DYSLEKSJA NA JĘZYKACH OBCYCH

Pod kołatką widniał napis, który głosił: PRO SZE ZWONIDŹ JEŹLIKTO HCE PO RADY A pod chwaścikiem dzwonka było napisane: PROSZĘ PÓKADŹ JEŻLIKTO NIEHCEPO RADY Te napisy wykonał własnoręcznie Krzyś, bo tylko on jeden w całym Lesie umiał pisać. (…) Puchatek przeczytał obydwa napisy bardzo starannie, Naprzód z lewa na prawo, A potem na wszelki wypadek z prawa na lewo.   /A.A. Milne, Kubuś Puchatek/

Czym właściwie jest dysleksja? Dysleksja to słowo pochodzące z języka greckiego: dys- brak czegoś, trudność, niemożność; lexis- łac.czytam, gr. mówię. Są to więc specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Właściwa nazwa to dysleksja rozwojowa- oznacza to, że towarzyszy ona dziecku od początku nauki w szkole, a właściwie pierwsze objawy można obserwować już od noworodka. Dysleksja rozwojowa charakteryzuje się problemami z przetwarzaniem fonologicznym, szybkim nazywaniem i przetwarzaniem informacji, pamięcią operacyjną oraz automatyzacją umiejętności. Skutki dysleksji obecne są przez całe życie. Zaburzenie to jest oporne na konwencjonalne metody nauczania, ale jego skutki można łagodzić poprzez zindywidualizowaną interwencję.

Dysleksja rozwojowa została uznana za zaburzenie i wpisana do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (Genewa, 1992) oraz do Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń Psychicznych (Waszyngton 1994).

Badania sugerują, że u dzieci dyslektycznych dominuje prawa półkula mózgu- odpowiedzialna za niewerbalne, intuicyjne i twórcze sposoby pracy, które nie są wykorzystywane w tradycyjnym szkolnictwie. Tradycyjne metody skupiają się na słowach, detalach, myśleniu logicznym, układaniu w kolejności- wykorzystują lewą półkulę. Nic więc dziwnego, że dyslektycy mają trudności. Są oporni na tradycyjne metody nauczania, co powoduje w nich uczucie frustracji.

Terminologia

W obrębie dysleksji rozwojowej wyróżnia się trzy węższe formy trudności: Dysleksję- specyficzne trudności w nauce czytania (czytanie wolne, żmudne, z licznymi błędami i bez zrozumienia), którym często towarzyszą trudności w pisaniu. Dysortografię- specyficzne trudności dotyczące opanowania poprawnej pisowni (popełnianie licznych błędów, w tym ortograficznych, mimo znajomości zasad pisowni i interpunkcji). Dysgrafię- trudności w opanowaniu właściwego poziomu pisma graficznego (pismo nieczytelne), forma dyspraksji- zaburzenia koordynacji rąk (motoryka mała), wolne, nieporadne ruchy (motoryka wielka). Dysleksja „skompensowana”- dotyczy starszych uczniów, u których stwierdzono kiedyś dysleksję; obecnie- na skutek wieloletniej terapii i procesu kompensacji- osoby takie nie przejawiają już objawów dysleksji, lub przejawiają tylko w niewielkim stopniu. Dysleksja nabyta (traumatyczna lub aleksja)- utrata umiejętności czytania w wyniku patologii mózgowej- na skutek choroby lub wypadku.

Przyczyny Przyczyny dysleksji plasują się na trzech poziomach: Biologicznym- wyposażenie genetyczne, struktura układu nerwowego, funkcje układu nerwowego; ośrodkowy układ nerwowy charakteryzuje się zespołem określonych cech, które w tej kombinacji nie występują u reszty populacji. Nie da się więc całkowicie pozbyć dysleksji. Poznawczym- funkcje poznawcze, głównie językowe i fonologiczne; deficyt przetwarzania fonologicznego, np. analizy i syntezy fonemowej, słaba pamięć operacyjna, wolne tempo nazywania Behawioralnym- trudności w czytaniu i pisaniu, niski poziom sprawności, problemy emocjonalno-społeczne, problemy z komunikacją

Symptomy ‘Not all great minds think alike’ Symptomy dysleksji są zmienne. Zalezą od: Metod nauczania i udziału w terapii pedagogicznej; Etapu życia- zmieniają się na różnych etapach; Indywidualnych możliwości kompensacji ( jakie mocne strony ma dziecko, jaka jest jego inteligencja); Istnieje możliwość wzmagania się objawów dysleksji w przypadku braku kontaktu z językiem, stresu.. Z wiekiem najszybciej ustępują trudności z czytaniem, podczas gdy błędy w pisowni są bardziej uporczywym objawem. Należy zaznaczyć, iż dysleksja jest zaburzeniem niezwykle indywidualnym! Nie można uogólniać objawów, są one indywidualne dla każdego dziecka!

