„WCZESNA DIAGNOZA I REHABILITACJA DROGĄ DO INTEGRACJI” URZĄD MIASTA SZCZECIN „WCZESNA DIAGNOZA I REHABILITACJA DROGĄ DO INTEGRACJI” „SAMORZĄD RÓWNYCH SZANS” - 2012

Miejski Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych Uchwała Nr LVI/1262/02 Rady Miasta Szczecin z dnia 2 października 2002 r. Jeden z celów operacyjnych programu – ZWIĘKSZENIE DOSTĘPU DO LECZENIA I OPIEKI MEDYCZNEJ, WCZESNEJ DIAGNOSTYKI, REHABILITACJI I EDUKACJI LECZNICZEJ REALIZATOR PROJEKTU: Urząd Miasta Szczecin Pl. Armii Krajowej 1 70- 456 Szczecin OKRES REALIZACJI: 2008-2015

Wczesna interwencja – działania mające na celu: Jak najwcześniejsze wykrycie zaburzeń i nieprawidłowości rozwojowych - już występujących oraz potencjalnych, mogących pojawić się później, Ocenę indywidualnych potrzeb rozwojowych dziecka, Analizę warunków rozwoju dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem jego najbliższego otoczenia i rodziny, Przygotowanie i realizację indywidualnych programów stymulacji i usprawniania. Fundamentalne znaczenie wczesnej interwencji: Wczesne rozpoznanie zaburzeń lub niepełnosprawności powoduje szybkie wprowadzenie rehabilitacji i zastosowanie odpowiedniej terapii. Zastosowanie terapii we wczesnym okresie rozwoju życia daje szybsze postępy usprawnienia, powoduje zahamowanie rozwoju wielu zaburzeń o postępującym charakterze oraz zapewnia lepszą kompensację deficytów i korekcję zaburzonych funkcji.

Przesłanki dla podejmowania wczesnej interwencji: niezwykle duża plastyczność (tzw. neuroplastyczność) układu nerwowego we wczesnym okresie rozwojowym; zdolność komórek nerwowych do regeneracji i tworzenia nowych połączeń z innymi neuronami jest o wiele większa w okresie niemowlęctwa i dzieciństwa niż w późniejszych okresach. Nowe połączenia tworzą się w odpowiedzi na dostosowaną do potrzeb dziecka stymulację ruchową, społeczną, emocjonalną oraz różnorodne wrażenia zmysłowe, duża możliwość korekcji zaburzonych funkcji a także kompensacji deficytów, możliwość zahamowania rozwoju wielu zaburzeń o postępującym przebiegu, a niekiedy nawet całkowite zatrzymanie dalszych, niekorzystnych zmian, małe dzieci są bardziej podatne na stosowane wobec nich programy usprawniania, szybciej czynią postępy, a ćwiczone umiejętności są przez nie łatwiej przyswajane, nabywanie nowych umiejętności i uczenie się we wczesnym dzieciństwie przynosi lepsze efekty, gdyż wiele zaburzeń narasta z wiekiem, utrudniając terapię i edukację.

Beneficjenci zadania: dzieci niepełnosprawne lub zagrożone niepełnosprawnością, wykazujące zaburzenia rozwojowe, w wieku od 0 do 7 lat, rodzice i opiekunowie dzieci niepełnosprawnych lub zagrożonych niepełnosprawnością. Według GUS z 2002 r. i zebranych materiałów na terenie miasta Szczecina i gmin ościennych co 18 nowo narodzone dziecko jest zagrożone niepełnosprawnością, a co 30 posiada znamiona niepełnosprawności. Z danych Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Szczecinie orzeczoną niepełnosprawność ma 5 667 dzieci. Gmina Miasto Szczecin od 2008 r. realizuje działania z zakresu wczesnej diagnozy i rehabilitacji poprzez zlecanie zadań organizacjom pozarządowym, zajmującym się statutowo osobami niepełnosprawnymi. Na cele związanie z wczesną diagnozą i rehabilitacją w 2011r. przeznaczono 351 936 zł, natomiast w 2012r. przewidziano finansowanie w kwocie 501 919 zł.

