Metody zbierania danych empirycznych Wybór technik badawczych

Źródłem nazywamy każdy przedmiot materialny umożliwiający formułowanie uzasadnionych wniosków o rzeczywistości społecznej. W węższym znaczeniu za źródło uznaje się wyłącznie tekst pisany (też zdjęcia, mapy, rysunki) Przedmiotem materialnym nazywamy: Wytwory kultury materialnej Utrwalone wypowiedzi ludzi i ich zachowania (opisy, zdjęcia) Bazę źródłową tworzą prace teoretyczne: - dane spisowe i rejestry - materiały uzyskane w wyniku zastosowania technik badań społecznych - opracowane dokumenty, publikacje

Podstawa źródłowa Dane wykorzystane w procesie badawczym muszą być zarejestrowane. Generalnie dane wykorzystywane w badaniach społecznych podzielić można na: Wywołane przez badacza, Dane zastane Krytyka źródeł: W jaki sposób źródła powstały? Przez kogo zostały zgromadzone? W jakim celu je gromadzono?

Dane zastane Kompletny opis konkretnego problemu socjologicznego powinien zawierać interpretację zarówno danych zastanych, jak i wyników własnych badań empirycznych. Już na etapie wstępnego formułowania problemu badawczego warto sprawdzić „czy” oraz „jakie” dane zostały wytworzone (w ewaluacji proces ten określany jest mianem „desk-check”).

Badania typu „desk-check” Badania niereaktywne nie dokonują interwencji w środowisko badane. Są to zarówno badania ilościowe i jakościowe. Są to badania na tzw. danych wtórnych, niewywołanych. Dlaczego badanie danych wtórnych staje się popularne: Powody natury ogólnej – niekiedy takie dane są jedynymi dostępnymi, pozwalają lepiej zrozumieć kontekst historyczny, są wykorzystywane do celów porównawczych (np. w ramach UE) Powody natury metodologicznej – dane cieszą się zaufaniem, dostarczają dane do porównań, mogą poprawić jakość pomiaru Powody natury ekonomicznej – są tanie Problemy: - ograniczona możliwość stawiania hipotez - dostęp do danych - czasem nie wiadomo w jaki sposób dane zostały zebrane

Metody badań niereaktywnych: 1. analiza treści – analiza ludzkich przekazów (książki, czasopisma, strony www, gazety, piosenki, obrazy, listy, widomości na tablicach, prawa i konstytucje, reklamy, ulotki przedwyborcze, kampanię na rzecz aktywizacji osób niepełnosprawnych). Skupia się na pytaniach : kto mówi, co, do kogo, dlaczego, jak i z jakim skutkiem (Lasswell). Dobór próby – w dużym stopniu zależy od tego co chcemy badać Problemy: Jaki obraz kobiety prezentują gazety czy prawo karne czy cywilne bardzie różnicuje ze względu na płeć; Do jakich elementów odwołują się reklamy produktów medycznych w podziale na płeć Stereotyp płci w reklamie

Metody badań niereaktywnych – analiza treści Co należy zrobić: - dobrać próbę, sporządzić klucz kategoryzacyjny (pamiętając, że jedne dane są traktowanie rozłącznie, inne występują wspólnie) Problemy: błędnej klasyfikacji Mocne strony: - oszczędność czasu i pieniędzy - nie wymaga personelu ani sprzętu - bezpieczeństwo (w razie błędu można łatwo powtórzyć) - można badać długotrwałe procesy - badacz nie ma wpływu na przedmiot badań - konkretność materiałów wzmacnia rzetelność badań Słabe strony: - ograniczona do zapisywanych przekazów - problemy z trafnością

Metody badań niereaktywnych: 2. analiza istniejących danych statystycznych Analizowaną treść stanowią liczby, które pochodzą z oficjalnych i quasi-oficjalnych statystyk. Może to być metoda uzupełniająca, wprowadzająca lub samodzielna. Przykładem takich badań są ustalenia o samobójstwach E. Durkheima. Problem stanowi zagregowany charakter danych statystycznych (do określonych kategorii); jesteśmy ograniczeni tym co zostało opublikowane (problem trafności) – dlatego należy szukać różnych wskaźników danej zmiennej; jakość samych danych (rzetelność)

Metody badań niereaktywnych: Źródła danych statystycznych: - badania opinii publicznej – raporty (CBOS, OBOP, Sedla&Sedlak, SMGKRC), bazy danych (Dziagnoza społeczna) - urząd statystyczny – raporty (spisy, tematyczne), bazy danych (Bank Danych Regionalnych) - statystyki policyjne - statystyki kościelne (Instytut Statystyki Kościoł Katolickiego) - dane o wyborach (PKW) - bazy ngo (w tym mojapolis) - statystyki międzynarodowe (Eurostat, Dane Banku Światowego )

Metody badań niereaktywnych: 3. analizy historyczno-porównawcze (wspólne prawidłowości pojawiające się w czasie) – w ujęciu ewolucyjnym (rozwoju) – cyklicznym (wahania w dychotomii) - wpływu (np. wpływ religii na gospodarkę – Marks, Weber, Bellah, Barber) Dokonuje się zazwyczaj analiz jakościowych. Dokumenty archiwalne: - dokumenty oficjalne (dane aktuarialne, rejestry sądowe i inne dokumenty oficjalne, dokumenty rządowe, mass media) - dokumenty osobiste (autobiografie, pamiętniki, listy,

Rodzaje danych zastanych Można wyróżnić dane zastane: Prywatne (zawartość prywatnych, rodzinnych archiwów) Urzędowe (dane gromadzone przez wszelkiego rodzaju instytucje publiczne, zarówno powołane w tym celu, jak i prowadzące taką działalność niejako przy okazji czy na potrzeby przydzielonych im zadań) Ogólnodostępne (informatory, prasa itp.)

