktycznie można przyjąć, że wszystkie pnącza są ozdobne przede wszystkim z liśćmi, ale często także z barwnych czy pachnących kwiatów, owoców lub dekoracyjnych pędów

Pnącza ozdobne z kwiatów Glicynie (Wisterie sp.) Hortensja pnąca (Hydrangea petiolaris) Jaśmin nagokwiatowy (Jasminum nudiflorum) Milin amerykański (Campsis radicans) Powojniki (Clematis sp.) Psianka słodkogórz (Solanum dulcamara) Róże (Rosa sp.) Wiciokrzewy (Lonicera sp.) Winorośl pachnąca (Vitis riparia)

Pnącza ozdobne z liści Akebia pięciolistkowa (Akebia quinata) Bluszcz pospolity (Hedera helix) Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) Jeżyna strzępolistna (Rubus lacianatus) Trzmielina Fortune’a (Euonymus fortunei) Winnik zmienny (Ampelopsis brevipedunculata) Winobluszcze (Parthenocissus sp.) Winorośle (Vitis sp.)

Pnącza o ozdobnych owocach Akebia pięciolistkowa (Akebia quinata) Aktinidie (Actinidia sp.) Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) Dławisz okrągłolistny (Celastrus orbiculatus) Jeżyny (Rubus sp.) Kokornak wielkolistny (Aristolochia macrophylla) Milin amerykański (Campsis radicans) Powojniki (Clematis sp.) Psianka słodkogórz (Solanum dulcamara) Winniki (Ampelopsis sp.)

Pnącza o przebarwiających się jesienią liściach Akebia pięciolistkowa (Akebia quinata) Aktinidie (Actinidia sp.) Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) Dławisz okrągłolistny (Celastrus orbiculatus) Glicynie (Wisteria sp.) Hortensja pnąca (Hydrangea petiolaris) Winniki (Ampelopsis sp.) Winobluszcz (Parthenocissus sp.) Winorośle (Vitis sp.)

Pnącza o zimozielonych liściach Bluszcz pospolity (Hedera helix) Trzmielina Fortune’a (Euonymus fortunei)

Stanowiska zacienione (wystawa wschodnia i północna) Należy pamiętać o dostosowaniu roślin pnących do warunków siedliskowych i nasłonecznienia Stanowiska zacienione (wystawa wschodnia i północna) Akebia pięciolistkowa Aktinidie Bluszcz pospolity Hortensja pnąca Kokornak wielkolistny Winniki

Stanowiska nasłonecznione (wystawa zachodnia i południowa) Akebia pięciolistkowa Aktinidie Bluszcz pospolity Cytryniec chiński Dławisz okrągłolistny Glicynia Kokornak wielkolistny Milin amerykański Powojniki Róże Wiciokrzewy Winniki Winobluszcze winorośle

Rodzaj konstrukcji wspierającej i gatunek pnącza należy dostosować do wielkości i charakteru obiektu Szczególnie ważne w przypadku obiektów zabytkowych, gdzie należy kierować się historycznym doborem roślin W pozostałych przypadkach dobór ten zależy od tego, czy obiekt wymaga zasłonięcia czy jedynie podkreślenia jego walorów dekoracyjnych

Dopasowanie rodzaju konstrukcji do zastosowanej rośliny pnącej i jej charakteru wspinania się po podporze

RODZAJ PNĄCZA RODZAJ PODPORY prymitywne Kratki, poprzeczki itp. Owijające podporę pędami Pionowe pręty lub listwy umieszczone w odległościach umożliwiających owijanie się wokół nich pędów Chwytające podpory wąsami czepnymi Siatki Przywierające do podpory przylgami Różne powierzchnie nawet gładkie, ale raczej ocienione Chwytające podpory przybyszowymi korzonkami czepnymi Ocienione ściany lub pnie drzew Owijające podporę ogonkami liściowymi Siatki o dużych oczkach (od 10 cm do 15 cm), umożliwiających swobodne ruchy liści i pędów wokół podpory

Etapy projektowania koncepcyjnego pnączy i konstrukcji wspierających Analiza terenu Analizuje się miejsce, w którym planuje się zastosowanie pnączy i konstrukcji wspierającej, oraz styl kompozycyjny całego obiektu Dobór rodzaju konstrukcji wspierającej Dopasowujemy rodzaj konstrukcji i jej formę plastyczną oraz materiał, z którego ma być zbudowana do charakteru miejsca

3. Analiza warunków siedliskowych 4. Określenie panujących warunków glebowych, wilgotnościowych, klimatycznych i świetlnych 5. Dobór roślinności pnącej Dobieramy rodzaj pnącza do istniejących warunków terenowych i rodzaju wybranej konstrukcji (sposób wspinania się roślin)

6. Analiza przyjętej koncepcji Sprawdzamy przyjęte rozwiązania poprzez opracowanie wstępnych szkiców koncepcyjnych, widoków konstrukcji wraz z dobranym rodzajem pnącza z określonych punktów terenu, uwzględniających proporcje wnętrza, wysokość roślin, konstrukcji oraz ich barwy

7. Projekt koncepcyjny Wykonuje się projekt koncepcyjny w postaci rzutu z góry i widoku w określonej skali, z doborem oznaczeń graficznych oraz roślin