Na terenie Szczecina, przy współpracy Gminy Miasto Szczecin, wczesną diagnozę oraz kierunkowe usprawnianie terapeutyczno-rehabilitacyjne świadczą następujące placówki: Centrum Diagnozy, Terapii i Rehabilitacji Dziecięcej prowadzone przez Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej Ruchowo „TĘCZA”, Zachodniopomorskie Centrum Rehabilitacji i Edukacji Dzieci, Młodzieży i Osób Dorosłych z Dysfunkcją Wzroku przy Polskim Związku Niewidomych Oddział Zachodniopomorski, Ośrodek Wczesnej Interwencji prowadzony przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Szczecinie, Punkt Przedszkolny dla Dzieci z Autyzmem „Słoneczna Dolina” prowadzony przez Szczecińskie Stowarzyszenie Pomocy Autystom, Stowarzyszenie Rodzin i Przyjaciół Dzieci z Zespołem Downa „ISKIERKA”.

Etapy realizacji programu wczesnej interwencji: Moduł specjalistyczno – diagnostyczny, Moduł terapeutyczno – usprawniający, Moduł edukacyjno – aktywizujący, Moduł: psychoterapeutyczne wsparcie rodziców / opiekunów dzieci zagrożonych niepełnosprawnością i niepełnosprawnych. Rocznie objętych pomocą jest około 850 dzieci. Moduł specjalistyczno – diagnostyczny Wieloprofilowa, kompleksowa diagnoza mająca na celu: określenie poziomu/ etapu rozwoju dziecka w poszczególnych sferach, wskazanie ograniczeń i potencjalnych możliwości rozwojowych dziecka w różnych aspektach jego funkcjonowania: społeczno-emocjonalnym, poznawczym, kompetencji komunikacyjnych, samodzielności i samoobsługi, motoryki i koordynacji wzrokowo-ruchowej, określenie zakresu i obszarów pomocy niezbędnej dla uzyskania przez dziecko optymalnego poziomu funkcjonowania.

Moduł specjalistyczno – diagnostyczny Diagnoza prowadzona jest przez zespoły specjalistów, w skład których wchodzą: lekarze pediatrzy, neurolodzy, ortopedzi, pedagodzy, psychologowie, logopedzi, rehabilitanci, terapeuci wzroku. Skład zespołu uzależniony jest od rodzaju niepełnosprawności dziecka. Prawidłowo postawiona, kompleksowa diagnoza jest podstawą dla przygotowania Indywidualnego Planu Działania. Indywidualny Plan Działania to szczegółowo opracowany, dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, jego stanu psychofizycznego oraz niepełnosprawności program działań rehabilitacyjno – terapeutycznych. Jest narzędziem planistycznym i ewaluacyjnym, dającym pełne informacje na temat przebiegu terapii i postępów dziecka we wszystkich sferach rozwoju: motorycznej, intelektualnej i psychospołecznej.

Moduł specjalistyczno – diagnostyczny Na Indywidualny Plan Działania składa się: diagnoza funkcjonalna dziecka, zdefiniowanie pożądanego i alternatywnego celu/celów prowadzonej rehabilitacji, określenie sposobów i środków koniecznych do osiągnięcia założonych celów, tj. kwalifikacja dziecka do danego obszaru/ obszarów wsparcia oraz ustalenie metod i czasu rehabilitacji, realizacja przez dziecko zaplanowanych działań terapeutycznych oraz ich kontrola w celu ustalenia, czy stan faktyczny jest tożsamy z zaplanowanym, w razie stwierdzenia, iż stan faktyczny prowadzonego wsparcia rozmija się z założonym planem rehabilitacji, bądź występują inne uwarunkowania negatywnie wpływające na osiągniecie celu, podejmowanie działań korygujących i naprawczych, ocena efektów działań rehabilitacyjnych wraz z zaleceniami co do dalszego wsparcia terapeutycznego.

Moduł terapeutyczno – usprawniający W ośrodkach prowadzona jest szeroko pojęta rehabilitacja i stymulacja psychoruchowa, dostosowana do potrzeb, możliwości oraz rodzaju niepełnosprawności dziecka. Zajęcia mogą mieć charakter indywidualny i grupowy. Działania podjęte w tym module przyczyniają się do zahamowania powstawania i pogłębiania niepełnosprawności oraz zniwelowania jej skutków pośrednich. Zajęcia prowadzą wysoko kwalifikowani specjaliści – rehabilitanci i terapeuci posiadający wieloletni staż w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.

