Definicje w uznawalności wykształcenia Ewa Majdowska Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej ul. Smolna 13, 00-375 Warszawa tel: +22 828 81 61 „Uznawanie wykształcenia. Przewodnik” – wyciąg z tej publikacji znajduje się w materiałach konferencyjnych. Rozdziały: Wprowadzenie do tematyki uznawania wykształcenia Przepisy o uznawaniu wykształcenia uzyskanego za granicą – wprowadzenie Umowy międzynarodowe dot. uznawania wykształcenia Uznawanie kwalifikacji zawodowych w Unii Europejskiej Dokumenty przedkładane w procesie uznawania wykształcenia Fałszerstwa i dokumenty wprowadzające w błąd Zalecenie w sprawie kryteriów i procedur oceny wykształcenia uzyskanego za granicą – pełny tekst dostępny także na naszej stronie internetowej. Rozdział ten zawiera również schemat zalecanej procedury oceny wykształcenia uzyskanego za granicą stanowiący część Memorandum wyjaśniającego ww. zalecenie. www.buwiwm.edu.pl

Zagadnienia ogólne uznanie do celów akademickich – uznanie dokumentu w celu dalszego kształcenia się uznanie do celów zawodowych – uznanie dokumentu o wykształceniu w celu wykonywania zawodu lub działalności zawodowej Uznanie do celów akademickich – uznanie dokumentu w celu dalszego kształcenia się. Nie ma przepisów ogólnowspólnotowych, każdy kraj posiada własne przepisy regulujące tę kwestię. Szczegółowe informacje można uzyskać, kontaktując się z ośrodkiem ENIC/NARIC w danym kraju. Uznanie do celów zawodowych – uznanie dokumentu o wykształceniu w celu wykonywania zawodu lub działalności zawodowej - chodzi o uznanie posiadanych kwalifikacji, a nie uzyskanych stopni i tytułów naukowych. Należy rozróżnić uznanie kwalifikacji do pracy w zawodach regulowanych od uznania kwalifikacji do pracy w pozostałych zawodach. W przypadku zawodów regulowanych obowiązują odpowiednie dyrektywy UE. W przypadku zawodów, które nie są regulowane, kwalifikacje uznaje pracodawca. www.buwiwm.edu.pl

Zagadnienia ogólne zawód regulowany – zawód, którego wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymagań kwalifikacyjnych i warunków określonych w odrębnych przepisach. (Ustawa z dnia 26 kwietnia 2001 r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich UE kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych). Każde z państw członkowskich UE posiada własną listę zawodów regulowanych. www.buwiwm.edu.pl

Zagadnienia ogólne status zagranicznej szkoły wyższej - system akredytacji w szkolnictwie wyższym w państwie wydania dyplomu - weryfikacja uprawnień szkoły, która wydała dyplom Dokonując oceny zagranicznego dyplomu (w procesie jego uznania, rekrutacji jego posiadacza na studia lub zatrudniając go w uczelni), należy ustalić, jaki status posiada instytucja, która wydała dokument uzyskany za granicą. Bardzo istotną kwestią jest wyjaśnienie czy w chwili wydania dyplomu zagraniczna instytucja była do tego uprawniona oraz czy dyplom ten jest w pełni uznawany przez tamtejsze władze państwowe. Trudności przysparzają w tym zakresie dokumenty z państw, w których obowiązują zasady tworzenia uczelni oraz wydawania dyplomów uznawanych przez państwo odmienne od systemu polskiego. W niektórych państwach uczelnia zanim uzyska zgodę na wydawanie dyplomów uznanych przez państwo, musi uzyskać pozytywną ocenę jakości kształcenia (akredytację). Zatem szkoły wyższe w takich państwach nawet przez kilka lat prowadzą kształcenie oraz wydają dyplomy własne, które mogą być uznane jedynie przez pracodawców prywatnych. Przykładem takiego państwa jest Cypr. W innych państwach procedury akredytacyjne są kilkuetapowe. Na przykład w wielu państwach powstałych po rozpadzie ZSRR, przyznanie uprawnień do wydawania dyplomów państwowych jest dwuetapowe. Na początku szkoła dostaje licencję na prowadzenie kształcenia. Uczelnie licencjonowane nie zawsze zachowują standardy kształcenia określone przez państwo, zatem nie wydają też dyplomów państwowych. Absolwenci szkół licencjonowanych mają bardzo ograniczone uprawnienia zarówno zawodowe jak i akademickie. Dopiero po uzyskaniu pozytywnej oceny jakości kształcenia, tzn. akredytacji, mogą wydawać swym absolwentom dyplomy państwowe. www.buwiwm.edu.pl

