Dominik Batorski, ICM UW Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu wielowymiarowość problemu a rola publicznych punktów dostępu Dominik Batorski, ICM UW

O warsztacie Znaczenie Internetu jako narzędzia komunikacji i dostępu do informacji i wiedzy jest coraz większe. Wraz z upowszechnianiem coraz to nowych zastosowań sieci w różnych sferach życia rosną też ograniczenia możliwości osób, które nie mają dostępu do Internetu lub umiejętności korzystania z niego. Zjawisko to nazywane jest cyfrowym wykluczeniem. Wykład ma na celu przedstawienie skali i znaczenia zjawiska wykluczenia cyfrowego w Polsce oraz głównych barier w upowszechnieniu korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Szerzej zostanie również omówione znaczenie publicznych miejsc dostępu do sieci dla przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu i upowszechniania zastosowań Internetu. 

Znaczenie Internetu jako narzędzia komunikacji i dostępu do informacji i wiedzy jest coraz większe.

Wraz z upowszechnianiem coraz to nowych zastosowań sieci w różnych sferach życia rosną też ograniczenia możliwości osób, które nie mają dostępu do Internetu lub umiejętności korzystania z niego. Zjawisko to nazywane jest cyfrowym wykluczeniem.

Wykluczenie cyfrowe Pojęcie cyfrowego wykluczenia odnosi się do różnic pomiędzy tymi, którzy mają regularny dostęp do technologii cyfrowych i informacyjnych i potrafią efektywnie z niego skorzystać a tymi, którzy tego dostępu nie mają. Różnice te związane są zarówno z fizycznym dostępem do technologii, jak również szerszej z umiejętnościami i zasobami potrzebnymi do ich użycia. Cyfrowe wykluczenie odnosi się do systematycznych różnic… ... różnic, które prowadzą do społecznego i ekonomicznego wykluczenia.

Cyfrowe wykluczenie Pojęcie cyfrowego wykluczenia (ang. digital divide) odnosi się do różnic pomiędzy osobami, które mają regularny dostęp do technologii cyfrowych i informacyjnych i potrafią efektywnie z niego skorzystać, a tymi, którzy tego dostępu nie posiadają.

Cyfrowy podział (digital divide) Dominik Batorski konferencja prasowa Cyfrowy podział (digital divide) Termin digital divide odnosi się do systematycznych różnic w wykorzystaniu komputerów i internetu: pomiędzy różnymi krajami, pomiędzy osobami o różnym statusie społeczno-ekonomicznym (wykształceniu, dochodach, zawodzie), pomiędzy osobami na różnych etapach życia, mężczyznami i kobietami, a także pomiędzy różnymi regionami. (Fong i inni, 2001) Cyfrowe wykluczenie odnosi się do systematycznych różnic... ... które prowadzą do społecznego i ekonomicznego wykluczenia. Różnice te dotyczą Dostępu i jego jakości (sprzęt, oprogramowanie, łącza, niezależność użycia) Umiejętności i doświadczenia Sposobów wykorzystania Dostępności treści i możliwości ich tworzenia Diagnoza Społeczna 2003

O badaniach

Badania Diagnoza społeczna 2003-2009 World Internet Project, edycja Polska 2010 Badania Głównego Urzędu Statystycznego i Eurostatu Pogłębione wywiady indywidualne z 63 osobami w wieku 50+, Korzystanie z ulgi na internet

Diagnoza społeczna 2009 Największe reprezentatywne badania poświęcone (między innymi) uwarunkowaniom, sposobom i konsekwencjom korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Prawie 13tyś badanych gospodarstw domowych i ponad 26tyś indywidualnych respondentów w wieku 16+ Panelowy charakter badania.

Konsekwencje korzystania z internetu

Efekty korzystania Wyniki badań panelowych dobitnie pokazują, że używanie internetu jest związane z pozytywnymi konsekwencjami dla osób po pięćdziesiątce. Wśród wielu pozytywnych skutków korzystania z sieci można wymienić: podtrzymywanie aktywności zawodowej, awanse w pracy, większą aktywność społeczną i częstsze uczestnictwo w kulturze oraz życiu towarzyskim. Zarazem brak dowodów na wpływ korzystania z sieci na pogarszanie się zdrowia. Te pozytywne efekty doświadczane przez użytkowników wiążą się jednocześnie z pogorszaniem się szans życiowych osób niekorzystających, a także trudnościami napotykanymi przez wiele z nich w codziennym funkcjonowaniu.

