Rentowność wybranych inwestycji w OZE rentowność - ale co to znaczy > (dla developera, dla operatora, czy IRR to wielkość > ekonomiczna) - dwa projekty project finance i ich wyniki (projekt > wiatrowy, projekt biogazowy) - omówienie niektórych"pułapek" i na co > zwrócić uwagę Marek Jóźwiak ZENERIS S.A.

ZENERIS S.A Spółka z poznańskiej grupy kapitałowej BB Investment Firma inwestująca w OZE, w tym w innowacyjne rozwiązania technologiczne Technologia produkcji energii elektrycznej z biomasy drzewnej i rolniczej Technologia fermentacji metanowej z odpadów organicznych i roślin energetycznych Deweloper na rynku OZE Wieloletnie doświadczenie dało nam pozycję eksperta w zakresie oceny technologii i możliwości inwestycyjnych w OZE w warunkach polskich ZENERIS S.A. - inwestujemy w energię przyszłości

Jaka rentowność Metody dyskontowe, projekcje w cenach nominalnych IRR jest podstawowym narzędziem, formułą matematyczną, ale nie wartością ekonomiczną podawanie IRR jako stopy zwrotu często wprowadza w błąd Stopa zwrotu z inwestycji w środki trwałe – nie mówi ile rzeczywiście można zarobić na inwestycji Stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału ROI = IRR liczone w oparciu przepływy dostępne dla udziałowców (Free Cash Flow to Equity) FCFEi= Zysk netto + Apodatkowa- CAPEX – ΔWC – ΔD + dotacja Spośród stosowanych metod oceny projektów specyfikę branży najlepiej oddają metody oparte o dyskontowanie FCFE z modyfikacjami oddającymi specyfikę projektów mających szanse na bezzwrotne dotacje inwestycyjne. FCFE=(Net Income+Apodatkowa-CAPEX-ΔWC-ΔD+dotacja) Jest to najbardziej obiektywna metoda spośród wszystkich stosowanych, dająca największe szanse na porównywalność projektów niezależnie od branży, oraz niezależnie od sposobów finansowania inwestycji, a jednocześnie silnie skorelowana z efektywnością inwestowania środków przez ZENERIS. Okres dyskontowania powinien uwzględniać co najmniej 15 lat lub jeśli jest krótszy obowiązkowo należy uwzględniać wartość rezydualną. W roku udzielenia dotacji cash flow z dotacji kompensuje się z nadzwyczajną spłatą kredytu; w latach następnych występują mniejsze spłaty kredytu i odsetek, ale są one częściowo negatywnie kompensowane przez większe obciążenia podatkowe wynikające z niepodatkowego charakteru amortyzacji środków trwałych nabytych z dotacji. Wskaźnik IRR dla projektu z dotacją jest jednak oczywiście istotnie większy od analogicznego projektu bez dotacji. Pozostałe metody mają istotne ograniczenia: „proste” metody dyskontowania są często obarczone błędami wynikającymi z konsekwencji rozliczenia dotacji (np. zawyżenie przepływów poprzez ujęcie całkowitej amortyzacji z rachunku wyników, podczas gdy już przez sam fakt rozliczenia dotacji podwyższone są pozostałe przychody operacyjne, a więc również EBIT i EBITDA), dyskontowanie dywidendy ma charakter częściowo uznaniowy (dywidenda może być niższa niż zysk netto ze względu na obciążenia spłatą długu lub można przyjąć założenie o zadłużaniu się na poczet dywidendy); dywidenda nie oddaje specyfiki branży, w której sporą część dostępnych przepływów finansowych stanowi amortyzacja, IRR liczone w oparciu o uzyskanie potencjalnej ceny sprzedaży jest w wysokim stopniu uznaniowe; silnie zależy od założonych wskaźników oraz momentu potencjalnej sprzedaży; daje wyższe (zawyżone) wyceny w przypadku założeń o szybkiej (np. w perspektywie 3 lat) sprzedaży przedsięwzięcia. Jednocześnie ta metoda może być stosowana pomocniczo, w celu szybkiej, przybliżonej wyceny, pod warunkiem stosowania tych samych wskaźników i okresu dyskontowania. UWAGA: metody te mogą być stosowane również dla manipulacji wyceną na naszą korzyść w przypadku przedsięwzięć korzystających z dotacji, ponieważ średnio zaawansowany analityk będzie zawyżał wycenę (DCF, EV/EBITDA) używając całkowitej wartości amortyzacji z rachunku wyników.