Zagadnienia ogólne kryteria oceny dokumentu o wykształceniu - szczegółowe porównywanie programów kształcenia (np. equipollenza, homologación) - porównywanie okresów kształcenia i uprawnień związanych z uzyskaniem dyplomu - Zalecenie w sprawie kryteriów i procedur oceny wykształcenia uzyskanego za granicą Każde państwo europejskie wypracowało własne metody uznawania zagranicznego wykształcenia, istnieją odmienne regulacje prawne i organizacyjne. Jednakże można zauważyć, iż pojęcie „uznawalność wykształcenia” ewoluowało w ciągu powojennego rozwoju Europy wraz z wzrastającą mobilnością środowisk akademickich oraz przepływem pracowników i usług. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych najważniejszym kryterium stosowanym przy ocenie zagranicznych dokumentów o wykształceniu było stwierdzenie równoważności (ekwiwalencji) danego programu kształcenia zrealizowanego za granicą z odpowiednim programem stosowanym w państwie przyjmującym. W celu uznania dyplomu zagranicznego za równoważny porównywano wykazy zaliczonych przedmiotów, zaś wszystkie brakujące zajęcia musiały być uzupełnione. Taki charakter mają procedury uznawania wykształcenia nadal stosowane w niektórych państwach śródziemnomorskich, np. equipollenza we Włoszech lub homologación w Hiszpanii. Później ocena ekwiwalencji programów kształcenia zastąpiona została kryterium równorzędności poziomów wykształcenia. Nie szukano szczegółowych różnic programowych, a jedynie badano, czy okres kształcenia oraz uprawnienia posiadacza dyplomu w państwie jego wydania są odpowiednie do tych, o przyznanie których ubiega się w państwie przyjmującym. Wystarczyło, aby zagraniczny dyplom lub stopień był na porównywalnym poziomie i dawał porównywalne uprawnienia - nawet jeśli różnił się zakresem zrealizowanego programu. W taki sposób dokonywana jest ocena zagranicznego wykształcenia m. in. przez norweski ośrodek ENIC/NARIC - NOKUT. Inne jeszcze podejście do tej kwestii możemy znaleźć w europejskim systemie ogólnym uznawania kwalifikacji wymaganych do wykonywania zawodów regulowanych. System ten zakłada możliwość uznania zagranicznego wykształcenia, które jest odmienne lub nawet na nieco niższym poziomie niż to oferowane w państwie przyjmującym. Uznaje się je, przyjmując, iż różnice są wystarczająco małe by mogły być pominięte. Jedynie zasadnicze różnice w poziomie lub sposobie kształcenia mogą spowodować odmowę uznania zagranicznych kwalifikacji oraz zastosowanie środków kompensacyjnych: zdanie odpowiedniego egzaminu (testu kompetencji) albo wyznaczenie okresu adaptacyjnego odbytego pod nadzorem pracownika wykwalifikowanego w danym zawodzie. Jako środek kompensacyjny niwelujący różnice lub braki w wykształceniu może być potraktowany także udokumentowany okres doświadczenia zawodowego. W Polsce przepisy o nostryfikacji zawierają niewiele wskazań, według jakich kryteriów organ nostryfikacyjny powinien ustalić równorzędność zagranicznego dokumentu o wykształceniu z jego polskim odpowiednikiem. Pewną pomoc może stanowić Zalecenie w sprawie kryteriów i procedur oceny wykształcenia uzyskanego za granicą przyjęte w 2001 roku w Rydze przez Komitet Konwencji Lizbońskiej wraz Kodeksem dobrej praktyki w organizacji kształcenia transnarodowego. www.buwiwm.edu.pl

Zagadnienia ogólne uznawalność „dyplomów z danej uczelni” - polskie dyplomy uznawane są w innych państwach jeśli zostały wydane przez uprawnioną do tego uczelnię Nie istnieją listy uczelni , których dyplomy są uznawane lub nieuznawane „na świecie”. Uznawane są dyplomy wydane przez uprawnione do tego instytucje danego państwa. (wpis do odpowiedniego rejestru lub inna podstawa prawna działania, oraz uprawnienia do prowadzenia studiów na danym kierunku i poziomie). Polskie dyplomy uznawane są przez inne państwa, o ile wydała je uczelnia posiadające do tego uprawnienia. Uznanie polskich dyplomów w państwach, z którymi Polska nie zawarła umowy, odbywa się zgodnie z przepisami wewnętrznymi danego państwa. W ramach odpowiedniej procedury może się okazać, że polski dyplom zostanie przyrównany do zagranicznego dyplomu na innym poziomie (np. dyplom magistra do dyplomu Bachelor of Arts w Wielkiej Brytanii a nie do dyplomu Master). www.buwiwm.edu.pl

