Waldemar Świętochowski Instytut Psychologii UŁ Wypalenie zawodowe Waldemar Świętochowski Instytut Psychologii UŁ

Początek badań nad wypaleniem

1974, Ośrodek Opieki Społecznej Herbert Freudenberger (psychiatra) brak energii poczucie bycia niedocenionym cynizm skłonność do irytacji postawa wyższości i omnipotencji poczucie wyczerpania

Christina Maslach, klasyczny model wypalenia zawodowego Wyczerpanie emocjonalne Nic mi ostatnio nie wychodzi, Nie mogę się zebrać, żeby działać sprawnie i skutecznie Nie mogę się zmusić do wspinania na „kolejną górę”, To nie ma sensu

Depersonalizacja -Ja z takimi ludźmi nie mogę pracować, nikt by nie mógł, -Telefony się psują, obsługa jest beznadziejna, wszyscy rzucają mi kłody pod nogi. -Typowe jest też ignorowanie potrzeb innych, niezauważenie pracy i emocji współpracowników

Poczucie braku satysfakcji zawodowej -poczucie nieadekwatności swoich możliwości w stosunku do potrzeb sytuacji -„ja naprawdę robię więcej niż mogę, tłumaczę, ostrzegam, żyły sobie wypruwam, a tu jak było źle, jest jeszcze gorzej” - poczucie niespełnienia i rozczarowania

Kto może się „wypalić”? pielęgniarka nauczyciel lekarz (psychiatra/psychoterapeuta) pracownik opieki społecznej ksiądz strażnik

- zawody społeczne i zarazem usługowe, ale czy tylko ...?

Objawy wypalenia zawodowego

Poziom indywidualny emocjonalne: depresyjny i zmienny nastrój, płaczliwość, wzmożone napięcie i niepokój poznawcze:bezradność, utrata nadziei, poczucie bezsilności, niska samoocena, sztywność myślenia, trudności w podejmowaniu decyzji, niezdolność do koncentracji, zaabsorbowanie sobą, myśli samobójcze, fizyczne: bóle i zawroty głowy, tiki, bóle mięśniowe, problemy seksualne, zaburzenia snu ,utrata apetytu, krótki oddech, chroniczne zmęczenie, nadciśnienie częste i długie przeziębienia, zaostrzenie się wcześniej występujących zaburzeń, np. cukrzycy, astmy oskrzelowej, wysoki poziom cholesterolu

d) behawioralne: hiperaktywność, hipoaktywność, impulsywność, nadużywanie leków uspokajających, alkoholu, papierosów, kofeiny, zwiększona liczba wypadków, niedojadanie lub nadmierne objadanie się, porzucanie zajęć rekreacyjnych a nawet uprawianie sportów ekstremalnych.

Poziom interpersonalny a) emocjonalne: irytacja, chłód i pustka emocjonalna, obniżona empatia wobeec odbiorcy pomocy, nadwrażliwość, wzmożony gniew b) poznawcze: cyniczna i zdehumanizowana percepcja odbiorcy, obojętność, stereotypowe podejście do ludzi, aura wielkości i słuszności, wrogie nastawienie do świata, podejrzliwość, projekcja c) behawioralne: gwałtowne wybuchy emocjonalne, skłonność do agresji (m.in.. bodbiorcy), konflikty interpersonalne, małżeńskie i rodzinne, izolacja społeczna i wycofywanie się, akcentowanie beznadziei, bezradności i braku znaczenia w ocenach innych, utrzymywanie dystansu w relacjach w pracy lub nadmierna więź ze współpracownikami, zazdrość (zawiść).