Aktywność zawodowa a internet

Korzystanie z internetu a sytuacja zawodowa Korzystanie z komputerów i internetu sprzyja: znajdowaniu pracy przez osoby bezrobotne aktywizacji zawodowej osób biernych zawodowo utrzymywaniu pracy przez osoby pracujące

Aktywność zawodowa Osoby korzystające z internetu nie tylko znacznie częściej pracują w porównaniu do tych, którzy z internetu nie korzystają, ale dodatkowo znacznie częściej podejmują lepiej płatną lub dodatkową pracę, częściej podnoszą swoje kwalifikacje i umiejętności z myślą o możliwości lepszych zarobków. Internauci częściej zaczynają własną działalność gospodarczą. Jeśli porównamy wyłącznie osoby pracujące okaże się, że internauci częściej awansują.

Sposoby radzenia sobie z kłopotami i trudnymi sytuacjami życiowymi Internauci reagują na kłopoty i trudne sytuacje życiowe inaczej niż osoby, które z sieci nie korzystają. Największe różnice dotyczą zwracania się o pomoc do innych ludzi oraz podejmowania działania, a także modlitwy.

Relacje społeczne Osoby korzystające z internetu mają większą liczbę przyjaciół niż ci co nie korzystają. Dodatkowo wśród tych drugich więcej jest osób, które czują się osamotnione. Aż 25,8% z nich czuje się osamotniona podczas gdy wśród internautów uczucia tego doświadcza 17%.

Zaufanie do innych ludzi Użytkownicy internetu wykazują także większe zaufanie do innych ludzi . W ostatnich dwóch latach nastąpił istotny wzrost zaufania do innych ludzi. Wzrost zaufania jest pozytywnie skorelowany z korzystaniem z internetu.

Zaangażowanie społeczne Internauci: znacznie częściej angażują się na rzecz społeczności lokalnej. znacznie częściej biorą udział w różnego rodzaju zebraniach publicznych i częściej są na nich aktywni. częściej są członkami organizacji i stowarzyszeń należą też do większej liczby tych organizacji i częściej pełnią jakieś funkcje w tych organizacjach częściej deklarowali głosowanie w wyborach w 2007r.

Spędzanie czasu wolnego Użytkownicy internetu: znacznie aktywniej uczestniczą w kulturze, częściej chodzą na spotkania towarzyskie, częściej uprawiają sporty lub inne formy aktywności fizycznej, wyraźnie mniej czasu poświęcają natomiast na oglądanie telewizji.

Telewizja a kapitał społeczny

Internet a inne media Internet jest często oskarżany o odbieranie odbiorców innym mediom. A jak jest w rzeczywistości? Faktycznie obserwujemy spadek zainteresowania: Zakupem prasy (gazet, tygodników, miesięczników) W ostatnich dwóch latach kilka procent Polaków zrezygnowało z zakupu prasy z powodów innych niż finansowe. Chodzeniem do kina Między 2007 a 2009r. do kina (z powodów innych niż finansowe) przestało chodzić ponad 14% Polaków.

Internet a inne media (2) Jednak najczęściej rezygnują osoby niekorzystające z Internetu. Z zakupu gazet internauci rezygnowali ponad trzykrotnie rzadziej niż osoby niekorzystające. Z chodzenia do kina internauci rezygnowali ponad dwukrotnie rzadziej niż osoby niekorzystające. Co więcej wśród internautów: Z zakupu prasy najrzadziej rezygnują Ci, którzy regularnie czytają też gazety w sieci (o około 30% rzadziej). Rezygnacja z kina jest o 25% niższa wśród tych co regularnie ściągają muzykę i filmy z Internetu niż, wśród tych, którzy tego nie robią! Spośród tych, którzy ściągają muzykę i filmy z sieci, w ostatnim miesiącu w kinie przynajmniej razy było 45%, natomiast, wśród tych, którzy tego nie robią, tylko niecałe 32%. Dodatkowo ci pierwsi chodzili do kina więcej razy.