Polski system uznawania wykształcenia uznawanie wykształcenia umowy międzynarodowe dyplomy ukończenia studiów, stopnie naukowe potwierdzane w BUWiWM świadectwa szkolne, świadectwa maturalne potwierdzane w kuratoriach oświaty nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, stopni naukowych w uprawnionych jednostki uczelni świadectw szkolnych, świadectw maturalnych w kuratoriach oświaty Uznawanie wykształcenia na podstawie umów międzynarodowych a nostryfikacja - dokumenty o wykształceniu: świadectwa szkolne, świadectwa maturalne, dyplomy ukończenia studiów wyższych oraz dyplomy o nadaniu stopni naukowych uznawane są za równoważne odpowiednim polskim dokumentom na podstawie umów międzynarodowych, lub w sytuacji braku uregulowań międzynarodowych, po przeprowadzeniu nostryfikacji. - nie wszystkie dokumenty wydane w państwie, z którym Polska zawarła umowę, są uznawane na jej podstawie. Na podstawie umów uznawane są tylko takie dokumenty, o których mowa jest w danej umowie oraz wydane zostały przez uprawnioną do tego instytucję w okresie obowiązywania umowy. Potwierdzenie uznania dyplomów ukończenia studiów wyższych oraz stopni naukowych można uzyskać w BUWiWM, zaś w sprawach dotyczących świadectw szkolnych oraz świadectw maturalnych należy się zwrócić do właściwego kuratorium oświaty. - nostryfikacji podlegają dokumenty pochodzące z krajów, z którymi Polska nie zawarła umowy o wzajemnym uznawaniu dokumentów o wykształceniu, oraz dokumenty z krajów, z którymi Polska zawarła ww. umowy, a które nie są w nich wymienione (np. dyplom bakałarza w krajach b. ZSRR). Nostryfikacji świadectw szkolnych dokonują kuratoria oświaty, nostryfikacji dyplomów ukończenia studiów wyższych oraz stopni naukowych – uprawnione do tego jednostki uczelni. www.buwiwm.edu.pl

Polski system uznawania wykształcenia uznawalność do celów akademickich Austria (1996), Niemcy (1997), Litwa (2005), Ukraina (2005), Białoruś (2005) uznawalność do celów zawodowych – dyplom wydany w państwie należącym do UE, zawody regulowane uznawalność do celów akademickich i zawodowych – umowy międzynarodowe z lat 70- i 80-tych, nostryfikacja w tzw. Konwencji Praskiej z 1972 r. oraz umowach bilateralnych zawartych w latach 70. i 80. stwierdzono równoważność poszczególnych dokumentów. Zatem posiadacze dyplomów w wyniku uznania uzyskują zarówno uprawnienia akademickie (możliwość kontynuacji kształcenia w Polsce), jak i zawodowe. Podobnie jest w przypadku uznania zagranicznego dokumentu w trybie nostryfikacji. umowy zawarte w latach 90-tych z Austrią i Niemcami, a także podpisane w tym roku umowy z Litwą, Białorusią i Ukrainą przewidują jedynie wzajemne uznawanie wykształcenia do celów akademickich. Umowy te powinny być stosowane bezpośrednio przez uczelnie. Na ich podstawie nie wydaje się zaświadczeń o równoważności wykształcenia. dyplom wydany w państwie członkowskim UE – - uznanie do celów zawodowych: nie uznaje się dyplomu, lecz kwalifikacje. W przypadku, gdy dany zawód jest w Polsce regulowany, osoba która zdobyła kwalifikacje w państwie członkowskim potrzebuje ich oficjalnego uznania. W przypadku wszystkich pozostałych zawodów zatrudnienie pracownika posiadającego kwalifikacje uzyskane w kraju członkowskim UE zależy od pracodawcy. Dotyczy to wyłącznie obywateli państw Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. - do celów akademickich Na podst. ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. (Art. 43, ustęp 5) Obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym i członkowie ich rodzin, posiadający środki finansowe niezbędne na pokrycie kosztów utrzymania podczas studiów, mogą podejmować i odbywać studia, studia doktoranckie oraz inne formy kształcenia, a także uczestniczyć w badaniach naukowych i pracach rozwojowych na zasadach obowiązujących obywateli polskich, z tym że osobom tym nie przysługuje prawo do stypendium socjalnego, stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych, stypendium mieszkaniowego, stypendium na wyżywienie i zapomóg. www.buwiwm.edu.pl