Poziom organizacyjny a) emocjonalne: brak satysfakcji z pracy, b) poznawcze: cynizm dotyczący roli pracy, uczucie, że nie jest się docenianym, brak zaufania do kierownictwa i współpracowników c) behawioralne: obniżona efektywność i wydajność, spowolnienie tempa pracy, zwiększona liczba zwolnień lekarskich, niechęć do zmian, zbytnie uzależnienie od przełożonych, specyficzny stosunek do czasu pracy (częste spoglądanie na zegarek), mechaniczne „działanie podręcznikowe", złe zarządzanie czasem

Dlaczego ludzie się wypalają ? – przyczyny środowiskowe nadmierne obciążenie niejednoznaczność zadań niekorzystny klimat interpersonalny brak wsparcia i superwizji konflikt ról autokratyczny sposób zarządzania

Dlaczego ludzie się wypalają ? – przyczyny indywidualne temperament typ kontroli nieracjonalne oczekiwania

Nieracjonalne przekonania życiowe 1 Oczekiwanie bycia bezwzględnie lubianym i szanowanym 2 Oczekiwanie pełnego uznania ze strony 3 Absolutne mistrzostwo w zawodzie 4 Ludzie (uczniowie/pacjenci) są źli, niepoprawni i zasługują na karę 5 Oczekiwanie spełniania pragnień w pracy 6 Niepowodzenia mają zewnętrzne przyczyny 7 Przekonanie o braku wpływu na sprawy zawodowe 8 Istnieje jeden doskonały sposób na rozwiązywanie problemów 9 Przekonanie o potrzebie oparcia 10 Przeszłość decyduje o teraźniejszości 11 Lepiej unikać trudności niż się z nimi spotykać 12 Trudności i problemy ludzi (uczniów, pacjentów) trzeba przede wszystkim silnie przeżywać

Przekonania/oczekiwania nauczycieli – wobec siebie * Wiara w możliwość indywidualnego podejścia do każdego ucznia * Przekonanie o kompetencjach * Misja niesienia oświaty * Sukcesy w nauczaniu * Poczucie sprawstwa (wpływ na powodzenie ucznia (np. na studiach) * Prawo do kontrolowania i wychowywania * Zaradność w trudnych sytuacjach wychowawczych: (cierpliwość, energia, konsekwencja, pomysłowość)

Przekonania/oczekiwania nauczycieli –wobec współpracowników Przyjazna atmosfera ?

Przekonania/oczekiwania nauczycieli –wobec uczniów i rodziców * Zaangażowanie i zainteresowanie uczniów * Motywacja do zdobywania wiedzy * Wdzięczność uczniów i rodziców * Szacunek dla zawodu * Uczciwość uczniów * Pamięć absolwentów * Sympatia i autorytet * Docenianie ważności przedmiotu * Oczekiwanie, że rodzice podporządkują się zaleceniom wychowawczym

Przekonania/oczekiwania nauczycieli –wobec pracodawcy/przełożonych * Zadowalająco wysokie wynagrodzenie * Możliwość rozwoju zawodowego (kursy i szkolenia w czasie pracy i na koszt pracodawcy) * Interesujące i ważne zadania * Docenianie wyników * Docenianie przedmiotu (więcej godzin) * Akceptacja dla programów autorskich * Sprawiedliwy rozdział obowiązków

Mechanizm i dynamika procesu wypalania się: -dystansowanie się wobec zadań zawodowych - utrata zaangażowania

Przejawy dystansowania się

semantyczne Pielęgniarka: Nauczyciel: porównywanie dzieci i klas, publiczne wytykanie błędów, uczniowie – numery w dzienniku, nazwiska; niska ocena = bezwartościowy człowiek; podkreślanie różnicy w pozycji n-la i ucznia; „w sali nr 5 masz zastępstwo” Pielęgniarka: Człowiek = przypadek; przyszedł ten „wyrostek” z 5, ci spod dwójki, itp..

terytorialne Zakaz wstępu do pokoju nauczycielskiego, palenie papierosów (wobec zakazu w szkole) Zakaz wchodzenia do pomieszczeń dla personelu (np. dyżurki), bo ...regulamin; „nie umie pani czytać – tu nie wolno wchodzić pacjentom”; „to nie mój problem, ale NFZ-u”; „zastrzyki to siostra Ziuta”

czasowe spóźnienia, skracanie lekcji; brak czasu dla ucznia i rodziców opóźnianie reakcji na wezwanie chorego; sztywne przestrzeganie czasu rutynowych czynności (budzenie, pomiar temperatury itp.) „Ja już kończę dyżur, zaraz przyjdzie ...”,

komunikacyjne niepartnerski styl rozmowy; przekaz jednokierunkowy; mówienie „ex caethedra”; brak prawa ucznia do dyskusji i polemiki; karanie za aktywność (np. za niewygodne pytania). ucinanie rozmowy – „Proszę się uspokoić; lekarz wie co robi”,

interpersonalne podkreślanie własnego prestiżu (nauczyciel to „pan profesor”). obrażanie się; podwójne normy (zmuszanie do jedzenia szpitalnych posiłków)

