AKTYWIZACJI MODELE ZAWODOWEJ Zatrudnienie i aktywizacja zawodowa jako czynnik kluczowy dla zapobiegania bezdomności. Instrumenty i narzędzia integracji zawodowej Piotr Olech – Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności 24 wrzesień 2009 – Seminarium Człuchów AKTYWIZACJI MODELE ZAWODOWEJ Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wstęp Doświadczenie wielu organizacji i instytucji pokazuje, że praca i aktywność zawodowa jest z jednej strony kluczowym elementem procesu wychodzenia z bezdomności, ale także fundamentalną kwestią w zakresie przeciwdziałania bezdomności. Dostępność pracy, jej jakość, dopasowanie charakteru pracy do możliwości i aspiracji, w końcu samo wynagrodzenie i stabilność zatrudnienia jest kluczowym czynnikiem zapobiegającym kryzysom i sytuacjom, które w konsekwencji mogą prowadzić do bezdomności. Zapraszamy do międzysektorowej i międzywydziałowej debaty o działaniach, które realnie mogą zapobiegać bezdomności. Pragniemy tym razem dyskutować o tym jakich instrumentów i narzędzi wykorzystywać do aktywizacji zawodowej ludzi wykluczonych tak by zmniejszyć ryzyko i zagrożenie bezdomnością. Zebranie różnych perspektyw oraz opinii może pomóc przy formułowaniu rekomendacji systemowych ukierunkowanych na zapobieganie problemowi bezdomności.

Wstęp

Polityka społeczna Edukacja Pomoc Społeczna Służba Zdrowia Rynek Pracy Mieszkalnictwo Edukacja Służba Zdrowia

Instrumenty Służb Polityki Społecznej Prewencyjne Opiekuńcze Interwencyjne Integracyjne Pomoc społeczna, Mieszkalnictwo, Służba Zdrowia, Edukacja, Rynek Pracy , Wymiar sprawiedliwości i bezpieczeństwo publiczne Rynek Pracy, Pomoc Społeczna, Mieszkalnictwo, Edukacja, Służba Zdrowia, System Penitencjarny, Wymiar Sprawiedliwości Służba Zdrowia, Pomoc Społeczna; Wymiar Sprawiedliwości, System Penitencjarny, Bezpieczeństwo publiczne, Służba Zdrowia, Pomoc Społeczna

Instrumenty prewencyjne POMOC SPOŁECZNA (praca socjalna, świadczenia rodzinne, zasiłki, kluby, świetlice, organizowanie społeczności lokalnych (CAL), poradnictwo, placówki wychowawcze, rodziny zastępcze) RYNEK PRACY (doradztwo, trening i edukacja zawodowa, ekonomia społeczna, zatrudnienie wspierane) MIESZKALNICTWO (dodatki mieszkaniowe, poradnictwo, zamiany, mieszkania społeczno-czynszowe, komunalne, socjalne) SŁUŻBA ZDROWIA (profilaktyka zdrowotna, terapia, konsultacje psychologiczne, rehabilitacja, badania profilaktyczne, szczepienia ochronne) EDUKACJA (stypendia, obowiązek edukacji, zajęcia dodatkowe, wyrównawcze, kluby, świetlice, szkolenia, kursy) WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI (probacja, resocjalizacja, polityka eksmisyjna, redukowanie zadłużeń, program korekcyjno-edukacyjny) BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE (edukacja, szkolenia, kursy, dzielnicowi, wspólne patrole, wczesna interwencja)

Instrumenty prewencyjne bezdomności POMOC SPOŁECZNA praca socjalna, zasiłki, świadczenia (ekonomiczne usamodzielnienie, zagospodarowanie, usamodzielnienie), wsparcie psychologiczne, terapia placówki – wychowawcze, schroniska, mieszkania wspierane, chronione, rodziny zastępcze kluby, świetlice, kółka, samopomoc poradnictwo (obywatelskie, specjalistyczne) KIS, CIS Organizowanie Społeczności Lokalnych (CAL),

Instrumenty prewencyjne bezdomności POMOC SPOŁECZNA warsztaty terapii zajęciowej, ekipy robocze, warsztaty zawodowe, szkolenia, prace społecznie-użyteczne, praca na rzecz placówek mentoring-coaching (jobcoachning, asystowanie, lifecoaching, akompaniowanie, broker edukacyjny) ekonomia społeczna (spółdzielnie socjalne, firmy społeczne, przedsiębiorstwa) streetworking, animator lokalny, liderzy wolontariat tłumacz osoby głuchoniemej, przewodnik osoby niewidomej, asystent osób niepełnosprawnych, asystent personalny,