Polski system uznawania wykształcenia nostryfikacja – procedura mająca na celu stwierdzenie równorzędności zagranicznego dokumentu o wykształceniu z jego polskim odpowiednikiem legalizacja – forma poświadczenia autentyczności dokumentu i dopuszczenie go do obrotu prawnego z zagranicą - Konwencja Haska (apostille) - nostryfikacja - procedura mająca na celu stwierdzenie równorzędności zagranicznego dokumentu o wykształceniu z jego polskim odpowiednikiem. - legalizacja – forma poświadczenia autentyczności dokumentu i dopuszczenie go do obrotu prawnego z zagranicą. Od 14 sierpnia br. weszła w życie (w stosunku do Polski) tzw. Konwencja Haska – Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych sporządzona w Hadze dn. 5 października 1961 r. Ww. konwencja znosi wymóg legalizacji polskich dokumentów przez urzędy konsularne państwa, na terenie którego zainteresowany będzie posługiwał się tym dokumentem. Jednocześnie z dniem wejścia w życie konwencji polscy konsulowie, urzędujący w państwach-stronach konwencji zaprzestają legalizacji zagranicznych dokumentów, które mają być używane Polsce. Zamiast legalizacji dokumentów dokonywanej do tej pory przez urzędy konsularne konwencja przewiduje opatrzenie dokumentu specjalnym poświadczeniem – apostille – wydawanym przez upoważnione instytucje w kraju wydania dokumentu. W stosunku do polskich dokumentów urzędem właściwym do wydawania apostille jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Obywatele polscy przed wyjazdem za granicę powinni skontaktować się z placówką dyplomatyczną wybranego państwa w celu uzyskania informacji: - czy w danym państwie wymaga się potwierdzania dokumentów za pomocą apostille jakie dokumenty należy poświadczać. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie dokumentacji przebiegu studiów: § 13.1 Dokumenty wydawane przez uczelnię przeznaczone do obrotu prawnego z zagranicą są legalizowane § 14.1 Dyplomy ukończenia studiów, zaświadczenia o ukończeniu studiów oraz wydane przez uczelnie dokumenty potwierdzające ukończenie studiów podyplomowych legalizuje urząd obsługujący ministra nadzorującego uczelnię, która wydała dokument. www.buwiwm.edu.pl

Polski system uznawania wykształcenia tłumaczenia, kompetencje tłumaczy - tłumaczenie zawsze jest interpretacją zagranicznego dokumentu - przy ocenie zagranicznego dyplomu należy zapoznać się z jego oryginałem - tytuł/stopień pozostawiony w brzmieniu oryginalnym Przyjmując wraz z uznawanym dokumentem jego tłumaczenie na język polski, należy zawsze pamiętać, iż jest ono w większym lub mniejszym stopniu interpretacją zagranicznego dokumentu, dokonaną w wielu przypadkach przez osobę nieposiadającą specjalistycznej wiedzy ani o polskim systemie edukacji ani o systemie edukacji państwa, w którym został wydany dokument o wykształceniu. Może to spowodować liczne niezamierzone przekłamania w treści tłumaczenia, a nawet trudność w prawidłowym rozpoznaniu, z jakim dokumentem o wykształceniu mamy do czynienia. Dlatego też zasadniczo ocena zagranicznego dokumentu powinna opierać się na zapoznaniu się z treścią dokumentu w języku oryginalnym, zaś zastosowanie tłumaczenia powinno mieć jedynie charakter pomocniczy. Oczywiście w wielu sytuacjach nie jest to możliwe. W przepisach o nostryfikacji, decyzję o tym, czy w danej sytuacji tłumaczenie jest konieczne, pozostawiono radom jednostek uczelnianych przeprowadzających postępowanie nostryfikacyjne. Należy jednak zaznaczyć, iż w sytuacji, gdy członkowie rady nie dysponują wystarczającą znajomością języka, w którym wystawiono oceniany dokument, konieczne wydaje się zażądanie tłumaczenia uwierzytelnionego przez tłumacza przysięgłego ustanowionego w Polsce. Taką samą moc, jak tłumaczenia dokonane przez tłumaczy przysięgłych, mają tłumaczenia poświadczone przez właściwego konsula RP. Z ostrożnością należy podchodzić do tłumaczeń poświadczonych przez tłumaczy zagranicznych (zdarza się, iż wymagania kwalifikacyjne oraz zakres uprawnień takich tłumaczy nie jest zbieżny z obowiązującymi w Polsce). Tłumaczenie zagranicznego dokumentu o wykształceniu może zostać dokonane: - przez polskiego tłumacza przysięgłego - za granicą – wtedy wymagane jest jego poświadczenie w polskiej placówce dyplomatyczno-konsularnej w kraju wydania dokumentu. Należy zwrócić uwagę, żeby nadany tytuł/stopień nie został przetłumaczony na język polski, lecz pozostawiony w brzmieniu oryginalnym. Tłumacz nie ma uprawnień do znajdowania polskiego odpowiednika zagranicznego tytułu/stopnia – takie jest zadanie nostryfikacji i uznania na podstawie umów międzynarodowych. www.buwiwm.edu.pl