Korzystanie z internetu a oglądanie telewizji Internauci poświęcają wyraźnie mniej czasu na oglądanie telewizji niż osoby, które nie korzystają. Niemniej zdecydowana większość internautów poświęca na oglądanie telewizji ponad godzinę dziennie. A korzystanie z internetu nie powoduje zmniejszania się czasu poświęcanego na oglądanie.

Dostępność internetu

Dostęp do Internetu w gospodarstwach domowych Pod względem dostępności Internetu w gospodarstwach domowych w 2009 roku, woj. wielkopolskie zajmuje drugą pozycję.

Dostęp a korzystanie z Internetu Mimo dużej dostępności internetu w gospodarstwach domowych, woj. wielkopolskie charakteryzuje się średnim poziomem wykorzystania internetu.

Zmiany w latach 2007-2009 W latach 2007-2009 przyrost gospodarstw domowych z dostępem do sieci w woj. wielkopolskim był bardzo duży (ok. 19pp) Znacznie wolniejszy był przyrost liczby użytkowników.

Dostęp do internetu w domu w 2007r. Analiza danych o wykorzystaniu ulgi na internet w 2007 roku pokazuje duże zróżnicowanie regionalne.

Dostęp do internetu w domu w 2008r. W 2008 roku z ulgi na internet skorzystało ponad 4,7mln osób. Zdecydowanie większa dostępność jest w miastach i na terenach podmiejskich.

Wzrost dostępności internetu 2007-2008 Największe przyrosty odsetka podatników korzystających z ulgi na internet (w pp.) obserwujemy w zachodniej części kraju.

Poprawia się przede wszystkim sytuacja tych regionów, gdzie i tak było lepiej. Co może to zmienić?

Realizacja PO IG 8.4 „ostatnia mila” W dotychczasowych naborach zakwalifikowane zostały projekty z gmin, w których sytuacja nie jest zła.

Powody braku dostępu

Korzystanie z internetu na wsi a wykształcenie

Korzystanie z internetu na wsi a status społeczno-zawodowy

Korzystanie z internetu na wsi a wiek

Dostęp i korzystanie z internetu na wsi w grupach wieku

Kto korzysta?

Korzystanie z technologii 2003-2009 Użytkowników internetu przybywa mniej więcej 8-9 punktów procentowych rocznie. Coraz częściej korzystanie z komputerów jest równoznacznie z korzystaniem z internetu. W ostatnich dwóch latach przyrost użytkowników telefonów komórkowych i komputerów był nieco wolniejszy niż wcześniej.

Korzystanie z internetu ogółem oraz według płci Z internetu korzysta obecnie ponad połowa Polaków w wieku 16+. Nieco częściej korzystają mężczyźni niż kobiety.

Korzystanie z internetu według wieku Korzystanie w największym stopniu związane jest z wiekiem. Z internetu korzysta zdecydowana większość młodych i bardzo niewiele starszych osób.

Korzystanie z internetu według wykształcenia Ogromne znaczenie ma również wykształcenie. Z internetu korzystają przede wszystkim osoby uczące się i lepiej wykształcone. Wśród osób z wykształceniem podstawowym z sieci korzysta zaledwie 7%.

Korzystanie z internetu według statusu społ-zaw. Duże znaczenie dla faktu korzystania z internetu ma również status społeczno zawodowy. Korzysta olbrzymia większość uczniów i studentów, a także większość osób pracujących. Najmniej użytkowników jest wśród emerytów, rencistów i rolników.

Korzystanie z internetu według wielkości miejsca zamieszkania Korzystanie z internetu jest też związane z wielkością miejscowości zamieszkania. Im większa miejscowość, tym więcej osób korzysta. Należy jednak podkreślić, że znaczenie wielkości miejsca zamieszkania jest mniejsze niż innych czynników, a dodatkowo jego znacznie maleje. Jest to efektem znacznego przyrostu liczby użytkowników na wsi z 26% w 2007 roku do 38 w 2009.

