TELEPRACA zalety i wady Opracowanie: Wioleta Musiał

DEFINICJA TELEPRACY Za podstawę telepracy przyjmuje się art. 128 k.p., z którego wynika, że pracownik świadczący pracę powinien znajdować się w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Pracownik może więc wykonywać pracę w innym miejscu niż zakład pracy. Miejsce pracy wyznacza pracodawca (art. 22 par. 1 k.p.). Zgodnie z nowym art. 675 par. 1 k.p. praca może być wykonywana regularnie poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną (telepraca).

DEFINICJA TELEPRACY cd. W myśl art. 2 pkt 5 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną środkami komunikacji elektronicznej są rozwiązania techniczne, w tym urządzenia teleinformatyczne i współpracujące z nimi narzędzia programowe, umożliwiające indywidualne porozumiewanie się na odległość przy wykorzystaniu transmisji danych między systemami teleinformatycznymi, a w szczególności poczta elektroniczna. W pozostałym zakresie wykonywanie pracy w formie telepracy powinno charakteryzować się (jak każdy klasyczny stosunek pracy) odpłatnym, osobistym wykonywaniem pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem. Zatem sposób rozliczania się z wykonanej pracy zdecydowanie odróżnia tę formę wykonywania pracy od klasycznego stosunku pracy.

DEFINICJA TELEPRACY cd. Telepracownikiem jest pracownik, który wykonuje pracę w wyżej określonych warunkach i przekazuje pracodawcy wyniki pracy, w szczególności za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej (art. 675 par. 2 k.p.). Na świecie telepraca ma szczególne znaczenie jako forma zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W związku z tym wprowadzono zmiany w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w wyniku których zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach: uzyskania pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej, zatrudnienia w formie telepracy (art. 4 ust. 5 ustawy o rehabilitacji).

ZAWODY DLA TELEPRACY W formie telepracy wykonuje się czynności, które nie wymagają częstych, nieplanowanych konsultacji i można je sprecyzować. Tę formę zatrudnienia wybierają często profesjonaliści i przedstawiciele tzw. wolnych zawodów, np. architekci, dziennikarze, tłumacze, pisarze, projektanci, programiści, a także pracownicy firm inwestycyjnych, maklerzy (dzięki telepracy mogą być dostępni 24 godziny na dobę), przedstawiciele handlowi, ubezpieczeniowi, księgowi, archiwiści, osoby zajmujące się usługami serwisowymi (naprawiający sprzęt mogą poprzez e-mail czy telefon dowiedzieć się, gdzie i jakie mają zlecenie). Ponadto telepraca może stanowić źródło dodatkowego dochodu dla osób, których podstawowy dochód pochodzi z działalności o bardziej tradycyjnym charakterze.

ZAWODY DLA TELEPRACY cd. Czynności najczęściej wykonywane w ramach telepracy to tworzenie baz danych i przetwarzanie danych komputerowych, programowanie komputerowe, tłumaczenie tekstów, tworzenie i administrowanie stronami internetowymi, działalność edytorsko-redakcyjna i komputerowy skład tekstu, działalność marketingowa, zbieranie informacji na określony temat, przeprowadzanie badań ankietowych, projektowanie wspomagane komputerowo, redagowanie portali internetowych, badania telefoniczne rynku, praca nad bazami danych.

ZALETY TELEPRACY Tworzenie stanowisk pracy w domu albo np. w samochodzie okazuje się na dłuższą metę tańsze dla firmy, np. powoduje zmniejszenie kosztów związanych z utrzymaniem biura itd. Telepracownicy rzadziej korzystają ze zwolnień lekarskich i rzadziej są nieobecni w pracy z innych powodów. Czas spędzony na uciążliwych dojazdach do pracy może być przeznaczany na samą pracę, będzie mniej korków, mniejsze obciążenie środków transportu i mniejsze szkody dla środowiska, a pracownicy zaoszczędzą na kosztach dojazdów. Zmiana miejsca siedziby firmy lub miejsca zamieszkania pracownika przestaje stanowić problem, pojawia się możliwość zatrzymania personelu, który w takich okolicznościach odszedłby z firmy.