Polski system uznawania wykształcenia świadectwa ukończenia studiów podyplomowych, certyfikaty językowe, świadectwa ukończenia kursów Nie podlegają formalnemu uznaniu. Mogą być przedstawiane bezpośrednio pracodawcy, jako poświadczenie posiadanych kwalifikacji i umiejętności. Świadectwa ukończenia studiów podyplomowych, certyfikaty językowe, świadectwa/dyplomy ukończenia kursów - nie ma możliwości formalnego uznania ich równoważności z polskimi odpowiednikami. Nostryfikacji podlegają bowiem jedynie świadectwa szkolne i maturalne, dyplomy ukończenia studiów wyższych oraz stopnie naukowe. Świadectwa ukończenia studiów podyplomowych, certyfikaty językowe można natomiast przedstawić bezpośrednio pracodawcy, jako poświadczenie posiadanych kwalifikacji i umiejętności. www.buwiwm.edu.pl

Polski system uznawania wykształcenia Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej – krajowy ośrodek ENIC/NARIC oraz polski ośrodek informacji (contact point) nt. uznawania kwalifikacji zawodowych uzyskanych w UE w zawodach regulowanych. Informuje o: - możliwości uznania w Polsce zagranicznych dokumentów o wykształceniu - poziomie uzyskanego wykształcenia - statusie zagranicznych szkół wyższych - zagranicznych systemach edukacji BUWiWM jest krajowym ośrodkiem ENIC/NARIC oraz polskim ośrodkiem informacji (contact point) odnośnie uznawania kalifikacji zawodowych uzyskanych w UE w zawodach regulowanych. W ramach swoich zadań Biuro udziela informacji o: - możliwościach uznania w Polsce zagranicznych dokumentów o wykształceniu, - poziomie uzyskanego wykształcenia i uprawnieniach akademickich nadanych wraz z dyplomem - statusie zagranicznych szkół wyższych, - zagranicznych systemach edukacji. Biuro nie zajmuje się natomiast: - problematyką zatrudniania na uczelniach cudzoziemców - dokonywaniem interpretacji przepisów wydanych przez Ministra Edukacji Narodowej - ustalaniem, jakie dokumenty powinna wymagać jednostka uczelniana od osoby zwracającej się o nostryfikację www.buwiwm.edu.pl

SIEĆ ENIC/NARIC ENIC - European Network of National Information Centres for academic recognition and mobility – sieć krajowych ośrodków informacji nt. uznawalności akademickiej i mobilności środowisk akademickich, utworzona decyzją Komitetu Ministrów Rady Europy oraz Komitetu Regionalnego UNESCO dla Regionu Europy w 1994 r. NARIC - National Academic Recognition and Information Centres – sieć ośrodków informacji o uznawalności wykształcenia do celów akademickich i wspierania systemu uznawania kwalifikacji do celów zawodowych, utworzona przez Komisję Europejską w 1984 r. W celu ułatwienia dostępu do informacji dotyczących uznawania wykształcenia uzyskanego za granicą powołane zostały krajowe ośrodki informacji należące do tzw. Sieci ENIC/NARIC. Ich głównym zadaniem jest informowanie o procedurach uznania w danym kraju wykształcenia uzyskanego za granicą. Ośrodki tej sieci współpracują ściśle ze sobą, udzielając m.in. informacji na temat systemu edukacji danego kraju i uzyskiwanych w nim dokumentów o wykształceniu. Działająca obecnie sieć ośrodków informacji obejmuje sieci ENIC i NARIC powołane przez różne instytucje międzynarodowe. www.buwiwm.edu.pl