Moduł terapeutyczno – usprawniający Przykłady oddziaływań terapeutycznych: Kinezyterapia – szeroko rozumiane usprawnianie funkcjonalne poprzez ruch; ruch staje się tu środkiem leczniczym, mającym wpływ na cały organizm dziecka. Zadaniem terapii jest maksymalne zniwelowanie niesprawności fizycznej oraz kompensacja deficytów. Orteza dynamiczna DUNAG 02 (Skafander kosmiczny) – innowacyjna metoda terapeutyczna stosowana w Centrum Diagnozy, Terapii i Rehabilitacji Dziecięcej Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej Ruchowo „TĘCZA”, adresowana do dzieci z zaburzeniami aktywności ruchowej, np. z dziecięcym porażeniem mózgowym, po urazach neurologicznych. Orteza DUNAG to system elastycznych cięgien, których układ topograficzny przypomina rozmieszczenie mięśni zginaczy, prostowników oraz rotatorów tułowia, kończyn dolnych, stóp, barków. Wszystkie cięgna zaopatrzone są w urządzenia do regulacji napięcia, a kosmiczny skafander stanowi zewnętrzny szkielet, dostosowujący się do potrzeb rehabilitacyjnych dziecka.

Przykłady oddziaływań terapeutycznych: Masaż leczniczy, refleksologiczny – masaż u dzieci cierpiących na schorzenia ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego jest metodą leczenia fizykalnego zewnętrznych i wewnętrznych objawów choroby, a w wielu przypadkach także ich przyczyn. Polega ma mechanicznym drażnieniu tkanek, przyczyniając się do wyregulowania napięcia mięśniowego, zwiększenia odporności organizmu, normalizacji pracy gruczołów wydzielania wewnętrznego, podniesienia gotowości do wysiłku fizycznego oraz zmniejszania napięcia psychicznego. Gimnastyka korekcyjna – kierowana do dzieci w wieku przedszkolnym, głównie z autyzmem i zespołem Downa. Polega na działaniach profilaktycznych i naprawczych wad postawy spowodowanych słabym napięciem mięśniowym, wiotkością mięśni i stawów, nieprawidłowymi nawykami.

Przykłady oddziaływań terapeutycznych: Integracja i stymulacja polisensoryczna – neurofizjologicznie sterowany system torowania, mający na celu przywrócenie wrodzonych fizjologicznych wzorców ruchowych, które zostały zablokowane przez wczesnodziecięce uszkodzenia mózgu, stosowany we wczesnej rehabilitacji różnych typów niepełnosprawności: ruchowej, intelektualnej, zespołu Downa, autyzmu. Zajęcia na basenie – ćwiczenia w wodzie integrują kompleksowy rozwój dzieci na wszystkich poziomach: fizycznym, intelektualnym, psychicznym i społecznym. Wskazaniem do tego rodzaju rehabilitacji jest potrzeba ciągłej stymulacji rozwoju psychoruchowego poprzez całkowitą zmianę środowiska, w którym przebywa się codziennie, a co za tym idzie – bardzo silne, zróżnicowane bodźcowanie. Zajęcia, adresowane głównie do osób z zespołem Downa, wzmacniają zaufanie dziecka do opiekuna, stanowią nowe wyzwanie wpływając pozytywnie na rozwój intelektualny oraz kreują postawę otwartości wobec tego, co nieznane.

Moduł edukacyjno - aktywizujący Szerokie spektrum oddziaływań terapeutycznych skoncentrowanych na rozwoju sfery intelektualnej i psychospołecznej dziecka. Terapia pedagogiczna – zajęcia rewalidacji dla dzieci z opóźnionym rozwojem psychoruchowym, niepełnosprawnością intelektualną, zaburzeniami psychosomatycznymi i innymi ograniczeniami wynikającymi z uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Celem działań jest niwelowanie deficytów, wzmocnienie osiągniętych umiejętności, wszechstronne kształtowanie osobowości, jak najlepsze przystosowanie dziecka do życia w społeczeństwie oraz osiągnięcie jak najpełniejszego usamodzielnienia. Obejmują szereg oddziaływań, dostosowanych do indywidualnych potrzeb dziecka, angażujących różne aspekty jego rozwoju: funkcjonowanie motoryczne, intelektualne i psychospołeczne, np. bajkoterapia, zajęcia plastyczne, kształtowanie prawidłowych postaw społecznych, terapia ruchowa wg Weroniki Sherborne, metoda Knillów, gimnastyka umysłu. Terapia logopedyczna – wspomaganie rozwoju funkcji bezpośrednio lub pośrednio związanych z rozwojem mowy. Obok ćwiczeń obejmujących usprawnianie aparatu artykulacyjnego, zajęcia obejmują inne aspekty funkcjonowania, takie jak percepcja wzrokowa i słuchowa, koordynacja wzrokowo-ruchowa, motoryka, pamięć, myślenie (tzw. logorytmika).