Izolowanie sytuacji koncentracja na drobiazgach lub problemach zastępczych; śledzenie i komentowanie relacji dwustronnych m-y uczniami starszych klas; różne traktowanie własnych dzieci i uczniów; segregacja uczniów (zdolny=dobry); „ostatnia lekcja i wychodzę”; „na fizyce nie rozwiązujemy problemów wychowawczych”; stosowanie kar fizycznych . podkreślanie różnic w statusie chorego i pracownika; pomniejszanie znaczenia objawów czy cierpienia („wszystkich boli” ; „musi bolec, tak wszyscy reagują” itp.); formalizacja relacji z chorym

Intelektualizacje żargon blokujący komunikację dwustronną sztywność i zrutynizowanie zachowań; lokalizacja trudności w dziecku; język niedostosowany do możliwości dzieci; generalizowanie („tacy są ci z rozbitych rodzin”, „kujon zawsze doniesie”, „na ostatniej ławce siedzą gaduły,na pierwszej- lizusy”); choroba / niedyspozycja ucznia =oszustwo); kary z przedmiotów za braki formalne. żargon blokujący komunikację dwustronną

Techniki społeczne obmawianie uczniów; dowcipy na ich temat; sensacyjne relacje z lekcji i wycieczek; rady pedagogiczne okazją do plotek i dyskusji niemerytorycznych przedłużanie przerw w pracy, obmawianie pacjentów, krytykowanie wyglądu, brak empatii

Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym? DEKOMPRESJA - należy traktować dom i pracę jako dwa oddzielne światy i zdać sobie sprawę, że niezbędne jest przechodzenie z jednego stanu w drugi (jak nurek, który przebywał dłużej na większej głębokości, ludzie poddawani dużemu przeciążeniu wymagają dekompresji.

Zmiana postawy wobec siebie i własnej roli zawodowej: Podnoszenie własnych, kompetencji, potrzebnych do tego. co robimy ; nie przyjmujmy atrakcyjnie brzmiących cudownych rozwiązań - takich po prostu nie ma Odraczanie decyzji, do których, „nie dojrzeliśmy. Znalezienie dodatkowych, niezawodowych zainteresowań Wyznaczenie granic własnej kompetencji ( nikt nie zna się na wszystkim, a „cudowne” sposoby po prostu nie istnieją).. Wyznaczenie granic własnych możliwości (nie sugerujmy się tym, na co byłoby stać, w gruncie rzeczy nielicznych, „nadludzi” - gdyby znaleźli się w naszej sytuacji). Wyznaczenie granic własnej odpowiedzialności (podejmowanie decyzji za innych). Prawo do pomyłek i błędów. Odraczanie decyzji, do których nie „dojrzeliśmy”.

Zmiana sposobów reagowania na stres. Opanowanie odpowiedniego dla nas sposobu relaksacji lub medytacji; umiejętność znalezienia w sobie „ciszy”.. Kształtowanie swojego zdrowia: ćwiczenia fizyczne, dieta, pozbycie się ewentualnych nałogów Wsłuchiwanie się” w siebie, swoje nastroje, intuicję, wahania, także w tkwiące w nas sprzeczności oraz właściwości, które nas samych czasami zaskakują. Kształtowanie postawy twórczej wobec życia i problemów

Zmiana organizacyjnych warunków wykonywania pracy Poczucie przynależności i współpracy z grupą. Posiadanie dobrej „superwizji” w pracy, czyli osoby lub osób, które stanowią dla nas autorytet i oferują nam pomoc I wsparcie wobec trudności zawodowych. Granice własnych zadań adekwatnie do wymagań systemu (np. powstrzymanie się od pracy w dni wolne). Tolerancja wobec niedoskonałości systemu (chociaż nie powinno ich być).