Korzystanie z internetu według dochodów w GD

Korzystanie z internetu w województwach

Charakterystyka internautów i niekorzystających

Wykształcenie internautów i osób niekorzystających z sieci Ponad połowa internautów to osoby uczące się lub posiadające już wyższe wykształcenie. Natomiast ponad dwie trzecie niekorzystających to osoby z wykształceniem podstawowym lub zawodowym

Wiek internautów i osób niekorzystających z sieci Internauci to przede wszystkim ludzie młodzi – 56% stanowią osoby w wieku 16-34 lat. Natomiast wśród niekorzystających aż 73% to osoby powyżej 45 roku życia

Status społ.-zawodowy internautów i osób niekorzystających z sieci Wśród internautów dominują osoby pracujące a także uczniowie i studenci. Te dwie grupy stanowią łącznie ponad trzy czwarte użytkowników. Wśród osób, które nie korzystają z internetu dużą część stanowią emeryci i renciści. Więcej jest również bezrobotnych i biernych zawodowo.

Miejsce zamieszkania internautów i osób niekorzystających z sieci Różnice ze względu na wielkość miejscowości zamieszkania nie są tak duże jak te pokazane wcześniej. Niemniej wśród internautów więcej jest mieszkańców największych miast i mniej mieszkańców wsi niż wśród osób, które z internetu nie korzystają.

Sposoby korzystania

Sposoby korzystania (1)

Sposoby korzystania (2)

Sposoby korzystania (3)

Sposoby korzystania (4)

Sytuacja osób w wieku 50+

Kontekst Rośnie znaczenie technologii informacyjno-komunikacyjnych w różnych sferach życia. coraz więcej działań i aktywności przenosi się do internetu, sieć jest coraz istotniejszym narzędziem dostępu do informacji i wiedzy, internet staje się też bramą do aktywności, które mają miejsce wyłącznie poza siecią. Korzystanie z ICT w coraz większym stopniu jest warunkiem pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, zawodowym i kulturalnym. Osoby, które z internetu nie korzystają, ale także użytkownicy niemający odpowiednich kompetencji korzystania, są w większym stopniu zagrożeni wykluczeniem społecznym i ekonomicznym.

Korzystanie z internetu wśród osób 50+ Wśród prawie 13 mln Polaków w wieku 50 i więcej lat z internetu korzysta zaledwie 21,6% (2,8 mln). Tymczasem wśród osób w wieku 16-49 lat z sieci korzysta 71%. Polacy w wieku 50+, którzy nie korzystają z internetu to ponad 10 mln ludzi, w tym 3,9 mln w wieku 50-59 lat i 6,26 mln w wieku 60+. Osoby w wieku 50+ to tylko 18% polskich internautów i aż 65% dorosłych, którzy nie korzystają z internetu

Korzystanie i dostęp według wieku

Dynamika przyrostu liczby użytkowników Przyrost liczby internautów w grupie wiekowej 50+ był znacznie wolniejszy niż wśród osób młodszych. Głównym czynnikiem przyczyniającym się do tego przyrostu było wchodzenie kolejnych roczników do grupy 50+

Dynamika przyrostu liczby użytkowników

Polska na tle innych krajów UE W Unii Europejskiej Polska należy do krajów o najniższym odsetku użytkowników sieci.

Kompetencje cyfrowe Osoby mające 50 i więcej lat cechują znacznie niższe kompetencje cyfrowe niż pozostałych Polaków. Na tle Unii Europejskiej wyróżniamy się negatywnie pod względem korzystania z formalnych źródeł wiedzy i metod szkolenia kompetencji cyfrowych w tej grupie wiekowej.

Sposoby korzystania Jeśli nawet członkowie generacji 50+ korzystają z sieci, to generalnie robią to znacznie mniej intensywnie, wszechstronnie i regularnie niż przeciętni internauci. W porównaniu z młodszymi grupami wiekowymi relatywnie częściej korzystają z dużych portali informacyjnych, a znacznie rzadziej z usług komunikacyjnych, z bankowości i zakupów online, i przede wszystkim ze społeczności internetowych. Ponadto dojrzali Polacy znacznie rzadziej niż młodsi zamieszczają w sieci własne treści. Wydaje się, że wielu dojrzałych internautów traktuje sieć podobnie jak inne media, przede wszystkim jako źródło informacji i wiadomości, rzadko wykorzystując jakościowo nowe możliwości. Także w porównaniu ze starszymi internautami z innych krajów UE, polscy użytkownicy korzystają z internetu w sposób znacznie mniej wszechstronny, ograniczając się do podstawowych zastosowań.

