Prof. dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wspomaganie terapii uzależnień i współuzależnień w warunkach bibliotecznych

Struktura prezentacji Wprowadzenie Uzależnienie od alkoholu i jego konsekwencje Istota współuzależnienia - koncepcje i definicje, typowe symptomy zaburzenia, formy terapii Biblioterapia wśród współuzależnionych i jej upowszechnianie, teksty terapeutyczne Formy współpracy bibliotekarzy z terapeutami i liderami AA oraz grup rodzinnych Al-Anon Współpraca bibliotekarzy i liderów grup Alateen w profilaktyce współuzależnienia Uwagi końcowe, końcowe refleksje

Wprowadzenie Obecność osoby uzależnionej w rodzinie powoduje, że staje się ona chora, a jej członkowie- dotknięci współuzależniem Osoby współuzależnione, to takie, których życie zostało zaburzone przez uzależnienie najbliższych Najskuteczniejsze terapie uzależnień oraz współuzależnienia prowadzone są w grupach AA, Al-Anon i Alateen, gdzie można także stosować biblioterapię Liderom grup potrzebna jest pomoc bibliotekarzy Aby bibliotekarze mogli podjąć działania wspomagające terapię rodzin z problemem alkoholowym, muszą poznać istotę uzależnienia i współuzależnienia

Uzależnienie Uzależnienie to, najogólniej rzecz biorąc, niemożność obycia się bez czegoś W zależności od czynnika, bez którego nie można się obejść, wyróżnia się rozmaite rodzaje uzależnień, które najczęściej mają w nazwach wskazany ten czynnik + końcówkę „holizm” lub „mania”, albo wskazują ten czynnik w określeniu „uzależnienie od...” Najpowszechniejsze w Polsce jest uzależnienie od alkoholu (alkoholizm, choroba alkoholowa), które również tkwi u podstaw współuzależnienia

Współuzależnienie - próby zdefiniowania Współuzależnienie w szerokim rozumieniu tego pojęcia to chorobliwa zależność ludzi od siebie, wywołana dysfunkcjonalnym układem rodzinnym (partnerskim), której towarzyszy odbiegający od normy zespól cech i zachowań Jest formą uzależnienia od ludzi, ich nastrojów, zachowań, stanu zdrowia. Dlatego też nazywane jest niekiedy uzależnieniem paradoksalnym Najczęściej daje o sobie znać w rodzinach z problemem alkoholowym

Współuzależnienie - próby zdefiniowania Współuzależnienie to forma „niewolnictwa” „Niewolnictwo” współuzależnionych to „specyficzny mechanizm adaptacyjny, pojawiający się wskutek długotrwałego pozostawania w sytuacji kryzysowej, związanej z byciem w długoletnim związku z osobą uzależnioną od alkoholu i ponoszeniem konsekwencji jej uzależnienia” (M. Kusocińska, J. Melibruda, B. Włodawiec)

Fazy rozwoju współuzależnienia (paralelne do faz uzależnienia) 1. „Usprawiedliwione” picie incydentalne. Rodzina współczuje i pomaga 2. Powtarzające się incydenty alkoholowe. Rodzina wymusza obietnice trzeźwości 3. Incydenty alkoholowe dostrzegają inni. Rodzina się wstydzi i stopniowo izoluje, kontrolując alkoholika 4. Ciągi alkoholowe z przerwami, zachowania drastyczne. Rodzina przejmuje obowiązki 5. Ciągi permanentne. Rodzina zamyka się całkowicie w poczuciu beznadziejności lub szuka pomocy z zewnątrz

Grupy AA i Grupy Rodzinne Al-Anon Grupy AA narodziły się w 1933 roku w Stanach Zjednoczonych, do Polski trafiły w latach sześćdziesiątych XX w. Grupy rodzinne Al-Anon wyodrębniły się w USA w roku 1950, w Polsce zaczęły działać w latach siedemdziesiątych XX w. Ich program wyznacza „12 Kroków” („Stopni”) Rytuały spotkań i zasady organizacyjne wyznacza „12 Tradycji” W aktywności grup istotną rolę odgrywają elementy spontanicznej biblioterapii

Formy współpracy bibliotekarzy z terapeutami i liderami grup AA i Al-Anon Upowszechnianie idei biblioterapii wśród terapeutów i liderów Zakładanie punktów bibliotecznych w siedzibach grup samopomoowych AA i Al-Anon Opracowywanie bibliografii wydawnictw przydatnych w terapii uzależnień i współuzależnienia Prowadzenie w bibliotece cyklicznych prezentacji na temat istoty choroby alkoholowej i współuzależnienia

Grupy wsparcia Alateen Są to grupy dla dzieci z rodzin alkoholowych Wykorzystują dostosowany do potrzeb dzieci program „12 Kroków” Dzieci poznają własne „strategie przetrwania” (bohater rodzinny, kozioł ofiarny, dziecko niewidzialne, maskotka domowa) W pracy grup Alateen bardzo pomocna jest bajkoterapia (zobacz: Księżycowy domek”Marii Molickiej)

Formy współpracy z liderami grup Alateen w profilaktyce współuzależnienia Prowadzenie w bibliotekach szkolnych i publicznych programów profilaktycznych, poświęconych uzależnieniom i współuzależnieniu Wykorzystywanie programów biblioterapetycznych w pracy z dziećmi z rodzin alkoholowych Zachęcanie tych dzieci do uczestnictwa w grupach Alateen Wspomaganie liderów grup odpowiednimi materiałami

Wnioski końcowe 1. Bibliotekarze powinni wspomagać terapię uzleżnień i współuzależnienia 2. Mogą służyć terapeutom zawodowym oraz liderom grup AA, Al-Anon i Alateen 3. Mogą również prowadzić własne działania profilaktyczne i biblioterapeutyczne 4. Warunkiem tych działań jest poznanie problemów uzależnień i współuzależnienia oraz dotarcie do osób nim dotkniętych

Końcowe refleksje Dokąd idziemy? Czy jesteśmy „cywilizacją uzależnionch i współuzależnionych”? Czy testy terapeutyczne mogą i nam przynieść korzyści? Zadumajmy się na urodą jednego z nich: Desiderata (tekst podobno znaleziony w kościele w Baltomore, datowany w roku 1692)