Neuropsycholodzy podkreślają jednak fakt, że mózg jest niezwykle plastyczny, dzięki czemu zdarza się, że osoba po urazie mózgu poddana rehabilitacji, wraca w pełni do formy. W kontekście więc dysleksji, używa się określenia ‘dysleksja skompensowana’ – dzięki odpowiedniej pomocy terapeutycznej doszło do zminimalizowania lub nawet wyeliminowania większości symptomów dysleksji. Wiele zależy od tego, jak wcześnie zostaną dostrzeżone u dziecka objawy i kiedy udzieli się specjalistycznej pomocy w formie terapii pedagogicznej. Symptomy zapowiadające dysleksję mogą pojawiać się na długo przed rozpoczęciem nauki w szkole. Są to objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego, a więc opóźnienia rozwoju tych funkcji, które leżą u podstaw uczenia się czytania i pisania. Zaburzenia dotyczą funkcji mowy (opóźnienie rozwoju mowy), wzrokowych, ruchowych oraz ich koordynacji. Pani Marta Bogdanowicz, założycielka Polskiego Towarzystwa Dysleksji, wprowadziła i upowszechniła w Polsce pojęcie ‘ryzyka dysleksji’, którym zagrożone są przede wszystkim dzieci z rodzin, w których występowały specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu oraz dzieci pochodzące z nieprawidłowej ciąży i porodu.

Okres niemowlęcy Opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy dziecka (np. dziecko w ogóle nie raczkuje lub raczkuje mało) Minimalne dysfunkcje neurologiczne- utrzymywanie się pierwotnych odruchów wrodzonych (powstałych jeszcze w życiu płodowym), obniżone napięcie mięśniowe Okres poniemowlęcy ( 2- 3 rok życia) Opóźniony rozwój ruchowy (np. trudność z utrzymaniem równowagi) Problemy z motoryką rąk (widoczne podczas mycia się, ubierania, zapinania guzików) Opóźnienie funkcji wzrokowych i ruchowych oraz ich koordynacji- trudności grafomotoryczne (kłopot z naśladowaniem kierunku poziomego i pionowego linii- 2 lata i 6 miesięcy, nieumiejętność narysowania koła- 3 lata) Zaburzenia funkcji językowych- opóźnienie rozwoju mowy.

Wiek przedszkolny (3-5 rok życia) Mała sprawność ruchowa całego ciała (dziecko słabo biega, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, jest niezdarne, gorzej radzi sobie podczas zabaw ruchowych charakteryzuje się słabą sprawnością manualną, jest wobec tego niechętne do wykonywania czynności samoobsługowych, np. sznurowania butów, czy zabaw manipulacyjnych, np. nawlekania korali. Dziecko źle trzyma ołówek- za mocno lub za słabo go naciska. W wyniku słabej koordynacji wzrokowo-ruchowej może źle radzić sobie z budowaniem klocków. W zakresie funkcji wzrokowych mogą pojawić się trudności w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, układaniu puzzli, itp. Opóźniony rozwój mowy skutkuje w nieprawidłowej artykulacji- dziecko ma trudność z poprawnym wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów, często je przekręca, posługuje się neologizmami;

Ma trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów oraz aliteracji (szkoła, szyna, król), z zapamiętywaniem i przypominaniem sobie nazw (szczególnie sekwencji nazw jak pory dnia, nazwy posiłków), trudności z zapamiętywaniem krótkich wierszy i piosenek, problemy z budowaniem poprawnych wypowiedzi, zniekształcanie wyrazów przez używanie niewłaściwych przedrostków (np. ‘zmodlić się’). Opóźniony rozwój lateralizacji: brak przejawów preferencji jednej ręki, a w konsekwencji- oburęczność. Opóźniona orientacja w schemacie ciała i przestrzeni, np. nie odróżnianie strony prawej od lewej. Słaba pamięć Niechęć do skoncentrowania się na jednej rzeczy przez dłuższy czas Kłopoty i niechęć do kolorowania