Polacy w wieku 50+ wobec internetu

Korzystanie i dostęp do internetu

Korzystanie ze względu na inne zmienne Korzystanie z internetu jest bardzo zróżnicowane w różnych podgrupach generacji 50+. Korzystają przede wszystkim osoby młodsze, pracujące i lepiej wykształcone.

Typologia postaw wobec internetu Postawy osób z generacji 50+ wobec internetu są bardzo zróżnicowane. W oparciu o badania jakościowe można wyróżnić kilka podstawowych typów. Między adaptacją a alienacją: Poszukujący (zaadaptowani) Zaspokajający potrzeby Niesamodzielni / uzależnieni od innych Niewykorzystujący szansy Odizolowani (wyalienowani)

Typologia postaw wobec internetu Postawy wobec internetu są bardzo zróżnicowane. W oparciu o badania jakościowe można wyróżnić kilka podstawowych typów: Obok internautów bardzo aktywnie poszerzających swoje kompetencje i wypróbowujących nowe zastosowania można wskazać także istotne grupy użytkowników zaspokajających tylko wybrane potrzeby, osób korzystających w sposób bardzo ograniczony i wreszcie korzystających tylko przez pośredników. Wśród niekorzystających z internetu można rozróżnić tych, którzy mieli szanse na rozpoczęcie korzystania, ale z różnych przyczyn ich nie wykorzystali, oraz osoby zupełnie odizolowane od nowych technologii.

1. Poszukujący (zaadaptowani) Poszukujący to osoby korzystające z sieci na wiele sposobów. Samodzielnie i aktywnie poszerzające swoją wiedzę na temat komputerów i internetu, wykorzystujące w tym celu podręczniki, informacje zawarte w internecie i specjalistyczne kursy. Dzięki sieci zyskują nowe możliwości w sferze zawodowej lub towarzyskiej.

2. Zaspakajający potrzeby Zaspokajający potrzeby to osoby, które dzięki internetowi zaspokajają dość ograniczoną gamę potrzeb. Do najważniejszych należą potrzeba kontaktu z rodziną lub znajomymi (tu z pomocą przychodzą zwykle komunikatory internetowe) oraz potrzeba informacji. Portal internetowy lub serwis lokalny mogą w znacznym stopniu zastępować im prasę i inne media elektroniczne. „Zaspokajający potrzeby” sprawnie posługują się siecią, ale tylko w ograniczonym zakresie. Nie poszukują aktywnie nowych usług ani nie interesują się nowinkami technicznymi. Kluczowa dla ich sposobu posługiwania się siecią jest zakładka „Ulubione”, w której znajduje się zestaw najczęściej odwiedzanych przez nich stron, ich postawę dobrze oddają słowa: „jeśli czegoś nie znam, to w to nie wchodzę”.

3. Niesamodzielni Uzależnieni od innych są użytkownikami wykorzystującymi sieć do jednej bądź kilku czynności których nauczyli się w okresie aktywności zawodowej lub też od dzieci i wnuków. Często nie używają oni internetu samodzielnie, ale korzystają z jego zasobów dzięki pomocy innych osób, zwykle młodszych członków rodziny (tzw. proxy users).

4. Niewykorzystujący szansy Niewykorzystujący szansy są osobami, które były blisko rozpoczęcia samodzielnego korzystania z sieci, ale którym z różnych powodów próba ta się nie powiodła. Nierzadko uczestniczyli w różnego rodzaju kursach korzystania z internetu, które jednak w ich ocenie były bezwartościowe ze względu na program niedostosowany do ich potrzeb i stanu wiedzy lub niskie umiejętności dydaktyczne osoby prowadzącej. W przeszłości mogli korzystać z internetu w miejscu pracy, ale po przejściu na emeryturę lub rentę stracili kontakt z siecią. Część z nich może nawet posiadać komputer z dostępem do internetu we własnym domu. Posiadane przez nich umiejętności i wiedza pochodzą sprzed kilku lat i często ograniczają się jedynie do kilku prostych, mechanicznie wykonywanych czynności.