Moduł edukacyjno - aktywizujący Terapia biofeedback – nowoczesna metoda terapeutyczna wykorzystująca specjalistyczny sprzęt, wraz z oprogramowaniem, do obserwacji aktywności i pracy mózgu, dająca możliwość korygowania dysfunkcji powstałych w wyniku zaburzeń rozwoju oraz urazów mózgu. Podstawą treningu EEG-biofeedback jest wykorzystanie „plastyczności mózgu”; stosowana jest zwłaszcza przy takich problemach, jak: zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia procesów uczenia się, zaburzenia zachowania, mowy, rozwoju psychomotorycznego oraz zaburzenia nastroju i snu (dzieci z autyzmem, dzieci upośledzone umysłowo, dzieci niewidome i słabo widzące). Muzykoterapia – zajęcia, w trakcie których podstawowym środkiem oddziaływania jest dźwięk. Mają na celu: ujawnienie i rozładowanie emocji i napięć, stymulację dźwiękiem, umuzykalnienie, poprawę samopoczucia, kompensowanie i korygowanie zaburzeń rozwoju, osiągnięcie integracji w grupie oraz poprawę komunikacji. Prowadzone są w formie receptywnej, polegającej na odbiorze muzyki, oraz ekspresyjnej, polegającej na aktywności dzieci w postaci gry na instrumentach, śpiewu, tańca.

Moduł edukacyjno - aktywizujący Zajęcia z wykorzystaniem komputera – multimedialny charakter narzędzia (komputera), daje możliwość oddziaływania wielozmysłowego, jest dla dziecka atrakcyjny, wywołuje zainteresowanie i pozytywną motywację do pracy i nauki. Zajęcia z komputerem stymulują rozwój pięciu sfer życia dziecka: percepcyjno-motorycznej, słuchowej, wzrokowej, intelektualnej i psychologicznej. Prowadzone są z zastosowaniem różnorodnych programów edukacyjnych, gier, zabaw i ćwiczeń, spełniających wymogi dostosowania do możliwości dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Dogoterapia – metoda wspomagająca proces rehabilitacji i terapii z udziałem odpowiednio wyszkolonych psów. Zajęcia mają na celu dostarczenie uczestnikom pozytywnego ładunku emocjonalnego i satysfakcji z obcowania z psem, przełamują lęki w kontaktach z otoczeniem, stymulują rozwój zmysłów, rozwój poznawczy i intelektualny, pobudzają aktywność.

Moduł edukacyjno - aktywizujący Tyfloterapia (rehabilitacja dzieci niewidomych i słabo widzących) - Obejmuje działania z zakresu: usprawniania widzenia – rozwijania funkcji optycznych, percepcyjnych oraz spostrzegania, rozwijania funkcji poznawczych, percepcji słuchowej, orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej, rozwijania małej i dużej motoryki, percepcji dotykowej i umiejętności manipulowania, wspieranie samodzielności i kształtowanie prawidłowej postawy ciała.

Moduł: psychoterapeutyczne wsparcie rodziców/ opiekunów dzieci zagrożonych niepełnosprawnością i niepełnosprawnych Pojawienie się w rodzinie dziecka dotkniętego uszkodzeniem organizmu i wynikającymi z niego zaburzeniami rozwoju jest często sytuacją trudną i stresującą. Wszystkie organizacje zajmujące się wczesną diagnozą i rehabilitacją osób niepełnosprawnych świadczą jednocześnie pomoc dla ich rodziców i opiekunów. Zajęcia dla rodziców mają charakter konsultacji indywidualnych i spotkań grupowych. Formy wsparcia: Poradnictwo życiowe Udzielanie wsparcia psychologicznego w zakresie budowania relacji rodzinnych, pokonywania trudności życiowych, wynikających z posiadania dziecka niepełnosprawnego. Poradnictwo w sprawach materialno-bytowych, pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i innych, w zależności od zapotrzebowania. Poradnictwo prawne Indywidualna pomoc, świadczona przez radców prawnych, w zakresie obowiązujących przepisów, postępowania wobec organów administracji i sądu, redagowania pism urzędowych itp.