Okres szkolny- 6-7 lat Dzieci nadal wykazują obniżoną sprawność ruchową i manualną, dziecko wolno i niezgrabnie biega, skacze, ma trudności z nauką jazdy na nartach, rzucaniem i chwytaniem piłki; ma trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów, np. zawiązywaniem sznurowadeł, używaniem widelca, noża Nieprawidłowa wymowa Przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacja głosek, np. ‘sosa’ zamiast ‘szosa’ Popełnianie błędów gramatycznych Trudność z używaniem przyimków typu ‘nad’, ‘pod’, itd. Problemy z różnicowaniem podobnych głosek, np. z-s, b-p, k-g Mylenie nazw zbliżonych fonetycznie. Nadal trudności z zapamiętywaniem, wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie Trudność z zapamiętaniem sekwencji

Trudność z wyróżnianiem elementów z całości, wyodrębnieniem różnic na obrazkach, odróżniania kształtów, figur geometrycznych Gorsza orientacja w przestrzeni i czasie (trudność w określaniu pory dnia, roku, godziny) Gdy zostaje wprowadzona nauka czytania, dzieci te z trudem dekodują, technika czytania jest prymitywna (głoskują, nie zawsze dokonują poprawnej syntezy, przekręcają wyrazy, próbują odgadnąć, w konsekwencji nie rozumieją tekstu) W wyniku opóźnienia rozwoju aspektu fonologicznego funkcji językowych, pamięci fonologicznej oraz zaburzeń funkcji wzrokowych, mogą mieć trudności z opanowaniem poprawnej pisowni- popełniają błędy podczas przepisywania, pisania dyktand i wypracowań. Trudność sprawia im przede wszystkim zapamiętanie kształtu rzadziej występujących liter oraz liter o skomplikowanej strukturze, np. F, H, Ł, G. Bardzo często piszą litery i cyfry w ich odbiciu lustrzanym, wyrazy zapisują od prawej do lewej strony. Mylą litery podobne pod względem kształtu (np. l- t- ł, m- n), a także litery identyczne, lecz inaczej położone w przestrzeni (p- b- d- g). Problemy z arytmetyką- zapisywanie odbicia lustrzanego cyfr, odczytywanie liczb od prawej do lewej strony, trudności z zapamiętywaniem szeregu cyfr, mylenie znaków nierówności, kłopoty z nauczeniem się tabliczki mnożenia. Krótki czas koncentracji

Oczywiście nie każdy uczeń z wyżej wymienionymi objawami ma dysleksję! Jeżeli opisane symptomy utrzymują się w klasie II, mimo pomocy rodziców i właściwej pracy nauczycieli w szkole, konieczne jest badanie diagnostyczne w poradni. Dysleksja rozwojowa może być zdiagnozowana już w II klasie SP. Oczywiście nie każdy uczeń z wyżej wymienionymi objawami ma dysleksję! Choć dysleksja rozwojowa traktowana jest jako jedno spójne zaburzenie, to każdy uczeń z dysleksją jest inny i musi być traktowany indywidualnie! Ma swój indywidualny profil poznawczy!!

Trudności osób z dysleksją

Ograniczenia są bardzo ważne w życiu, bo stanowią wyzwanie /Mikołaj Trzaska/ Automatyzacja umiejętności Czytanie na głos i po cichu Gramatyka Inteligencja językowa Interferencja Koncentracja Mówienie Odporność na zmęczenie intelektualne Organizacja osobista Pamięć Płynność werbalna Poprawność tekstów pisanych Przestrzeń i czas Sekwencja Słuchanie ze zrozumieniem Sprawność manualna Syndrom wrażliwości skotopowej- nadwrażliwość na fale światła o określonej długości

Diagnoza Zanim przejdzie się do diagnozy dysleksji, należy WYKLUCZYĆ pewne aspekty. Dysleksja NIE JEST wynikiem: Zaburzenia narządów zmysłów. Zaniedbania dydaktycznego. Zaburzeń neurologicznych, np. epilepsji. Zaniedbania środowiskowego. Upośledzenia umysłowego (inteligencji poniżej przeciętnej).