5. Odizolowani W życiu Odizolowanych komputery i internet odgrywają incydentalną rolę. Nie mają żadnych bezpośrednich doświadczeń z nimi, nawet jeśli znajdują się na wyciągnięcie ręki, wręcz w miejscu zamieszkania. Ich wiedza dotycząca tego, czym jest internet, jakie potrzeby można dzięki niemu zaspakajać i w jaki sposób się z niego korzysta jest nikła i nie widzą żadnych zastosowań internetu dla siebie. Ignorują treści związane z nowymi technologiami pochodzące z innych mediów. Zazwyczaj nie rozróżniają poszczególnych technologii. Znają jedynie niektóre marki związane z internetem (np. nazwy portali), ale nie wiedzą, co się za nimi kryje. Odwołują się do przeszłości wskazując, że dotychczas żyli bez nowych technologii, więc tym bardziej na starość nie są one do niczego potrzebne.

Bariery

Bariery korzystania z komputerów i internetu bariery finansowe; bariery zasięgu; bariery sprzętowe - niedostosowanie sprzętu i oprogramowania; brak interesujących usług i treści; bariery psychologiczne - strach i różnego rodzaju obawy, a także niesłuszne przekonania związane z korzystaniem; autowykluczanie się ze świata nowych technologii; brak wiedzy; brak potrzeby korzystania z internetu; brak umiejętności korzystania z nowych technologii, a także trudności w ich nabywaniu;

Bariery finansowe Bariery finansowe przekładające się na brak komputera w domu i/lub brak dostępu do internetu ze względu na ceny łącz.

Bariery zasięgu Brak technicznych możliwości dostarczenia internetu w miejscu zamieszkania, a także brak innych lokalizacji, w których możliwe byłoby swobodne korzystanie;

Bariery sprzętowe Brak interesujących usług i treści Bariery sprzętowe to niedostosowanie sprzętu i oprogramowania do umiejętności i możliwości osób dojrzałych odpowiednie rozstawienie klawiszy na klawiaturze, rozdzielczość ekranu, wielkość czcionki, budowa i stopień skomplikowania interfejsów użytkownika; Brak oferty dostosowanej do możliwości, potrzeb i zainteresowań osób starszych;

Bariery psychologiczne Autowykluczanie Często powodem niekorzystania z komputerów i internetu jest strach i różnego rodzaju obawy (np. przed uzależnieniem, o bezpieczeństwo transakcji, itp.), a także niesłuszne przekonania związane z korzystaniem z komputera (np. niebezpieczne promieniowanie). Autowykluczanie się ze świata nowych technologii - widoczne np. w deklaracjach typu: „to nie jest mój świat”, „to nie jest dla mnie”. Autowykluczanie bardzo często wiąże się także z niechęcią w stosunku do nowości i zmian i przekonaniem, że nauka trwa tylko do określonego wieku.

Brak umiejętności korzystania Brak wiedzy Brak umiejętności korzystania Brak wiedzy na temat tego, jakie możliwości oferuje komputer i internet; Brak umiejętności, a także trudności w ich nabywaniu spowodowane na przykład wstydem przed młodszym pokoleniem i strachem przed pokazaniem, że się czegoś nie umie i nie wie.

Brak potrzeby korzystania Czasem w domu znajduje się komputer z dostępem do internetu, jednak osoby starsze nie chcą z niego korzystać;

Wykluczenie cyfrowe I i II stopnia Przedstawione tu bariery możemy, nieco upraszczając, podzielić na „twarde” i „miękkie”. Bariery „twarde” (punkty 1-3) związane są przede wszystkim z brakiem możliwości korzystania z odpowiedniego sprzętu i oprogramowania (hardware i software), co można wiązać z wykluczeniem cyfrowym I stopnia. Bariery „miękkie” z kolei mają charakter bardziej psychologiczny, wiążą się także z brakiem wiedzy i umiejętności, co można łączyć z wykluczeniem cyfrowym II stopnia. W myśl teorii cyfrowego wykluczenia, a także wyników wielu badań, wraz z upowszechnianiem internetu w danym kraju bariery „twarde” tracą na znaczeniu, natomiast kluczową rolę zyskują bariery „miękkie”.