ZALETY TELEPRACY cd. Pracownicy mogą dowolnie, elastycznie gospodarować swoim czasem, decydować o godzinach pracy. Można pracować w tradycyjnych godzinach, ale równie dobrze - rozpocząć pracę o świcie albo w południe i pracować dłużej w nocy, czyli wybrać najbardziej produktywny dla siebie czas do wykonywania pracy. Warunki pracy kształtuje pracownik - może swobodnie włączyć radio lub zwiększyć ogrzewanie bez narażania się na protesty pozostałych pracowników. Osoby zatrudnione w takim systemie swobodnie dzielą czas na pracę zawodową i obowiązki domowe lub relaks. Telepracownicy korzystają z większego komfortu środowiska pracy. Warunki domowe są niesformalizowane i przyjazne. Nie ma codziennego nadzoru przełożonych i konieczności przebywania na co dzień z osobami, których nie darzy się sympatią.

ZALETY TELEPRACY cd. Pojawia się możliwość zatrudnienia: osób które z różnych względów nie mogłyby pracować, jak np. niepełnosprawni, dla których bariery architektoniczne i dojazd do pracy wiążą się z dużym utrudnieniem, wysokiej klasy specjalistów niezainteresowanych zatrudnieniem w pełnym wymiarze czasu pracy, kobiet, które rezygnują z tradycyjnej formy zatrudnienia po założeniu rodziny i urodzeniu dziecka, pochodzących z rejonów, gdzie koszt pracy jest niższy. Swoboda dotyczy wyboru miejsca pracy. Nie musi to być oddzielnie wydzielony pokój, ale często jakiekolwiek wolne miejsce. Integracja rynku pracy w skali światowej. Pracownicy jednej firmy z różnych krajów będą mogli się spotykać i wymieniać doświadczenia.

ZALETY TELEPRACY cd. Potrzebne do pracy komputery, faksy, telefony itd. pracownicy mogą wykorzystywać na użytek swój i swoich rodzin. Zwiększa się efektywność pracy - większa odpowiedzialność, większa satysfakcja z pracy, co sprzyja jakości pracy, według badań ten rodzaj pracy poprawia wydajność pracownika od 15 do 30 proc. Telepraca ułatwia kształtowanie własnego, wewnętrznego systemu motywacji. Wymaga dużej samokontroli, dyscypliny, umiejętności planowania i zarządzania własnym czasem. Poprawia się produktywność i wydajność istniejących firm. Telepraca ułatwia małym i średnim przedsiębiorstwom rywalizację z dużymi firmami. Tworzą się miejsca pracy w regionach słabych ekonomicznie, o dużym bezrobociu.

W BIURZE CZY W DOMU? Istotą telepracy jest jej wykonywanie poza zakładem pracy, nie oznacza to jednak konieczności pracy w domu. Rodzaj telepracy często zależy od miejsca jej wykonywania. Telepraca może być wykonywana częściowo w biurze i częściowo w domu (jak również w innym miejscu, np. w samochodzie, poczekalni lotniska itd.). Praca w domu gwarantuje największą elastyczność czasową. Firma może także tworzyć ośrodki zamiejscowe, np. w rejonach dużego bezrobocia czy tam, gdzie koszty pracy i wynajmowania lokali są niższe, a w pobliżu biura mieszka większość pracowników. Miejscem wykonywania telepracy mogą też być centra lokalne, centra elektroniczne. Są to pomieszczenia, wyposażone w środki telekomunikacji i inne biurowe, w których znajdują się pomieszczenia czy poszczególne stanowiska różnych firm.

W BIURZE CZY W DOMU? cd. W zależności od miejsca pracy można wyróżnić następujące rodzaje telepracy: 1. Telehomeworking (telepraca domowa) - praca całkowicie wykonywana w domu. Osoby mogą wykonywać taką pracę na własny rachunek i świadczyć usługi na rzecz kilku zleceniodawców. 2. Homebased teleworking - pracownicy wykonują większość pracy poza siedzibą pracodawcy, najczęściej w domu, np. pracują cztery dni w domu, a jeden w biurze. Łączność z firmą (z pracodawcą i pozostałym zespołem) zapewnia im poczta elektroniczna. 3. Ad hoc teleworking - obejmuje pracowników świadczących pracę w biurze firmy, którzy w wyjątkowych, sporadycznych, dokładnie określonych przypadkach mogą wykonywać pracę w domu.

W BIURZE CZY W DOMU? cd. 4. Nomadic teleworking - dotyczy np. pracowników działów sprzedaży, inżynierów eksploatacyjnych, przedstawicieli ubezpieczeniowych. Pracownicy ci są zatrudnieni w klasyczny sposób, ale - z uwagi na niezbędną ze względu na charakter pracy swobodę, przy użyciu telefonu komórkowego, pagera czy laptopa - pozostają w kontakcie z firmą bez konieczności świadczenia pracy w biurze. Większość czasu pracują u klientów, w domu, w drodze. Praca może być wykonywana również w samochodzie, pociągu, samolocie, hotelu. Przy tej postaci telepracy koszt przygotowania stanowiska pracy jest najtańszy.