Pani Marta Bogdanowicz proponuje trzyetapowy model diagnozowania dysleksji: Ocena gotowości szkolnej- przedszkole. Ocena ryzyka niepowodzeń w nauce czytania i pisania oraz ryzyka dysleksji -dzieci wstępujące do szkoły oraz badania uczniów pod koniec klasy I - wstępna diagnoza dysleksji- badania indywidualne- klasa II Ostateczna diagnoza dysleksji- badania indywidualne- klasa III-IV Rozporządzenie MEN zawiera zapis, że opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej stwierdzająca dysleksję może być wydana uczniowi nie wcześniej niż po ukończeniu klasy III SP i nie później niż do ukończenia szkoły podstawowej.

Trudności na językach obcych Symptomy dysleksji na podstawie opinii pp Trudności w językach obcych sprawność intelektualna na poziomie przeciętnym myślenie abstrakcyjne na poziomie przeciętnym obniżona percepcja wzrokowa/zaburzone przetwarzanie wzrokowe/nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora wzrokowego obniżona percepcja słuchowa/ zaburzone przetwarzanie słuchowe/ nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora słuchowego błędy ortograficzne/nieumiejętność poprawiania błędów problemy z nauką słówek trudności z nauką alfabetu trudności z korzystaniem ze słownika problemy z czytaniem na głos i po cichu (np. writer /rider, owce/owoce) nieprawidłowa wymowa problemy z pisaniem mała płynność mówienia problemy z rozumieniem ze słuchu deficyt pamięci słuchowej, wzrokowej operacyjnej i symultanicznej trudności z uczeniem się nowych wyrazów, szczególnie sekwencji (dni tygodnia, miesięcy, liczb, alfabetu) trudności z przypominaniem sobie znanych wyrazów trudności z zastosowaniem zasad gramatycznych problemy ze słuchaniem ze zrozumieniem trudności ze zrozumieniem kilku poleceń jednocześnie Obniżona sprawność manualna, zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa Brzydkie pismo, wolne tempo pisania, niechlujny zeszyt Wolne tempo pisania i męczliwość Niski poziom wykonywania zadań technicznych z użyciem nożyczek i kleju Nieporadne rysunki Zaburzenia orientacji przestrzennej Mylenie przyimków (above, under, on, etc.) Trudności we wskazaniu strony prawej i lewej, stron świata, itp. Deficyt koncentracji uwagi Trudności z koncentracją męczliwość Zaburzenia zachowania Niska motywacja Złe zachowanie Nadmierna ruchliwość, impulsywność Zahamowanie, bierność Wagarowanie Agresja Obniżenie nastroju Depresja Niska dojrzałość społeczna Infantylność Płaczliwość, obrażanie się

Mocne strony ucznia Dobra sprawność intelektualna Myślenie abstrakcyjne na wysokim poziomie Wypowiedzi ustne i pisemne na wysokim poziomie Dobra znajomość gramatyki Dobra pamięć wzrokowa Dobra pamięć słuchowa Lepsze zapamiętywanie słówek zapisanych w zeszycie Pamiętanie usłyszanych informacji Duży zasób słów Duża dojrzałość emocjonalna i społeczna Nie załamuje się pod wpływem trudności Na lekcji zachowanie dostosowane do sytuacji Respektuje zasady życia w szkole Lubiany przez kolegów/koleżanki Pozytywna postawa i dobre zachowanie Silna motywacja do nauki i osiągania dobrych wyników Sumienność ‘dojrzałość do pracy’ Pracuje w skupieniu Samodzielna/y w rozwiązywaniu zadań Podejmuje się sam/a wykonać zadania Doprowadza zadanie do końca Sprawdza wykonane zadanie, poprawia Szczególne uzdolnienia (np. plastyczne, muzyczne, aktorskie) Możliwość kompensacji braków Wykazanie się w innych sferach