Instrumenty prewencyjne bezdomności RYNEK PRACY doradztwo (pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe) trening i edukacja zawodowa (Kluby Pracy, szkolenia zawodowe, staże, przygotowanie zawodowe, prace społecznie-użyteczne, warsztaty zawodowe, ekonomia społeczna (spółdzielnie socjalne) zatrudnienie wspierane (zatrudnienie subsydiowane, zatrudnienie wspierane CIS, wsparcie indywidualne, praktyczne, szkoleniowe) wsparcie podczas zatrudnienia

Instrumenty prewencyjne bezdomności MIESZKALNICTWO dodatki mieszkaniowe, poradnictwo, zamiany mieszkaniowe, mieszkania społeczno-czynszowe, mieszkania komunalne, mieszkania socjalne, mieszkania wspierane (chronione) eksmisje i polityka zadłużeniowa.

Instrumenty prewencyjne bezdomności SŁUŻBA ZDROWIA profilaktyka zdrowotna, badania (m.in. profilaktyczne, terapia, psychoterapia, wsparcie psychologiczne konsultacje psychologiczne, rehabilitacja, badania profilaktyczne, szczepienia ochronne

Instrumenty prewencyjne bezdomności EDUKACJA stypendia, obowiązek edukacji, zajęcia dodatkowe, wyrównawcze pogadanki, wizyty studyjne wolontariat, kluby, świetlice, szkolenia, kursy, treningi wsparcie psychologiczne szkolenia czeladnicze, twarde edukacja formalna (np. uzupełniające) edukacja zawodowa

Instrumenty prewencyjne bezdomności WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI probacja, polityka eksmisyjna, redukowanie zadłużeń i długów, program korekcyjno-edukacyjny

Instrumenty prewencyjne bezdomności SYSTEM PENITENCJARNY resocjalizacja, probacja, pomoc postpenitencjarna, wparcie administracyjne, przygotowanie do wyjścia.

Instrumenty prewencyjne a sfery oddziaływania Rynek Pracy, Pomoc Społeczna, Służba Zdrowia, Wymiar Sprawiedliwości, System Penitencjarny Rynek Pracy, Pomoc społeczna, Edukacja, Mieszkalnictwo, Służba Zdrowia, Wymiar Sprawiedliwości, System Penitencjarny Zawodowa Psychologiczna Społeczna Zdrowotna Mieszkaniowa Socjalno-bytowa Edukacja, Rynek Pracy, Pomoc Społeczna, Służba Zdrowia, Mieszkalnictwo, Pomoc Społeczna, Rynek Pracy, Wymiar Sprawiedliwości Pomoc Społeczna, Rynek Pracy, Mieszkalnictwo, Edukacja, Służba Zdrowia Służba Zdrowia, Pomoc Społeczna

Narzędzia do instrumentów POMOC SPOŁECZNA kontrakt socjalny, indywidualny program integracyjny dla uchodźców, indywidualny program usamodzielnienia dla dzieci i młodzieży opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze lub rodziny zastępcze, program aktywizacji lokalnej, indywidualny program zatrudnienia socjalnego kontrakt na uczestnictwo w szkoleniach, ekipach, warsztatach, pracach społecznych umowa realizacji pracy wolontarystycznej kontrakt projektowy

Narzędzia do instrumentów RYNEK PRACY kontrakt (umowa) na realizację szkoleń, prac interwencyjnych, robót publicznych, stażu, przygotowania zawodowego, spółdzielni socjalnej MIESZKALNICTWO umowa redukcji zadłużenia, umowa na użytkowanie mieszkania, SŁUŻBA ZDROWIA kontrakt terapeutyczny EDUKACJA kontrakt szkoleniowy

Aktywizacja zawodowa osób wykluczonych Aktywność zawodowa jest kluczowym czynnikiem w zapobieganiu wykluczeniu, jak i fundamentalnym elementem w procesie (re)integracji społecznej osób doświadczających wykluczenia. Zatrudnienie w różnych formach oraz jakakolwiek działalność zarobkowa w sposób znaczny i wymierny zwiększają rokowania na możliwości uzyskania i utrzymania samodzielności życiowej osób marginalizowanych. Z kolei świadomość współzależności różnych czynników stanowiących o realnych możliwościach wykonywania pracy zarobkowej jest kluczowym elementem sukcesu w procesie aktywizacji zawodowej osób wykluczonych.