Rentowność dla kogo Rentowność producenta Rentowność dewelopera Ryzyko działalności operacyjnej i własnych nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę wytwórczą Rentowność dewelopera ryzyko inwestycyjne: projektu, budowy i czasem uruchomienia stopa zwrotu liczona w krótkim okresie do kilku lat, ze znaczącą końcową płatnością wynikającą z umowy/wartością Rentowność operatora ryzyko operacyjne ryzyko przyjęcia „optymistycznych” biznes planów zależy od parametrów montażu finansowego stopa zwrotu liczona dla długiego okresu przy dużej płatności/wartości początkowej Rentowność dewelopera > rentowność operatora Dodatkowo im więcej zarobi deweloper, tym mniejsza stopa zwrotu dla operatora

Projekt wiatrowy - Farma 20 MW Całkowity nakład inwestycyjny ~100 mln PLN ~1,3 mln EUR/MW 75-80% to nakłady związane z turbinami, pozostałe to przygotowanie projektu, infrastruktura, przyłączenie do sieci itp. należy pamiętać o nakładach odtworzeniowych po ok. 14 latach (80% nakładów pierwotnych) Montaż finansowy - 30% udziału kapitału własnego pozostała część to kredyt (10 lat @ 7%) i ew. dotacja Przychody zależą od wietrzności, turbiny, wys. huba itp. 1500-2500 MWh/MW/rok @ 380 PLN/MWh od roku 2009 Koszty operacyjne oczywiście amortyzacja jest największą pozycją serwis turbin, podatek lokalny od nieruchomości, ubezpieczenie, dzierżawa, koszty bilansowania, zarząd i administracja, inne

Projekt wiatrowy - Farma 20 MW Przychody jako jeden z kluczy do rentowności Volllaststunden – ekwiwalent rocznej liczby godzin pracy turbiny w pełnym obciążeniu 2100 1700 1700 1200 1300 Dane: REISI 1100 1500

Projekt wiatrowy - Farma 20 MW Produkcja 40 000 MWh (2 000 godzin rocznie) Przychody 15,2 mln PLN Koszty operacyjne 10,7 mln PLN Koszty gotówkowe 3,6 mln PLN Amortyzacja 7,1 mln PLN EBITDA 11,6 mln PLN (76% marża EBITDA) Koszty odsetkowe 4,9 mln PLN w pierwszym roku Spłata kredytu 7 mln PLN ROI dla FCFE= 9%

Projekt wiatrowy - Farma 20 MW ROI kapitału własnego w zależności od liczby godzin pracy (1700-2500) i udziału dotacji (0-30%)