Rekomendacje

Znaczenie e-integracji Cyfrowe włączenie jest jednym z istotnych wyzwań stojących przed Polską w najbliższych latach. Korzystanie z nowoczesnych technologii nie powinno być celem samym w sobie, lecz raczej środkiem służącym aktywizacji oraz poprawie jakości życia w wielu aspektach, od pracy zawodowej, przez zainteresowania, kontakty społeczne, oszczędność, aż po umożliwianie samodzielnego funkcjonowania osób starszych. E-integracja może być środkiem przybliżającym realizację ważnych celów rozwojowych: podtrzymania aktywności zawodowej dojrzałych Polaków, poprawy jakości życia i przedłużenia okresu samodzielności seniorów, budowy nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy, może być ważnym impulsem rozwojowym dla rynków produktów i usług technologicznych.

Cyfrowe włączenie W świetle wyników badań można stwierdzić, że obecnie kluczowe jest stymulowanie potrzeb, wzbudzanie motywacji i rozwijanie kompetencji korzystania z internetu. Należy komunikować korzyści związane z korzystaniem z internetu i pokazywać konkretne zastosowania w kontekście sytuacji dobrze znanych osobom niekorzystającym. Duże znaczenie dla e-integracji ma także rozwój oferty usług, treści oraz dostosowanego sprzętu i oprogramowania. Potrzebne jest zwiększenie dostępności serwisów internetowych, słabo dostosowanych do potrzeb starszych użytkowników. Konieczne są też specjalne programy szkoleniowe, najlepiej wykorzystujące osoby starsze jako instruktorów i zarazem wzorce ról oraz powiązane z pomocą techniczną dla uczestników szkolenia po jego zakończeniu.

Rola funduszy strukturalnych Potencjał programów realizowanych z funduszy strukturalnych często pozostaje niewykorzystany. Wynika to między innymi z nadmiernej koncentracji na rozbudowie infrastruktury i pomijaniu znacznie istotniejszych czynników miękkich. Działanie 8.3 "Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu" PO IG koncentruje się na dostarczaniu sprzętu osobom korzystającym z pomocy społecznej. Znacznie bardziej zasadne byłoby przeznaczenie tych środków na działania uświadamiające i edukacyjne dla osób 50+. Problemu braku kompetencji cyfrowych nie rozwiązuje także PO KL, skierowany jedynie do osób czynnych zawodowo.

Działania firm i organizacji pozarządowych Firmy zdecydowanie zbyt rzadko postrzegają osoby starsze i mieszkające na terenach wiejskich jako potencjalnych użytkowników technologii i rzadko dostrzegają możliwości poszerzania rynku lub działań na rzecz tworzenia nowych segmentów. Programy organizacji pozarządowych mają przede wszystkim charakter edukacyjny i z reguły są prowadzone na bardzo ograniczoną skalę. Wśród działań różnych instytucji i organizacji brakuje działań innowacyjnych, w tym tworzenia nowych produktów i usług.

Rola różnych instytucji publicznych Rolą państwa powinno być: tworzenie odpowiednich regulacji i ram do działania pozostałym podmiotom biznesowym i społecznym, przede wszystkim poprzez tworzenie odpowiedniego prawa i dbanie o właściwe zapisy w programach i strategiach, w miarę możliwości także na szczeblu Unii Europejskiej, tworzenie i finansowanie odpowiednich programów rozwojowych, stymulowanie podaży nowych usług i treści cyfrowych. Rolą samorządów jest inicjowanie i wspieranie inicjatyw na poziomie lokalnym. Pożądane byłoby powiązane wysiłków na rzecz e-integracji z pracą socjalną i kompleksową integracją społeczną. Pozytywne znaczenie mogłoby mieć także otwarcie instytucji publicznych i wykorzystanie ich w procesie wspierania wzrostu aktywności i kompetencji cyfrowych osób 50+.

Rola organizacji pozarządowych i biznesu Wielką rolę w projektowaniu i realizacji konkretnych działań powinny odgrywać organizacje pozarządowe. W interesie biznesu leży rozbudowa oferty, tworzenie nowych produktów i usług oraz kreowanie potrzeb. Także media i kampanie społeczne mogą odgrywać niezwykle ważną rolę w propagowaniu wiedzy oraz pozytywnych wzorców postaw dotyczących korzystania z internetu przez osoby dojrzałe. Nie należy przemilczać negatywnych aspektów i ewentualnych zagrożeń, ale powinny być one omawiane w sposób rzetelny, a nieskupiający się na wzbudzaniu sensacji.

Kontakt: db@uw.edu.pl http://www.sna.pl/dbatorski/ Dziękuję za uwagę