FONETYCZNOŚĆ ORTOGRAFII Języki bardziej lub mniej przyjazne dyslektykom- transparentość języków Poczułem się nagle schwytany w pułapkę- osaczony. Osaczony przez język. Język zdał mi się w tym momencie czymś materialnym, czymś istniejącym fizycznie, murem, który wyrasta na drodze i nie pozwala iść dalej, zamyka przed nami świat, sprawia, że nie możemy się do niego dostać. Było coś przykrego i poniżającego w tym uczuciu. /Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem/ FONETYCZNOŚĆ ORTOGRAFII BARDZO NISKA NISKA UMIARKOWANA WYSOKA BARDZO WYSOKA angielski francuski holenderski włoski fiński niemiecki hiszpański serbski polski chorwacki turecki

Decydujące znaczenie w nauce języków obcych mają predyspozycje językowe oraz inteligencja werbalna. Objawy dysleksji mogą być różne w różnych językach. Zależą od indywidualnych różnic poznawczych ucznia, ale również od samego języka. Naukę których języków powinno zalecić się osobom dyslektycznym? Należy najpierw wziąć pod uwagę: Indywidualny profil poznawczy, w tym zdolności językowe Wiek Wcześniejsze doświadczenia w nauce języków obcych Język, którego osoba uczy się obecnie Język ojczysty Znacząca cechą języka jest jego transparentność, czyli zależność między fonemem (któremu odpowiada konkretna głoska w mowie) a grafemem- jego odpowiednikiem graficznym w piśmie. Np. w języku angielskim jedna głoska może być zapisana za pomocą więcej niż jednej litery, różnych liter lub Kombinacji liter, jedna litera może odpowiadać więcej niż jednej głosce oraz że istnieje ogromna liczba wyjątków, wyrazów nieregularnych. Np. litera ‘a’ jest inaczej wymawiana w każdym z następujących wyrazów: man, day, wall, party, arrive. Np. głoska ‘u’ znajduje się w następujących wyrazach: two, too, through. Istnieje też wiele liter niemych: purple, salmon, walk, itd.

Praca z uczniem dyslektycznym Kalekie dzieci reprezentują jakościowo inną, wyjątkową formę rozwoju (…). Szczególnie ważne jest więc, by pedagog znał wyjątkowy tryb postępowania z takim dzieckiem. Owa niezwykłość przekształca minusy kalectwa w plusy kompensacji. /Lew Wygotski/ Uczniowie z dysleksją mogą odnieść sukces w szkole- potrzebują jednak innego rodzaju nauczania. /Pauline Cogan/

Wiele regularnych powtórek Podstawową zasadą nauczania uczniów dyslektycznych jest Indywidualizowanie wymagań! Uczniowie ci mają nie tylko deficyty, ale również mocne strony, zdolności i indywidualne preferencje, swój indywidualny styl uczenia (learning style). Zaleca się: Stymulację wielozmysłową i uczenie się polisensoryczne ( angażowanie różnych kanałów zmysłowych- wzrokowego, słuchowego, dotykowego, kinestetycznego i smakowego)- np. robienie kanapek; jak wygląda litera lub wyraz, jak brzmi, jak narządy mowy pracują przy wymawianiu wyrazu; należy rozwijać integrację słuchowo-wzrokowo-dotykową, co stwarza podstawę tworzenia nawyków ortograficznych bez świadomego nazywania zasad. Wiele regularnych powtórek Pomoc w koncentracji- przerwy, różnorodne zadania Unikanie teoretyzowania- ‘bo ty zawsze..’ ‘karmienie łyżeczką’(spoon-feeding)- podawanie gotowych instrukcji postępowania (np. dostarczenie wzoru wypracowania, krok po kroku, w jakiej kolejności). Rozwijanie zdolności samodzielnego uczenia się Używanie przyjaznych pomocy dydaktycznych- zabawki, real objects, pictures, flashcards)