Kontekst Łączność z innymi sferami – aktywizacja asumptem do sferyczności Popularyzacja w związku z PHARE, EFS (UE) Holistyczne podejście do integracji społecznej jako nakładania się na siebie sfery rynku pracy i pomocy społecznej Niemal wszelka aktywizacja społeczna ludzi marginalizowanych czy wykluczonych jest elementem prewencji bezdomności Doświadczenia wielu projektów (konkursowych i systemowych) – doświadczenia europejskie i polskie Bardziej modele niż standard, konglomerat różnych rozwiązań, otwarty i elastyczny charakter

Aktywizacja a sytuacja na rynku pracy Sytuacja do 2005 i od 2006 Obecnie zdecydowanie łatwiej osobom wykluczonym znaleźć miejsce pracy. Nie zmieniła się jednak fundamentalnie jedna kwestia – otóż – umiejętności i możliwości utrzymania zatrudnienia oraz trudności w znalezieniu zatrudnienia, które finansowo umożliwiłoby osiągnięcie samodzielności życiowej. Zmienia się także nieco rozłożenie akcentów w aktywizacji zawodowej – z aktywizacji mocno ukierunkowanej na powrót na rynek pracy na aktywizację zróżnicowaną ukierunkowaną wielotorowo (zatrudnienie wspierane, ekonomia społeczna).

Cele aktywizacji zawodowej Aktywizacja zawodowa osób doświadczających wykluczenia, w wymiarze indywidualnym, służy wzmocnieniu i podniesieniu skuteczności procesu wychodzenia z problemu lub też redukowania poczucia izolacji i marginalizacji społecznej. Trudno wyobrazić sobie pełnoprawną partycypację w życiu społecznym bez podejmowania aktywności zawodowej.

Cele aktywizacji zawodowej W wymiarze psychologicznym przekłada się na zwiększenie samooceny i poczucia godności natomiast w wymiarze społecznym przyczynia się do generowania poczucia przynależności i użyteczności. W sferze zdrowotnej aktywność zawodowa może powodować polepszenie stanu zdrowia psychofizycznego. W sferze socjalno-bytowej umożliwia uzyskiwanie samodzielności ekonomicznej i w końcu zatrudnienie lub aktywność zawodowa mają niebagatelny wpływ na zwiększenie możliwości uzyskania i utrzymania samodzielnego mieszkania.

Cele aktywizacji zawodowej W wymiarze systemowym aktywizacja zawodowa ludzi doświadczających wykluczenia społecznego przyczynia się do zwiększania spójności społecznej i gospodarczej. Większe wskaźniki zatrudnienia i aktywności zawodowej przekładają się bezpośrednio na redukowanie nakładów finansowych związanych ze świadczeniem pomocy społecznej. Co więcej zatrudnienie na rynku pracy powoduje generowanie podatków.

Profile aktywności zawodowej Zatrudnienie na otwartym rynku Zatrudnienie wspierane Ekonomia społeczna Praca na „czarnym rynku” Nieformalna ekonomia Trening i edukacja zawodowa

Usługi w zakresie aktywizacji Konsultacje i doradztwo Trening i edukacja zawodowa Ekonomia społeczna Zatrudnienie wspierane Praca na otwartym rynku

Konsultacje i doradztwo (1) Doradztwo zawodowe Pośrednictwo zawodowe Poradnictwo socjalne, obywatelskie i prawne

Trening i edukacja zawodowa (2) Kółka zainteresowań Praca na rzecz placówek Kluby Pracy i szkolenia „miękkie” Warsztaty zawodowe Szkolenia zawodowe Prace społecznie użyteczne

Trening i edukacja zawodowa (2) Ekipy robocze Wolontariat Zatrudnienie socjalne Staże, przygotowanie, praktyki zawodowe, szkolenie w miejscu pracy

Ekonomia społeczna (3) Spółdzielnie socjalne Firmy socjalne Przedsiębiorstwa społeczne

Zatrudnienie wspierane (4) Wsparcie finansowe (zatrudnienie subsydiowane – prace interwencyjne, roboty publiczne; zatrudnienie wspierane CIS, Refundacja kosztów zatrudnienia osoby niepełnosprawnej) Wsparcie indywidualne Wsparcie praktyczne Wsparcie szkoleniowe

Praca na otwartym rynku (5) Wsparcie w okresie zatrudnienia Praca a usamodzielnie Praca wykluczonych w organizacjach

Działania towarzyszące Ubezpieczenie uczestników Opieka nad dziećmi i osobami podległymi Bilety i transport Badania lekarskie Zakładanie kont bankowych i oszczędzanie środków Certyfikaty, świadectwa, dyplomy i rekomendacje Nagrody dla uczestników

? Jak zapobiegać bezdomności poprzez aktywizację zawodową? Czy istniejące instrumenty aktywizacji zawodowej potencjalnie zapobiegające bezdomności są wystarczające? Dobre i złe praktyki? Jakiego rodzaju instrumenty aktywizacji zawodowej sprawdzają się a jakie są mniej skuteczne? Doświadczenia?