WADY TELEPRACY Znikają bariery pomiędzy życiem zawodowym i pozazawodowym, wytwarza się poczucie, że nigdy nie opuszcza się biura, a w efekcie samodzielnego gospodarowania czasem w warunkach konkurencji mogą wydłużyć się godziny pracy, co może wpływać negatywnie na życie rodzinne. Telepracownicy mogą narzekać na samotność. Pobyt w biurze to okazja do spotkania się ze współpracownikami, co wiąże się z powstawaniem nowych pomysłów, wymianą doświadczeń, korygowaniem omyłek. Telepraca może m.in. spowodować izolację społeczną, zanik więzów międzyludzkich. Likwidacja stałej siedziby, wspólnej przestrzeni, co zmniejsza poczucie identyfikacji z firmą. Konieczna jest zmiana w sposobie zarządzania i kontrolowania pracowników. Nie ma możliwości bieżącej i bezpośredniej kontroli, ograniczone są osobiste kontakty z pracownikami.

WADY TELEPRACY cd. Należy liczyć się z możliwością awarii technicznej sprzętu. Silna konkurencja może prowadzić do ostrej rywalizacji i zwiększania wydajności pracowników. Telepracownik, który będzie chciał podkreślić swoje oddanie firmie, będzie pracował ponad miarę, co może prowadzić do pracoholizmu. Propozycja telepracy może być wynikiem kompromisu z pracodawcą - większa ilość pracy za możliwość jej wykonywania w domu. Wynagrodzenie uzależnione od wyników pracy często prowadzi do stresu. Zatrudniony może być niezauważalny ze szkodą dla jego kariery. Telezatrudnienie nie daje takiego poczucia bezpieczeństwa jak zatrudnienie tradycyjne.

WADY TELEPRACY cd. Pracownik bez bieżącej kontroli może zaniedbywać się w pracy, np. dłuższy urlop będzie nadrabiał, co w efekcie może wpłynąć negatywnie na jakość wykonywanej przez niego pracy. Wysokie koszty rozpoczęcia systemu telepracy, np. koszty wyposażenia pracowników w odpowiedni sprzęt, wysokie opłaty za połączenia. Możliwość utraty klientów preferujących tradycyjne formy kontaktu z pracownikami firmy. Problemy z przestrzeganiem i kontrolą bezpieczeństwa i higieny pracy.

e-centra Nowość tej koncepcji organizacyjnej polega na tym, że przedsiębiorca nie musi sam, na własny koszt, organizować stanowiska dla swojego pracownika, lecz w razie potrzeby może skorzystać z kompletnie wyposażonego stanowiska pracy w siedzibie e-centrum. Jest to biuro, w którym pracownicy otrzymują biurko, komputer, telefon, dostęp do urządzeń kopiujących i powielających, podłączenie do szerokopasmowej sieci Internetu. Mogą w nienormowanych godzinach wykonywać konkretne prace dla pracodawcy z siedzibą np. w innym mieście. W Polsce w ramach projektu ElaStan finansowanego ze środków Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL powstały trzy e-centra (Garwolin, Pułtusk, Radom). Pracodawca do końca trwania projektu (do marca 2008 r.) nie ponosi kosztów biurowych i sprzętu, na którym pracuje jego pracownik.

e-centra cd. Po tym terminie e-centra nadal będą dostępne dla pracodawców, choć prawdopodobnie za niewielką opłatą. W ramach projektu e-centrum może także wyposażyć stanowisko w oprogramowanie specjalistyczne dla potrzeb konkretnej pracy. Szczegółowe zasady korzystania ze stanowisk e-pracy określa regulamin placówek. Pracownik i pracodawca mogą korzystać z adresu e-centrum w kontaktach wzajemnych oraz w kontaktach z klientami i partnerami gospodarczymi. Ponadto przedsiębiorcy spełniający warunki przynależności do sektora małych i średnich przedsiębiorstw, zainteresowani korzystaniem z e-centrów, mogą w ramach projektu korzystać ponadto z dodatkowego wsparcia w postaci szkoleń i doradztwa w zakresie organizacji pracy w elastycznych systemach zatrudnienia.