Metody wykorzystywane w terapii pedagogicznej: - rozwijanie i usprawnianie percepcji słuchowej (wsłuchiwanie się i rozpoznawanie codziennych dźwięków, np. kapania wody, odgłosu lecącego samolotu, śmiechu dziecka, odtwarzanie znanych melodii); - rozwijanie i usprawnianie percepcji wzorkowej (układanie klocków wg wzoru, składanie figur, uzupełnianie ciągów rysunkowych, łączenie kropek); - wzbogacanie słownika i rozwijanie mowy (wyjaśnianie znaczenia słów i zdań, opisywanie obrazka, powtarzanie krótkich zdań lub wierszyków, podawanie synonimów, itp.) Trening zdolności fonologicznych, np. spooneryzmy - przestawianie głoski, np. mój ruch- rój much Zabawa w tworzenie nowego języka, np. dodawanie przed każdą sylabą w wyrazie sylaby „ka”, np. ka-wi-ka-tam-ka-cię Think Buzan- mind maps- globalna metoda przetwarzania informacji, nie linearna; jest to wizualna reprezentacja informacji, z użyciem kolorów, symboli, rysunków, pobudza pracę obu półkul mózgu; metoda ta odzwierciedla budowę naszego mózgu i sposób myślenia opierający się na skojarzeniach; sprzyja myśleniu twórczemu, aktywizuje umysł Podkreślanie i wykorzystywanie mocnych stron ucznia Należy wymagać od uczniów, nie wyręczać ich Stosowanie różnorodnych technik Nie wydawanie kilku poleceń naraz Unikanie odpytywania na głos przy klasie wbrew woli ucznia Oceniać za treść a nie pisownie i pismo Doceniać wysiłek Zachęcać i motywować do dodatkowej pracy w domu

Zapewnienie zabawowej formy nauki poprzez wprowadzanie gier i zabaw na lekcjach Unikanie długich, monotonnych ćwiczeń Chwalenie za wysiłek, nie koniecznie za efekt końcowy Prowadzenie zajęć zgodnie z przyjętą rutyną- pozwoli to uczniom czuć się bezpiecznie i pewnie- klamra otwierająca i zamykająca zajęcia Objęcie uczniów wsparciem i opieką i zrozumieniem, pokazanie, że mogą pokonać trudności, że mogą na nas liczyć Przeprowadzenie wywiadu z uczniami dotyczącego ich ulubionych rodzajów ćwiczeń, sposobu uczenia się Zadawanie zadań domowych tylko z materiału, który był omówiony na lekcjach Upewnić się, że uczniowie poprawnie zapisali zadanie domowe (często mylą numery stron i ćwiczeń, nie zdążą przepisać z tablicy, itp.) Uczyć słówek wymawiając je głośno i pisząc, śpiewając i chodząc, mówiąc, wyobrażając je sobie i pisząc palcem w powietrzu czy na plecach kolegi

Przypomnienie, o czym była mowa na poprzedniej lekcji Stosowanie kart obrazkowych, plakatów, sporządzanie plakatów, projektów- stymulacja wizualna Instrukcje jasne, krótkie, powtarzane Aktywowanie prawej półkuli mózgu Obrazki, przedmioty, postery Gry planszowe (również tworzenie ich), krzyżówki, układanki, domino ‘Dekorowanie’ słów, notatek, piktogramy Wizualizacja (wyobrażenia wizualne) Pisanie ręką niedominującą Myślenie obrazami (relaksacja) Suggestopedia

Bank pomysłów Matching- pictures to the text after listening Skoro dziecko z dysleksją nie uczy się w taki sposób, w jaki ty je uczysz, to czy ty nie możesz uczyć go w taki sposób, w jaki ono się uczy? /Harry T. Chasty/ Matching- pictures to the text after listening Write words in the air Finish the sentences Mime words Find someone who… Picture stories- ss order the pictures and write a story Memory game Drawing dictation Use my five words…teacher gives five words, ss in small groups create funny stories

Guided writing…- ss only end stories that already have a beginning Mind maps- vocabulary, grammar, projects Chinese whisper Read my lips- eg. Pair work Backchaining..- eg. A blue ball and a purple pen- pen, a purple pen, and a purple pen, etc) Drawing on backs Scattered letters, words, sentences, dialogues Jumbled letters, eg. dog- gdo Crosswords Syllable clapping Mnemonics- adding words Picture dictionary Flashcards, board games, puzzles, dominoes, etc.- creating Bingo

The sequence of flashcards Odd one out Clap your hands once/twice, if correct/incorrect Disappearing cards Pictograms Rhymes, chants, songs Say ‘rabbit’ without ‘r’ Putting in order, eg. months, days, dialogues, etc. Practicing phonological functions, without paper, only hearing Running dictation, eg. Christmas cards and definitions Underlying words, expressions in texts