Rekomendacje Projekty dobrze skonstruowane a co najważniejsze w sposób profesjonalny i odpowiedzialny zarządzane Wymiana doświadczeń i dzielenie się refleksjami Doświadczenia projektów (re)integracyjnych zorientowanych tylko i wyłącznie na aspekt zawodowy pokazują, że pominięcie innych czynników tworzy poważną barierę w odzyskiwaniu samodzielności życiowej osób wykluczonych

Rekomendacje Konstrukcja przedsięwzięć integracyjnych powinna w znacznym stopniu odzwierciedlać i odpowiadać na deficyty i braki odbiorców wsparcia. Instytucje rynku pracy i pomocy społecznej powinny rozwijać ofertę aktywizacji zawodowej nie tylko dla ludzi pozostających bez pracy, ale także tworzyć alternatywy dla ludzi głęboko wykluczonych Aktywizacja zawodowa aktualna a nawet bardziej aktualna pomimo zmian na rynku pracy

Rekomendacje Konieczność tworzenia ekonomicznie sprzyjających warunków do podejmowania i utrzymywania zatrudnienia osób wykluczonych powinna być oparta o kilka ważnych rozwiązań. Działalność integracyjna wymaga czasu, nie trzeba się zniechęcać, ponieważ efekty działań przedsięwziętych mogą być odroczone w czasie

Metodologia - wskazówki Adekwatny poziom wsparcia/dochodu finansowego w trakcie aktywizacji zawodowej Ekonomiczna opłacalność pracy Długi Bilans między wsparciem socjalnym a wynagrodzeniem Realna perspektywa zmiany Ryzyko utraty świadczeń i pogorszenia sytuacji Dodatkowe wsparcie Wsparcie łączone

Metodologia - wskazówki Wola i motywacja do podjęcia zatrudnienia Zatrudnienie celem dla wszystkich Generowanie motywacji Natężenie i intensywność uzależniona od motywacji Zróżnicowanie działań Brak schematów - wyjątki

Metodologia - wskazówki Indywidualne/spersonalizowane podejście Inicjacja, kontynuacja, zakończenie Wielorakość przyczyn, deficytów i barier – wielorakość rozwiązań Upodmiotowienie klienta Włączenie w proces planowania Autorstwo Spisanie kontraktu i podpisanie

Metodologia - wskazówki Nie tylko wiedza, ale także nawyki Nie tylko szkolenia, kursy ale i konkretna praca Wskrzeszanie lub nabywanie nawyku pracy Integracja poprzez dezintegrację Zarażanie i infekowanie Wyrwanie z dotychczasowego środowiska Nowe role i sytuacje społeczne Pozytywne przykłady

Metodologia - wskazówki Zaangażowanie wielu aktorów Współpraca międzysektorowa Współpraca międzywydziałowa Różne sfery Rekrutacja Podwójne wykluczenie Szeroka oferta Propaganda Dostępne, rzetelne i wiarygodne informacje Wiele metod Szkolenia miękkie

Metodologia - wskazówki „Droga równie ważna jak cel” - skupienie się na rozwoju, wzmacnianiu i polepszaniu zdolności do zatrudnienia oraz umiejętności Ambitne cele Realistyczne oczekiwania Zróżnicowanie rezultatów Potrzeby uczestników oraz przyjazna atmosfera Kadra i zarządzanie Otwartość na potrzeby Partycypacja

Metodologia - wskazówki Promowanie efektywnej partycypacji odbiorców usług Samorządy Stopniowe powierzanie kompetencji Usługi zewnętrzne i wewnętrzne Różnicowanie i stopniowanie usług Nurt specjalistyczny Nurt ogólnodostępny

Metodologia - wskazówki Zabezpieczenie struktury holistycznego wsparcia oraz jego stopniowalność Zapewnienie dostępu do jasnej i spójnej informacji o prawach, uprawnieniach oraz funkcjonujących usługach wsparcia Działania towarzyszące aktywizacji Uznanie roli ekonomi społecznej, jako przejściowego rynku pracy