Projekt biogazowy Biogaz jest wytwarzany w procesie beztlenowej fermentacji substancji organicznych, składający się z metanu (50-65%) i CO2 Wytworzony biogaz jest spalany w układzie kogeneracyjnym - wysokosprawne wytwarzanie „zielonej” energii w skojarzeniu (elektrycznej, ŋel~40% oraz cieplnej) Technologię biogazową wykorzystuje się: w biogazowniach (rolniczych, kofermentacyjnych) na wysypiskach śmieci w instalacjach oczyszczania ścieków (komunalnych i przemysłowych) Wielkość produkcji biogazu w UE w 2005 r.: łącznie ok. 5 mln toe (tons oil equivalent), w tym najwięcej 3,2 mln toe na wysypiskach, 0,9 mln toe w oczyszczalniach ścieków i prawie 0,9 mln toe w biogazowniach. Odpady rolnicze Korzyści wynikające ze stosowania technologii fermentacji metanowej do unieszkodliwiania odpadów rolniczych to przede wszystkim: ➢ wyeliminowanie z nawozu substancji rolniczo szkodliwych (kwasy organiczne) powodujących porażanie roślin oraz przykry efekt zapachowy; ➢ zwiększenie wartości nawozowych substancji i ich lepsza przyswajalność; ➢ zapobieganie skażeniu wody gruntowej bakteriami; ➢ zapobieganie spływowi nawozu do wód gruntowych i ich eutrofizacji; ➢ odzysk i wykorzystanie biogazu; Zastosowanie fermentacji metanowej odpadów rolniczych ma długą tradycję w krajach azjatyckich, gdzie budowano małe, przydomowe obiekty. W Nepalu istnieje ok. 47 tys., a w Chinach ok. 6 mln biogazowni wykonanych sposobem gospodarczym i działających w oparciu o podziemne, niezaizolowane komory fermentacyjne. Surowcem do produkcji biogazu wykorzystywanego do gotowania oraz oświetlania, jest nawóz zwierzęcy i resztki organiczne z domu. Komory opróżnia się raz do roku, a przefermentowany osad stosuje się na polach jako nawóz. Najbardziej zaawansowany standard technologiczny prezentują biogazownie w Danii i w Niemczech, gdzie istnieje wiele małych, średnich i dużych obiektów. Nowoczesne modele fermentacji odpadów rolniczych nastawione są na powstawanie dużych, scentralizowanych zakładów eksploatowanych przez wiele farm współpracujących ze sobą. Technologia stabilizacji osadów ściekowych w procesie fermentacji metanowej jest dobrze rozwinięta i szeroko stosowana. W zależności od kraju, zazwyczaj obejmuje w granicach od 30 do 70% powstających osadów [3]. Fermentacja zapewnia zmniejszenie uciążliwości odorowej oraz, w przypadku procesu dwufazowego lub termofilowego, eliminację patogenów w osadach. Przy fermentacji mezofilowej ginie do 70%, a przy termofilowej ok. 100% pasożytów zwierzęcych [22]. Coraz częściej wykorzystywana jest również wspólna fermentacja osadów ściekowych i bioodpadów. Efekty tego rozwiązania to przede wszystkim [17]: ➢ zwiększona produkcja biogazu; ➢ wyższy stopień rozkładu substancji organicznej; ➢ niższe stężenie substancji szkodliwych oraz wyższe substancji nawozowych w osadzie przefermentowanym. Ścieki przemysłowe Wykorzystanie procesu fermentacji metanowej jest dość powszechne w fazie wstępnego oczyszczania ścieków przemysłowych pochodzących z: ➢ produkcji żywności: przetwórstwo warzyw, mleczarnie, rzeźnie; ➢ produkcji napojów: browary, gorzelnie, produkcja kawy, soków owocowych; ➢ produkcji papieru, desek, gumy, chemikaliów, krochmalu, farmaceutyków. Do zalet takiego rozwiązania w porównaniu z tlenowymi metodami oczyszczania ścieków należą: ➢ mniejsze koszty instalacji (brak napowietrzania); ➢ obniżenie kosztów usuwania osadów, gdyż jedynie 2-6% usuwanego ChZT (zamiast 30 do 60%) przekształca się w osad nadmierny; ➢ produkcja biogazu (300-400 m3 z 1 Mg usuwanego ChZT); ➢ kontrola odorów. Odpady komunalne Odpady komunalne można podzielić na trzy podstawowe grupy: ➢ frakcję ulegającą biodegradacji, jak odpady kuchenne, papier i tekturę, odpady zielone; ➢ frakcję palną, jak opakowania, tworzywa sztuczne, odpady tekstylne; ➢ frakcję obojętną, jak odpady mineralne, szkło i metale. Zawartość poszczególnych frakcji jest różna w zależności od regionu, typu zabudowy, poszczególnych gospodarstw domowych. Odpady biodegradowalne stanowią średnio około 40% strumienia odpadów komunalnych. Procesowi fermentacji metanowej może być poddawana wysegregowana organiczna frakcja odpadów komunalnych lub odpady zmieszane. W przypadku odpadów segregowanych u źródła, poza wykorzystaniem energii, następuje również recyrkulacja materii organicznej i zawartych w niej składników, gdyż pozostałość po fermentacji może być stosowana w rolnictwie. Natomiast stabilizacja odpadów zmieszanych zapobiega przyszłym problemom z emisją biogazu na składowisku. Technologie fermentacji bioodpadów są bardziej atrakcyjne ekonomicznie i częściej stosowane [Rysunek 7] niż w przypadku odpadów zmieszanych ze względu na możliwość wykorzystania wszystkich produktów procesu.

Projekt biogazowy Biogazownia rolnicza Typowa biogazownia rolnicza przetwarza biomasę występującą w rolnictwie (gnojowica, gnojówka, kiszonki, pomiot kurzy, zboża itp.) Biogazownie tego typu są w tej chwili budowane w Niemczech w ilości kilkuset rocznie, a ogólna liczba tych instalacji przekracza 3 500 Biogazownie tego typu szalenie stymulują rolnictwo, stąd są niekiedy premiowane bardziej niż technologie wiatrowe (179 EUR/MWh) W polskich warunkach ROI jak dotąd niestety <5% lub ujemne Biogazownia rolniczo-utylizacyjna Dodatkowe przychody z tytułu utylizacji wybranych odpadów organicznych (do 25% przychodów) Nieco wyższy nakład inwestycyjny niż dla biogazowni rolniczych, bardziej skomplikowane zarządzanie procesem Ilość godzin pracy w pełnym obciążeniu to 7 000-8 000 rocznie Planowane ROI >15%

Wiatr i biogaz Farmy wiatrowe lokalizuje się w miejscach o odpowiedniej wietrzności W niemal każdej gminie można znaleźć lokalizacje pod biogazownie Decydują wietrzność i uwarunkowania lokalne i prawne Decydują dostęp do biomasy i użytków rolnych, uwarunkowania lokalne i prawne, dodatkowo odbiorca ciepła poprawia ROI Projekty od 10 mln EUR @1,3 mln EUR/MW Projekty od 1,4 mln EUR dla instalacji 0,5 MW @2,7 – 4,0 mln EUR/MW 1 MW to ~2000 MWh rocznie 1 MW to ~7 500 MWh rocznie 1 MW elektrowni biogazowej to ~3,75 MW w wietrze Praktycznie bezobsługowe Wymagają niemal codziennej obecności operatora

Marek Jóźwiak Członek zarządu ds. inwestycyjnych m.jozwiak@zeneris.com Dziękuję za uwagę Marek Jóźwiak Członek zarządu ds. inwestycyjnych m.jozwiak@zeneris.com