Practicing sounds, pronunciation, eg Practicing sounds, pronunciation, eg., cow, crown, clown, crow, owl, flower, powder, etc. with pictures, objects, etc. It can be a poster, eg. an owl, each feather is a different word with the practiced sound Pair-reading- leader- reads more difficult words in bolds, underline them, when ss feel more comfortable with them, then they read them Colours written in different colours Spelling mistakes not marked unless they change the meaning of words A surprise sack- a sack filled with different objects How to learn 10 totally different words?...close eyes and thing of a picture where all these words are present..then, draw a picture and write the words People and animals

Psychologiczne aspekty pracy z uczniem dyslektycznym Kiedy pisklę orła osiągnie dojrzałość, jego matka (…) wyrzuca je z gniazda. Młode koziołkuje w dół. Jednak w ostatnim momencie- zanim uderzy o ziemię, orlica łapie je w locie i zabiera w bezpieczne miejsce. Trenuje w ten sposób swoje młode tak długo, aż w orłach odezwie się zew natury, nauczą się latać i zyskają samodzielność. /Red Rose School/

Indywidualnie podchodzić do każdego ucznia z dysleksją być wymagającym Nauczyciel powinien Indywidualnie podchodzić do każdego ucznia z dysleksją być wymagającym być wsparciem psychicznym dla uczniów pomagać uczniom budować pozytywny wizerunek samych siebie eliminować stres motywować, gdyż motywacja jest kluczem do sukcesu wykształcić pozytywny stosunek do przedmiotu zachęcać uczniów do współpracy i pomocy koleżeńskiej nauczyciel NIE POWIENIEN być nadopiekuńczy! Lepiej zaoferować ‘wędkę niż rybkę’ zachęcać do samodzielności w zdobywaniu wiedzy pamiętać o mocnych stronach uczniów! Wymagać, ale wyznaczać cele, które uczeń ma szanse osiągnąć Powtarzać materiał Stosować przyjazne materiały Duża czcionka (12-14 Comic Sans MS) Jasny układ tekstu/ćwiczeń, itd. Piktogramy i grafika Słowniki obrazkowe Konsekwentne kody kolorów ‘window marker’ do czytania  

Organizacja pracy z uczniem dyslektycznym ‘Pomóż mi zrobić to samodzielnie’ /Maria Montessori/ Zapoznanie się z opiniami Współpraca z rodzicami Praca w mixed- ability class: - Praca w parach - Samodzielne zdobywanie wiedzy, branie odpowiedzialności za swoją naukę (np. sami wybierają słówka do nauczenia się, zadanie domowe) - Zróżnicowany poziom trudności w zadaniach Posadzenie ucznia z dysleksją blisko nauczyciela, z dobrą widocznością na tablicę, obok ucznia zdolnego, pomocnego. Opracowanie zasad współpracy (często osoby z dysleksją lub ich rodzice oczekują przywilejów, zwalniania z obowiązków) - kontrakt- wspólne zasady, raczej zdania w formie twierdzącej, nie przeczącej Zalety kontraktu: - bazuje na nagrodach; - zmusza nauczycieli i rodziców do konsekwencji; - zachęca uczniów do determinacji i aktywnego uczestnictwa w procesie zmiany; - może być używany do uczenia niezależności i samokontroli; - metoda zwykle lubiana przez uczniów.

Analiza opinii psychologiczno-pedagogicznych Obowiązkiem a jednocześnie prawem nauczyciela jest zapoznanie się z opiniami z poradni psychologiczno-pedagogicznych na temat każdego ucznia-podopiecznego. Nauczyciel musi mieć świadomość deficytów i mocnych stron dziecka, a także zaleceń dotyczących nauczania.

Daty i miejsca przeprowadzenia badania Danych personalnych badanego Opinia składa się z: Danych poradni Daty i miejsca przeprowadzenia badania Danych personalnych badanego Historii kontaktów dziecka z poradnią Diagnozy psychologicznej Opis zachowania ucznia podczas badania Informacja o poziomie inteligencji Analiza profilu wyników w poszczególnych zadaniach diagnostycznych (testach, itp.) Relacji ze spotkania badanego z pedagogiem Poziom funkcji językowo-słuchowych Poziom umiejętności szkolnych (np. czytanie i pisanie) Mocnych stron rozwoju badanego (np. inteligencji słownej, poprawnego słuchu fonemowego, percepcji wzrokowej, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni) Wniosków- podsumowania Wskazań dotyczących oceniania wewnątrzszkolnegoi podczas egzaminów zewnętrznych Propozycji pomocy psychologicznej i pedagogicznej, np. sugestię udziału w terapii pedagogicznej.