Warunki wprowadzenia telepracy Warunki wprowadzenia telepracy to nie tylko opracowanie technicznej strony przedsięwzięcia, ale także zawarcie porozumień i umów z pracownikami. Te obowiązki ponosi pracodawca w każdym przypadku telepracy, także wówczas gdy stanowisko pracy przygotowuje inny podmiot, np. e-centrum. Warunki wprowadzenia telepracy określono w nowym art. 676 par. 1 k.p. Pracodawca ma obowiązek je stosować zarówno wówczas gdy zamierza zatrudnić telepracowników, jak i wtedy gdy pracownik zatrudniony w sposób tradycyjny przechodzi na system telepracy. Warunki stosowania telepracy określa się w porozumieniu albo w regulaminie, w zależności od tego, czy:  u pracodawcy działają związki zawodowe,  dojdzie do zawarcia porozumienia ze związkami.

TELEPRACA a BHP Pracodawca jest obowiązany do realizacji wobec telepracownika wszystkich obowiązków z zakresu bhp, z wyłączeniem - wobec telepracownika wykonującego pracę w domu: obowiązku dbałości o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń, określonego w art. 212 pkt 4 k.p., obowiązków określonych w art. 213 i 214 k.p. (dotyczących obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy) i obowiązku zapewnienia odpowiednich urządzeń higieniczno-sanitarnych, określonego w art. 233 k.p. (art. 6717 k.p.). W związku z tym obowiązkiem nowe przepisy przyznały pracodawcy uprawnienie do przeprowadzenia kontroli w zakresie bhp - w domu telepracownika - za uprzednią zgodą wyrażoną na piśmie, albo za pomocą środków komunikacji elektronicznej, albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Pierwszą kontrolę, w zakresie bhp, pracodawca byłby zobowiązany przeprowadzić, na wniosek telepracownika, przed rozpoczęciem przez niego wykonywania pracy.

KONTROLA PRACODAWCY Uprawnienia kontrolne pracodawcy nie dotyczą wyłącznie bhp. Zgodnie z art. 6714 par. 1 k.p., pracodawca ma prawo kontrolować wykonywanie pracy przez telepracownika w miejscu wykonywania pracy. Jeżeli praca jest wykonywana w domu telepracownika, pracodawca ma prawo przeprowadzać kontrolę: wykonywania pracy, w celu inwentaryzacji, konserwacji, serwisu lub naprawy powierzonego sprzętu, a także jego instalacji, w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy - za uprzednią zgodą telepracownika wyrażoną na piśmie, albo za pomocą środków komunikacji elektronicznej, albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Pracodawca ma obowiązek dostosować sposób przeprowadzania kontroli do miejsca wykonywania pracy i charakteru pracy. Wykonywanie czynności kontrolnych nie może naruszać prywatności telepracownika i jego rodziny ani utrudniać korzystania z pomieszczeń domowych, w sposób zgodny z ich przeznaczeniem.

USTAWOWE GWARANCJE Nowe przepisy zawierają szereg ustawowych gwarancji dla telepracownika: zakaz wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę z powodu niewyrażenia przez pracownika zgody na wykonywanie pracy w formie telepracy, jak również w razie zaprzestania wykonywania pracy w formie telepracy, zachowanie prywatności w czasie przeprowadzania kontroli wykonywania pracy lub w celu inwentaryzacji albo naprawy powierzonego sprzętu, równe traktowanie telepracownika z innymi pracownikami, możliwość przebywania na terenie zakładu pracy i kontaktowania się z innymi pracownikami - na zasadach przyjętych dla ogółu pracowników, a także możliwość korzystania z pomieszczeń i urządzeń pracodawcy oraz z zakładowych obiektów socjalnych i prowadzonej działalności socjalnej.

ZAKAZ DYSKRYMINACJI Telepracownik nie może być traktowany mniej korzystnie w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych niż inni pracownicy zatrudnieni przy takiej samej lub podobnej pracy, uwzględniając odrębności związane z warunkami wykonywania pracy w formie telepracy. Pracownik nie może być w jakikolwiek sposób dyskryminowany z powodu podjęcia pracy w formie telepracy, jak również odmowy podjęcia takiej pracy. Znajdują zastosowanie wszystkie zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Przykładowo telepracownicy nie mogą być dyskryminowani w zakresie wynagradzania i mają prawo do odszkodowania w razie naruszenia zasady równego traktowania, zgodnie z art. 183d k.p.