Przygotowanie rodziców do roli terapeutycznej Formy wsparcia: Przygotowanie rodziców do roli terapeutycznej Udzielanie pomocy merytorycznej, dostarczanie wiedzy i kształtowanie umiejętności rodziców pełniących rolę codziennego, domowego terapeuty. Wzmacnianie poczucia kompetencji i wiary we własne możliwości terapeutyczne, ścisła współpraca ze specjalistami w celu zapewnienia spójności oddziaływań usprawniających. Konsultacje dla rodziców / opiekunów W odpowiedzi na zapotrzebowanie rodziców/ opiekunów dziecka niepełnosprawnego organizowane są specjalistyczne konsultacje, dotyczące wybranych problemów. Są to na przykład: edukacja rodziców dzieci z zespołem Downa w zakresie doboru odpowiedniej diety W związku z tym, że większość osób z zespołem Downa cierpi na zaburzenia hormonalne wpływające na funkcjonowanie układu pokarmowego, Stowarzyszenie Rodzin i Przyjaciół Dzieci z Zespołem Downa „ISKIERKA” organizuje spotkania ze specjalistami – dietetykiem i endokrynologiem. Celem konsultacji jest edukacja rodziców w zakresie prawidłowego żywienia, zapobiegającego otyłości.

Konsultacje dla rodziców / opiekunów Formy wsparcia: Konsultacje dla rodziców / opiekunów konsultacje dla rodziców dzieci autystycznych w zakresie komunikacji alternatywnej Dzieci z autyzmem i/lub niepełnosprawnością sprzężoną nie mają naturalnych umiejętności kompensowania deficytu mowy na drodze gestów i mimiki. Dlatego Szczecińskie Stowarzyszenie Pomocy Autystom organizuje konsultacje dla rodziców poświęcone nabyciu wiedzy i umiejętności z zakresu porozumiewania się pozawerbalnego oraz z zastosowaniem komunikatorów elektronicznych. „Biała sobota” Inicjatywa Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej Ruchowo „TĘCZA” mająca na celu bezpłatne udzielanie specjalistycznych konsultacji medycznych, psychologicznych, logopedycznych, fizjoterapeutycznych i pedagogicznych rodzicom dzieci, które wykazują zaburzenia w zachowaniu i rozwoju, a nie zostały objęte odpowiednią opieką terapeutyczno – rehabilitacyjną. Czas wizyty jest indywidualnie dostosowany do potrzeb korzystającego. Każde dziecko - po konsultacji w miarę potrzeby jest kierowane na zabiegi rehabilitacyjne bądź na dalsze badania wymagające specjalistycznej aparatury diagnostycznej.

Ulotka Stowarzyszenie Rodzin i Przyjaciół Dzieci z Zespołem Downa „ISKIERKA”. Ulotka informacyjna kierowana do rodziców nowo narodzonych dzieci, u których zdiagnozowano zespół Downa.

„WCZESNA DIAGNOZA I REHABILITACJA DROGĄ DO INTEGRACJI” Program wczesnej diagnozy i rehabilitacji jest jednym z przykładów aktywności Gminy Miasto Szczecin na rzecz do środowiska osób niepełnosprawnych. Wczesna pomoc dziecku w pełnym wykorzystaniu potencjału rozwojowego jakim dysponuje, wyzwalanie u niego aktywności społecznej, poznawczej, komunikacji i socjalizacji prowadzą do stopniowego osiągania przez nie coraz większej autonomii, poprawy jakości życia i integracji społecznej.

Poprzez realizację „Miejskiego programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych na lata 2002 – 2015” samorząd pełni rolę inicjatora i koordynatora inicjatyw adresowanych zarówno do środowiska osób niepełnosprawnych, jak i mających na celu zmianę postaw społecznych wobec nich. W czerwcu 2012 r. Gmina Miasto Szczecin wraz z organizacjami pozarządowymi zainicjowała działania informacyjne, przełamujące stereotypy na temat osób niepełnosprawnych i sprzyjające ich integracji. Planuje się m.in. przeprowadzenie szeroko zakrojonej kampanii medialnej poświęconej zasadom savoir-vivre’u dla i wobec osób niepełnosprawnych.

Dziękujemy za uwagę! Beata Andruszkiewicz Kierownik Zespołu ds. Obsługi Osób Niepełnosprawnych Agnieszka Zmysłowska – Czerwińska Główny Specjalista Wydział Spraw Społecznych UM Szczecin tel, fax: 91 4245676; e-mail: bandrusz@um.szczecin.pl www.szczecin.pl