Nauczyciel powinien: Zorientować się, czy uczeń, którego dotyczy opinia, faktycznie ma stwierdzoną dysleksję. Zapoznać się z mocnymi i słabymi stronami ucznia- będzie wtedy wiedział, co uczniowi może sprawiać trudność, nad czym należy pracować, a także jakie atuty można wykorzystać w przezwyciężaniu problemów (np. ma dobrą pamięć wzrokową i wysoką inteligencję) Dowiedzieć się, jakie są zalecenia w pracy z uczniem.

Zastrzeżenia dotyczące opinii: Podobieństwa między opiniami różnych uczniów (podobna procedura badania i tworzenia opinii, ograniczony czas, dokument musi spełniać określone wymogi formalne) Pisanie zbyt ogólnych zaleceń (nie ma możliwości, aby pracownik poradni opisywał drobiazgowo i szczegółowo jak postępować z dzieckiem na poszczególnych przedmiotach, gdyż nie ma do tego kompetencji, poza tym, wówczas opinia zawierała by kilkanaście stron) Sprzeczności występujące w tej samej opinii (np. pedagog pisze o dobrej pamięci słuchowej, a psycholog o zaburzeniach w tej sferze. Jest to często skutkiem procedury zastosowanej w badaniu, niespójności stosowanej terminologii oraz złożonej natury naszego mózgu. Jedno dziecko jest badanie przez dwie osoby. Większość narzędzi wykorzystywanych podczas badania służy ocenie kilku zdolności poznawczych naraz. Badający powinni porównać wyniki i omówić sprzeczności i spróbować dotrzeć do ich przyczyn. Niestety, w praktyce wygląda to inaczej…

Prawa i ocenianie uczniów z dysleksją Ocenianie przede wszystkim na podstawie odpowiedzi ustnych, chyba, że uczeń ma bardzo niską samoocenę i wstydzi się publicznych wystąpień przed klasą. Rozmowa z uczniem o preferowanych sposobach egzekwowania wiedzy Opisowy charakter oceny poprawności ortograficznej prac pisemnych, motywowanie do samodzielnej poprawy błędów Ocenienie prac pisemnych przede wszystkim pod względem merytorycznym Zmniejszanie ilości wymaganego materiału do nauczenia (np. mniej słówek) lub wyznaczenie dłuższego czasu na nauczenie się tylu samu słówek, co inni uczniowie Formalny i nieformalny system oceniania wiedzy; na ocenę nieformalną powinny złożyć się następujące elementy: systematyczność w odrabianiu prac domowych, motywacja ucznia, aktywność na lekcjach oraz stosunek do przedmiotu. Branie pod uwagę wolniejszego tempa pracy Błędy w pisowni nie są oceniane negatywnie dopóki nie zmieniają znaczenia słów

Dostosowanie testów Przyjazna czcionka i jej rozmiar Przejrzysty układ zadań Jedno zadanie, jedno polecenie Przykłady Podkreślenia istotnych informacji Sprawdzanie jednej umiejętności w jednym zadaniu Jasne, zrozumiałe polecenia

Bibliografia Dysleksja a nauczanie języków obcych. Przewodnik dla nauczycieli i rodziców uczniów z dysleksją /Katarzyna Maria Bogdanowicz/ Dysleksja w kontekście nauczania języków obcych /pod redakcją Marty Bogdanowicz i Marioli Smoleń/ The Teacher- English Language Teaching magazine- nr 2(36) 2006, nr 5 (39) 2006 Not All great minds think alike! /Barbara Muszyńska/- materiał z konferencji metodycznej organizowanej przez Pearson Longman Dyslexia- additional activities- New English Zone- wydawnictwo Oxford

Once we accept our limits we go beyond them’ /Albert Einstein/ Dziękuję za uwagę Opracowanie: Agata Latko