Czy dane zastane są pewne? Należy pamiętać, że zazwyczaj badacz nie jest w stanie poznać procedur, mechanizmów i przebiegu zbierania danych. Może zapoznać się wyłącznie z efektem końcowym – czyli danymi. Warto więc pamiętać o problemie: Wiarygodności danych, oraz Rzetelności danych zastanych.

Opracowanie danych zastanych Opracowanie danych zastanych przebiega w kilku kluczowych etapach: Określenie i scharakteryzowanie źródeł danych, Określenie zakresu danych (selekcja), Określenie procedur opracowania danych, Określenie sposobów prezentacji danych. W sposobie opracowania i interpretowania danych zastanych ograniczają badacza wyłącznie zasoby i jakość danych, konieczność zachowania rzetelności badawczej oraz … jego/jej własna wyobraźnia.

Materiały zastane Już istnieją Niskie koszty badań Krótki czas badań Zalety Wady Już istnieją Niskie koszty badań Krótki czas badań Często zawierają informacje, których nie da się zgromadzić ponownie Zawierają informacje kompletne, dotyczące wszystkich członków społeczeństwa Znane zasady gromadzenia źródeł Zebrane w innych celach, niż cele badacza Trudności w połączeniu wnyków badań z różnych źródeł gdy mają charakter pierwotny nie są uogólnione Gdy są uogólnione nie można dotrzeć do pierwotnych pomiarów Nie wiadomo w jakich celach i warunkach powstały

Wykorzystywanie 1. Monografie i ogólne charakterystyki zbiorowości, instytucji lub jednostek terytorialnych (tzw. studia przypadku) 2. Analiza trendów, zwłaszcza zmian natężenia w czasie różnych zjawisk (np. przestępczość, konsumpcja, postawy wyborcze, itp.) 3. Poszukiwanie zależności między zmiennymi kontekstowymi i grupowymi 4. Analizy porównawcze 5. wyznaczenie determinant zachowań i postaw ludzi 6. Jako forma uzupełniająca, wprowadzająca

Dane wywołane Literatura przedmiotu podaje kilka sposobów klasyfikowania metod badawczych. Zasadniczo metody badawcze podzielić można na: Ilościowe Jakościowe Generalnie wyróżnia się następujące metody: wywiad, eksperyment, obserwacja, socjometria, metoda badania dokumentów.

Metoda a technika W ramach wyróżnionych metod stosowane są różne techniki badawcze. Zatem pojęcie metody badawczej jest zakresowo szersze od pojęcia techniki badawczej. Np. w metodzie wywiadu klasyfikuje się techniki: Wywiadu kwestionariuszowego, Ankiety, Wywiadu swobodnego, Wywiadu biograficznego.

Techniki wg J. Lutyńskiego Obserwacja Komunikowanie bezpośrednie pośrednie niestandaryzowane Techniki obserwacji niekontrolowanej Techniki wywiadu swobodnego Techniki pozyskiwania wypowiedzi pisemnych niestandaryzowanych (np. pamiętniki) standaryzowane Techniki obserwacji kontrolowanej Techniki wywiadu kwestionariuszo-wego Techniki ankiety

Mocne i słabe strony badań jakościowych Generalnie przyjmuje się, że metody i techniki jakościowe są bardziej trafne niż rzetelne: Przydatne przy opisie konkretnego przypadku, Ograniczają ryzyko wystąpienia artefaktu (czyli zjawiska poddanego pomiarowi, ale wywołanego samym procesem pomiaru); Jednocześnie: Silnie ograniczają możliwości stosowania analizy statystycznej, Wymagają dużego zaangażowania badacza.

Mocne i słabe strony badań ilościowych Uważa się, że z kolei badania ilościowe charakteryzują się wyższą rzetelnością niż trafnością: Przydatne przy opisie cech większej populacji (objęcie badaniem licznych zbiorowości), Są wysoko wystandaryzowane; Aczkolwiek, należy pamiętać, że: Brakuje często kontekstu (spłycenie problemu badawczego), Pojawia się ryzyko wystąpienia artefaktów.

Najpopularniejsze techniki badawcze Wśród metod ilościowych dominują: PAPI (Paper and Pencil Interview) Ankieta audytoryjna CATI (Computer Assisted Telephone Interview) CAWI (Computer Assisted Web Interview) Wśród metod jakościowych zaś: IDI (Individual In-Depth Interview) FGI (Focus Group Interview) Wywiad biograficzny Obserwacja

Badania opinii społecznej Kwestionariuszowy (PAPI) Wywiad telefoniczny (CATI) Pogłębiony (IDI) Komunikacja bezpośrednia Wywiad osobisty Wywiad zogniskowany, grupowy (FGI -fokus) swobodny

Badania opinii społecznej pocztowa środowiskowa Komunikacja pośrednia audytoryjna Ankieta dołączona do towaru E-mailowa, CAWI prasowa

Co zatem wybrać? Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista. Wybór konkretnej techniki narzucają: Zakres i charakter problemu badawczego, Zakres i charakter prowadzonych analiz oraz wnioskowania, Umiejętności i kwalifikacje badacza, Czas oraz zasoby techniczno-organizacyjne projektu.